ഇക്ക​ഴി​ഞ്ഞ ജൂ​ലാ​യി മദ്ധ്യ​ത്തിൽ ഇന്ത്യ​യിൽ​നി​ന്നു് ചീ​ന​ത്തേ​ക്കു​ള്ള കലാ​കാ​ര​പ്ര​തി​നി​ധി​സം​ഘ​ത്തിൽ ഒരം​ഗ​മാ​യി​പ്പോ​കാൻ എനി​ക്കും ഭാ​ഗ്യം സി​ദ്ധി​ച്ചു. പ്രാ​ചീ​ന​സം​സ്ക്കാ​ര​കേ​ദാ​ര​മായ ആ മഹാ​രാ​ജ്യ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി തല്പ​ര​ക​ക്ഷി​കൾ പറ​ഞ്ഞു​പ​ര​ത്തു​ന്ന അസ​ത്യ​ങ്ങ​ളു​ടെ അർ​ദ്ധ​സ​ത്യ​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും ഇരുൾ​പ്പ​ര​പ്പി​ലേ​ക്കു സ്വ​ന്തം ബാ​ഹ്യാ​ന്ത​ര​നേ​ത്ര​ങ്ങ​ളു​ടെ ഒരു കൊ​ച്ചു​വെ​ളി​ച്ചം പാ​യി​ച്ചു. വാ​സ്ത​വ​ത്തി​ന്റെ വല്ല നു​റു​ങ്ങു​ക​ളും പെ​റു​ക്കി​യെ​ടു​ക്കാൻ ഒരു കൗ​തു​കം എന്റെ ഉള്ളിൽ മു​ള​ച്ചു​പൊ​ന്തി​നി​ന്നി​രു​ന്നു. അതു് ഇത്തി​രി​യെ​ങ്കി​ലും ഫലി​ക്കു​മാ​റു് കാ​ലാ​നു​കൂ​ല്യം കൈ​വ​ന്ന​തു് ഒരു വി​ല​യേ​റിയ നേ​ട്ട​വും അപൂർ​വ്വ സൗ​ഭാ​ഗ്യ​വു​മാ​യി ഈ എഴു​പ​ത്ത​ഞ്ചു​വ​യ​സ്സു​കാ​രൻ കരു​തു​ന്നു.

അതോ​ടൊ​പ്പം കുറെ സം​വ​ത്സ​ര​ങ്ങൾ​ക്കു മു​മ്പു് ഒരി​ക്കൽ ബർ​മ്മ​യി​ല​ല്ലാ​തെ മറ്റൊ​രു വി​ദേ​ശ​ത്തും ഇതേ​വ​രെ കടൽ താ​ണ്ടി​ചെ​ന്നി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത കഥ​ക​ളി​യെ നാ​ട്യ​ക​ല​ക​ളു​ടെ റാ​ണി​യെ​ന്ന പു​തി​യ​ലോ​കം പു​ക​ഴ്ത്തി​ത്തു​ട​ങ്ങി​യി​രി​ക്കു​ന്ന ഈ പഴയ കേ​ര​ളീയ പ്ര​തി​ഭ​യെ — ചീ​ന​രാ​ജ്യ​ത്തി​ന്റെ സു​പ്ര​സി​ദ്ധ​മായ കലാ​ബോ​ധ​ത്തി​ന്റെ മു​മ്പിൽ ഇദം​പ്ര​ഥ​മാ​യി പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​മാ​ക്കാ​നും സന്ദർ​ഭം കി​ട്ടി​യ​താ​ക​ട്ടെ, എന്റെ സന്തോ​ഷ​ത്തെ അഭി​മാ​നം പൂ​ശി​ച്ചു. ഈ സന്തോ​ഷ​ത്തി​ന്റെ​യും അഭി​മാ​ന​ത്തി​ന്റെ​യും കന​ക​ദ്വാ​രം മലർ​ക്കെ തു​റ​ന്നു​ത​ന്ന ഭാരത-​ചീനസമാധാനസമിതികളുടെ ഔദാ​ര്യ​ത്തി​നും സ്നേ​ഹ​ത്തി​നും നന്ദി പറ​യാൻ​ത​ക്ക വാ​ക്കു​കൾ എവിടെ കി​ട്ടും.

ദൽ​ഹി​യിൽ​നി​ന്നു് ഒരു രാ​ത്രി​യി​ലെ വി​മാ​ന​യാ​ത്ര​യിൽ ഹോ​ങ്ങു്കോ​ങ്ങി​ലും അവി​ടെ​നി​ന്നു രണ്ടു​ര​ണ്ട​ര​മ​ണി​ക്കൂർ നേ​ര​ത്തെ തീ​വ​ണ്ടി​യാ​ത്ര​യാൽ ചീ​ന​ത്തി​ന്റെ തെ​ന്ന​തിർ​ത്തി​യി​ലും ചെ​ന്നെ​ത്തിയ ഈ ഇന്ത്യാ​ക്കാ​രെ സു​ന്ദ​ര​മായ മന്ദ​ഹാ​സ​ത്താ​ലും പ്ര​സ​ന്ന​മായ കു​ശ​ലാ​ന്വേ​ഷ​ണ​ത്തി​ലും കു​തിർ​ത്ത സ്വാ​ഗ​തോ​ക്തി​ക​ളും സൗ​ഹാർ​ദ്ദ​സു​ദൃ​ഢ​ങ്ങ​ളായ ആലിം​ഗ​ന​ങ്ങ​ളും ഹസ്ത​ദാ​ന​ങ്ങ​ളും നൽകി എതി​രേ​റ്റ ആ ചി​ത്രം എന്റെ മന​സ്സിൽ എന്നെ​ന്നും മറ​ക്കാ​തെ നിൽ​ക്കും.

