സോ​ക്ര​റ്റീ​സി​ന്റെ മൃ​ത​ശ​രീ​രം സോ​ക്ര​റ്റീ​സ​ല്ല എന്നു പറ​ഞ്ഞ​തു് അരി​സ്റ്റോ​ട്ടി​ലാ​ണു്. രണ്ടാ​മ​ത്തെ തത്ത്വ​ചി​ന്ത​ക​ന്റെ കൃ​തി​കൾ ഞാൻ വാ​യി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടെ​ങ്കി​ലും അവയിൽ നി​ന്നു കി​ട്ടി​യ​ത​ല്ല ഈ പ്ര​സ്താ​വം. സോ​ക്ര​റ്റീ​സി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചോ അരി​സ്റ്റോ​ട്ടി​ലി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചോ ഏതോ ഒരെ​ഴു​ത്തു​കാ​രൻ എഴു​തിയ ഒരു ഗ്ര​ന്ഥം വാ​യി​ച്ച ഓർ​മ്മ​യിൽ നി​ന്നാ​ണു് ഞാൻ അതു ഇവിടെ കു​റി​ച്ച​തു്. തന്റെ പ്ര​സ്താ​വ​ത്തി​നു വി​ശ​ദീ​ക​ര​ണം നല്കി​യി​ട്ടു​ണ്ടു് ആ എഴു​ത്തു​കാ​രൻ. ഓർ​മ്മ​യെ അവ​ലം​ബി​ച്ചു​ത​ന്നെ ഞാനതു മാ​റ്റി​പ്പ​റ​യ​ട്ടെ. രവീ​ന്ദ്ര​നാ​ഥ​ടാ​ഗോ​റിൽ മു​ട്ട​ത്തു​വർ​ക്കി​യെ കാ​ണാ​നാ​വി​ല്ല. മറി​ച്ചും. വി. എസ്. നയ്പോ​ളി​ന്റെ ഏതു ഗ്ര​ന്ഥ​വും മൃ​ത​ദേ​ഹ​ത്തി​നു തു​ല്യ​മാ​ണു്. അതിൽ കല​യു​ടെ ആത്മാ​വി​ല്ല. ഏതാ​നും ആഴ്ച​കൾ​ക്കു മുൻ​പു് പ്ര​സാ​ധ​നം ചെയ്ത ‘Beyond Belief’ എന്ന പു​സ്ത​ക​വും നി​ശ്ചേ​ത​ന​മാ​ണു്. അതിൽ ‘Bitter Lemons’ എന്ന മനോ​ഹ​ര​മായ യാ​ത്രാ​വി​വ​ര​ണ​മെ​ഴു​തിയ ലോ​റൻ​സ് ഡറ​ലി​നെ കാ​ണു​കി​ല്ല. Italian Journey എഴു​തിയ ഗോ​യ്ഥേ​യെ ദർ​ശി​ക്കി​ല്ല. ‘England’ എഴു​തിയ കാ​സാൻ​ദ്സാ​ക്കി നെ കാ​ണു​കി​ല്ല. കാ​ണു​ന്ന​തു ‘Among the Believers’ എഴു​തിയ നയ്പോ​ളി​നെ മാ​ത്രം. രണ്ടും സ്പ​ന്ദി​ക്കാ​ത്ത മൃ​ത​ദേ​ഹ​ങ്ങൾ. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ ‘The Mystic Masseur’ എന്ന കൃ​തി​യി​ലെ ഒരു കഥാ​പാ​ത്രം പി​ട​ക്കോ​ഴി​ക​ളോ​ടൊ​രു​മി​ച്ചു് ഉറ​ങ്ങാൻ പോ​കു​ക​യും പൂ​വ​ങ്കോ​ഴി​കൾ കൂ​വു​ന്ന​തി​നു മുൻ​പു് ഉണ​രു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്നു.

അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ പ്ര​കൃ​ഷ്ട​കൃ​തി​യാ​യി പരി​ഗ​ണി​ക്ക​പ്പു​ടു​ന്ന ‘A House for Mr. Biswas’ എന്ന കൃ​തി​യിൽ ആ പേ​രു​ള്ള കഥാ​പാ​ത്രം അന്വേ​ഷ​ണ​ത്തി​ന്റെ തി​ടു​ക്കം കാ​ണി​ക്കു​ന്നു. സ്വ​ന്ത​മാ​യി ഒരു വീട് കി​ട്ടി​യാൽ മതി അയാൾ​ക്കു്. അതു കി​ട്ടി​യി​ട്ടും അയാൾ അസ്വ​സ്ഥ​നാ​വു​ന്നു. ‘The Mimic Men’ എന്ന കൃ​തി​യി​ലെ പ്ര​ധാ​ന​ക​ഥാ​പാ​ത്ര​ത്തി​നു ആഗ്രഹ സാ​ഫ​ല്യ​മു​ണ്ടാ​യെ​ങ്കി​ലും അസം​തൃ​പ്തി​യിൽ വീ​ഴു​ന്നു. ഈ നി​ഷേ​ധാ​ത്മക സ്വ​ഭാ​വ​മാ​ണു് നയ്പോ​ളി​നെ​ക്കൊ​ണ്ടു് ഇൻ​ഡ്യ​യു​ടെ നേർ​ക്കു് ഉപ​ലം​ഭം വർ​ഷി​പ്പി​ച്ച​തു്. ഇവി​ടെ​യും അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ അസം​തൃ​പ്തി​യും നി​ഷേ​ധാ​ത്മ​ക​ത​യും മാ​ത്ര​മേ​യു​ള്ളൂ. അസം​തൃ​പ്തി സം​തൃ​പ്തി​ക്കു വേ​ണ്ടി​യു​ള്ള ആഗ്ര​ഹ​മാ​ണെ​ങ്കിൽ നന്നു്. നി​ഷേ​ധം ദൃ​ഢ​നി​ശ്ച​യ​ത്തി​ലേ​ക്കു നയി​ക്കു​ന്നു​വെ​ങ്കിൽ നന്നു്. അതു സം​ഭ​വി​ക്കു​ന്നി​ല്ല. അവി​ചാ​ര​പൂർ​വ്വ​ക​മായ നിർ​ണ്ണ​യ​വും ബു​ദ്ധി​വ​ക്ര​ത​യും പക്ഷ​പാ​ത​വു​മാ​ണു് അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നാ​കെ​യു​ള്ള​തു്. അതി​നാൽ ഇന്ത്യ​യെ അന്ധ​കാ​രം നി​റ​ഞ്ഞ ഭൂ​മി​യാ​യി കണ്ട നയ്പോ​ളി​ന്റെ കൃ​തി​ക​ളി​ലാ​കെ കൊ​ടും​തി​മി​രം തേർ​വാ​ഴ്ച നട​ത്തു​ന്നു. ഇന്ത്യ​യെ നി​ന്ദി​ക്കു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടു് സാ​യ്പ​ന്മാർ​ക്കു് അദ്ദേ​ഹ​ത്തെ ഇഷ്ട​മാ​ണു്. അവർ നയ്പോ​ളി​നെ മഹാ​നായ കലാ​കാ​ര​നാ​ക്കു​ന്നു നി​രൂ​പ​ണം കൊ​ണ്ടു്. പക്ഷേ സത്യ​സ്ഥി​തി​യു​മാ​യി അതിനു ഒരു ബന്ധ​വു​മി​ല്ല.

