“കോർ​താ​സാ​റി​ന്റെ രചനകൾ വാ​യി​ക്കാ​ത്ത​യാൾ നശി​ച്ചു​ക​ഴി​ഞ്ഞു: പീ​ച്ച് പഴ​ങ്ങൾ ഒരി​ക്ക​ലും തി​ന്നി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത​വ​നെ​പ്പോ​ലെ. അയാൾ ഒതു​ക്ക​ത്തോ​ടെ കൂ​ടു​തൽ വി​ഷാ​ദ​ത്തിൽ വീഴും. കാ​ണ​ത്ത​ക്ക​വി​ധ​ത്തിൽ വി​ള​റും അല്പാ​ല്പ​മാ​യി അയാ​ളു​ടെ മുടി കൊ​ഴി​യും.”

ബ്ര​സൽ​സിൽ ജനി​ച്ച ആർ​ജ​ന്റീ​നി​യൻ സാ​ഹി​ത്യ​കാ​രൻ ഹുൽയോ കോർ​താ​സാ​റി നെ​ക്കു​റി​ച്ചു് നോബൽ ലോ​റി​യി​റ്റായ പാ​വ്ലോ നേ​റു​ദാ (Pable Neruda, 1904–1973) പറ​ഞ്ഞ​താ​ണി​തു്. ലണ്ട​നി​ലെ Harvil Press ഈ വർഷം പ്ര​സാ​ധ​നം ചെയ്ത കോർ​ത​സാ​റി​ന്റെ ‘Bestiary’ എന്ന തി​ര​ഞ്ഞെ​ടു​ത്ത കഥ​ക​ളു​ടെ സമാ​ഹാ​ര​ഗ്ര​ന്ഥം വാ​യി​ക്കുക. നേ​റു​ദാ ഉക്തി​ചാ​തു​ര്യ​ത്തോ​ടെ പറ​ഞ്ഞ​തി​ന്റെ ആന്ത​ര​മായ അർ​ത്ഥം ശരി​യാ​ണെ​ന്നു ഗ്ര​ഹി​ക്കാം. (Bestiary–Julio Cortazar, Selected Stories, Translated from the Spanish, The Harvill Press, London, pp. 340.)

ഓനീലി ന്റെ ‘Beyond the Horizon’ എന്ന നാ​ട​ക​ത്തി​ലെ സ്വ​പ്ന​ദർ​ശ​ക​നായ റോ​ബർ​ട്—“This time I am going! It isn’t the end. It’s a free beginning. The start of my voyage! I’ve won… my trip—the right of release—beyond the horizon!” എന്നു പറ​ഞ്ഞു് ചക്ര​വാ​ള​ത്തി​ന​പ്പു​റ​മു​ള്ള രഹ​സ്യം തേടി കൃ​ഷി​സ്ഥ​ല​ത്തെ പാ​ത​യി​ലൂ​ടെ നട​ന്നു നീ​ങ്ങു​ന്ന​തു പോലെ കോർ​താ​സാ​റി​ന്റെ കഥാ​പാ​ത്ര​ങ്ങൾ അവ്യ​ക്ത​മാ​യി വി​ദൂ​ര​ത​യിൽ​ക്ക​ണ്ട സത്യ​ത്തെ അന്വേ​ഷി​ച്ചു് മു​ന്നോ​ട്ടു പോ​കു​ന്നു. അതു സാ​ക്ഷാ​ത്ക​രി​ക്കാൻ അവർ​ക്കു കഴി​യു​ന്നി​ല്ല. ഓനീ​ലി​ന്റെ റോ​ബർ​ട് മരി​ച്ചു വീ​ഴു​ന്നു. കോർ​താ​സാ​റി​ന്റെ കഥാ​പാ​ത്ര​ങ്ങൾ മരി​ക്കു​ന്നി​ല്ല. അത്രേ​യു​ള്ളു വ്യ​ത്യാ​സം. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ ‘Continuity of Parks’ എന്ന കഥ​യു​ടെ സം​ക്ഷേ​പം നല്ക​ട്ടെ: എസ്റ്റേ​റ്റ് മാ​നേ​ജ​റു​മാ​യി കരാ​റിൽ ഏർ​പ്പെ​ട്ടി​ട്ടു് താൻ വാ​യി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്ന നോവൽ അയാൾ തു​ടർ​ച്ച​യാ​യി വാ​യി​ക്കാൻ തു​ട​ങ്ങി. ക്ര​മേണ കഥാ​പാ​ത്ര​ങ്ങ​ളു​മാ​യി അയാൾ താ​ദാ​ത്മ്യം പ്രാ​പി​ച്ചു. നോ​വ​ലി​ലെ സ്ത്രീ​ക​ഥാ​പാ​ത്രം ആദ്യ​മാ​യി എത്തി. പി​ന്നീ​ടു് അവ​ളു​ടെ കാ​മു​ക​നും. അയാ​ളു​ടെ നെ​ഞ്ചിൽ കഠാര ചൂ​ടാർ​ന്നു് ഇരി​ക്കു​ക​യാ​ണു്. നശി​പ്പി​ക്കേ​ണ്ട വേ​റൊ​രു ശരീരം അവർ ‘സ്കെ​ച്ച് ചെ​യ്തു’. നോവൽ വാ​യ​ന​ക്കാ​രൻ കഥാ​പാ​ത്ര​മാ​യി മാറി. അയാൾ കത്തി​യു​മാ​യി ഓടു​മ്പോൾ കഥ അവ​സാ​നി​ക്കു​ന്നു. “The door of the salon, and then the knife in hand, the light from the great windows, the high back of an armchair covered in green velvet, the head of the man in the chair reading a novel.”

