നഗരം അല​ങ്ക​രി​ക്കു​ന്ന​തി​നു​ള്ള അത്യു​ത്സാ​ഹം​കൊ​ണ്ടു് ഡി​സം​ബർ 8 ശനി​യാ​ഴ്ച രാ​ത്രി കോ​ഴി​ക്കോ​ട്ടെ പൌ​രാ​വ​ലി ഉറ​ങ്ങീ​ട്ടി​ല്ല. ചിലർ തോ​ര​ണ​ങ്ങൾ കെ​ട്ടു​ന്നു; ചിലർ ഈന്തിൻ​പ​ട്ട​കൾ​കൊ​ണ്ടു കമാ​ന​ങ്ങൾ നിർ​മ്മി​ക്കു​ന്നു; ചിലർ ‘വെൽകം’ മു​റി​ച്ചു​പ​റ്റി​ക്കു​ന്നു; ചിലർ വാ​ഴ​ക്കു​ര​ളിൽ ‘ഉറ​ക്കം ഒഴി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു​ള്ള കൺ​ഫ്യൂ​ഷ​ന്റെ ഫല​മാ​യി’ തേ​ങ്ങാ​ക്കുല വെ​ച്ചു​പി​ടി​പ്പി​ക്കു​വാൻ ഭഗീ​ര​ഥ​പ്ര​യ​ത്നം ചെ​യ്യു​ന്നു. എന്തൊ​രു ബഹ​ള​വും ഉത്സാ​ഹ​വു​മാ​യി​രു​ന്നു. ‘

കൂ​ലി​ക്കാ​രേ, ജോ​ലി​ക്കാ​രേ, വേ​ല​യ്ക്കാ​ളു​ക​ളി​നി​യും വേണം; പന്ത​ല്പ്പ​ണി​യി​തു തീർ​ക്ക​ണ​മെ​ന്നാ​ലീ​ന്തിൻ​പ​ട്ട​കൾ മതി​യാ​യി​ല്ല വാ​ഴ​ക​ളി​നി​യു​മൊ​രെൺ​പ​തു വന്നേ കാ​ണു​ന്നോർ​ക്കൊ​രു കൺ​തെ​ളി​വാ​കു; വർ​ണ​ക്ക​ട​ലാ​സ​മ്പ​തു കെ​ട്ടു​കൾ നിർ​ണ​യ​മി​ങ്ങു വരു​ത്തീ​ടേ​ണം; ചൊ​ല്ലേ​റു​ന്നൊ​രു കേ​ര​ള​ഭൂ​വിൽ നല്ല കു​രു​ത്തോ​ല​യ്ക്കൊ​രു പഞ്ചം ഇല്ലെ​ന്നി​ങ്ങ​നെ മദ്രാ​സി​ലു​മൊ​രു ചൊ​ല്ലു​ണ്ടാ​യ​തു പാ​ഴാ​ക്ക​രു​തേ!

മാലകൾ കെ​ട്ടും കൂ​ട്ടി​കൾ റോ​ട്ടിൽ​ക്കാ​ലും നീ​ട്ടി​യു​റ​ങ്ങി​ട​രു​തേ! കാ​റു​ക​ള​ന​വ​ധി രാവും പകലും ജോ​റു​കു​റ​യ്ക്കാ​തോ​ടു​ന്നേ​രം കാതോ തലയോ പോ​യാ​ല​തി​നൊ​രു വാലോ തു​മ്പോ കാ​ണു​ക​യി​ല്ല. കൈയും വീശി നട​ന്നാൽ​പ്പോ​രാ മെ​യ്യൊ​ന്നു​ല​യ​ണ​മെ​ന്നേ തീരു; നാ​ളെ​പ്പ​ത്തു വെ​ളു​പ്പി​നു​മുൻ​പേ നീളേ നഗരം ശോ​ഭി​ക്കേ​ണം. ജു​ബി​ലി​യാ​യി വരു​ന്നൊ​രു ദേഹം ബോ​ബി​ലി​യ​ല്ല​തു ബോ​ധി​ക്കേ​ണം എന്നൊ​ക്കെ കൂ​ലി​ക്കാർ തമ്മിൽ പറ​ഞ്ഞു​കൊ​ണ്ടു ജാ​ഗ്ര​ത​യാ​യി പ്ര​വൃ​ത്തി ചെ​യ്യു​ന്ന കാഴ്ച കാ​ണേ​ണ്ട​തു​ത​ന്നെ​യാ​യി​രു​ന്നു.’

പത്രാ​ധി​പർ:

എന്റെ ഈശ്വ​രാ! താൻ പച്ച​ക്ക​ള​വു പറ​യാ​നും തു​ട​ങ്ങി​യോ? ഇങ്ങ​നെ​യൊ​ന്നും ഇവിടെ ഉണ്ടാ​യി​ട്ടി​ല്ല​ല്ലോ?

സഞ്ജ​യൻ:

മൂ​സ്സ​ത് മു​ഷി​യ​രു​തു്! എനി​ക്കു് അല്പ​മൊ​ര​ബ​ദ്ധം പറ്റി​പ്പോ​യ​താ​ണു്. കോ​ഴി​ക്കോ​ട്ടെ നി​ല​നി​കു​തി​സ​മ്മേ​ള​ന​ത്തി​നു കൊ​ല്ല​ങ്കോ​ട്ടു് രാജാ സർ വാ​സു​ദേ​വ​രാ​ജാ, കട​ത്ത​നാ​ട്ടെ തമ്പു​രാ​ക്ക​ന്മാർ മു​ത​ലായ വലിയ പ്ര​മാ​ണി​കൾ വരാൻ പോ​കു​ന്നു​ണ്ടെ​ന്നു കേ​ട്ട​പ്പോൾ ഇങ്ങ​നെ​യൊ​ക്കെ ഉണ്ടാ​കു​മെ​ന്നു് ‘ഇമാ​ജിൻ’ ചെ​യ്തു സഞ്ജ​യൻ ഇതൊ​ക്കെ എഴു​തി​പ്പോ​യ​താ​ണു്. അങ്ങു​ന്നേ അബ​ദ്ധം ആർ​ക്കും വരാം. സഞ്ജ​യൻ ഇങ്ങ​നെ വല്ല വി​ഡ്ഢി​ത്ത​വും പ്ര​ക​ടി​പ്പി​ക്കു​മെ​ന്നു മന​സ്സി​ലാ​ക്കി കോ​ഴി​ക്കോ​ട്ടെ പൌ​രാ​വ​ലി സഞ്ജ​യ​നെ കരു​തി​ക്കൂ​ട്ടി ബ്ലീ​ച്ച​ടി​പ്പി​ച്ച​താ​ണെ​ന്നു​കൂ​ടി സഞ്ജ​യ​നു് അഭി​പ്രാ​യ​മു​ണ്ടു്. അല്ലാ​തെ ഇതു വരാൻ തര​മി​ല്ല. കഥാ​നാ​യ​ക​ന്മാ​രെ​പ്പോ​ലെ​യു​ള്ള സ്വ​രാ​ജ്യ​സ്നേ​ഹി​കൾ വരു​മ്പോൾ ഇതും ഇതി​ല​പ്പു​റ​വും ഉണ്ടാ​കു​മെ​ന്നു വി​ചാ​രി​ച്ചാൽ എന്താ​ണു് അബ​ദ്ധം; ആട്ടെ, ഏതാ​യാ​ലും സഞ്ജ​യൻ പഠി​ക്കേ​ണ്ട​തു പഠി​ച്ചു. ഇനി കാ​ര്യം കഴി​യു​ന്ന​തി​നു മുൻപു റി​പ്പോർ​ട്ടെ​ഴു​തു​ക​യെ​ന്നു​ള്ള ഭീ​മ​വ​ങ്ക​ത്തം സഞ്ജ​യ​നു പി​ണ​യു​ക​യി​ല്ല.