1981-ൽ പ്ര​സി​ദ്ധീ​ക​രി​ച്ച ‘Among the Believers’ എന്ന പു​സ്ത​കം ഇറാൻ, പാ​കി​സ്ഥാൻ, മലേ​ഷ്യ, ഇൻ​ഡോ​നേ​ഷ്യ ഈ രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളിൽ നയ്പോൾ നിർ​വ​ഹി​ച്ച യാ​ത്ര​ക​ളു​ടെ വി​വ​ര​ണ​ങ്ങൾ ഉൾ​ക്കൊ​ള്ളു​ന്നു. ‘Islam was a complicated religon. It wasn’t philosophical or speculative. It was a revealed religion, with a prophet and a complete set of rules. To believe, it was necessary to know a lot about the Arabian Origin of the religion and to take this knowledge to heart’ എന്ന മുൻ​വി​ധി​യോ​ടെ നയ്പോൾ ഇപ്പ​റ​ഞ്ഞ രാ​ജ്യ​ങ്ങൾ സന്ദർ​ശി​ച്ചു് തന്റെ അനു​ഭൂ​തി​ക​ളും അനു​മാ​ന​ങ്ങ​ളും രേ​ഖ​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്നു. 1995-ൽ അദ്ദേ​ഹം വീ​ണ്ടും ഈ രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളിൽ സഞ്ച​രി​ച്ചു് രാ​ഷ്ട്ര​വ്യ​വ​ഹാ​ര​സം​ബ​ന്ധി​യും സാ​മൂ​ഹി​ക​വു​മായ അനു​മി​തി​ക​ളിൽ എത്തു​ന്നു. പക്ഷേ യു​ക്തി​യി​ലൂ​ടെ ചെ​ന്നെ​ത്തു​ന്ന സത്യ​മ​ണ്ഡ​ലം കാ​ണാ​നു​ള്ള കൗ​തു​ക​മ​ല്ല അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റേ​തു്. അതു​കൊ​ണ്ടു് നയ്പോ​ളി​ന്റെ അനു​മി​തി​കൾ​ക്കു് അല്ലെ​ങ്കിൽ അനു​മാ​ന​ങ്ങൾ​ക്കു മനോ​വ​ക്ര​ത​കൾ വന്നു​കൂ​ടു​ന്നു. “ഇസ്ലാം അതി​ന്റെ പ്ര​ഭ​വ​കേ​ന്ദ്ര​ത്തിൽ ഒരറബി മാ​ത്ര​മാ​ണു്. അറ​ബി​യി​ല്ലാ​ത്ത ഏതൊ​രാ​ളും പര​ധർ​മ്മാ​ശ്രി​ത​നാ​ണു് (മത​പ​രി​വർ​ത്ത​നം നട​ത്തി​യ​വ​നാ​ണു് എന്ന അർത്ഥം-​ലേഖകൻ) മനഃ​സാ​ക്ഷി​യോ​ടോ സ്വ​കീയ വി​ശ്വാ​സ​ത്തോ​ടോ ബന്ധ​പ്പെ​ട്ട​ത​ല്ല ഇസ്ലാം. അതു സാ​മ്രാ​ജ്യാ​ധി​പ​ത്യ​പ​ര​മായ (imperial) അർ​ത്ഥ​ന​കൾ നട​ത്തു​ന്നു. മതം മാ​റി​യ​വ​ന്റെ ലോ​കാ​ഭി​വീ​ക്ഷ​ണം മാ​റി​ക്കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്നു. അറ​ബി​രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളി​ലാ​ണു് അയാ​ളു​ടെ പു​ണ്യ​സ്ഥ​ല​ങ്ങൾ. അയാ​ളു​ടെ വി​ശു​ദ്ധ​ഭാഷ അറ​ബി​ക്കാ​ണു്. ചരി​ത്ര​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചു​ള്ള അയാ​ളു​ടെ ആശ​യ​ത്തി​നു മാ​റ്റം വരു​ന്നു. സ്വ​ന്ത​മായ ആ ആശയം അയാൾ ഉപേ​ക്ഷി​ക്കു​ന്നു. സ്വ​യ​മി​ഷ്ട​പ്പെ​ട്ടാ​ലും ഇല്ലെ​ങ്കി​ലും അയാൾ അറബി ചരി​ത്ര​ത്തി​ന്റെ ഭാ​ഗ​മാ​യി​ത്തീ​രു​ന്നു. തന്റേ​താ​യി എന്തെ​ല്ലാ​മു​ണ്ടോ അവയിൽ നി​ന്നു മതം മാ​റി​യ​വൻ മാ​റി​പ്പോ​ക​ണം” ഇങ്ങ​നെ​യൊ​ക്കെ പറ​ഞ്ഞി​ട്ടു നയ്പോൾ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ടു​ന്നു മതം മാ​റി​യ​വർ താ​മ​സി​ക്കു​ന്ന രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളി​ലെ ഇസ്ലാ​മിൽ സി​രാ​രോ​ഗ​ത്തി​ന്റെ​യും അരാ​ജ​ക​ത്വ​ത്തി​ന്റെ​യും അം​ശ​മു​ണ്ടെ​ന്നു്. These countries can be easily set on the boil എന്നും നയ്പോൾ. പ്ര​വാ​ച​ക​ന്റെ നാ​ട്ടി​ലെ ഇസ്ലാ​മാ​ണു് യഥാർ​ത്ഥ ഇസ്ലാം. മറ്റു രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളി​ലെ ഇസ്ലാം മത​പ​രി​വർ​ത്ത​ന​ത്തി​ന്റെ സന്ത​തി​യായ ഇസ്ലാ​മാ​ണു് എന്ന കറ​ക​ള​ഞ്ഞ ‘നോൺ​സെൻ​സിൽ’ അടി​യു​റ​ച്ച ഈ വാ​ദ​ഗ​തി​യു​ടെ ഫലമായ ഈ ഗ്ര​ന്ഥ​ത്തി​ന്റെ വി​ശ്വാ​സ്യത എത്ര​യു​ണ്ടെ​ന്നു ഊഹി​ക്കാ​വു​ന്ന​തേ​യു​ള്ളൂ. ക്രി​സ്തു ജനി​ച്ച സ്ഥ​ല​ത്തെ ക്രി​സ്ത്യാ​നി​ക​ളേ യഥാർ​ത്ഥ ക്രി​സ്ത്യാ​നി​ക​ളാ​യു​ള്ളൂ. ഇന്ത്യ​യി​ലെ ക്രി​സ്ത്യാ​നി​കൾ മതം മാ​റ്റം നട​ത്തി​യ​വ​രാ​ണെ​ന്നു് ആരെ​ങ്കി​ലും വാ​ദി​ച്ചാൽ വാ​യ​ന​ക്കാർ​ക്കു് എന്തു​തോ​ന്നും? പെർഷൻ പ്ര​വാ​ച​ക​നായ സൊ​റാ​സ്റ്റ​റു​ടെ സൊ​റാ​സ്ട്രി​യ​നി​സം അതി​ന്റെ ജന്മ​ദേ​ശ​ത്തു അം​ഗീ​ക​രി​ച്ച​വർ മാ​ത്ര​മേ യഥാർ​ത്ഥ​ത്തിൽ സൊ​റാ​സ്ട്രി​യൻ​സാ​യു​ള്ളു. ബോം​ബെ​യിൽ പാർ​ക്കു​ന്ന പാ​ഴ്സി​കൾ മതം മാ​റി​യ​വ​രാ​ണെ​ന്നു ആരെ​ങ്കി​ലും പറ​ഞ്ഞാൽ വാ​യ​ന​ക്കാർ​ക്കു് എന്തു തോ​ന്നും. എന്തു തോ​ന്നു​മോ അതു തന്നെ​യാ​ണു് നയ്പോ​ളി​ന്റെ ദുർ​ബ്ബ​ല​വും പക്ഷ​പാത സങ്കീർ​ണ്ണ​വു​മായ വാദം കേ​ട്ട​പ്പോൾ എനി​ക്കും തോ​ന്നി​യ​തു്.