സത്യം സാ​ക്ഷാ​ത്ക​രി​ക്കാ​നാ​വ​തെ വ്യാ​മോ​ഹ​ത്തിൽ വീ​ഴു​ന്ന​തി​നെ ചി​ത്രീ​ക​രി​ക്കു​ക​യാ​ണു് ഇക്കഥ. വി​ശ്വ​വി​ഖ്യാ​ത​മായ ‘The Night Face up’ എന്ന ചെ​റു​കഥ (പുറം 166) കോർ​താ​സാ​റി​ന്റെ കഥ​ക​ളു​ടെ മറ്റൊ​രു സ്വ​ഭാ​വം സ്പ​ഷ്ട​മാ​ക്കു​ന്നു. ഒരു​ത്തൻ മോ​ട്ടോർ സൈ​ക്കിൾ അപ​ക​ട​ത്തിൽ​പെ​ട്ടു. അഞ്ചു മി​നി​റ​റി​ന​കം പോ​ലീ​സ് ആം​ബ്യു​ലൻ​സ് എത്തി അയാളെ ആശു​പ​ത്രി​യിൽ കൊ​ണ്ടു​പോ​യി. ആശു​പ​ത്രി​യി​ലു​ള​ള​വർ ആദ്യം എക്സ​റേ ഡി​പ്പാർ​ട്മെ​ന്റി​ലേ​ക്കും പി​ന്നീ​ടു് സർ​ജ​റി​യി​ലേ​ക്കും അയാളെ പ്ര​വേ​ശി​പ്പി​ച്ചു. എല്ലാം കി​നാ​വു എന്ന പോലെ അസാ​ധാ​ര​ണം. പല തര​ത്തി​ലു​ള്ള മണ​ങ്ങൾ. മനു​ഷ്യ വേ​ട്ട​യി​ക്കി​റ​ങ്ങിയ ആസ്റ്റെ​ക്കു​ക​ളിൽ നി​ന്നു താൻ പേ​ടി​ച്ചു് ഓടി​പ്പോ​വു​ക​യാ​ണെ​ന്നു് അയാൾ​ക്കു തോ​ന്നൽ (മെ​ക്സി​ക്കോ താ​ഴ്‌​വ​ര​യിൽ 12-ാം ശത​ക​ത്തിൽ വന്നു കയ​റി​യ​വ​രാ​ണു് ആസ്റ്റെ​ക്കു​കൾ—ലേഖകൻ). ‘യു​ദ്ധ​ത്തി​ന്റെ മണം’ എന്നു് അയാൾ വി​ചാ​രി​ച്ചു. അസ​ഹ​നീ​യ​മായ പൂ​തി​ഗ​ന്ധം മൂ​ക്കിൽ കയറി അയാൾ സ്വ​പ്ന​ത്തിൽ മു​ന്നോ​ട്ടേ​ക്കു കു​തി​ച്ചു. അപ്പോൾ അടു​ത്ത കട്ടി​ലി​ലെ രോഗി അയാ​ളോ​ടു പറ​ഞ്ഞു: “നി​ങ്ങൾ കട്ടി​ലിൽ നി​ന്നു താഴെ വീഴാൻ പോ​കു​ക​യാ​ണു്. കു​തി​ക്കു​ന്ന​തു നി​റു​ത്തു.”

അയാൾ കണ്ണു തു​റ​ന്ന​പ്പോൾ ഉച്ച കഴി​ഞ്ഞു. കൈ പ്ലാ​സ്റ്റ​റിൽ. അതു കാരണം കു​പ്പി​ക​ളു​മാ​യി ഉപ​ക​ര​ണ​ത്തിൽ നി​ന്നു തൂ​ക്കി​യി​ട്ടി​രി​ക്കു​ക​യാ​ണു്. അയാൾ​ക്കു പനി​കൂ​ടി. യു​ദ്ധം തു​ട​ങ്ങി വീ​ണ്ടു​മു​ളള കി​നാ​വിൽ. മൂ​ന്നു പകലും മു​ന്നു രാ​ത്രി​യു​മാ​യി യു​ദ്ധം ആരം​ഭി​ച്ചി​ട്ടു്. കാ​ട്ടി​ലെ​ങ്ങാ​നും ഒളി​ക്കാൻ സാ​ധി​ച്ചെ​ങ്കിൽ ശത്രു​ക്കൾ അയാളെ കാ​ണു​ക​യി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. നി​ല​വി​ളി​കൾ കേ​ട്ടു് അയാൾ കത്തി​യു​മാ​യി ചാടി. അടു​ത്ത കട്ടി​ലി​ലെ രോഗി പറ​ഞ്ഞു: “ഇതു പനി കൊ​ണ്ടു​ണ്ടാ​കു​ന്ന​താ​ണു്. എന്നെ അവർ ശസ്ത്ര​ക്രി​യ​യ്ക്കു വി​ധേ​യ​നാ​ക്കി​പ്പോ​ഴും ഇതു​ണ്ടാ​യി എനി​ക്കു്. കു​റ​ച്ചു വെളളം കു​ടി​ക്കൂ. നി​ങ്ങൾ ഉറ​ങ്ങും.”