ഹോ​ങ്ങ്കോ​ങ്ങി​ന്റെ അതിർ​ത്തി​യിൽ​നി​ന്നു് ചീ​ന​പ്രാ​ന്ത​ത്തിൽ കട​ന്ന​പ്പോൾ കണ്ട വി​പു​ല​മായ വ്യ​ത്യാ​സം ആ പരി​മി​ത​മായ പരി​ധി​ക​ളിൽ​ത്ത​ന്നെ രണ്ടു ലോകം അട​ങ്ങി​യി​രി​ക്കു​ന്ന​താ​യി എനി​ക്കു തോ​ന്നി. തെ​ക്കു​വ​ശ​ത്തു് പ്രാ​യേണ വൻ​പ​ട്ട​ണ​ങ്ങ​ളിൽ കാ​ണാ​റു​ള്ള വി​ശ​പ്പും ഇര​പ്പും, വെ​ടി​പ്പു​കേ​ടും, വട​ക്കു വശ​ത്തെ സം​തൃ​പ്തി, സ്വഛത, ഒരു ജീ​വ​ചൈ​ത​ന്യ​ത്തി​ന്റെ പരി​സ്ഫു​ര​ണം.

ചീ​ന​ത്തി​ന്റെ അതിർ​ത്തി​യിൽ​നി​ന്നു പീ​ക്കി​ങ്ങി​ലേ​ക്കു​ള്ള യാ​ത്ര​യും പി​ന്നീ​ടു​ണ്ടായ പര്യ​ട​ന​ങ്ങ​ളും സകല സു​ഖ​സാ​മ​ഗ്രി​ക​ളോ​ടു കൂടിയ സ്പെ​ഷ്യൽ ട്രെ​യി​നി​ലാ​യി​രു​ന്നു. ജൂലൈ 20-ആം തീയതി പി​ക്കാ​ങ്ങി​ലെ​ത്തി, ഇതി​നി​ട​യിൽ കാ​ന്റ​ണിൽ ഒരു വമ്പി​ച്ച ഹോ​ട്ട​ലിൽ ഒരു​നാൾ പര​സു​ഖ​മാ​യി വി​ശ്ര​മി​ച്ച​തും മറ​ക്കുക വയ്യ.

ഞങ്ങൾ 20-ആം തീയതി രാ​ത്രി പി​ക്കി​ങ്ങി​ലെ വലിയ തീ​വ​ണ്ടി​യാ​പ്പീ​സ്സിൽ ഇറ​ങ്ങി​യ​പ്പോൾ ഞങ്ങ​ളെ എതി​രേൽ​ക്കാൻ വന്നു ചേർ​ന്നി​രു​ന്ന മാ​ന്യ​പൗ​ര​ന്മാ​രു​ടെ പി​ന്നിൽ ഓരോ പൂ​ച്ചെ​ണ്ടും കൈയിൽ പി​ടി​ച്ചു അതി​ന്റെ സൗ​കു​മാ​ര്യ​മു​ള്ള ഇരു​പ​ത്തൊൻ​പ​തു പെൺ​കു​ട്ടി​കൾ — പന്ത്ര​ണ്ടും ഇരു​പ​തും വയ​സ്സു​കൾ​ക്കി​ട​യി​ലു​ള്ള​വർ — ആഹ്ലാ​ദി​ത്തു​ടു​പ്പി​യ​ന്ന മു​ഖ​ങ്ങ​ളാൽ പാ​ട്ടും​പാ​ടി നി​ന്നി​രു​ന്നു. അവർ ക്ര​മേണ സമീ​പി​ച്ചു പൂ​ച്ച​ണ്ടൂ കൈ​യിൽ​ത്ത​ന്നു സം​ഘ​ത്തി​ലെ ഇരു​പ​ത്തൊൻ​പ​തു പേ​രെ​യും ഉപ​ച​രി​ച്ചു. അവ​രു​ടെ പി​ഞ്ചു​മു​ഖ​ങ്ങ​ളിൽ​നി​ന്നു പു​ഞ്ചി​രി​പ്പൂ​ക്കൾ ഞങ്ങ​ളിൽ പൊ​ഴി​ഞ്ഞു. ഞങ്ങൾ ചെന്ന ഓരോ തീ​വ​ണ്ടി​യാ​പ്പി​സി​ലു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു കു​മാ​രി​ക​ളു​ടെ ഈ കു​സു​മോ​പ​ഹാ​രം. ചീ​ന​ക്കാ​രു​ടെ പു​ഷ്പ​പ്രേ​മം പ്ര​സി​ദ്ധ​മാ​ണ​ല്ലോ. അങ്ങ​നെ അവ​രു​ടെ നി​ഷ്ക്ക​ള​ങ്ക​മായ ഭാ​ര​തീ​യ​സ്നേ​ഹ​മാ​കു​ന്ന വസ​ന്തം ഈ വള്ള​ത്തോ​ളെ​ന്ന കി​ഴ​വ​ന്മ​ര​ത്തേ​യും പൂ​വ​ണി​യി​ച്ചു.