“This is a book about people. It is not a book of opinion. It is a book of stories. The stories were collected during five months of travel in 1995 in four non-​Arab Muslim countries – Indonesia, Iran, Pakistan, Malaysia. So there is a context and a theme” എന്നു നയ്പോൾ ആദ്യ​മേ പറ​യു​ന്നു. ‘Among the Believers’ എന്ന പു​സ്ത​ക​ത്തി​ലു​ള്ള​തി​നെ​ക്കാൾ ഏറെ​ക്ക​ഥ​ക​ളു​ണ്ടു് Beyond Belief എന്ന ഗ്ര​ന്ഥ​ത്തിൽ. എല്ലാ സ്ഥ​ല​ങ്ങ​ളി​ലു​മു​ള്ള പ്ര​ധാ​ന​രും അപ്ര​ധാ​ന​രു​മായ ആളു​ക​ളോ​ടു് അദ്ദേ​ഹം സം​സാ​രി​ക്കു​ന്നു. അവ​രു​ടെ ഉത്ത​ര​ങ്ങൾ കേ​ട്ടു ‘ഡോ​ഗ്മാ​റ്റി​ക്കാ’യ തീ​രു​മാ​ന​ങ്ങ​ളിൽ എത്തു​ന്നു. നയ്പോൾ കഥകൾ കേൾ​ക്കു​ന്നു. അദ്ദേ​ഹം നമ്മ​ളോ​ടു ആ കഥകൾ പറ​യു​ന്നു. പക്ഷേ ക്രി​സ്തു​വി​നു മുൻ​പു്—600 വർ​ഷ​ങ്ങൾ​ക്കു മുൻ​പു്—ജീ​വി​ച്ച ഗ്രീ​ക്കു് തത്ത്വ​ചി​ന്ത​കൻ തെ​യ്ലീ​സ് (Thales) പറ​ഞ്ഞ​താ​ണു് എനി​ക്കോർ​മ്മ വരു​ന്ന​തു്. ഗ്രീ​സി​ലു​ള്ള​വർ പറ​യു​ന്ന കഥകൾ മനോ​ഹ​ര​ങ്ങ​ളായ കഥ​ക​ളാ​ണു്. പക്ഷേ അവ സത്യ​ത്തിൽ നി​ന്നു വി​ദൂ​ര​സ്ഥി​ത​ങ്ങ​ള​ത്രേ. വ്യ​ക്തി​ക​ളു​ടെ കഥ​ക​ളു​ടെ സപ്ര​മാ​ണ​ത​യിൽ വി​ശ്വ​സി​ക്കു​ന്ന നയ്പോൾ സമൂ​ഹ​ത്തെ അതി​ന്റെ സമ​ഗ്ര​സ്വ​ഭാ​വ​ത്തിൽ കാ​ണു​ന്നി​ല്ല. വ്യ​ക്തി​ക​ളു​ടെ സി​ദ്ധ​വൽ​ക്ക​ര​ണ​ങ്ങൾ - മുൻ​കൂ​ട്ടി​യു​ള്ള സങ്ക​ല്പ​ങ്ങൾ വേറെ: സമൂ​ഹ​ത്തി​ന്റെ സത്യാ​ത്മ​ക​വി​ചാ​ര​ങ്ങൾ വേറെ. ഈ പ്രാ​ഥ​മിക സത്യം നയ്പോൾ വി​സ്മ​രി​ക്കു​ന്നു. അതി​നാൽ ഈ ഗ്ര​ന്ഥ​ത്തി​നു നി​ജ​സ്ഥി​തി ഇല്ല എന്ന വി​ചാ​ര​മാ​ണു് എനി​ക്കു് (V. S. Naipaul, Beyond Belief, Islamic Excursions among the converted peoples, Viking, pp. 437).