ആശു​പ​ത്രി വാർ​ഡി​ന്റെ യാ​ഥാർ​ത്ഥ്യം വീ​ണ്ടും. ദൂ​രെ​യു​ള്ള ഒരു ചു​വ​രിൽ ഒരു ദീപം. അതു സം​ര​ക്ഷി​ക്കു​ന്ന ദീപം പോലെ. ചുമ കേൾ​ക്കാം. ശ്വാ​സം വലി​ക്കു​ന്ന​തു കേൾ​ക്കാം. മന്ത്രി​ക്ക​ലു​കൾ കേൾ​ക്കാം. ഉത്ത​ര​ക്ഷ​ണ​ത്തിൽ യു​ദ്ധ​ത്തി​ന്റെ കി​നാ​വു്. ദീ​പ​യ​ഷ്ടി​കൾ മുൻ​പിൽ. അവർ അയാളെ കൊ​ണ്ടു​പോ​വു​ക​യാ​ണു്. കണ്ണു തു​റ​ന്ന​പ്പോൾ ആശു​പ​ത്രി​യി​ലെ മേൽ​ക്കൂര. നക്ഷ​ത്ര​ങ്ങൾ നി​റ​ഞ്ഞ ആകാ​ശ​മാ​ണു​ള്ള​തു്. ഇങ്ങ​നെ ഒന്നി​ട​വി​ട്ടു് ആശു​പ​ത്രി​യു​ടെ യാ​ഥാർ​ത്ഥ്യ​വും സ്വ​പ്ന​ത്തി​ന്റെ മാ​യി​ക​ത്വ​വും. കഥ അവ​സാ​നി​ക്കു​ന്ന​തു് ഇങ്ങ​നെ: “In the infinite lie of the dream they had also picked him up off the ground, someone had approached him also with a knife in his hand, approached him who was lying face up, face up with his eyes closed between the bonfires on the steps.”

മോ​ട്ടോർ സൈ​ക്കിൽ അപ​ക​ട​വും ആശു​പ​ത്രി​യി​ലെ കി​ട​പ്പും യാ​ഥാർ​ത്ഥ്യം. സ്വ​പ്ന​ദർ​ശ​നം സാ​ങ്ക​ല്പി​കം. പക്ഷേ, ആഖ്യാ​ന​ത്തി​ന്റെ സവി​ശേ​ഷ​ത​യാൽ രണ്ടും ഒന്നു പോ​ലെ​യാ​കു​ന്നു ഇക്ക​ഥ​യിൽ. രണ്ടു തല​ങ്ങ​ളി​ലും അനു​ഭ​വ​ങ്ങൾ​ക്കു സാ​ദൃ​ശ്യ​മു​ണ്ടു്. ആസ്റ്റെ​ക്കു​കൾ പി​ന്തു​ട​രു​മ്പോൾ മു​ന്നോ​ട്ടു ചാ​ടു​ന്ന രോ​ഗി​യോ​ടു് ‘നി​ങ്ങൾ കട്ടി​ലിൽ നി​ന്നു താഴെ വീഴാൻ പോ​കു​ക​യാ​ണു് എന്നു് അടു​ത്ത കട്ടി​ലി​ലെ രോഗി പറ​ഞ്ഞ് യാ​ഥാർ​ത്ഥ്യ​ത്തി​ന്റെ തല​ത്തി​ലേ​ക്കു് അയാളെ കൊ​ണ്ടു വരു​ന്ന​തു് നോ​ക്കുക. ആശു​പ​ത്രി​യിൽ വെ​ളി​ച്ചം ആസ്റ്റെ​ക്കു​കൾ ആക്ര​മ​ണം നട​ത്തു​ന്ന കാ​ട്ടിൽ ഇരു​ട്ടു്. കഥ വാ​യി​ച്ചു തീ​രു​മ്പോൾ വാ​സ്ത​വി​ക​ത​യേ​തു്, കി​നാ​വേ​തു് എന്ന സം​ശ​യ​മു​ണ്ടാ​കു​ന്നു വാ​യ​ന​ക്കാർ​ക്ക്. പര​മ്പ​രാ​ഗ​ത​മായ മട്ടി​ലു​ള്ള പര്യ​വ​സാ​ന​മ​ല്ല കോർ​താ​സാ​റി​ന്റെ ഇക്ക​ഥ​യ്ക്കും മറ്റു​ള്ള കഥ​കൾ​ക്കും. ജീ​വി​ത​ത്തിൽ എല്ലാം സന്ദി​ഗ്ദ്ധ​ങ്ങ​ളാ​യ​തു കൊ​ണ്ടു് കഥ​ക​ളും അങ്ങ​നെ തന്നെ​യാ​വ​ണ​മെ​ന്നു് കോർ​താ​സാർ വി​ചാ​രി​ക്കു​ന്നു.

അക്സോ​ലെ​റ്റ്ൽ (Axolotl, ഉച്ചാ​ര​ണം ak-​so-letl) എന്ന ചെ​റു​ക​ഥ​യിൽ വേ​റൊ​രു തത്ത്വ​ചി​ന്ത​യാ​ണു​ള്ള​തു്. ഒരു​ത​രം ഉടു​മ്പാ​ണു് അക്സോ​ലെ​റ്റ്ൽ. അതിനെ അക്വേ​റി​യ​ത്തിൽ നോ​ക്കി​ക്കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്ന ഒരാൾ അതായി മാ​റു​ന്നു. അങ്ങ​നെ തന്നെ ജീ​വി​ക്കു​ന്നു പി​ന്നീ​ടു്. “I learned in the same moment of being myself prisoner in the body of an axolotl, metamorphosed into him with my human mind into it …” (pp. 164).