26-ആം തീയതി സം​ഘ​ത്തി​ലെ അഞ്ചു​പേർ — ഞാ​നുൾ​പ്പെ​ടെ — ചീ​നാ​റി​പ്പ​ബ്ളി​ക്ക് ചെ​യർ​മേ​നായ മാ​വോ​സേ​തൂ​ങ്ങി നെ ചെ​ന്നു കണ്ടൂ. ഏറ്റ​വും ആദ​ര​വോ​ടും ഒതു​ക്ക​ത്തോ​ടും കൂ​ടി​യാ​ണു് അദ്ദേ​ഹം ഞങ്ങ​ളെ സ്വീ​ക​രി​ച്ച​തു്. കു​ശ​ല​പ്ര​ശ്നാ​ന​ന്ത​രം അദ്ദേ​ഹം ഒന്നാ​മ​താ​യി പറ​ഞ്ഞ​തു് കൊ​റി​യാ​യു​ദ്ധ​വി​രാ​മ​സ​ന്ധി​യിൽ പി​റ്റേ​ന്നു 27-ആം തീയതി ഒപ്പു​വെ​യ്ക്കാ​മെ​ന്നാ​ണു്. ഈ ആശ്വാ​സ​ക​ര​മായ വർ​ത്ത​മാ​നം ഇന്ത്യ​വി​ട്ട​തി​നു ശേഷം ഒരു പത്ര​വും വാ​യി​ച്ചി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത ഞാൻ അപ്പോ​ഴേ അറി​ഞ്ഞു​ള്ളൂ. ഇതു പു​റ​പ്പെ​ട്ട​തു് അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ സമാ​ധാ​ന​വാ​ഞ്ഛ തി​ള​ങ്ങു​ന്ന മു​ഖ​ത്തു​നി​ന്നാ​ക​യാൽ ഒരു വി​ശേ​ഷ​മാ​ധു​ര്യം എനി​ക്ക​നു​ഭ​വ​പ്പെ​ട്ടു.

വണ്ണ​വും നീ​ള​വും കു​റ​ഞ്ഞ ഒരു സാ​ധാ​രണ ചീ​ന​ക്കാ​ര​നാ​ണു മാവോ. തന്റെ വി​ശാ​ല​രാ​ജ്യ​ത്തെ ആ നര​ക​യാ​ത​ന​ക​ളിൽ നി​ന്നു് തീ​വ്ര​പ്ര​യ​ത്നം​കൊ​ണ്ടു​ദ്ധ​രി​ച്ച ആളാ​ണി​തെ​ന്നു് അദ്ദേ​ഹ​ത്തെ കണ്ടാൽ തോ​ന്നു​ക​യി​ല്ല. വാ​സ്ത​വ​ത്തിൽ അമ്പ​തു​കോ​ടി ജന​ങ്ങ​ളു​ടെ ഭാരം വഴി​പോ​ലെ വഹി​ക്കാൻ കെൽ​പു​ണ്ടു് ആ കൃ​ശ​ഗ്രാ​ത്ര​ന്നു്. കുറിയ ദേഹം, പെരിയ ആത്മാ​വു് ഇതാ​ണു് മാ​വോ​സേ​തൂ​ങ്ങ്. രാ​ജ്യ​ക്ഷേ​മം, രാ​ജ്യ​ക്ഷേ​മം എന്ന ഒരൊ​റ്റ വി​ചാ​ര​മേ അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നും അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ അടു​ത്ത സഹ​പ്ര​വർ​ത്ത​ക​ര​ന്മാർ​ക്കു​മു​ള്ളു. ആഡം​ബ​ര​ത്തി​ന​ല്ല, നാടു നന്നാ​ക്കാ​നാ​ണു അവർ അധി​കാ​ര​ത്തി​ലി​രി​ക്കു​ന്ന​തു്. ഒരു കവി​യും കൂ​ടി​യായ ആ മഹാ​പു​രു​ഷ​നു​മാ​യി പരി​ച​യ​പ്പെ​ട്ടു. 1958 ജൂ​ലാ​യ് 26-നു എന്റെ എളിയ ജീ​വി​ത​ത്തി​ലെ ഒരു വലിയ ദി​വ​സ​മാ​ണു്.

മാ​വോ​സേ​തൂ​ങ്ങി​ന്റെ പാർ​പ്പി​ട​ത്തി​ലു​ള്ള ഒരു അതി​വി​ശാ​ല​മായ ഹാ​ളിൽ​വ​ച്ചു് അന്നു് രാ​ത്രി​ത​ന്നെ ഇന്ത്യൻ​ക​ലാ​പ്ര​ക​ട​ങ്ങ​ളും അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ ഗം​ഭീ​ര​മായ ഒരു ചായ സൽ​ക്കാ​ര​വും നട​ത്ത​പ്പെ​ട്ടു. ആയി​ര​ത്തിൽ​പ​രം മാന്യ സ്ത്രീ​പു​രു​ഷ​ന്മാർ അതിൽ സം​ബ​ന്ധി​ച്ചി​രു​ന്നു. ആ സദ​സ്സി​ന്റെ അദ്ധ്യ​ക്ഷൻ പ്ര​ധാ​ന​മ​ന്ത്രി ചൗ​എൻ​ലായ തന്നെ​യാ​യി​രു​ന്നു.