മുല്ല നാ​സ​റു​ദ്ദീ​നു കഴുത നഷ്ട​മാ​യി. അയാൾ ആ പ്ര​ദേ​ശ​മെ​ങ്ങും മൃ​ഗ​ത്തെ അന്വേ​ഷി​ച്ചു. ഫല​മൊ​ന്നു​മി​ല്ല. അവ​സാ​ന​ത്തെ യത്നം കൂടി നട​ത്താ​മെ​ന്നു പറ​ഞ്ഞു നാ​സ​റു​ദ്ദീൻ കണ്ണ​ട​ച്ചു അന​ങ്ങാ​തെ നി​ന്നു. എന്നി​ട്ടു മു​ട്ടു​കൾ മട​ക്കി നാ​ലു​കാ​ലിൽ നട​ക്കാൻ തു​ട​ങ്ങി. നട​ന്നു നട​ന്നു അയാൾ ഒരു കു​ഴി​യു​ടെ അരി​കി​ലെ​ത്തി. ആ കു​ഴി​യ്ക്ക​ക​ത്തു കഴുത കി​ട​ക്കു​ന്നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. എന്താ​ണി​തി​ന്റെ സൂ​ത്ര​മെ​ന്നു ആളുകൾ ചോ​ദി​ച്ച​പ്പോൾ അയാൾ മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞു: മനു​ഷ്യ​നു കഴു​ത​യെ കണ്ടു​പി​ടി​ക്കാൻ കഴി​ഞ്ഞി​ല്ലെ​ങ്കിൽ അവൻ കഴു​ത​യാ​യി മാറണം. അതു തോ​ന്നി​യ​പ്പോൾ ഞാൻ നാ​ലു​കാ​ലിൽ നട​ന്നു, കഴു​ത​യെ കാ​ണു​ക​യും ചെ​യ്തു. അന്വേ​ഷ​ണ​ത്തി​ന്റെ ആധ്യാ​ത്മി​ക​വ​ശ​ത്തെ സൂ​ചി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​താ​ണു് ഇക്കഥ (കഥ രജ​നീ​ഷ് പറ​ഞ്ഞ​തു). കല​യ്ക്കും ഇതു ചേരും. ശി​വ​ന്റെ പ്ര​തി​മ​യു​ണ്ടാ​ക്ക​ണ​മെ​ങ്കിൽ നിർ​മ്മാ​താ​വ് ശി​വ​നാ​യി മാറണം എന്നാ​ണു ഭാ​ര​ത​ത്തി​ലെ കലാ​കാ​ര​ന്മാർ വി​ശ്വ​സി​ക്കുക. ‘ഗ്ര​ന്ഥ​ശാ​ല​യിൽ ഒരു ജാരൻ’ എന്ന ചെ​റു​ക​ഥ​യെ​ഴു​തിയ ശ്രീ. എം. ആർ. മനോ​ഹ​ര​വർ​മ്മ അതിലെ പ്ര​ധാന കഥാ​പാ​ത്ര​മായ യു​വ​തി​യു​മാ​യി താ​ദാ​ത്മ്യം പ്രാ​പി​ച്ചി​രു​ന്നെ​ങ്കിൽ അക്കഥ ആന്റീ​ക്ലൈ​മാ​ക്സിൽ ചെ​ല്ലു​കി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. മു​ട്ട​ത്തു​വർ​ക്കി​യു​ടെ അയ​ഥാർ​ത്ഥ​ങ്ങ​ളായ നോ​വ​ലു​കൾ വയി​ച്ചു​വാ​യി​ച്ചു് അയ​ഥാർ​ത്ഥ​മായ പ്രേ​മ​ത്തി​നു വി​ധേ​യ​യായ ഒരു യുവതി നോവൽ പാ​രാ​യ​ണം തീർ​ന്ന​പ്പോൾ ഏകാ​കി​നി​യാ​യി ഭവി​ക്കു​ന്നു. ഒട്ടൊ​ക്കെ രസ​ക​ര​മാ​യി കഥ പറ​യു​ന്ന മനോ​ഹ​ര​വർ​മ്മ പക​ലൊ​ക്കെ വെ​ള്ളം കോ​രി​ക്കോ​രി സന്ധ്യ​യാ​കു​മ്പോൾ കു​ട​മി​ട്ടു​ട​യ്ക്കു​ന്ന​വ​നെ​പ്പോ​ലെ ഒരു വി​പ​രീ​ത​പ​ര​കോ​ടി​യിൽ വാ​യ​ന​ക്കാ​രെ കൊ​ണ്ടു​ചെ​ന്നു് രസ​ച്ച​ര​ടു് പൊ​ട്ടി​ച്ചു് നൈ​രാ​ശ്യ​ത്തി​ലേ​ക്കു് എറി​യു​ന്നു. അതോടെ ഒരു ഇഫ​ക്ടും ജനി​പ്പി​ക്കാ​തെ അദ്ദേ​ഹം പിൻ​വാ​ങ്ങു​ന്നു. ഒരു നൂതന ലോകം സൃ​ഷ്ടി​ക്ക​ലാ​ണു് കലാ​കാ​ര​ന്റെ കർ​ത്ത​വ്യം. മനോ​ഹ​ര​വർ​മ്മ​യ്ക്കു് ആ മാ​ന്ത്രി​ക​വി​ദ്യ അറി​ഞ്ഞു കൂടാ (കഥ മാ​തൃ​ഭൂ​മി ആഴ്ച​പ്പ​തി​പ്പിൽ).