ഒരു വ്യ​ക്തി​യു​ടെ സ്വ​ത്വ​ത്തിൽ നി​ന്നു മാ​റി​നിൽ​ക്കു​ന്ന ഏതി​നെ​യും തത്ത്വ​ചി​ന്ത​കർ other എന്നു വി​ളി​ക്കു​ന്നു. ഈ other ചി​ല​പ്പോൾ വ്യ​ക്തി​യു​ടെ ഉള്ളിൽ തന്നെ​യു​ണ്ടാ​കും. Myth and Archive എന്ന ഗ്ര​ന്ഥ​മെ​ഴു​തിയ Roberto Gonzalez Echevarria ഇതിനെ Other Within എന്നു വി​ളി​ക്കു​ന്നു. അക്സോ​ലെ​റ്റ്ലി​നെ നോ​ക്കു​ന്ന​യാൾ അതിനെ പേ​ടി​ക്കു​ന്നു. അതാ​യി​ത്തീ​രാൻ ആഗ്ര​ഹി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്നു. ഇക്ക​ഥ​യിൽ അതു​ത​ന്നെ സം​ഭ​വി​ക്കു​ന്നു (Myth and Archive, Cambridge University Press).

വി​സ്മ​യോ​ത്പാ​ദ​ക​ങ്ങ​ളായ ഏറെ ചെ​റു​ക​ഥ​ക​ളു​ണ്ടു് ഈ പു​സ്ത​ക​ത്തിൽ. വൈ​ചി​ത്ര്യ​ര​ഹി​ത​മായ നമ്മു​ടെ കഥാ​സാ​ഹി​ത്യം മാ​ത്രം പരി​ച​യി​ച്ച​വർ​ക്കു് നൂ​ത​ന​ങ്ങ​ളായ ധൈ​ഷ​ണി​കാ​നു​ഭൂ​തി​കൾ നൽകും കോർ​താ​സാ​റി​ന്റെ ചെ​റു​ക​ഥ​കൾ.

വാ​യ​ന​ക്കാ​രു​ടെ മാ​ന​സി​കാ​രോ​ഗ്യം കൂ​ടി​ക്കൂ​ടി വരു​ന്നു. പക്ഷേ, എഴു​ത്തു​കാർ ഒന്നി​നൊ​ന്നു രോ​ഗി​ക​ളാ​വു​ക​യാ​ണു്. അതി​നു​ള്ള തെ​ളി​വു് ‘മാ​ധ്യ​മം’ ആഴ്ച​പ്പ​തി​പ്പി​ലെ രണ്ടു ചെ​റു​ക​ഥ​ക​ള​ത്രേ. ആ വാ​രി​ക​യു​ടെ പ്ര​ചാ​രം വർ​ധി​ക്കു​ന്ന​തു് വാ​യ​ന​ക്കാ​രു​ടെ മാ​ന​സി​കാ​രോ​ഗ്യ​ത്തെ പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​മാ​ക്കു​ന്നു. എഴു​ത്തു​കാ​ര​ന്റെ മാ​ന​സി​കാ​രോ​ഗ്യം ക്ഷ​യി​ക്കു​ന്നു​വെ​ന്നു പി എഫ് മാ​ത്യൂ​സി​ന്റെ ‘ദു​ഷ്യ​ന്ത​ന്റെ മരണ’വും, ശ്രീ​ധ​രൻ പള്ളി​ക്ക​ര​യു​ടെ ‘നി​ന്നെ​പ്പോ​ലൊ​രുവ’നും സ്പ​ഷ്ട​മാ​ക്കു​ക​യാ​ണു്. അന്യോ​ന്യ​ബ​ന്ധ​മി​ല്ലാ​ത്ത കുറെ വാ​ക്യ​ങ്ങ​ളു​ടെ സമാ​ഹാ​ര​മാ​ണു് മാ​ത്യൂ​സി​ന്റെ കഥ. അതു് ഒര​നു​ഭൂ​തി​യും ഉള​വാ​ക്കാ​തെ അർ​ത്ഥ​ര​ഹി​ത​മായ അനു​ഭ​വ​ര​ഹി​ത​മായ വാ​ചി​ക​ത​ല​ത്തിൽ നിൽ​ക്കു​ന്നു. ശ്രീ​ധ​രൻ പള്ളി​ക്ക​ര​യു​ടെ രചന പരി​ഷ്ക​രി​ച്ച പൈ​ങ്കി​ളി​യാ​ണു്. വി​പ്ല​വ​കാ​രി​യായ കാ​മു​ക​നെ പോ​ലീ​സ് കൊ​ന്ന​തിൽ ഒരു സു​ന്ദ​രി​പ്പെ​ണ്ണു് ദുഃ​ഖി​ക്കു​ന്ന​താ​ണു് കഥ​യു​ടെ വിഷയം. ആക്രി​ക്ക​ച്ച​വ​ട​ക്കാ​രൻ “പേ​പ്പ​റു​ണ്ടോ, കു​പ്പി​യു​ണ്ടോ, പഴയ ചെ​രി​പ്പു​ണ്ടോ” എന്നു വി​ളി​ച്ചു ചോ​ദി​ക്കു​ന്ന​തു പോലെ ‘അർ​ത്ഥ​മി​ല്ലാ​ത്ത പൈ​ങ്കി​ളി വാ​ക്കു​ക​ളു​ണ്ടോ, ഇക്കി​ളി​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന വാ​ങ്മ​യ​ചി​ത്ര​ങ്ങ​ളു​ണ്ടോ’ എന്നു് കർ​ണ്ണ​ക​ഠോ​ര​മായ രീ​തി​യിൽ ചോ​ദി​ക്കു​ന്നു ശ്രീ​ധ​രൻ. രണ്ടു​പേ​രോ​ടും കോർ​താ​സാ​റി​ന്റെ കഥകൾ വാ​യി​ക്കൂ എന്ന​ല്ല പറ​യേ​ണ്ട​തു്. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ കഥാ​സ​മാ​ഹാ​രം വെ​ള്ള​ത്തി​ലി​ട്ടു് തി​ള​പ്പി​ച്ചു് പതി​നാ​റി​ലൊ​ന്നാ​ക്കി വറ്റി​ച്ചു് ഓരോ ഔൺ​സാ​യി ദിവസം മൂ​ന്നു നേരം കഴി​ക്കാൻ പറയണം രണ്ടാ​ളു​ക​ളോ​ടും. മേ​മ്പൊ​ടി​യാ​യി മോ​പ​സാ​ങ്ങി​ന്റെ​യോ ചെ​ക്കോ​വി​ന്റെ​യോ കഥകൾ കൊ​ടു​ക്കാം. അതു കി​ട്ടി​യി​ല്ലെ​ങ്കിൽ വൈ​ക്കം മു​ഹ​മ്മ​ദ് ബഷീ​റി​ന്റെ ഏതെ​ങ്കി​ലും കഥ മേ​മ്പൊ​ടി​യാ​ക്കി​യാൽ മതി.