ഇനി നി​ല​നി​കു​തി​സ​മ്മേ​ള​ന​ത്തെ​പ്പ​റ്റി കു​റ​ച്ചു പറയാം:

ഇതു രത്ന​ച്ചു​രു​ക്ക​മ​ല്ല, ഫുൾ റി​പ്പോർ​ട്ടാ​ണെ​ന്നു പത്രാ​ധി​പർ ശാ​സി​ക്കു​ന്നു. അതു ‘ഞങ്ങൾ അന്യ​ത്ര ചേർ​ത്തി​ട്ടു​ണ്ടു്’ പോലും! പോ​ട്ടെ. അധ്യ​ക്ഷ​ന​വർ​കൾ നിർ​ദേ​ശി​ച്ച പദ്ധ​തി​യി​ലൂ​ടെ, (ചൂ​ണ്ടി​ക്കാ​ണി​ച്ച വഴി​യി​ലൂ​ടെ, എന്നു പടു​ഭാഷ) സമ്മേ​ള​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ നി​ഷ്പ്ര​യോ​ജ​ന​ത​യെ​ക്കു​റി​ച്ചും, പണ​മി​ട​പാ​ടു​കാ​രു​ടേ​യും ബാ​ങ്കു​ക​ളു​ടേ​യും പടി​ക്കൽ​ച്ചെ​ന്നു കൃ​ഷി​ക്കാ​രും ദരി​ദ്ര​ന്മാ​രും ചെ​യ്യു​ന്ന അഭ്യർ​ഥ​ന​ക​ളു​ടെ വ്യർ​ഥ​ത​യെ​ക്കു​റി​ച്ചും സഞ്ജ​യ​ന്റെ സ്വ​ന്തം ‘സോ​ളി​ലോ​ക്വി’ (ആത്മ​ഗ​തം) നി​ങ്ങൾ എവി​ടേ​യും ചേർ​ത്തി​രി​ക്കു​വാൻ ഇട​യി​ല്ല​ല്ലോ! ഇനി അതു പറ​യു​ന്നു:

(സഞ്ജ​യൻ പരി​ഭ​വി​ച്ചു മട്ടു​മാ​റ്റു​ന്നു)

ക്ഷാ​മ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചു പറ​യു​ക​യാ​ണെ​ങ്കിൽ:

വാ​സ്ത​വ​ത്തിൽ അതാണു നല്ല​തെ​ന്നു സഞ്ജ​യ​നും തോ​ന്നു​ന്നു. ഈ തോ​ന്ന്യ​വാ​സ​മൊ​ക്കെ ശുദ്ധ ‘പു​റാ​ട്ടി’ന്റെ രീ​തി​യിൽ പറ​ഞ്ഞാ​ലും, ഇന്ന​ത്തെ സ്ഥി​തി​യിൽ, സഞ്ജ​യ​നും സന്ന്യാ​സ​വു​മാ​യി ലക്ഷോ​പ​ല​ക്ഷം ബ്രി​ട്ടീ​ഷു​മൈൽ അന്ത​ര​മു​ണ്ടെ​ങ്കി​ലും, സഞ്ജ​യൻ സന്ന്യാ​സ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചു വലിയ ബഹു​മാ​ന​മാ​ണു്. പക്ഷേ, അവി​ടേ​യും കള്ള​ന്മാർ കട​ന്നു സ്ഥലം പി​ടി​ച്ചു് ഇലയും വെ​ച്ചു് ഇരു​ന്നു​പോ​യി. കപ​ട​സ​ന്ന്യാ​സി​മാ​രെ​ക്കു​റി​ച്ചു്, ആരു​മാ​രും ‘ഇതു് എന്നെ​പ്പ​റ്റി എഴു​തി​യ​താ​ണു്. ഇങ്ങ​നെ​യു​ള്ള വി​ദ്യ​കൾ ഞാനും കാ​ണി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടു്. ആ വി​ദ്വാൻ ഈർ​ഷ്യ​വെ​ച്ചു് എഴു​തി​യ​തു കണ്ടി​ല്ലേ?’ എന്നൊ​ക്കെ​പ്പ​റ​ഞ്ഞു് പരി​ഭ​വി​ക്കു​ക​യി​ല്ലെ​ന്നു മുൻ​കൂ​ട്ടി പ്രോ​മി​സ് ചെ​യ്യു​ക​യും, പത്രാ​ധി​പർ സ്ഥ​ല​മ​നു​വ​ദി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്ന​പ​ക്ഷം, അടു​ത്ത ലക്ക​ത്തിൽ​ച്ചി​ല​തു പറ​യാ​മെ​ന്നു വി​ചാ​രി​ക്കു​ന്നു.

ഗു​ഡ്മോർ​ണി​ങ്! അല്ലെ​ങ്കിൽ ഗു​ഡീ​വി​നി​ങ്!