പീ​ക്കി​ങ്ങിൽ സി​നി​മ​യും നാ​ട​ക​വും ഡാൻ​സും സർ​ക്ക​സ്സും മറ്റും കണ്ടു​കൊ​ണ്ടും ഞങ്ങ​ളു​ടെ കലകളെ കാ​ണി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടും കൂ​ട​ക്കൂ​ടെ സൽ​ക്കാ​ര​ങ്ങ​ളിൽ സം​ബ​ന്ധി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടും പത്തു നാൾ പത്തു നി​മി​ഷം​പോ​ലെ കഴി​ച്ച​തി​നു​ശേ​ഷം ഞങ്ങൾ ട്രെ​യി​നിൽ സഞ്ച​രി​ക്കാൻ തു​ട​ങ്ങി. അന്ന​ന്നാ​യി അനേ​കാ​യി​രം നാഴിക ഞങ്ങൾ സഞ്ച​രി​ച്ചു. പാ​ത​യു​ടെ ഇരു​വ​ശ​ത്തും പര​ന്നു​കി​ട​ക്കു​ന്ന പാ​ട​ങ്ങ​ളിൽ ഒരി​ടം​പോ​ലും സസ്യ​ശ്യാ​മ​ള​മ​ല്ലാ​തെ കാ​ണ​പ്പെ​ട്ടി​ല്ല. നഭോ​വീ​ഥി​യോ​ടു നർമ്മ സല്ലാ​പം​ചെ​യ്യു​ന്ന പച്ച​യു​ടു​പ്പ​ണി​ഞ്ഞ പർ​വ്വ​ത​ങ്ങൾ, ആ പച്ച​വർ​ണ്ണ​ത്തെ പകർ​ത്തെ​ടു​ത്ത​തു​പോ​ലു​ള്ള പാ​ട​ങ്ങൾ, ഇട​യ്ക്കി​ട​യ്ക്കു വലു​തും ചെ​റു​തു​മായ താ​മ​ര​പ്പൊ​യ്ക​കൾ, അവയിൽ വി​രി​ഞ്ഞു​നിൽ​ക്കു​ന്ന പൂ​ക്ക​ളും നീ​ന്തി​ക്ക​ളി​ക്കു​ന്ന കൃ​ഷീ​വ​ല​ക്കി​ടാ​ങ്ങ​ളു​ടെ മു​ഖ​പ​ത്മ​ങ്ങ​ളും — ഈ കോൾ​മ​യിർ​ക്കൊ​ള്ളി​ക്കു​ന്ന കാ​ഴ്ച​മൂ​ലം മാർ​ഗ്ഗ​ദൈർ​ഘ്യ​മോ അന്നു അവി​ട​ങ്ങ​ളി​ലു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന കടും ചൂടോ ഞങ്ങൾ തെ​ല്ലും അറി​ഞ്ഞി​ല്ല.

ഞങ്ങ​ളെ കൊ​ണ്ടു​ന​ട​ന്നി​രു​ന്ന​തു പീ​ക്കി​ങ്ങി​ലെ സമാ​ധാ​ന​ക്ക​മ്മി​റ്റി​യു​ടെ വൈസ് ഡയ​റ​ക്ടർ​മാ​രി​ലൊ​രാ​ളായ ഹൂ എന്ന യു​വാ​വും അതിലെ മെ​മ്പർ​മാ​രായ കുറേ സ്ത്രീ​പു​രു​ഷ​ന്മാ​രു​മാ​ണു്.

ചീ​ന​സ്വർ​ഗ്ഗ​ത്തി​ന്റെ നാനാ ഭാ​ഗ​ങ്ങൾ കാ​ട്ടി​ത്ത​രാൻ ഞങ്ങ​ളെ കൊ​ണ്ടു​ന​ട​ക്കു​ന്ന ഒരു ദേ​വ​ദൂ​തൻ എന്നു ഞാൻ ഒരി​ക്കൽ അദ്ദേ​ഹ​ത്തെ വി​ശേ​ഷി​പ്പി​ച്ച​തു നേ​ര​മ്പോ​ക്കി​ലാ​ണെ​ങ്കി​ലും നേ​രു​ത​ന്നെ​യാ​ണു്. ഒരൊ​റ്റ​ക്കാ​ര്യ​മേ ഞങ്ങ​ളെ വി​ഷ​മി​പ്പി​ച്ചു​ള്ളു. ഭാഷ അറി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ​യ്ക​യാൽ സം​ഭാ​ഷ​ണം ദു​സ്സാ​ധ​മാ​യി​രു​ന്നു. ചീ​ന​രാ​ജ്യ​ത്തു് ഇം​ഗ്ലീ​ഷ​റി​യു​ന്ന​വ​രാ​യി അമ്പ​തു​കോ​ട​യിൽ അമ്പ​തി​നാ​യി​രം​പേ​രു​ണ്ടോ ആവോ. മാ​വോ​സേ​തൂ​ങ്ങി​ന്നു തന്നെ​യും ഇം​ഗ്ലീ​ഷ​റി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ മന്ത്രി​മാ​രി​ലും ഇം​ഗ്ലീ​ഷ​റി​യാ​വു​ന്ന​വർ ചു​രു​ങ്ങും. ഇം​ഗ്ലീ​ഷി​നെ വി​ദേ​ശി​യ​രോ​ടു ഇട​പെ​ടാ​നു​ള്ള ഒരു ഭാ​ഷ​യാ​യേ അവർ കരു​തു​ന്നു​ള്ളു. അവിടെ വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സം ചീ​ന​ഭാ​ഷ​യിൽ​ത്ത​ന്നെ​യാ​ണു. അതി​നാൽ അൽ​പ്പ​കാ​ലം​കൊ​ണ്ടു് അനൽ​പ്പ​മായ അറി​വു് അവി​ട​ത്തു​കാർ​ക്കു് കൈ​വ​രു​ന്നു. മാ​തൃ​ഭാഷ വഴി​ക്കു​ള്ള വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ​മാ​ണു് വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ​മെ​ന്നു് — ആയ​യു​ടെ മു​ല​പ്പാ​ല​ല്ല, താ​യ​യു​ടെ മു​ല​പ്പാൽ തന്നെ​യാ​ണു് കു​ഞ്ഞു​ങ്ങൾ​ക്കു് ആരോ​ഗ്യ​ക​രം എന്നു അവർ മന​സ്സി​ലാ​ക്കി​യി​രി​ക്കു​ന്നു. ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് വേ​ണ​മെ​ന്നു​ള്ള വി​ദ്യാർ​ത്ഥി​കൾ​ക്കു് കോ​ളേ​ജിൽ ചേർ​ന്നാൽ ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് പഠി​ക്കാം. ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് മാ​ത്ര​മ​ല്ല ഏതു വി​ദേ​ശ​ഭാ​ഷ​യും കോ​ളേ​ജു​ക​ളിൽ പഠി​പ്പി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു​ണ്ടു്. ഇക്ക​ഴി​ഞ്ഞ മൂ​ന്നു​ക്കൊ​ല്ല​ത്തി​ന​പ്പു​റം ചെ​റു​പ്പ​ക്കാർ — വി​ശേ​ഷി​ച്ചും യുവതികൾ-​ഇംഗ്ലീഷ് പഠി​ക്കാ​നും ഡി​ഗ്രി സമ്പാ​ദി​ക്കാ​നും തു​ട​ങ്ങി​യി​ട്ടു​ണ്ടു്. അവരിൽ ചി​ല​രാ​ണു് സം​ഭാ​ഷ​ണ​ങ്ങ​ളിൽ ഞങ്ങ​ളെ സഹാ​യി​ച്ചി​രു​ന്ന​തു്. യു​വാ​ക്ക​ളു​ടേ​തിൽ​ക്ക​വി​ഞ്ഞു് മി​ടു​ക്കു​ണ്ടു് ആ യു​വ​തി​കൾ​ക്കു്. അവർ എന്നെ എപ്പോ​ഴും ഒരു കാ​ര​ണ​വ​രെ എന്ന​പോ​ലെ കൊ​ണ്ടു​ന​ട​ക്കു​ക​യും ഉപ​ച​രി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്തു എന്ന​തു കൃ​ത​ജ്ഞ​താ​പൂർ​വ്വം ഒന്നെ​ടു​ത്തു പറ​യേ​ണ്ടി​യി​രി​ക്കു​ന്നു. ആഗ​സ്ത് 24-നു അവ​രോ​ടു യാ​ത്ര​പ​റ​ഞ്ഞു​പി​രി​യു​മ്പോൾ ഞാനും അവരും ഒപ്പം പൊ​ട്ടി​ക്ക​ര​ഞ്ഞു​പോ​യി.