തി​രു​വി​താം​കൂർ സർ​വ​ക​ലാ​ശാ​ല​യു​ടെ ബി​രു​ദ​ദാന സമ്മേ​ള​ന​ത്തി​നു​ശേ​ഷം കോ​ട്ടും തൊ​പ്പി​യും കാൽ​ച്ച​ട്ട​യും കണ്ഠ​കൗ​പീ​ന​വു​മൊ​ക്കെ​യാ​യി റോ​ഡി​ലേ​ക്കു് ഏന്തി​യേ​ന്തി വരു​ന്ന ഒരു ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​ര​നെ ഞാൻ കണ്ടു. അയാ​ളു​ടെ മു​ഖ​ത്തെ മാം​സ​പേ​ശി​കൾ വക്രീ​ഭ​വി​ച്ചു് വൈ​രൂ​പ്യ​മു​ള​വാ​ക്കി. നെ​ടു​മ​ങ്ങാ​ട്ടു​കാ​ര​നായ ആ യു​വാ​വി​നെ എനി​ക്കു് അറി​യാ​മാ​യി​രു​ന്നു. അതു​കൊ​ണ്ടു് അയാ​ളു​ടെ ദൈ​ന്യ​ത്തി​നു കാ​ര​ണ​മെ​ന്തെ​ന്ന​റി​യാൻ എനി​ക്കു താ​ല്പ​ര്യ​മു​ണ്ടാ​യി. ഞാൻ ചോ​ദി​ച്ചു: “കോൺ​വൊ​ക്കേ​ഷൻ പര​മ​ബോ​റാ​യി​രു​ന്നു അല്ലേ?” അയാൾ: “അല്ല”. ഞാൻ: “ഒരു​പാ​ടു​നേ​രം അവിടെ ഇരി​ക്കേ​ണ്ടി​വ​ന്നു അല്ലേ?” അയാൾ: “കു​റ​ച്ചു​നേ​രം ഇരു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടു് എനി​ക്കു് വൈ​ഷ​മ്യ​മി​ല്ല.” വി​ശ​പ്പാ​കാം അയാ​ളു​ടെ ക്ഷീ​ണ​ത​യ്ക്കും ആകു​ലാ​വ​സ്ഥ​യ്ക്കും കാ​ര​ണ​മെ​ന്നു് വി​ചാ​രി​ച്ചു് ഞാൻ വീ​ണ്ടും: “കാ​പ്പി കു​ടി​ക്ക​ണോ? എങ്കിൽ നമു​ക്കി​താ ഈ കാ​പ്പി​ക്ക​ട​യിൽ കയറാം.” അയാൾ: “എനി​ക്കു് വി​ശ​പ്പോ ദാഹമോ ഒട്ടും തന്നെ​യി​ല്ല”. ഞാൻ: പി​ന്നെ എന്താ​ണു് ഈ ദു:ഖത്തി​നു കാരണം?” അയാൾ: “ഞാൻ ജീ​വി​ത​ത്തി​ലാ​ദ്യ​മാ​യി ബൂ​ട്സ് ഇടു​ക​യാ​ണു്. കാ​ലു​പൊ​ട്ടി ചോ​ര​യൊ​ലി​ക്കു​ന്നു. വല്ലാ​ത്ത വേദന. ഒരി​ഞ്ചു പോലും എനി​ക്കു നട​ക്കാൻ വയ്യ”. ഞാൻ ഫു​ട്പാ​ത്തിൽ അയാളെ മാ​റ്റി​നി​റു​ത്തി ബൂ​ട്സു് അഴി​പ്പി​ച്ചു. ഈശ്വ​രാ. രണ്ടി​ഞ്ച് വ്യാ​സ​ത്തിൽ തൊലി പോ​യി​രി​ക്കു​ന്നു. ചോര വരു​ന്നു​ണ്ടു്. ഞാൻ തന്നെ ആ പാ​ദ​ര​ക്ഷ​കൾ കൈ​യി​ലെ​ടു​ത്തു. റ്റാ​ക്സി കാർ വി​ളി​ച്ചു് അയാളെ അതിൽ കയ​റ്റി നേരെ ഡോ​ക്ടർ രാ​മ​കൃ​ഷ്ണ​പി​ള്ള​യു​ടെ ആശു​പ​ത്രി​യിൽ കൊ​ണ്ടു​പോ​യി. മു​റി​വു് ഡ്ര​സു് ചെ​യ്തു. ആ കാറിൽ തന്നെ നെ​ടു​മ​ങ്ങാ​ട്ടേ​ക്കു് അയാളെ അയ​ച്ചു. ബി​രു​ദ​ദാന സമ്മേ​ള​നം ആണ്ടി​ലൊ​രി​ക്കൽ ഉണ്ടാ​കു​ന്ന വലിയ സംഭവം. ജീ​വി​ത​ത്തിൽ ഒരു തവണ മാ​ത്രം ബൂ​ട്സു് ധരി​ക്കു​ന്ന​തു് ചെറിയ കാ​ര്യം. പക്ഷേ, ആ ചെറിയ കാ​ര്യം കോൺ​വൊ​ക്കേ​ഷൻ എന്ന വലിയ കാ​ര്യ​ത്തെ നി​സ്സാ​ര​മാ​ക്കു​ന്ന​തു നോ​ക്കൂ. പി​ന്നീ​ടൊ​രി​ക്ക​ലും ആ മനു​ഷ്യൻ ബൂ​ട്സി​ടാൻ ധൈ​ര്യം കാ​ണി​ച്ചി​രി​ക്കി​ല്ല. ആ ‘രക്ത​സാ​ക്ഷി​യെ’ എനി​ക്കു് മറ​ക്കാൻ വയ്യ.