16-12-1934

ഭാര്യ:

അല്ല—അവിടെ വർ​ത്ത​മാ​ന​ക്ക​ട​ലാ​സിൽ ഒരു വിവരം കണ്ടു​വോ? സു​മാ​ത്ര എന്ന ദി​ക്കിൽ അഞ്ചു​റു​പ്പി​ക​യ്ക്കു് ഒരു ഭാ​ര്യ​യെ വി​ല​യ്ക്കു വാ​ങ്ങാൻ കി​ട്ടു​മ​ത്രേ. എന്തു കഠി​ന​മാ​ണു്. അല്ലേ?

ഭർ​ത്താ​വു്:

എന്തോ! ഒരു​സ​മ​യം ചില ദി​ക്കു​ക​ളി​ലു​ള്ള​തു​പോ​ലെ, അവിടെ എല്ലാ​റ്റി​നും വില ജാ​സ്തി​യാ​യി​രി​ക്കും. ആരു കണ്ടു?

ഒരാൾ:

നി​ങ്ങൾ കല്യാ​ണം കഴി​ക്കു​വാ​നാ​ഗ്ര​ഹി​ക്കു​ന്ന​തു് അധികം സം​സാ​രി​ക്കു​ന്ന സ്ത്രീ​ക​ളേ​യോ, അല്ല, മറ്റേ ജാ​തി​യേ​യോ?

മറ്റെ​യാൾ:

ഏതു മറ്റേ ജാതി?

ഒരാൾ:

സ്വാ​മി, എനി​ക്കി​പ്പോൾ വളരെ കഷ്ട​കാ​ല​മാ​ണു്. ഏഴ​ര​ശ്ശ​നി​യു​ടെ വര​വാ​ണു്.

സ്വാ​മി:

ഭാ​ഗ്യ​വാൻ, ഭാ​ഗ്യ​വാൻ! ഏഴ​ര​ശ്ശ​നി​യാ​നാ​ലും ‘വരവു?’ താനേ! (കേ. പ.)

നി​ങ്ങ​ളു​ടെ സ്വ​ന്തം ലേ​ഖ​ക​ന്മാർ പറ​യു​ന്ന​തു​പോ​ലെ, മുൻ​കൂ​ട്ടി അച്ച​ടി​ച്ചു വി​ത​ര​ണം​ചെ​യ്ത നോ​ട്ടീ​സു​പ്ര​കാ​രം, സഞ്ജ​യൻ സന്ന്യാ​സി​മാ​രെ​പ്പ​റ്റി ഉപ​ന്യ​സി​ക്കു​വാൻ പോ​കു​ന്നു. അറ്റൻ​ഷൻ!

സന്ന്യാ​സി​യാ​യാ​ലേ​േേ!—എന്തു സു​ഖ​മാ​ണു്! എന്താ​ന​ന്ദ​മാ​ണു്? എന്ത​വ​സ്ഥ​യും പ്ര​താ​പ​വു​മാ​ണു്! എന്തു ഗ്ലോ​റി​യും ഡി​ഗ്നി​റ്റി​യു​മാ​ണു്? എവി​ടെ​യും പോകാം; എന്തും പറയാം; എന്തും ചെ​യ്യാം; ആഹാരം നി​വേ​ദ്യ​മാ​ക്കാം (ഇട​യ്ക്കു നി​വേ​ദ്യം ആഹാ​ര​മാ​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യാം); ഉറ​ക്കം സമാ​ധി​യാ​ക്കാം; കൺ​കെ​ട്ടു് മൂർ​ത്തി​സേ​വ​യാ​ക്കാം; തോ​ന്ന്യ​വാ​സം യോ​ഗ​സി​ദ്ധി​യാ​ക്കാം; ജയി​ലിൽ പോ​കാ​തെ പി​ടി​ച്ചു​പ​റി​ക്കാം; ഭൂ​മി​യെ സ്വർ​ഗ​മാ​ക്കാം; കാടു വീ​ടാ​ക്കാ​തെ, തീർ​ച്ച​യാ​യും വീടു കാ​ടാ​ക്കാം; ഇഷ്ടം​പോ​ലെ ജീ​വി​ക്കാം; കട​മി​ല്ലാ​തെ മരി​ക്കാം.