ചീ​ന​ത്തു വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സം നഗ​ര​ങ്ങ​ളിൽ​നി​ന്നു ഗ്രാ​മ​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കു വ്യാ​പി​ച്ചു വരു​ന്നു​ണ്ടു്. ഞങ്ങ​ളിൽ ചിലർ ഒരു നാ​ട്ടും​പു​റ​ത്തു ഒരു കൃ​ഷി​ക്കാ​ര​ന്റെ അതി​ഥി​ക​ളാ​യി ഒരു പകൽ താ​മ​സി​ച്ചു. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ ഭാര്യ എഴു​ത്തെ​ന്തെ​ന്ന​റി​യാ​ത്ത ഗ്രാ​ണ​ക​ളിൽ ഒരു​വ​ളാ​യി​രു​ന്നു. ഒരു മൂ​ന്നു​കൊ​ല്ലം മു​മ്പു​വ​രെ ആ അമ്പ​ത്ത​ഞ്ചു​വ​യ​സ്സു​കാ​രി ഉത്സാ​ഹ​പൂർ​വ്വം സ്ളേ​റ്റും പെൻ​സി​ലും കൈ​യി​ലെ​ടു​ത്തു. വി​ജ്ഞാ​ന​ത്തെ ക്ര​മേണ മന​സ്സി​ലും ഇങ്ങ​നെ വാർ​ദ്ധ​ക്യ​ദ​ശ​യിൽ സര​സ്വ​തി​യെ സമീ​പി​ച്ച വളരെ വളരെ സ്ത്രീ​പു​രു​ഷ​ന്മാർ നവീ​ന​ചീ​ന​ത്തി​ലു​ണ്ടു്. തന്റെ​യും അയൽ​ക്കാ​രിൽ പല​രു​ടേ​യും എഴു​ത്തു പഠി​ക്കൽ ആ ഗ്രാ​മീ​ണ​സ്ത്രീ വി​വ​രി​ച്ച​പ്പോൾ, ആ പച്ച​വ​യ​ലു​ക​ളിൽ പളു​ങ്കൊ​ളി​മെ​യ്യാ​ളായ വാ​ഗ്ദേ​വി താ​മ​ര​യി​ല​പ്പ​ടർ​പ്പിൽ ഒരു കള​ഹം​സി​യെ​ന്ന​പോ​ലെ പതു​ക്കെ​പ്പ​തു​ക്കെ ലാ​ത്തു​ന്ന​തു് ഞാൻ മന​സ്സു​കൊ​ണ്ടു കണ്ടു.