ഇനി സങ്ക​ല്പം. അതാ വരു​ന്നു ഒരാൾ. വല്ലാ​ത്ത പീ​ഡ​ന​മേ​റ്റ മട്ടു​ണ്ടു് അയാൾ​ക്കു്. ഞാൻ ചോ​ദി​ച്ചു: “ചങ്ങാ​തീ, രാ​ഷ്ട്രീ​യ​പ്ര​വർ​ത്ത​ക​നായ നി​ങ്ങ​ളെ പോ​ലീ​സ് അറ​സ്റ്റു​ചെ​യ്തു മർ​ദ്ദി​ച്ചോ?” ചങ്ങാ​തി: “ഇല്ല, പോ​ലീ​സ് അറ​സ്റ്റ് ചെ​യ്താ​ലും എന്നെ മർ​ദ്ദി​ക്കു​ക​യി​ല്ല. പോ​ലീ​സു​കാർ എന്റെ കൂ​ട്ടു​കാ​രാ​ണു്.” ഞാൻ: “നി​ങ്ങൾ​ക്കു് രോഗം വല്ല​തു​മു​ണ്ടോ?” ചങ്ങാ​തി: “ഇല്ല. തി​ക​ഞ്ഞ ആരോ​ഗ്യ​മു​ണ്ടു് എനി​ക്ക്.” ഞാൻ: “വീ​ട്ടി​ലെ​ന്തെ​ങ്കി​ലും കു​ഴ​പ്പ​മു​ണ്ടോ? ചങ്ങാ​തി: “ഒരു കു​ഴ​പ്പ​വു​മി​ല്ല. ഞാൻ ഇൻ​ഡ്യാ റ്റു​ഡേ​യി​ലെ ഒരു ഗ്ര​ന്ഥ​നി​രൂ​പ​ണം വാ​യി​ച്ചു. ആ സമയം തൊ​ട്ടു തു​ട​ങ്ങി​യ​താ​ണു് ഈ ദു​ര​വ​സ്ഥ.” അയാൾ ഇൻ​ഡ്യാ റ്റു​ഡേ തു​റ​ന്നു കാ​ണി​ച്ചു. ‘അക്ഷ​ര​പ്പ​ച്ച​യു​ടെ പദ​കോ​ശം’ എന്നു തല​ക്കെ​ട്ടു്. ചങ്ങാ​തി: “ഈ തല​ക്കെ​ട്ടി​ന്റെ അർ​ത്ഥ​മെ​ന്താ​ണു്?” ഞാൻ: “നവീന മല​യാ​ള​ത്തി​ലെ പ്ര​യോ​ഗ​ങ്ങ​ളു​ടെ അർ​ത്ഥം ചോ​ദി​ക്കു​ന്ന നി​ങ്ങ​ള​ല്ലേ മണ്ടൻ?” ചങ്ങാ​തി: “മനു​ഷ്യ കേ​ന്ദ്രി​ത​മായ ലോ​ക​വീ​ക്ഷ​ണ​ത്തി​ന്റെ സ്വാർ​ത്ഥ​വും ഉപ​ഭോ​ഗ​തൃ​ഷ്ണ​യാൽ ആവി​ല​വു​മായ മു​ഖ്യ​ധാ​രാ​പ്ര​ത്യ​യ​ശാ​സ്ത്ര​ങ്ങ​ളു​ടെ കപ​ട​കാ​ഴ്ച​കൾ​ക്കു് ഒരു പ്ര​തി​രോ​ധ​മാ​യി പ്ര​കൃ​തി​യു​ടെ ഈ നേർ​കാ​ണൽ നമ്മു​ടെ സാ​ഹി​ത്യ​ത്തി​ലും പച്ച​പി​ടി​ച്ചു​വ​രു​ന്നു എന്ന​തു് ഇതിലെ വേ​റൊ​രു വാ​ക്യം. എന്താ​ണു് ഇതി​ന്റെ അർ​ത്ഥം?” ഞാൻ: “കി​റു​ക്കി​ന്റെ അർ​ത്ഥം ചോ​ദി​ക്കു​ന്ന നി​ങ്ങ​ള​ല്ലേ കി​റു​ക്കൻ?” ചങ്ങാ​തി: “വൈ​ചി​ത്ര്യത, വൈ​വി​ധ്യത, വൈ​ഷ​യി​ക​ത്യം, തി​മിം​ഗ​ലം എന്നൊ​ക്കെ ഇതിൽ ഞാൻ കണ്ടു. ശരി​യാ​ണോ ഇവ?” ഞാൻ: “വൈ​ചി​ത്ര്യം, വൈ​വി​ധ്യം, ഇവ നാ​മ​ങ്ങ​ളാ​ക​യാൽ ‘ത’ ചേർ​ത്തു​കൂ​ടാ. വൈ​ഷ​യി​ക​ത്യം എന്നൊ​രു വാ​ക്കി​ല്ല. തി​മിം​ഗ​ലം തെ​റ്റു്. തി​മിം​ഗി​ലം ശരി.” ചങ്ങാ​തി: “മലയാള ഭാ​ഷ​യി​ലെ എല്ലാ അക്ഷ​ര​ങ്ങ​ളും അറി​ഞ്ഞ​വ​നെ​ക്കൊ​ണ്ട​ല്ലേ റെ​വ്യു എഴു​തി​ക്കേ​ണ്ട​തു?” ഞാൻ: “അതു് നി​ങ്ങ​ളു​ടെ പഴ​ഞ്ച​ന​ഭി​പ്രാ​യം. റെ​വ്യു ചെ​യ്യു​ന്ന​വൻ എത്ര​ത്തോ​ളം നി​ര​ക്ഷ​നാ​ണോ അത്ര​യും നന്നു് എന്നാ​ണു് ഇപ്പോ​ഴ​ത്തെ മതം”. നെ​ടു​മ​ങ്ങാ​ട്ടു​കാ​രൻ രക്ത​സാ​ക്ഷി​യാ​യ​തു പോലെ എന്റെ ചങ്ങാ​തി​യും വേ​റൊ​രു രക്ത​സാ​ക്ഷി​യാ​യി. കീ​ശ​യിൽ വേ​ണ്ടി​ട​ത്തോ​ളം പണ​മി​ല്ലാ​തി​രു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടു് ഞാൻ അയാൾ​ക്കു് കാറ് ഏർ​പ്പാ​ടു ചെ​യ്തു​കൊ​ടു​ത്തി​ല്ല. ചെ​റി​യ​പാ​പം ചി​ല​പ്പോൾ വലിയ പാ​പ​ത്തെ ജയി​ച്ച​ട​ക്കി വലിയ പാ​പ​മാ​കാ​റു​ണ്ടു്. ഇവിടെ അതു​സം​ഭ​വി​ക്കു​ന്നി​ല്ല. മല​യാ​ള​ഭാഷ ശരി​യാ​യി അറി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ​തെ നി​രൂ​പ​ണ​പ്ര​ക്രിയ നട​ത്തു​ന്ന​തു് മഹാ​പാ​പം തന്നെ​യാ​ണു്.