എനി​യും കേൾ​ക്കു​വിൻ! ഈ വേ​ല​യ്ക്കു ഗവർ​മ്മേ​ണ്ടു​ദ്യോ​ഗ​ത്തി​നു വേ​ണ്ട​തു​പോ​ലെ ഒരു പാ​സ്സും വേണ്ട; കമ്പ​നി​പ്ര​വൃ​ത്തി​ക്കു വേ​ണ്ടു​ന്ന​തു​പോ​ലെ, പരി​ച​യം വേണ്ട. ലേ​ഖ​ക​പ്ര​വൃ​ത്തി​യുൾ​പ്പെ​ടെ മറ്റു ചില പ്ര​വൃ​ത്തി​കൾ​ക്കു വേ​ണ്ടു​ന്ന​തു​പോ​ലെ ബു​ദ്ധി വേണ്ട. (വാ​യ​ന​ക്കാ​ര​നോ​ടു്: എന്തി​നാ​ണു് മി​സ്റ്റർ, ഒരുൾ​ച്ചി​രി? എല്ലാ​വർ​ക്കും അവ​ര​വ​രു​ടെ തൊ​ഴി​ലി​നെ പു​ക​ഴ്ത്താ​മെ​ങ്കിൽ…?) ആരു​ടെ​യും ശി​പാർ​ശി​ക്കു പോ​കേ​ണ്ട! മേ​ല​ധി​കാ​രി കണ്ണു​രു​ട്ടു​ക​യോ, ഓഫീ​സ്നോ​ട്ടെ​ഴു​തു​ക​യോ, ‘ഡേം ഫൂൾ’ വി​ളി​ക്കു​ക​യോ, ഇൻ​ക്രി​മെ​ന്റ് സ്റ്റോ​പ്പാ​ക്കു​ക​യോ ചെ​യ്യു​മെ​ന്നു പേ​ടി​ക്കേ​ണ്ട; ഇൻ​സ്പെ​ക്ഷൻ വി​ചാ​രി​ച്ചു് ഉറ​ക്ക​മൊ​ഴി​യേ​ണ്ട. വാ​യ​ന​ക്കാർ പല്ലു​ക​ടി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടോ? ഇന്ന ദി​ക്കി​ലെ സ്വ​ന്തം ലേഖകൻ എഴു​തി​യ​തു് അങ്ങ​നെ തന്നെ​യാ​ണോ? കും​ഭോ​ദ​രൻ താ​നാ​ണെ​ന്നു് ഇനി​യും എത്ര​യാ​ളു​കൾ വി​ചാ​രി​ക്കും? മി​സ്റ്റർ—ആക്ഷേ​പി​ച്ച​തു​പോ​ലെ വേറെ ആരെ​ങ്കി​ലും ആക്ഷേ​പി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടോ? ഇന്നു മല​മ്പ​നി​യാ​ണെ​ന്നു കരുതി ചി​കി​ത്സ തു​ട​ങ്ങിയ കേസ് ടൈ​ഫോ​യി​ഡാ​ണോ? അവീൻ​ചേർ​ന്ന മരു​ന്നു് ക്ഷീ​ണി​ച്ച രോ​ഗി​ക്കു കൊ​ടു​ത്തു​കൊ​ണ്ടു് അയാൾ ‘ഗു​ഡ്നൈ​റ്റാ​യി’പ്പോ​കു​മോ? ഈ കമ്മീ​ഷൻ മുൻ​സി​ഫ് ആർ​ക്കു കൊ​ടു​ക്കും; നാ​ള​ത്തെ അപ്പീൽ ഏതു ഭാഗം വി​ധി​ക്കും? ആ കക്ഷി വി​ശ്വ​സി​ക്കാൻ കൊ​ള്ളു​ന്ന​വ​നാ​ണോ: കണ്ടു​പി​ടി​ക്കു​മോ? എക്സ്പ്ല​നേ​ഷൻ ചോ​ദി​ക്കു​മോ? എൻ​ക്വ​യ​റി ഉണ്ടാ​വു​മോ? ഡി​സ്മി​സ്സാ​ക്കു​മോ? പ്രോ​സി​ക്യൂ​ട്ട് ചെ​യ്യു​മോ? പേരു പറ​യു​മോ? പത്രാ​ധി​പർ ചതി​ക്കു​മോ? ഇതു് എന്നെ​പ്പ​റ്റി​യാ​ണോ? എന്നൊ​ന്നും വി​ചാ​രി​ച്ചു തടി​യു​രു​കേ​ണ്ട? ഉറ​ക്ക​മി​ള​യ്ക്കേ​ണ്ട; പമ്പ​രം തി​രി​യേ​ണ്ട; കാലു പി​ടി​ക്കേ​ണ്ട; അമ്പ​ല​ത്തിൽ നേർ​ച്ച​യാ​യി നി​റ​മാല കഴി​ക്കേ​ണ്ട; ആരെ​യും കാ​ണു​മ്പോൾ നെ​ഞ്ഞി​ടി​പ്പു വേണ്ട; താ​ണു​വ​ലി​ച്ചു സലാം കൊ​ടു​ക്കേ​ണ്ട; നാ​ലു​പു​റ​വും നോ​ക്കേ​ണ്ട; ഉട​മ​സ്ഥൻ വരു​ന്നു​ണ്ടോ എന്നു പരി​ശ്ര​മി​ക്കേ​ണ്ട; മറു​പ​ടി​യെ​ഴു​തു​വാൻ കഷ്ട​പ്പെ​ടേ​ണ്ട; തെ​റ്റി​ദ്ധ​രി​ക്കേ​ണ്ട; (അധി​ക​മാ​യി​പ്പോ​യോ? എനി​യും എത്ര പറ​യാ​നു​ണ്ടു്? ‘നാ​സ്ത്യ​ന്തോ വി​സ്ത​ര​സ്യ​മേ’)

കരു​ണാ​നാ​ട​ക​ത്തി​ലെ ഉപ​ഗു​പ്തൻ വാ​സ​വ​ദ​ത്ത​യു​ടെ സഖി​യോ​ടു പറ​ഞ്ഞ​തു​പോ​ലെ, ‘ധർമം-​ം-ം-ം ശരണം! ആര്യേ, ഭവ​തി​യോ​ടു് ഇതൊ​ക്കെ ആരു പറ​ഞ്ഞു?’ എന്നു ചില വാ​യ​ന​ക്കാർ, വേ​ണ്ടു​ന്ന മാ​റ്റ​ങ്ങ​ളോ​ടു​കൂ​ടി ഒരു​സ​മ​യം സഞ്ജ​യ​നോ​ടു ചോ​ദി​ക്കു​വാ​നി​ട​യു​ണ്ടു്. സന്ന്യാ​സ​മെ​ന്നാൽ ‘കർ​മ​ണാം ന്യാസ’മല്ലേ? അതു് പേ​ന​യു​ടെ തു​മ്പ​ത്തെ മഷി പോ​കു​ന്ന വഴി​യിൽ​ക്കൂ​ടി തനി​ക്കു തോ​ന്നു​ന്ന​തു പറ​യു​മ്പോ​ലെ എളു​പ്പ​വി​ദ്യ​യാ​ണോ? മേലിൽ ഇങ്ങ​നെ വങ്ക​ത്തം പറ​യ​രു​തു്, താൻ പറ​യു​ന്ന​തു് ഈയി​ടെ​യാ​യി കുറേ കവി​ഞ്ഞു​പോ​കു​ന്നു!— (സഞ്ജ​യ​നെ ശകാ​രി​ക്കേ​ണ​മെ​ന്നു​ള്ള​വ​രോ​ടു് ഈ വഴി​യാ​ണു നല്ല വഴി​യെ​ന്നു സസ്നേ​ഹം ഉപ​ദേ​ശി​ച്ചു​കൊ​ള്ളു​ന്നു.) നി​ങ്ങൾ ഇതൊ​ക്കെ​യ​ല്ലേ പറയുക? ശൃണു!