ഐൻ​സ്റ്റൈ​നെ​ക്കാൾ കേമൻ എന്നു വാ​ഴ്ത്ത​പ്പെ​ടു​ന്ന ഭൗ​തി​ക​ശാ​സ്ത്ര​ജ്ഞ​നാ​ണു് സ്റ്റീ​വൻ ഹോ​ക്കി​ങ് (Stephen Hawking) അദ്ദേ​ഹം മഹാ​നായ ഫി​സി​സി​സ്റ്റാ​ണെ​ന്നു് മഹാ​ന്മാർ തന്നെ പറ​യു​ന്നു. ആയി​രി​ക്കും. പക്ഷേ അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ A Brief History of Time എന്ന പു​സ്ത​കം അനി​യ​ന്ത്രി​ത​മായ ‘ഊഹ​ക്ക​ച്ച​വട’ത്തി​ന്റെ ഫല​മാ​ണെ​ന്നാ​ണു് ഭൗ​തി​ക​ശാ​സ്ത്ര​ത്തി​ന്റെ എ. ബി. സി. അറി​യാൻ പാ​ടി​ല്ലാ​ത്ത എന്റെ അഭി​പ്രാ​യം. Speculation എന്ന ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് വാ​ക്കി​നു് ശരി​യായ തർ​ജ്ജമ കി​ട്ടാ​ത്ത​തു കൊ​ണ്ടാ​ണു് ഊഹ​ക്ക​ച്ച​വ​ടം എന്നു ഞാൻ പ്ര​യോ​ഗി​ച്ചു​പോ​യ​തു്. ഈ സ്പെ​ക്യു​ലേ​യ്ഷൻ തന്നെ​യാ​ണു് യൂ​റോ​പ്പി​ലെ പല​രു​ടെ​യും ദാർ​ശ​നിക പദ്ധ​തി​ക​ളിൽ കാ​ണു​ന്ന​തു്. ഈ കാ​ല​യ​ള​വി​നെ The Age of Speculation എന്നു വി​ളി​ച്ചാ​ലും തെ​റ്റി​ല്ല.

2. ഹൈ​ക്കോ​ട​തി​യി​ലെ ജഡ്ജ്മെ​ന്റു​ക​ളു​ടെ പകർ​പ്പു് പണ്ടു സെ​ക്ര​ട്ടേ​റി​യ​റ്റി​ലേ​ക്കു് അയ​യ്ക്കു​മാ​യി​രു​ന്നു. ഇപ്പോ​ഴും അതു​ണ്ടോ എന്നു് അറി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ. വെ​റു​തെ​യി​രി​ക്കു​ന്ന സമ​യ​ത്തു് ഞാൻ അവ ഓരോ​ന്നും വാ​യി​ക്കും. പല ജഡ്ജ്മെ​ന്റു​ക​ളി​ലും ഈ പ്രതി കു​റ്റ​ക്കാ​ര​നാ​ണു്. പക്ഷേ ശിക്ഷ കൊ​ടു​ക്ക​ത്ത​ക്ക​വി​ധ​ത്തിൽ തെ​ളി​വു​കൾ ഇല്ല. അതു​കൊ​ണ്ടു് ഇയാളെ വെ​റു​തേ വി​ടേ​ണ്ടി​യി​രി​ക്കു​ന്നു എനി​ക്കു് എന്ന രീ​തി​യിൽ എഴു​തി​യ​തു് ഞാൻ കണ്ടി​ട്ടു​ണ്ടു്. അതി​നാൽ ഏതെ​ങ്കി​ലും കെ​യ്സിൽ പെ​ട്ടു് പൊ​ലീ​സി​ന്റെ പി​ടി​യിൽ ആയവർ പി​ന്നീ​ടു് മോചനം നേ​ടി​യാൽ അവരെ നി​ര​പ​രാ​ധ​രാ​യി പരി​ഗ​ണി​ച്ചു് ആദ​രി​ക്കു​ക​യും നി​യ​മ​പ​രി​പാ​ല​ക​രെ ശകാ​രി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്ന നമ്മു​ടെ രീതി അത്ര ശരി​യായ രീ​തി​യ​ല്ലെ​ന്നാ​ണു് എന്റെ വി​ചാ​രം.

3. വി​രു​ന്നു നട​ക്കു​ന്ന സ്ഥ​ല​ത്തു് ഡാ​വി​ഞ്ചി​യു​ടെ Last Supper എന്ന ചി​ത്ര​ത്തി​ന്റെ പകർ​പ്പു് വച്ചി​രു​ന്നെ​ന്നും അതു​ക​ണ്ടു് ഒരു സ്ത്രീ ഭർ​ത്താ​വി​നോ​ടു് ‘അത്താ​ഴം. പക്ഷേ ആരും പു​ക​വ​ലി​ക്കു​ന്നി​ല്ല’ എന്നു പറ​ഞ്ഞ് അയാ​ളു​ടെ പു​ക​വ​ലി​യോ​ടു​ള്ള പ്ര​തി​ഷേ​ധം പ്ര​ക​ടി​പ്പി​ച്ചെ​ന്നും ഒര​മേ​രി​ക്കൻ മാ​സി​ക​യിൽ വാ​യി​ച്ച ഓർ​മ്മ​യു​ണ്ടെ​നി​ക്കു്. ആര​റി​ഞ്ഞു അത്താ​ഴ​ത്തി​നു ശേഷം ഗത്സ​മ​നീ​യിൽ ചെ​ന്നു യേ​ശു​വി​നെ വഞ്ചി​ക്കു​ന്ന​തി​നു മുൻ​പു് അയാൾ സി​ഗ​ര​റ്റ് എടു​ത്തു് കൂ​ടെ​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന ആയു​ധ​ധാ​രി​ക്കു കൊ​ടു​ത്തി​രി​ക്കി​ല്ലെ​ന്നു്. അയാൾ തന്നെ സി​ഗ​ര​റ്റ് വലി​ച്ചി​രി​ക്കി​ല്ലെ​ന്നു്.