ഞാൻ മഹാ​രാ​ഷ്ട്ര​യി​ലെ ബലാർ​ഷാ എന്ന തീ​വ​ണ്ടി​യാ​പ്പീ​സിൽ നി​ന്നു് തി​രു​വ​ന​ന്ത​പു​ര​ത്തേ​ക്കു​ള്ള തീ​വ​ണ്ടി​യിൽ കയറി, മല​യാ​ളി​യായ സ്റ്റെ​യ്ഷൻ മാ​സ്റ്റ​റു​ടെ കാ​രു​ണ്യ​ത്താൽ. റി​സെർ​വേ​ഷൻ റ്റി​ക്ക​റ്റി​ല്ലാ​തി​രു​ന്ന എന്നെ അദ്ദേ​ഹം സഹാ​യി​ച്ചു യാ​ത്ര​യ്ക്ക്. ഇരു​ന്ന​യു​ട​നെ ഞാൻ റഷ്യൻ മഹാ​ക​വി പസ്ത്യർ​നാ​ക്കി​ന്റെ കാ​വ്യ​ഗ്ര​ന്ഥം തു​റ​ന്നു വാ​യി​ച്ചു. ‘Railway Station’ എന്ന കാ​വ്യം.

ഏതു വി​ര​സ​മായ വി​ഷ​യ​ത്തെ​യും കവി​ത​യാ​ക്കി മാ​റ്റാ​നു​ളള മഹാ​ക​വി​യ​ടെ പ്ര​തിഭ കണ്ടു് അദ്ഭു​ത​പ്പെ​ട്ടു ഇരി​ക്കു​ന്ന എന്നെ ആരോ തട്ടി​വി​ളി​ച്ചു. തി​രി​ഞ്ഞു​നോ​ക്കി​യ​പ്പോൾ റ്റി​ക്ക​റ്റ് എക്സാ​മി​നർ നി​ല്ക്കു​ന്നു. അയാൾ എന്നെ വി​ളി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു പോയി ഇട​നാ​ഴി​യിൽ നി​റു​ത്തി അട​ക്കിയ സ്വ​ര​ത്തിൽ പറ​ഞ്ഞു. You have to give me four hundred rupees. ബലാർ​ഷാ​യിൽ നി​ന്നു തി​രു​വ​ന​ന്ത​പു​ര​ത്തേ​ക്കു് അന്നു് എൺപതു രൂ​പ​യാ​യി​രു​ന്നു റ്റി​ക്ക​റ്റ് ചാർജ്. ഞാൻ 400 രൂപ കൊ​ടു​ത്തു. പി​ന്നീ​ടു് ചായ കു​ടി​ക്കാൻ പോലും ഒരു രൂപ എന്റെ കൈ​യി​ലി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. റ്റി​ക്ക​റ്റ് എക്സാ​മിർ​ക്കു് കു​ടു​ത​ലൊ​ന്നും കൊ​ടു​ക്ക​രു​തെ​ന്നു് സ്റ്റെ​യ്ഷൻ മാ​സ്റ്റർ പറ​ഞ്ഞി​രു​ന്നെ​ങ്കി​ലും എനി​ക്കു നാ​ന്നൂ​റു രൂപ കൊ​ടു​ക്കേ​ണ്ടി വന്നു. രൂപ കൊ​ടു​ത്ത​തി​ല​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു വൈ​ഷ​മ്യം. ഓരോ സ്റ്റെ​യ്ഷ​നി​ലെ​ത്തു​മ്പോ​ഴും റ്റി​ക്ക​റ്റ് എക്സാ​മി​നർ എന്നെ വി​ളി​ച്ചു വേ​റൊ​രു കം​പാർ​ട്മെ​ന്റിൽ കൊ​ണ്ടി​രു​ത്തും. കന​മാർ​ന്ന പെ​ട്ടി​യും തൂ​ക്കി ഞാൻ അയാ​ളു​ടെ പിറകേ പോകും. തി​രു​വ​ന​ന്ത​പു​ര​ത്തു വന്നി​റ​ങ്ങിയ ഞാൻ കൈയിൽ അക്കാ​ല​ത്തെ ഒരണ പോ​ലു​മി​ല്ലാ​തെ നാ​ലു​നാ​ലര നാഴിക പെ​ട്ടി തൂ​ക്കി​പ്പി​ടി​ച്ചു നട​ന്നു. പ്രി​യ​പ്പെ​ട്ട വാ​യ​ന​ക്കാ​രേ ഒരു​ത​രം ഓർ​ഗ​നൈ​സ്ഡ് കറ​പ്ഷ​നാ​ണു് റേ​യിൽ​വേ​യി​ലാ​കെ. ഇതൊ​ക്കെ ഇന്നും നട​ക്കു​ന്നു​ണ്ടോ എന്നെ​നി​ക്കു് അറി​ഞ്ഞു​ൂ​കൂ​ടാ. വർ​ഷ​ങ്ങ​ളോ​ള​മാ​യി ഞാൻ തീ​വ​ണ്ടി​യിൽ സഞ്ച​രി​ച്ചി​ട്ടു്.