സന്ന്യാ​സി​യാ​കു​വാൻ ആഗ്ര​ഹി​ക്കു​ന്ന ആൾ യാ​തൊ​ന്നും വി​ടേ​ണ്ട. ഞാ​ന​ല്ലേ പറ​യു​ന്ന​തു്? ഒരു വസ്തു വി​ടേ​ണ്ട; അഥവാ, വല്ല​തും വി​ട്ടേ കഴിയു എന്നു​ണ്ടെ​ങ്കിൽ ലജ്ജ​മാ​ത്രം വി​ട്ടാൽ മതി. നി​ങ്ങൾ എങ്ങ​നെ നട​ന്നാ​ലും, എന്തു​ടു​ത്താ​ലും, ആരെ വഞ്ചി​ച്ചാ​ലും, എന്തു ചെ​യ്താ​ലും അതി​നൊ​ക്കെ വകു​പ്പു​ക​ളും, വ്യാ​ഖ്യാ​ന​ങ്ങ​ളും, യോ​ഗ്യ​ത​ക​ളും, പേരും, ലക്ഷ​ണ​വും ഉണ്ടാ​യി​രി​ക്കും. ഭയ​പ്പെ​ടേ​ണ്ട. സന്ന്യാ​സി​മാ​രു​ടെ ഇടയിൽ മഹാ​ബു​ദ്ധി​മാ​ന്മാ​രു​ണ്ടു്; പടു​വ​ങ്ക​ന്മാ​രു​ണ്ടു്; കു​ഴി​മ​ടി​യ​ന്മാ​രു​ണ്ടു്; വെറും തെ​മ്മാ​ടി​ക​ളു​ണ്ടു്, നി​ര​ന്ത​രം ശാ​സ്ത്ര​വാ​ദം ചെ​യ്യു​ന്ന​വ​രു​ണ്ടു്; വായ തു​റ​ന്നു വെ​ള്ള​ത്തി​നു​കൂ​ടി ചോ​ദി​ക്കാ​ത്ത​വ​രു​ണ്ടു്; കു​പ്പാ​യ​വും, തലേ​ക്കെ​ട്ടും, പാസും, പാ​പ്പാ​സും ഉള്ള​വ​രു​ണ്ടു്; സ്ഥാ​നി​ക​ളു​ണ്ടു്; പെൻഷൻ ഉദേ​യാ​ഗ​സ്ഥ​ന്മാ​രു​ണ്ടു്; വ്യ​വ​ഹാ​ര​ക്കാ​രു​ണ്ടു്; പണം​പി​രി​വു​കാ​രു​ണ്ടു്; തനി ശൃം​ഗാ​രി​ക​ളു​ണ്ടു്; കടാ​ക്ഷ​പ​ടു​ക്ക​ളു​ണ്ടു്; മന്ദ​സ്മി​ത​വി​ദ​ഗ്ധ​ന്മാ​രു​ണ്ടു്; ഗു​സ്തി​ക്കാ​രു​ണ്ടു്; സദാ മത്ത​ന്മാ​രു​ണ്ടു്; അറ​മു​റി​യ​ന്മാ​രു​ണ്ടു്; കോൺ​ഗ്ര​സ്സു​കാ​രു​ണ്ടു്; സി. ഐ. ഡി​ക്കാ​രു​ണ്ടു്; പത്രാ​ധി—(ഞാൻ എന്തോ പറയാൻ വി​ചാ​രി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു; മറ​ന്നു, പത്രാ​ധി​പ​രേ)

പത്രാ​ധി​പർ: ശരി!

ഇവ​രു​ടെ നി​റ​വും, തരവും, ജാ​തി​യും (മറ്റേ ജാ​തി​യ​ല്ലേ!—മു​ഷി​യേ​ണ്ട.) വകു​പ്പും, ലക്ഷ​ണ​ങ്ങ​ളും, ചി​കി​ത്സ​യും ഒക്കെ പറ​ഞ്ഞു​ത​തീർ​ക്കു​വാൻ സഞ്ജ​യ​നു ഭു​മി​യി​ലെ പത്ര​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം വേണം: വാ​യ​ന​ക്കാ​ര​നു ഭു​മി​യു​ടെ​യും, മല​ബാ​റിൽ നി​ല​നി​കു​തി കൊ​ടു​ക്കു​ന്ന​വ​ന്റെ​യും. സ്വ​ത്തു കു​റ​ഞ്ഞ തറ​വാ​ട്ടി​ലെ കാ​ര​ണ​വ​രു​ടേ​യും സ്വ​ത്ത​ധി​ക​മായ തറ​വാ​ട്ടി​ലെ അന​ന്ത​ര​വ​ന്റേ​യും മു​നി​സി​പ്പാ​ലി​റ്റി​യിൽ താ​മ​സി​ക്കു​ന്ന എഴു​ത്തു​കാ​ര​ന്റെ​യും ക്ഷ​മ​വേ​ണം. എനി​ക്ക​തു​മി​ല്ല, നി​ങ്ങൾ​ക്കു് ഇതു​മി​ല്ല. അതു​കൊ​ണ്ടു കി​ളി​മ​കൾ പാലും പഞ്ച​സാ​ര​യും കദ​ളി​പ്പ​ഴ​വും തേ​നു​മൊ​ക്കെ ഭക്ഷി​ച്ചു. ഭാ​ര​ത​യു​ദ്ധം പറ​ഞ്ഞ​പോ​ലെ, സം​ക്ഷേ​പി​ച്ചു പറ​ഞ്ഞേ​ക്കാം.