മീ​റ്റി​ങ് കഴി​ഞ്ഞു. കാ​പ്പി​കു​ടി കഴി​ഞ്ഞു. മന്ത്രി തന്നെ​ക്കാ​ണാൻ വന്ന പാർ​ട്ടി​യം​ഗ​ങ്ങ​ളോ​ടു സം​സാ​രി​ക്കു​ക​യാ​ണു്. കാ​പ്പി കു​ടി​ച്ചു​ക​ഴി​ഞ്ഞാൽ എനി​ക്കു് സി​ഗ​ര​റ്റ് വലി​ക്ക​ണം. ഹോളിൽ നി​ന്നു് പു​റ​ത്തു​പോ​യി എനി​ക്ക​തു വലി​ക്കാ​വു​ന്ന​തേ​യു​ള്ളു. എങ്കി​ലും ഞാൻ യു​ക്തി​വി​ചാ​ര​ത്തിൽ മു​ഴു​കു​ക​യാ​യി. എനി​ക്ക​റി​യാ​വു​ന്നി​ട​ത്തോ​ളം ഇം​ഗ്ലീ​ഷും മല​യാ​ള​വും മന്ത്രി​ക്ക​റി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ. കീർ​ത്തി​യും എനി​ക്കാ​ണു കൂ​ടു​തൽ. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ കു​ടും​ബം സമു​ന്ന​ത​മാ​ണു്. എനി​ക്കും അക്കാ​ര്യ​ത്തിൽ അപ​കർ​ഷ​മി​ല്ല. അതി​നാൽ എനി​ക്കി​വി​ടെ​യി​രു​ന്നു​ത​ന്നെ സി​ഗ​ര​റ്റ് വലി​ക്കാം. ഞാൻ പു​ക​വ​ലി​ച്ചു തു​ട​ങ്ങി. മന്ത്രി ഏറു​ക​ണ്ണു​കൊ​ണ്ടു എന്നെ ഒന്നു​നോ​ക്കി​യ​ശേ​ഷം കക്ഷി​യം​ഗ​ങ്ങ​ളോ​ടു കൂ​ടു​തൽ ഉത്സാ​ഹ​ത്തോ​ടെ സം​സാ​രി​ച്ചു. പോകാൻ നേ​ര​ത്തു് ‘പോ​ക​ട്ടോ. കൃ​ഷ്ണൻ​നാ​യ​രേ’ എന്നു സൗ​ജ​ന്യ​മാ​ധു​ര്യ​ത്തോ​ടെ ചോ​ദി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്തു. അടു​ത്ത​ദി​വ​സം വൈ​കു​ന്നേ​രം എനി​ക്കു എഴു​ത്തു കി​ട്ടി എന്നെ വൃ​ത്തി​കെ​ട്ട ഒരു സ്ഥ​ല​ത്തേ​ക്കു മാ​റ്റി​യി​രി​ക്കു​ന്നു​വെ​ന്നു് അറി​യി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു്. ഞാൻ അവി​ടെ​ക്കി​ട​ന്നു രണ്ടു​കൊ​ല്ലം നര​കി​ച്ചു. ഞാൻ എന്റെ പ്ര​വൃ​ത്തി നീ​തി​മ​ത്ക​രി​ക്കു​ന്നി​ല്ല. മന്ത്രി അധി​കാ​ര​ത്തി​ന്റെ മൂ​ത്തി​മ​ദ്ഭാ​വ​മാ​ണു്. ഞാൻ കീ​ഴ്ജീ​വ​ന​ക്കാ​ര​നും. മന്ത്രി​യു​ടെ മുൻ​പി​ലി​രു​ന്നു പു​ക​യൂ​തി​യാൽ അധി​കാ​ര​ത്തെ നി​ന്ദി​ക്ക​ലാ​യി​വ​രു​മ​തു്. അതു​കൊ​ണ്ടു് മന്ത്രി ചെ​യ്ത​തു ശരി. സി​ഗ​ര​റ്റ് വലി​ക്കു​ന്ന​തു് കാൻ​സ​റി​നു മാ​ത്ര​മ​ല്ല കാ​ര​ണ​മാ​യി​ത്തീ​രു​ന്ന​തു്. അതു സ്ഥ​ല​മാ​റ്റ​വും ഉണ്ടാ​ക്കും.

സാ​ഹി​ത്യ​നി​രൂ​പ​ണ​ത്തിൽ മാർ​ക്സി​സ്റ്റ് സി​ദ്ധാ​ന്ത​ങ്ങൾ നി​വേ​ശി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തി​നെ യു​ക്തി​യു​ക്ത​മാ​യി അനു​കൂ​ലി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു് James T Farrell എഴു​തിയ ‘A Note on Literary Criticism’ എന്ന പു​സ്ത​കം വി​ശി​ഷ്ട​മാ​ണു്. Edmund Wilson പോലും അതി​ന്റെ ആവിർ​ഭാ​വ​ത്തെ ‘remarkable event’ എന്നു വി​ശേ​ഷി​പ്പി​ച്ചു. ഉജ്ജ്വ​ല​മായ ഈ ഗ്ര​ന്ഥ​ത്തിൽ Joseph Freeman എന്ന നി​രൂ​പ​ക​ന്റെ ഒര​ഭി​പ്രാ​യ​മു​ണ്ടു് സാ​ഹി​ത്യ​ത്തി​ലെ പ്ര​ചാ​ര​ണ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചു്. കല അനു​ഭ​വം പകർ​ന്നു​ത​രു​ന്നു​വെ​ന്നു് എഴു​തി​യി​ട്ടു് ഫ്രീ​മാൻ പറ​യു​ന്നു: ‘ശരൽ​കാ​ല​ത്തെ കാ​റ്റ് പെൺ​കു​ട്ടി​യു​ടെ തല​മു​ടി​യെ ചലി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചോ (അവ​ളു​ടെ) ദാ​ഹ​മാർ​ന്ന മു​ല​ക​ളെ​ക്കു​റി​ച്ചോ എഴു​തു​മ്പോൾ അനു​ഭ​വ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചാ​ണു് എഴു​തു​ന്ന​തെ​ന്നു് ഞങ്ങൾ വി​ശ്വ​സി​ക്ക​ണ​മെ​ന്നു് സ്വ​ത​ന്ത്ര​നായ നി​രൂ​പ​കൻ പറ​യു​ന്നു. എന്നാൽ നി​ങ്ങൾ ഒക്ടോ​ബർ വി​പ്ല​വ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചോ പഞ്ച​വ​ത്സ​ര​പ​ദ്ധ​തി​യെ​ക്കു​റി​ച്ചോ എഴു​തി​യാൽ അതു് അനു​ഭ​വ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി​യു​ള്ള രച​ന​യ​ല്ല അവർ​ക്കു്. ‘അഭി​മർ​ദ്ദ​മാർ​ന്ന പുൽ​ത്ത​കി​ടി​യിൽ നി​ങ്ങ​ളു​ടെ അഭി​ലാ​ഷ​ത്തി​നു സാ​ഫ​ല്യം വരു​ത്തു’ എന്നെ​ഴു​തി​യാൽ അത​വർ​ക്കു് കല​യാ​ണു്.