‘ഉട​മ​സ്ഥ​താ​ബോ​ധം മണ്ണി​നെ പൊ​ന്നാ​ക്കു​ന്നു​ണ്ടു്’ എന്നു ഒരു യൂ​റോ​പ്യൻ ചി​ന്ത​കൻ പ്ര​സ്താ​വി​ച്ച​തി​ന്റെ യാ​ഥാർ​ത്ഥ്യം ചീ​ന​ഗ്രാ​മ​ങ്ങ​ളിൽ തെ​ളി​ഞ്ഞു​കാ​ണാം. ഗവർ​മ്മെ​ണ്ടു ജന്മി​കൾ​ക്കു നേ​ടേ​ണ്ട​തു കൊ​ടു​ത്തു ബാ​ക്കി​യു​ള്ള ഭൂ​മി​ക​ളെ​ല്ലാം കൃ​ഷി​ക്കാ​രെ ഏല്പി​ച്ച​തോ​ടു​കൂ​ടി അവി​ട​ങ്ങ​ളിൽ കൃ​ഷി​യ്ക്കു​ണ്ടായ വളർ​ച്ച പറ​ഞ്ഞ​റീ​ക്കാ​വ​ത​ല്ല. സ്ത്രീ​ക​ളും പു​രു​ഷ​ന്മാ​രും സം​തൃ​പ്തി​യോ​ടും അഭി​മാ​ന​ത്തോ​ടും ഉത്സാ​ഹ​ത്തോ​ടും​കൂ​ടി നാൾ​തോ​റും പത്തു​മ​ണി​ക്കൂർ​നേ​രം വയ​ലു​ക​ളിൽ ജോലി ചെ​യ്യുക എന്ന പതി​വു് ചീ​ന​ത്തെ​ങ്ങും പടർ​ന്നി​രി​ക്കു​ന്നു. മൂ​ന്നു​കൊ​ല്ലം മു​മ്പു​വ​രെ അവിടെ മത്സ​രി​ച്ചി​രു​ന്ന ദുർ​ഭി​ക്ഷ​ര​ക്ഷ​സ്സു് ഈ കരു​ത്തൂ​ള്ള കൈ​ക്കോ​ട്ടു​ക​ളാൽ കു​ഴി​ച്ചു​മൂ​ട​പ്പെ​ട്ടു കഴി​ഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നു. വയ​റ്റിൽ മൃ​ഷ്ട​ന്ന​വും പോ​ക്ക​റ്റിൽ കാ​ശു​മി​ല്ലാ​ത്ത ഒരു തൊ​ഴി​ലാ​ളി​യെ അവിടെ കാ​ണി​ല്ല. മറ്റൊ​ന്ന​ല്ല ചീ​ന​ക്കാ​രു​ടെ ദൃ​ഷ്ടി കലാ​സം​സ്ക്കാ​ര​ങ്ങ​ളിൽ അഭൂ​ത​പൂർ​വ​മാം​വ​ണ്ണം പതി​ഞ്ഞ​തി​നു് കാരണം ഗീത — നട്യ — നൃ​ത്താ​ദി​ക​ളിൽ അവർ​ക്കു​ള്ള പഠി​പ്പും മതി​പ്പും എത്ര​മേൽ സി​ദ്ധി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടെ​ന്നു് ഇൻ​ഡ്യൻ കലാ​പ്ര​ക​ട​ന​ങ്ങ​ളെ ആസ്വ​ദി​ച്ചി​രു​ന്ന അവ​രു​ടെ സര​സ​മു​ഖ​ങ്ങ​ളിൽ​നി​ന്നു് എനി​ക്കു ഒട്ടാ​കെ മന​സ്സി​ലാ​യ്. അവ​രു​ടെ പഴയ ഓപ്പറ എന്ന കളി​ത​ന്നെ ഒരുൽ​കൃ​ഷ്ട​ക​ല​യാ​ണു്. പുതിയ തരം നാ​ട​ക​ങ്ങ​ളും ഞാൻ കാ​ണു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. അഭി​ന​യ​ത്തിൽ അദ്വി​തീ​യ​രായ ചില നട​ന്മാ​രും നടി​ക​ളും അവിടെ മി​ക്ക​പ​ട്ട​ണ​ങ്ങ​ളി​ലു​മു​ണ്ടു്. ഷാ​ങ്ങ്ഹാ​യിൽ​വെ​ച്ചു ഞാൻ കണ്ട ഒരു മദ്ധ്യ​വ​യ​സ്ക്ക​യായ നാ​ട​ക​ക്കാ​രി​യു​ടെ അഭി​ന​യം അസാ​ദ്ധ്യ​മാ​ണെ​ന്നു പറ​ഞ്ഞാൽ​ത്ത​ന്നെ അതി​ശ​യോ​ക്തി​യാ​വി​ല്ല. അത്ര​യും കലാ​വി​രു​തു് സി​ദ്ധി​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള​വർ ഇത്ര കൊ​ണ്ടാ​ടി​യെ​ന്ന​തു് ഇന്ത്യൻ​ക​ല​കൾ​ക്കു ഒരു ബഹു​മ​തി​യാ​യി​ക്ക​രു​താം. കഥകളി അവരെ അധികം ആകർ​ഷി​ച്ചു​വ​ത്രെ. ഒരു പണ്ഡി​തൻ എന്നോ​ടു നേ​രി​ട്ടു പറ​ക​യു​ണ്ടാ​യി ഈ ഇന്ത്യൻ​ക​ല​ക​ളെ​ല്ലാം ഉൽ​കൃ​ഷ്ട​ങ്ങൾ​ത​ന്നെ. എന്നാൽ എന്നെ ഏറെ രസി​പ്പി​ച്ച​തു് കഥ​ക​ളി​യാ​ണു്. കേ​ര​ള​മേ എണ്ണാ​യി​രം നാഴിക ദൂ​ര​ത്തു​നി​ന്നു കി​ട്ടിയ ഈ പ്ര​ശം​സാ​പ​ത്രം നീ സൂ​ക്ഷി​ച്ചു​വെ​ച്ചു​കൊൾക. ഓപ്പറ എന്ന കളി​യോ​ടു ഒട്ടൊ​ക്കെ സാ​മ്യ​മു​ള്ള​തു​കൊ​ണ്ടാ​യി​രി​ക്കാം കഥകളി ചീ​ന​ക്കാർ​ക്കു കൂ​ടു​തൽ കമ​നീ​യ​മാ​യി​ത്തോ​ന്നി​യ​തു്.