സന്ന്യാ​സി​മാ​രു​ടെ ഇടയിൽ ലോ​ക​ത്തി​ലു​ള്ള എല്ലാ​ത​രം ആളു​ക​ളേ​യും കാ​ണാ​മെ​ന്നു ധ്വ​നി​പ്പി​ച്ചു​വ​ല്ലോ. ചിലർ താടി നീ​ട്ടി​യ​വ​രാ​ണെ​ങ്കിൽ ചിലർ തല​കൂ​ടി വടി​ച്ച​വ​രാ​ണു്; ചിലർ കാ​ഷാ​യ​മു​ടു​ത്തു് പു​ലി​ത്തോ​ലിൽ കി​ട​ക്കു​ന്ന​വ​രാ​ണെ​ങ്കിൽ ചിലർ പട്ടു​ടു​ത്തു കി​ട​ക്ക​യി​ലും. മറ്റു ചിലർ ഒന്നു​മു​ടു​ക്കാ​തെ വെറും നി​ല​ത്തും, കി​ട​ക്കു​ന്ന​വ​രാ​ണു്. ചി​ല​രു​ടെ കൂടെ ധൂ​മ​കേ​തു​വി​ന്റെ വാ​ലു​പോ​ലെ വി​ട്ടു​പോ​കാ​ത്ത ശി​ഷ്യ​ന്മാ​രു​ണ്ടാ​യി​രി​ക്കും; മറ്റു ചി​ല​രാ​ക​ട്ടെ, ആൾ​ത്തു​ണ​യി​ല്ലാ​തെ ഒറ്റ​യാ​യി ലോ​ക​വ​ഞ്ചന ചെ​യ്യു​ന്നു. ചിലർ മഠ​ങ്ങ​ളിൽ ഉറ​ച്ച​വ​രാ​ണു്; മറ്റു ചിലർ വീ​ടു​കൾ​തോ​റും ഇള​കി​ക്കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്ന​വ​രാ​ണു്; ചി​ലർ​ക്കു ഗണ​പ​തി​ഹോ​മം പ്ര​ധാ​ന​മാ​ണെ​ങ്കിൽ മറ്റു ചിലർ ഭഗ​വ​തി​സേ​വ​യിൽ സി​ദ്ധ​ന്മാ​രാ​ണു്. ചിലർ മരു​ന്നു​കൊ​ണ്ടും, ചിലർ മന്ത്രം​കൊ​ണ്ടും, ചിലർ വെറും ഒരു നോ​ട്ടം​കൊ​ണ്ടും രോ​ഗ​ങ്ങൾ മാ​റ്റു​ന്നു. ചിലർ സ്ത്രീ​ക​ളു​ടെ മു​ഖ​ത്തു നോ​ക്കു​ക​യി​ല്ല; മറ്റു ചി​ല​രാ​ക​ട്ടെ, അവ​രു​ടെ മു​ഖ​ത്ത​ല്ലാ​തെ നോ​ക്കു​ക​യി​ല്ല; പാലും പഴവും മാ​ത്രം ഭക്ഷി​ക്കു​ന്ന രസി​ക​ന്മാ​രു​ണ്ടെ​ങ്കിൽ, മത്സ്യ​വും മാം​സ​വും വർ​ജി​ക്കാ​ത്ത വി​രു​ത​ന്മാ​രു​ണ്ടു്. ഒരാൾ​ക്കു യാ​ചി​ക്കു​ന്ന​തു കി​ട്ട​ണം; മറ്റൊ​രാൾ​ക്കു യാ​ചി​ച്ചു​തി​ലും അധികം കി​ട്ട​ണം; അപരനു യാ​ചി​ക്കാ​ത്ത​തു കി​ട്ട​ണം; വേ​റെ​യൊ​രു​വ​നു യാ​ചി​ക്കാ​തെ കി​ട്ട​ണം—എല്ലാ​വർ​ക്കും വല്ല​തും കി​ട്ട​ണം (അതു കൊ​ടു​ക്കാൻ ആളു​ക​ളി​ല്ലാ​ത്ത​താ​ണു് കഷ്ടം!)

സന്ന്യാ​സി​മാ​രു​ടെ ശി​ഷ്യ​ന്മാർ ഗു​രു​നാ​ഥ​ന്മാ​രെ​പ്പ​റ്റി പറ​യു​ന്ന​തു വി​ശ്വ​സി​ക്കാൻ കൊ​ള്ളു​ക​യി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും കേൾ​പ്പാൻ രസ​മു​ള്ള​താ​ണു്. ‘സ്വാ​മി​ക​ളോ? സ്വാ​മി​യു​ടെ കഥ നി​ങ്ങൾ അറി​യി​ല്ല. ഒരു ദിവസം സ്വാ​മി ഇരു​ന്നേ​ട​ത്തു​നി​ന്നു പ്രാ​ണ​നെ വലി​ച്ചു​ക​യ​റ്റി ഒരൊ​റ്റ പൊ​ന്തൽ! കേ​ട്ടാൽ കള​വാ​ണെ​ന്നു തോ​ന്നു​ക​യി​ല്ലേ? സ്വാ​മി​യു​ടെ തല തട​വി​നോ​ക്കിൻ! മൂർ​ധാ​വിൽ ഒരു മു​റി​ക്കല കാണാം. അതു് അന്നു് അങ്ങ​നെ പൊ​ത്തി​പ്പോ​യി മച്ചോ​ടു​ചെ​ന്ന​ടി​ച്ചു പറ്റി​യ​താ​ണു്’ എന്നു് അഭേ​ദാ​ന​ന്ദ​ന്റെ ശി​ഷ്യൻ കി​ട്ടാ​ന​ന്ദൻ പറ​യു​ന്നു. അയ്യോ! ഗു​രു​ഭൂ​ത​രോ! പറ​യ​രു​തേ! അദ്ദേ​ഹ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി പറ​ഞ്ഞാൽ പാ​പ​മാ​ണു്. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു നാലു സം​ബ​ന്ധ​മു​ണ്ടു്. രണ്ടു വീ​ടു​ണ്ടു്, ഒരു കാ​റു​ണ്ടു്, കൃ​ഷി​യു​ണ്ടു്, ഇട​പാ​ടു​ണ്ടു്, കോ​ട​തി​യിൽ കേ​സു​ണ്ടു്—ശരി​ത​ന്നെ. പക്ഷേ, ഇതൊ​ന്നും നി​ങ്ങ​ളു​ടേ​യും എന്റെ​യും കാ​ര്യ​ത്തിൽ​പ്പോ​ലെ അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ തടി​ക്കു പി​ടി​ക്കി​ല്ല, സർ! എന്നു ബ്ര​ഹ്മ​ഗി​രി​യു​ടെ 4564-​ാമത്തെ ശി​ഷ്യ​നായ ചാ​ത്തു​ഗി​രി വാ​ദി​ക്കു​ന്നു. ‘ഇതാ, ഏഴു​മ​ണി​ക്കു കാ​പ്പി കൊ​ടു​ത്തി​ല്ലെ​ങ്കിൽ സ്വാ​മി കോ​പി​ക്കും. ദോ​ശ​യാ​ണു സ്വാ​മി​ക്കി​ഷ്ടം; നെ​യ്യും പഞ്ച​സാ​ര​യും കു​റ​ച്ച​ധി​ക​മാ​യാ​ലും തര​ക്കേ​ടി​ല്ലെ​ന്നു പറ​ഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നു. തീ​ണ്ടൽ​ജാ​തി​ക്കാർ സ്വാ​മി​യെ ദൂ​ര​ത്തു​നി​ന്നു നോ​ക്കി​ത്തൊ​ഴു​തു് പണം​വെ​ച്ചു പോയാൽ മതി, സ്വാ​മി​ക്കു ബ്ര​ഹ്മ​സ​മാ​ജ​ക്കാ​രെ കണ്ടു​കൂ​ടാ; ബഹു​വാ​ശി​യാ​ണു് എന്നൊ​ക്കെ പര​ബ്ര​ഹ്മ​ദാ​സി​ന്റെ ശി​ഷ്യ​നായ ചന്തു​ദാ​സ് താ​ക്കീ​തു ചെ​യ്യു​ന്നു. ഭഗവൻ! ജഗ​ന്നി​യ​ന്താ​വേ! നി​രീ​ശ്വ​ര​ന്മാർ എന്തെ​ങ്കി​ലും പറ​ഞ്ഞു​കൊ​ള്ള​ട്ടെ, അവി​ടു​ന്നു കൃ​പാ​ലു​ത​ന്നെ​യാ​ണെ​ന്നു സഞ്ജ​യൻ സർ​ട്ടി​ഫി​ക്ക​റ്റു തരു​ന്നു. ഈ കൂ​ട്ട​രെ അവി​ടു​ന്നു ബാ​ക്കി​വെ​ച്ചേ​ക്കു​ന്ന​ല്ലോ!’