‘മാ​യ​കോ​വ്സ്കി​യു​ടെ കവി​ത​കൾ പ്ര​ചാ​ര​ണ​വും.’ ഫ്രീ​മാ​ന്റെ ഈ അഭി​പ്രാ​യ​ത്തി​ലെ ഊഷ്മ​ളത എനി​ക്ക​നു​ഭ​വ​പ്പെ​ടു​ന്നു. പക്ഷേ ചൂ​ടി​നോ​ടൊ​പ്പം പ്ര​കാ​ശ​വും വേ​ണ്ടി​യി​രു​ന്നു. കല​യു​ടെ സാ​മൂ​ഹിക ഫല​പ്രാ​പ്തി—Social effect ദോ​ഷ​മ​ല്ല. കല​യ്ക്കു് മുൻ​തൂ​ക്കം വേ​ണ​മെ​ന്നേ ആരും പറയൂ. പ്ര​ചാ​ര​ണാ​ത്മ​ക​ങ്ങ​ളായ യാ​നീ​സ് റീ​റ്റ്സോ​സി​ന്റെ കവി​ത​കൾ​ക്കു്. നെറുദ യുടെ കവി​ത​കൾ​ക്കു് സൗ​ന്ദ​ര്യാം​ശ​മാ​ണു് കൂ​ടു​തൽ. അക്കാ​ര​ണ​ത്താ​ലാ​ണു് അവർ മഹാ​ക​വി​ക​ളാ​യി അം​ഗീ​ക​രി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്ന​തു്; ബൂർ​ഷ്വാ ചി​ന്താ​ഗ​തി​യു​ള്ള​വർ പോലും അവയെ ലാ​ളി​ക്കു​ന്ന​തു്. മാ​യ​കോ​വ്സ്കി​യു​ടെ കവി​ത​കൾ വാ​യി​ക്കു​ന്ന ഏതു പി​ന്തി​രി​പ്പ​നും ആഹ്ലാ​ദി​ക്കും. കറി​ല​വ​ണ​പു​രിത ലാ​യ​നി​യിൽ ഒരു ഉപ്പു​ക​ട്ട കൂ​ടി​യി​ട്ടാൽ സി​തോ​പല പ്ര​പ​ഞ്ച​മു​ണ്ടാ​കു​ന്ന​തു പോലെ ഒരു വാ​ക്കു​കൊ​ണ്ടു് കവി കവി​ത​യു​ടെ സി​തോ​പല പ്ര​പ​ഞ്ച​മു​ണ്ടാ​ക്കു​മെ​ന്നു് പോൾ വലേറി പറ​ഞ്ഞി​ട്ടു​ണ്ടു്. ശ്രീ. മെ​ഹ്മൂ​ദ് പറ​ശ്ശി​നി​ക്ക​ട​വി​ന്റെ ‘ബോ​ധി​വൃ​ക്ഷ​ത്തി​ന്റെ വി​ലാ​പം’ എന്ന നല്ല കാ​വ്യ​ത്തിൽ ആ പ്ര​പ​ഞ്ചം പൂർ​ണ്ണ​മാ​യു​മു​ണ്ടെ​ന്നു പറ​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ. കവി​ത​യു​ടെ അർ​ഥ​ന​ക​ളെ ശഷ്പ​തു​ല്യം പരി​ഗ​ണി​ച്ചു് പ്ര​ചാ​ര​ണ​ത്തി​ന്റെ ശബ്ദം കൂ​ടു​തൽ കേൾ​പ്പി​ക്കു​ന്നു. കവി​യെ​ങ്കി​ലും അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു് കവി​ത​യു​ണ്ടെ​ന്നു് താ​ഴേ​ച്ചേർ​ക്കു​ന്ന വരികൾ തെ​ളി​യി​ക്കും.

അടു​ത്ത​കാ​ല​ത്തു് ബു​ദ്ധൻ ചി​രി​ച്ച​ല്ലോ. ആ ചിരി ചി​രി​യ​ല്ല, കര​ച്ചി​ലാ​യി​രു​ന്നു​വെ​ന്നു് ഈ കവി ആകർ​ഷ​ക​ത്വ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി പറ​യു​ന്നു. ആ വൈശാഖ പൗർ​ണ്ണ​മി​യെ ഞാനും കാ​ത്തി​രി​ക്കു​ന്നു.

ശ്രീ. എ. ബി. രഘു​നാ​ഥൻ നായർ എഴു​തിയ ‘വി​ലാ​സി​നി​യു​ടെ യാ​ത്രാ​മു​ഖ​ങ്ങൾ’ എന്ന ജീ​വ​ച​രി​ത്രം നി​രൂ​പ​ണം ചെ​യു​ന്ന വേ​ള​യിൽ ശ്രീ. ജി. എൻ. പണി​ക്കർ പറ​യു​ന്നു: ഏതാ​യാ​ലും ഒന്നു തീർ​ച്ച. വി​ലാ​സി​നി​യു​ടെ യാ​ത്രാ​മു​ഖ​ങ്ങ​ളൂ​ടെ രച​ന​യി​ലൂ​ടെ എ. ബി. രഘു​നാ​ഥൻ നായർ മലയാള സാ​ഹി​ത്യ​ത്തി​നു് നൽ​കി​യി​രി​ക്കു​ന്ന സം​ഭാ​വന ഏറെ വി​ല​പ്പെ​ട്ട​ത​ത്രേ (മലയാള സാ​ഹി​ത്യം മാസിക, ജൂൺ) വി​ല​പ്പെ​ട്ട​ത​ത്രേ എന്നെ​ഴു​തി​യ​തു് ജി. എൻ. പണി​ക്ക​രാ​ണ​ല്ലോ. ക്ഷ​മി​ക്കാം. പക്ഷേ ആ ‘തീർ​ച്ച’ എന്ന പ്ര​യോ​ഗ​മു​ണ്ട​ല്ലോ അതത്ര ക്ഷ​മി​ക്ക​ത്ത​ക്ക​ത​ല്ല.