ചില മി​ക​ച്ച യു​വ​ക​വി​ക​ളെ​യും ഞാൻ കാ​ണു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. അവ​രെ​ല്ലാം സാ​മാ​ന്യ​ജ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ മനോ​വൃ​ത്തി​ക​ളെ ഉത്തേ​ജി​പ്പി​ക്കു​ന്ന കൃ​തി​കൾ എഴു​തു​ന്ന​വ​രാ​ണു്. ഇന്നു് അവ​രു​ടെ പ്ര​ധാ​ന​വി​ഷ​യം ലോ​ക​സ​മാ​ധാ​നം തന്നെ. ശാ​ന്തി ചീ​ന​ത്തു ആബാ​ല​വൃ​ദ്ധം ജന​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും ഒരു പര​സ്യ​ദേ​വ​ത​യാ​യി​ത്തീർ​ന്നി​രി​ക്കു​ന്നു. നോ​ക്കുക, അവ​രു​ടെ മന​സ്സം​സ്ക്കാ​രം ഞാൻ ഒരു സൽ​ക്കാ​ര​ത്തിൽ​വ​ച്ചു സം​സാ​രി​ക്കു​ന്ന​തി​നി​ട​യിൽ ഇങ്ങ​നെ പറ​യു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. “പാൻ​മു​ഞ്ചോ​ണിൽ വെ​ച്ചു ഒപ്പി​ട്ട സന്ധി​പ്പ​ത്രം ലോ​ക​ഭി​ത്തി​ന്മേൽ​നി​ന്നു യു​ദ്ധ​ച്ചെ​ളി തു​ട​ച്ചു നീ​ക്കാൻ പര്യാ​പ്ത​മാ​വു​മെ​ന്നു​റ​ച്ചു കൂടാ. വോൾഗാ യാ​ങ്ങ്ട്സ്, ഗംഗ എന്നീ മഹാ​ന​ദി​ക​ളി​ലെ വെ​ള്ളം ഒന്നി​ച്ചു​പ​കർ​ന്നാ​ലേ യു​ദ്ധ​ത്തീ നി​ശ്ശേ​ഷം കെ​ട്ട​ട​ങ്ങു​ക​യു​ള്ളൂ. അതേ റഷ്യ​യും ചീ​ന​യും ഇന്ത്യ​യും ഒത്തൊ​രു​മി​ച്ചു മുൻ​നി​ന്നു പരി​ശ്ര​മി​ച്ചാ​ലേ യു​ദ്ധ​പ്പുക പു​ര​ളാ​ത്ത അന്ത​രീ​ക്ഷം കാ​ണു​മാ​റാ​ക​യു​ള്ളൂ.”

ചീ​ന​ത്തു നഗ​ര​ങ്ങ​ളി​ലും നാ​ട്ടും​പു​റ​ങ്ങ​ളി​ലു​മൊ​ക്കെ നാ​നാ​പ്ര​കാ​ര​ങ്ങ​ളായ മരാ​മ​ത്തു​വേ​ല​കൾ നട​ക്കു​ന്ന കാ​ല​മാ​ണി​തു്. വീടും, റോഡും തോടും പാ​ട​വും, പറ​മ്പും ഒക്കെ പരി​ഷ്ക​രി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു. ജല​വി​ത​ര​ണ​ത്തി​നും വി​ദ്യു​ത്ഛ​ക്തി​ക്കു​മാ​യി വലിയ വലിയ അണകൾ കെ​ട്ടു​ന്നു. പാ​ല​ങ്ങൾ പണി​യു​ന്നു. സു​ഭി​ക്ഷ​ത്തി​ന്റെ​യും സു​ഖ​ത്തി​ന്റെ​യും ഒരു അത്യു​ന്നത വി​ശാ​ല​മായ കൊ​ട്ടാ​രം പു​റ​ത്തു​യർ​ത്തു​ക​യാ​ണു് അവി​ടു​ത്തെ തൊ​ഴി​ലാ​ളി​കൾ ചെ​യ്യു​ന്ന​തു്. പീ​ക്കി​ങ്ങി​ലെ പ്ര​ധാന ബു​ദ്ധ​ക്ഷേ​ത്ര​ത്തി​ന്റെ ജീർ​ണ്ണത തീർ​ക്കു​ന്ന​തു് ഞങ്ങൾ കണ്ടു. പണ്ടു് ആ ക്ഷേ​ത്രം എങ്ങി​നെ​യാ​യി​രു​ന്നു​വൊ അങ്ങി​നെ​ത​ന്നെ​യാ​ക്ക​ണ​മെ​ന്നാ​ണു് അതി​കൃ​ത​ന്മാ​രു​ടെ നി​ശ്ച​യം. ആ അത്ഭു​ത​ക​ര​മായ പഴയ മരാ​മ​ത്തിൽ പര​മ്പ​രാ​സ​മൃ​ദ്ധ​മായ പാ​ട​വ​മു​ള്ള ശി​ല്പി​കൾ ഭാ​ഗ്യം​കൊ​ണ്ടു് ഇന്നും അവിടെ ജീ​വി​ച്ചി​രി​പ്പു​ണ്ടു്. മത​മി​ല്ലാ​ത്ത നാ​സ്തി​ക​രാ​ജ്യ​ത്തു് എന്തി​നാ​ണാ​വോ പഴ​ഞ്ചൻ ബു​ദ്ധ​ക്ഷേ​ത്രം. അഴകും അന്ത​സ്സു​മേ​റിയ ഒരു മു​സ്ലീം​പ​ള്ളി​യി​ലേ​ക്കു ഞങ്ങ​ളിൽ ചിലർ ക്ഷ​ണി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടു. അവി​ട​ത്തെ മൗലവി ഞങ്ങ​ളോ​ടു പറ​ഞ്ഞ​തു് “ഈ പുതിയ ഭരണം ഏർ​പ്പെ​ട്ട​തി​നു​ശേ​ഷ​മേ ഞങ്ങൾ​ക്കു നഷ്ട​മാ​യി​രു​ന്ന മത​സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യം തി​രി​ച്ചു​കി​ട്ടു​ക​യു​ള്ളു” എന്നാ​ണു്. മത​ങ്ങ​ളെ മർ​ദ്ദി​ക്കു​യ​ല്ല, മാ​നി​ക്കുക തന്നെ​യാ​ണു്. ഇന്ത്യേ, ഭവ​തി​യു​ടെ ആ ചി​ര​ന്തന സഖി ചെ​യ്യു​ന്ന​തു്.