പത്രാ​ധി​പർ: എന്നു​മാ​ത്ര​മ​ല്ല, സഞ്ജ​യ​ന്റെ തോ​ന്ന്യാ​സ​പ്പേ​ന​യി​ലെ മഷി​യിൽ​ക്കൂ​ടി അങ്ങ് അന്തർ​ലീ​ന​നാ​യി കി​ട​ക്കു​ന്ന​ല്ലോ!

സഞ്ജ​യൻ ഇതൊ​ക്കെ എഴു​തി​യ​തു​കൊ​ണ്ടു ദ്വേ​ഷ​മി​ല്ലാ​ത്ത​വ​രും, സഞ്ജ​യ​ന്റെ ചെ​കി​ട​ത്തു രണ്ടു കൊ​ടു​ക്കേ​ണ്ടി​യി​രു​ന്നു എന്നു കാം​ക്ഷി​ക്കാ​ത്ത​വ​രു​മായ സന്ന്യാ​സി​മാർ യഥാർഥ സന്ന്യാ​സി​മാ​രാ​ണു്. പ്ര​മാ​ണം കേൾ​ക്കുക. ‘

ജേഞയഃ സ നി​ത്യ​സ​ന്ന്യാ​സീ​യോ ന ദ്വേ​ഷ്ടി, ന കാ​ങ്ക്ഷ​തി’

(ആർ ദ്വേ​ഷി​ക്കു​ന്നി​ല്ല​യോ, ആർ കാം​ക്ഷി​ക്കു​ന്നി​ല്ല​യോ, അവൻ നി​ത്യ​സ​ന്ന്യാ​സി​യെ​ന്നു് അറി​യ​പ്പെ​ടേ​ണ്ട​വ​നാ​ണു്?)

പ്ര​ശ​സ്ത​നായ ഒരു മലയാള സാ​ഹി​ത്യ​കാ​ര​നാ​ണു് സഞ്ജ​യൻ. സഞ്ജ​യൻ എന്ന​തു് തൂ​ലി​കാ​നാ​മ​മാ​ണു്, യഥാർ​ത്ഥ​നാ​മം മാ​ണി​ക്കോ​ത്തു് രാ​മു​ണ്ണി​നാ​യർ (എം. ആർ. നായർ) എന്നാ​ണു്. (ജനനം: 1903 ജൂൺ 13 – മരണം: 1943 സെ​പ്റ്റം​ബർ 13). തല​ശ്ശേ​രി​ക്ക​ടു​ത്തു് 1903 ജൂൺ 13-൹ ജനി​ച്ചു. തന്റെ കൃ​തി​ക​ളിൽ സഞ്ജ​യൻ, പാ​റ​പ്പു​റ​ത്തു സഞ്ജ​യൻ, പി. എസ്. എന്നി​ങ്ങ​നെ പല​പേ​രി​ലും അദ്ദേ​ഹം സ്വയം പരി​ച​യ​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്നു​ണ്ടു്.

1903 ജൂൺ 13-൹ തല​ശ്ശേ​രി​ക്ക​ടു​ത്തു് ഒത​യോ​ത്തു് തറ​വാ​ട്ടിൽ മാ​ടാ​വിൽ കു​ഞ്ഞി​രാ​മൻ വൈ​ദ്യ​രു​ടെ​യും പാ​റു​വ​മ്മ​യു​ടെ​യും മക​നാ​യാ​ണു് സഞ്ജ​യൻ ജനി​ച്ച​തു്. പി​താ​വു് തല​ശ്ശേ​രി ബാസൽ മിഷൻ ഹൈ​സ്കൂ​ളിൽ മല​യാ​ള​പ​ണ്ഡി​ത​നാ​യി​രു​ന്നു. കട​ത്ത​നാ​ട്ടു രാ​ജാ​വു് കല്പി​ച്ചു​കൊ​ടു​ത്ത സ്ഥാ​ന​പ്പേ​രാ​യി​രു​ന്നു വൈ​ദ്യർ എന്ന​തു്. കവി​യും ഫലി​ത​മർ​മ്മ​ജ്ഞ​നും സം​ഭാ​ഷ​ണ​ച​തു​ര​നു​മാ​യി​രു​ന്ന കു​ഞ്ഞി​രാ​മൻ വൈ​ദ്യർ 42-ാം വയ​സ്സിൽ മരി​ച്ചു​പോ​യി. അച്ഛ​ന്റെ കാ​ല​ശേ​ഷം രാ​വു​ണ്ണി​യും സഹോ​ദ​ര​ങ്ങ​ളും മാ​ടാ​വ് വി​ട്ടു് ഒത​യോ​ത്തേ​ക്കു തി​രി​ച്ചു​പോ​ന്നു.

വൈ​ദ്യ​രു​ടെ രണ്ടാ​മ​ത്തെ പു​ത്ര​നാ​യി​രു​ന്നു രാ​മു​ണ്ണി. രണ്ടു വയ​സ്സി​നു മൂ​പ്പു​ള്ള, മൂ​ത്ത​മ​കൻ കരു​ണാ​ക​രൻ നായർ റവ​ന്യൂ വകു​പ്പിൽ തഹ​സീൽ​ദാ​രാ​യി​രു​ന്നു. നല്ല കവി​താ​വാ​സ​ന​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന കരു​ണാ​ക​രൻ നായർ രാ​മു​ണ്ണി നായർ മരി​ക്കു​ന്ന​തി​നു് ഒന്നര വർഷം മു​മ്പേ മരി​ച്ചു​പോ​യി.