വി​ലാ​സി​നി (എം. കെ. മേനോൻ) മൂ​ന്നാം തരം നോ​വ​ലി​സ്റ്റാ​യി​രു​ന്നു. അതി​നാ​ലാ​ണു് നല്ല നി​രൂ​പ​കർ ഒ. വി. വി​ജ​യ​ന്റേ​യും ഉറൂബി ന്റെ​യും പേ​രു​കൾ പറ​യു​ന്നി​ട​ത്തു് അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ പേ​രു​കൂ​ടി പറ​യാ​ത്ത​തു്. വി​ലാ​സി​നി​യു​ടെ ‘നി​റ​മു​ള്ള നി​ഴ​ലു​കൾ’ ആഖ്യാ​ന​പാ​ട​വം കാ​ണി​ക്കു​ന്ന നോ​വ​ലാ​ണു്. പക്ഷേ ശേ​ഷ​മു​ള്ള​വ​യെ​ല്ലം വി​ര​സ​ങ്ങ​ളാ​ണു്. ജവു​ളി​ക്ക​ട​യിൽ കണ്ണാ​ടി​ക്കൂ​ട്ടി​ന​ക​ത്തു് നി​റു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്ന പ്ലാ​സ്റ്റി​ക് പ്ര​തി​മ​ക​ളെ​പ്പോ​ലെ നി​ശ്ച​ല​ങ്ങ​ളാ​ണു് അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ കഥാ​പാ​ത്ര​ങ്ങൾ. അവയെ ബു​ദ്ധി​ശ​ക്തി​യു​ടെ വി​ദ്യു​ച്ഛ​ക്തി കൊ​ണ്ടു് പ്ര​വർ​ത്തി​പ്പി​ക്കു​മ്പോൾ കൈകൾ വടി​കൾ​പോ​ലെ നീ​ണ്ടു വരും. അത്ര​യെ​യു​ള്ളൂ. സ്വാ​ഭാ​വി​ക​ത​യി​ല്ല.

നോവൽ രച​ന​യി​ലു​ള്ള തന്റെ അശ​ക്തി മറ​യ്ക്കു​ന്ന​തി​നു വേ​ണ്ടി അദ്ദേ​ഹം ഒരു മാ​സി​ക​യു​ടേ പ്ര​സാ​ധ​ന​ത്തി​നു പിൻ​ബ​ലം നൽകി (പണവും കൊ​ടു​ത്തു​വെ​ന്നു് ചിലർ. ഞാ​ന​തു് വി​ശ്വ​സി​ക്കു​ന്നി​ല്ല). എത്ര​യെ​ത്ര സാ​ഹി​ത്യ​കാ​ര​ന്മാ​രെ​യാ​ണു് കള്ള​പ്പേ​രു​കാർ അതിൽ അരി​ഞ്ഞു വീ​ഴ്ത്തി​യ​തു്! പ്ര​തി​ഭാ​ശാ​ലി​യായ ബഷീ​റി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചു് സാ​ഹി​ത്യ മോ​ഷ​ണ​ത്തി​ന്റെ പേരിൽ ലേ​ഖ​ന​ങ്ങൾ പലതും വേ​റൊ​രി​ട​ത്തു് വന്ന​തു് അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ അനു​ഗ്രാ​ഹ​ക​ത​യോ​ടെ​യാ​ണെ​ന്നു് അക്കാ​ല​ത്തു് വാർ​ത്ത പര​ന്നു. എന്റെ സു​ഹൃ​ത്തായ രഘു​നാ​ഥൻ നായർ വി​ലാ​സി​നി​യു​ടെ ചട്ടു​ക​മാ​ണെ​ന്നു് എന്നോ​ടു് പലരും പറ​ഞ്ഞു. ഞാൻ അതും വി​ശ്വ​സി​ച്ചി​ല്ല.

ജീ​വ​ച​രി​ത്ര​മെ​ഴു​തു​ന്ന ആൾ വ്യ​ക്തി​യു​ടെ ബാ​ഹ്യ​പ്ര​വൃ​ത്തി​കൾ നി​രീ​ക്ഷി​ച്ചു് അയാ​ളു​ടെ ആന്ത​ര​ലോ​ക​ത്തേ​ക്കു് ചെ​ല്ല​ണം. അതിനെ ചി​ത്രീ​ക​രി​ക്ക​ണം. അതാ​ണു് വാ​യ​ന​ക്കാ​രെ രസി​പ്പി​ക്കുക. രഘു​നാ​ഥൻ നാ​യ​രു​ടെ ഗ്ര​ന്ഥം ഉപാ​ഖ്യാ​ന​ത്തി​ലാ​ണു് അഭി​ര​മി​ക്കു​ന്ന​തു്.

കല​യു​ടെ മാ​ന്ത്രി​ക​ശ​ക്തി​യി​ല്ലാ​ത്ത, വി​ര​സ​ങ്ങ​ളായ രച​ന​ക​ളാ​ണു് വി​ലാ​സി​നി​യു​ടേ​തു്. സാ​ഹി​ത്യ​ത്തി​ന്റെ മണ്ഡ​ല​ത്തിൽ അദ്ദേ​ഹം വെറും ഹ്ര​സ്വ​കാ​യൻ. മു​ണ്ട​നു ജയ​ന്റി​ന്റെ ശക്തി​യു​ണ്ടെ​ന്നു് വി​ചാ​രി​ച്ചു്, സേ​വ്യ​സേ​വ​ക​ഭാ​വ​ത്തി​ന്റെ പാ​വ​ന​ത​യിൽ വി​ശ്വ​സി​ച്ചു്, രഘു​നാ​ഥൻ നായർ ജീ​വ​ച​രി​ത്ര​മെ​ഴു​തു​ന്നു.

തി​രു​വ​ന​ന്ത​പു​ര​ത്തെ ഒരു പള്ളി​യു​ടെ അടു​ത്തു​കൂ​ടി പോ​കു​മ്പോൾ ഞാൻ തകർ​ന്ന ശവ​കു​ടീ​ര​ങ്ങൾ കാ​ണു​ന്നു. അജ്ഞാ​ത​രാ​ണു് അവ​യു​ടെ താഴെ. ഈ ജീ​വ​ച​രി​ത്രം തകർ​ന്ന ശവ​കു​ടീ​ര​മാ​ണു്. അതിൽ സി​മെ​ന്റ് തേ​ക്കാ​നു​ള്ള ജി. എൻ. പണി​ക്ക​രു​ടെ യത്നം വ്യർ​ത്ഥ​യ​ത്നം മാ​ത്രം.