ആന​ന്ദ​മായ ഒരു മാ​സ​മാ​ണു് ഞങ്ങൾ ചീ​ന​ത്തു കഴി​ച്ച​തു്. 29 പേരെ സഞ്ച​രി​പ്പി​ക്കാ​നും സൽ​ക്ക​രി​ക്കാ​നും സന്തോ​ഷി​പ്പി​ക്കാ​നു​മാ​യി ചീന രാ​ജ്യ​ത്തി​ലെ സമാ​ധാ​ന​ക്ക​മ്മി​റ്റി​ക്കാർ പണം വാരി വർ​ഷി​ച്ച​തു കണ്ടാൽ വൈ​ശ്ര​വ​ണ​നും വയറു തലോ​ടും. അഹോ, ഈ കടം നമ്മൾ എങ്ങി​നെ വീ​ട്ടും എന്നെ​നി​ക്ക​റി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ. അവർ​ക്കു പണി​യെ​ടു​ക്കാ​നും പണ​മു​ണ്ടാ​ക്കാ​നും അറി​യാം. നമു​ക്കോ?

നെ​പ്പോ​ളി​യൻ ബോ​ണ​പ്പാർ​ട്ട് ഒരി​ക്കൽ പ്ര​സ്താ​വി​ച്ചു​പോൽ, ഒരു ഭീമൻ കി​ട​ന്നു​റ​ങ്ങു​ന്നു, അവനെ ഉണർ​ത്തി​യാൽ ലോകം അമ്പ​ര​ക്കും. എത്ര​ശ​രി, ആ ഭീമൻ — മഹ​ത്തായ ചീ​ന​രാ​ജ്യം — ഉണർ​ന്നു, ലോകം അമ്പ​ര​ക്കാ​നും തു​ട​ങ്ങി. ഈ അമ്പ​ര​പ്പി​ന്റെ ഒരു വക​ഭേ​ദ​മ​ല്ല​യോ ചീന റി​പ്പ​ബ്ളി​ക്കി​ന്റെ നേരേ ചിലർ കണ്ണു മു​റു​കെ ചി​മ്മു​ന്ന​തു്. എന്നാൽ കൂ​മ​ന്മാർ കണ്മി​ഴി​ക്കാ​ത്ത​തു​കൊ​ണ്ടു് സൂ​ര്യ​ര​ശ്മി കൂ​രി​രു​ട്ടാ​യി​പ്പോ​വി​ല്ല.

(അരുണ മാസിക, 1953 നവംബർ ലക്കം.)

1878 ഒക്ടോ​ബർ 16-നു് മല​പ്പു​റം ജി​ല്ല​യി​ലെ തി​രൂ​രി​നു സമീപം ചേ​ന്നര ഗ്രാ​മ​ത്തിൽ വള്ള​ത്തോൾ കോ​ഴി​പ്പ​റ​മ്പിൽ കു​ട്ടി​പ്പാ​റു അമ്മ​യു​ടെ​യും മല്ലി​ശ്ശേ​രി ദാ​മോ​ദ​രൻ ഇള​യ​തി​ന്റെ​യും മക​നാ​യി ജനി​ച്ചു. സം​സ്കൃ​ത​പ​ഠ​ന​ത്തി​നു​ശേ​ഷം കൈ​ക്കു​ള​ങ്ങര രാ​മ​വാ​ര്യ​രിൽ​നി​ന്നു തർ​ക്ക​ശാ​സ്ത്രം പഠി​ച്ചു. വാ​ല്മീ​കി രാ​മാ​യ​ണ​വി​വർ​ത്ത​നം 1907-ൽ പൂർ​ത്തി​യാ​ക്കി. 1908-ൽ ഒരു രോ​ഗ​ബാ​ധ​യെ​തു​ടർ​ന്നു് അദ്ദേ​ഹം ബധി​ര​നാ​യി. ഇതേ​ത്തു​ടർ​ന്നാ​ണു് ‘ബധി​ര​വി​ലാ​പം’ എന്ന കവിത രചി​ച്ച​തു്. 1915-ൽ ചി​ത്ര​യോ​ഗം പ്ര​സി​ദ്ധീ​ക​രി​ച്ചു. അതേ​വർ​ഷം കേ​ര​ളോ​ദ​യ​ത്തി​ന്റെ പത്രാ​ധി​പ​നാ​യി. 1958 മാർ​ച്ച് 13-നു് 79-ാം വയ​സ്സിൽ വള്ള​ത്തോൾ അന്ത​രി​ച്ചു.