എം. ആറി​ന്റെ ഇളയ സഹോ​ദ​രി​യാ​യി​രു​ന്നു പാർ​വ്വ​തി എന്ന പാ​റു​ക്കു​ട്ടി. എം. ആറിനു വള​രെ​യ​ധി​കം വാ​ത്സ​ല്യ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന അനു​ജ​ത്തി​യെ പി. കു​ട്ടി എന്നാ​യി​രു​ന്നു അദ്ദേ​ഹം വി​ളി​ച്ചി​രു​ന്ന​തു്. കോ​ഴി​ക്കോ​ട്ടു സാ​മൂ​തി​രി ഹൈ​സ്കൂൾ ഹെഡ് മാ​സ്റ്റ​റാ​യി​രു​ന്ന പി. കു​ഞ്ഞി​രാ​മൻ നാ​യ​രാ​യി​രു​ന്നു പാ​റു​ക്കു​ട്ടി​യു​ടെ ഭർ​ത്താ​വു്.

വൈ​ദ്യ​രു​ടെ അകാ​ല​ച​ര​മ​ത്തി​നു​ശേ​ഷം ഏറെ വർ​ഷ​ങ്ങൾ കഴി​ഞ്ഞ​പ്പോൾ, വേ​ണ്ട​പ്പെ​ട്ട​വ​രു​ടെ നിർ​ബ​ന്ധ​ത്തി​നു വഴ​ങ്ങി സഞ്ജ​യ​ന്റെ അമ്മ, പി​ണ​റാ​യി പു​തി​യ​വീ​ട്ടിൽ ഡോ. ശങ്ക​രൻ നായരെ പു​നർ​വി​വാ​ഹം ചെ​യ്തു. ഇങ്ങ​നെ കു​ഞ്ഞി​ശ​ങ്ക​രൻ, ബാ​ല​കൃ​ഷ്ണൻ, ശ്രീ​ധ​രൻ എനീ പേ​രു​ക​ളിൽ മൂ​ന്നു് അനു​ജ​ന്മാ​രെ​ക്കൂ​ടി രാ​മു​ണ്ണി​യ്ക്ക് ലഭി​ച്ചു.

തല​ശ്ശേ​രി ബ്രാ​ഞ്ച് സ്കൂൾ, തല​ശ്ശേ​രി ബ്ര​ണ്ണൻ കോ​ളേ​ജ്, പാ​ല​ക്കാ​ട് വി​ക്ടോ​റി​യാ കോ​ളേ​ജ്, ചെ​ന്നൈ ക്രി​സ്ത്യൻ കോ​ളേ​ജ്, തി​രു​വ​ന​ന്ത​പു​രം ലോ കോ​ളേ​ജ് എന്നി​വി​ട​ങ്ങ​ളി​ലാ​ണു് പഠി​ച്ച​തു്. 1919-ൽ പാ​ല​ക്കാ​ട് വി​ക്ടോ​റി​യാ കോ​ളേ​ജിൽ അദ്ദേ​ഹം ഇന്റർ​മീ​ഡി​യ​റ്റി​നു ചേർ​ന്നു.

1927-ൽ ലി​റ്റ​റേ​ച്ചർ ഓണേ​ഴ്സ് ജയി​ച്ച സഞ്ജ​യൻ 1936-ലാണ് പ്ര​ശ​സ്ത​മായ “സഞ്ജ​യൻ” എന്ന ഹാ​സ്യ​സാ​ഹി​ത്യ​മാ​സിക ആരം​ഭി​ക്കു​ന്ന​തു്. 1938 മുതൽ 1942 വരെ മലബാർ ക്രി​സ്ത്യൻ കോ​ളേ​ജിൽ അദ്ധ്യാ​പ​ക​നാ​യി​രു​ന്ന കാ​ല​ത്താ​ണു് വി​ശ്വ​രൂ​പം എന്ന ഹാ​സ്യ​സാ​ഹി​ത്യ​മാ​സിക പ്ര​സി​ദ്ധീ​ക​രി​ക്കു​ന്ന​തു്. 1935 മുതൽ 1942 വരെ കോ​ഴി​ക്കോ​ട് കേ​ര​ള​പ​ത്രി​ക​യു​ടെ പത്രാ​ധി​പ​നാ​യി​രു​ന്ന സഞ്ജ​യ​ന്റെ പ്ര​ധാ​ന​കൃ​തി​കൾ സാ​ഹി​ത്യ​നി​ക​ഷം (രണ്ടു് ഭാ​ഗ​ങ്ങൾ), സഞ്ജ​യൻ (ആറു് ഭാ​ഗ​ങ്ങൾ), ഹാ​സ്യാ​ഞ്ജ​ലി, ഒഥ​ല്ലോ (വി​വർ​ത്ത​നം) തു​ട​ങ്ങി​യ​വ​യാ​ണു്. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ സഞ്ജ​യോ​പ​ഖ്യാ​ന​മെ​ന്ന കവി​ത​യും പ്ര​സി​ദ്ധ​മാ​ണു്. കു​ഞ്ചൻ നമ്പ്യാർ​ക്കു ശേ​ഷ​മു​ള്ള മല​യാ​ള​ത്തി​ലെ വലിയ ഹാ​സ്യ​സാ​മ്രാ​ട്ടാ​യി​ട്ടാ​ണു് സഞ്ജ​യൻ അറി​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന​തു്. കവി, പത്ര​പ്ര​വർ​ത്ത​കൻ, നി​രൂ​പ​കൻ, തത്ത്വ​ചി​ന്ത​കൻ, ഹാ​സ്യ​പ്ര​തിഭ എന്നീ നി​ല​ക​ളിൽ പ്ര​ശ​സ്ത​നാ​യി​രു​ന്നു. പരി​ഹാ​സ​പ്പു​തു​പ​നി​നീർ​ച്ചെ​ടി​ക്കെ​ടോ ചി​രി​യ​ത്രേ പു​ഷ്പം, ശകാരം മു​ള്ളു താൻ എന്ന അഭി​പ്രാ​യ​ക്കാ​ര​നാ​യി​രു​ന്നു അദ്ദേ​ഹം.

1943 സെ​പ്റ്റം​ബർ 13-൹ കു​ടും​ബ​സ​ഹ​ജ​മാ​യി​രു​ന്ന ക്ഷ​യ​രോ​ഗം മൂർ​ച്ഛി​ച്ചു് അന്ത​രി​ച്ചു.