ഈ കറ​പ്ഷ​ന്റെ മനു​ഷ്യ​ത്വ​മി​ല്ലാ​ത്ത മറ്റൊ​രു ഭാ​ഗ​മാ​ണു് ശ്രീ. ടി. വി. കൊ​ച്ചു​ബാവ ‘റെ​യിൽ​വേ സ്റ്റേ​ഷൻ’ എന്ന ചെ​റു​ക​ഥ​യി​ലൂ​ടെ ചി​ത്രീ​ക​രി​ക്കു​ന്ന​തു്. ഗർ​ഭി​ണി​യായ ഭാ​ര്യ​യും അവ​ളു​ടെ ഭർ​ത്താ​വും തീ​വ​ണ്ടി കയറാൻ വരു​ന്നു. മം​ഗ​ലാ​പു​ര​ത്തേ​ക്കു പോ​കാ​നു​ളള അവർ​ക്കു തീ​വ​ണ്ടി വന്നു​നിൽ​ക്കു​ന്ന പ്ലാ​റ്റ് ഫോം ഏതാ​ണെ​ന്നു അറി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ, അനൌൺ​സ്മെ​ന്റ് മന​സ്സി​ലാ​കാ​ത്ത​തു​കൊ​ണ്ടു. ഗർ​ഭി​ണി വണ്ടി​യിൽ കയ​റി​യി​രു​ന്ന​പ്പോൾ ഭർ​ത്താ​വു് കാ​പ്പി വാ​ങ്ങി​ക്കാൻ പോയി. തി​രി​ച്ചെ​ത്തിയ അയാൾ ഓടു​ന്ന മറ്റൊ​രു തീ​വ​ണ്ടി​യിൽ ചാ​ടി​ക്ക​യ​റി വഴുതി വീണു. ഭാ​ര്യ​യും താ​നി​രു​ന്ന ട്രേ​യ്നിൽ നി​ന്നു് ഇറ​ങ്ങി. തി​രി​ച്ചു വരാ​ത്ത ഭർ​ത്താ​വി​നെ കാ​ത്തു കാ​ത്തു് അവൾ ഇരി​ക്കു​ക​യാ​ണു്. ഇതി​നി​ട​യ്ക്കു് അവളെ വ്യ​ഭി​ച​രി​ക്കാൻ പല​രു​മെ​ത്തു​ന്നു. ഒടു​വിൽ കണ്ണൂർ സ്റ്റേ​യ്ഷൻ പ്ലാ​റ്റ് ഫോമിൽ ഭർ​ത്താ​വു് ഉണ്ടാ​യി​രി​ക്കു​മെ​ന്നു വി​ചാ​രി​ച്ചു് അവൾ അവി​ട​ത്തേ​ക്കു​ളള തീ​വ​ണ്ടി​യിൽ കയ​റി​പ്പോ​കു​ന്നു. ആ പാ​വ​പ്പെ​ട്ട യു​വ​തി​യെ സ്മ​രി​ച്ചു് നമ്മൾ കണ്ണീ​രൊ​ഴു​ക്കു​ന്നു. അതാ​ണു് കഥാ​കാ​ര​ന്റെ വൈ​ദ​ഗ്ദ്ധ്യം. ഈ നൃ​ശം​സ​ത​ക​ളു​ടെ നൈ​ര​ന്ത​ര്യ​ത്തെ ഹൃ​ദ​യ​ഹാ​രി​യാ​യി ധ്വ​നി​പ്പി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു് കൊ​ച്ചു​ബാവ കഥ പര്യ​വ​സാ​ന​ത്തിൽ കൊ​ണ്ടു​ചെ​ല്ലു​ന്നു. തീ​വ​ണ്ടി​യാ​ത്ര​യു​ടെ​യും അതു​ള​വാ​ക്കു​ന്ന ട്രാ​ജ​ഡി​യു​ടെ​യും കഥ​യാ​ണി​തു്. പക്ഷേ, ലോ​ക​ത്തി​ന്റെ ആകെ​യു​ളള ട്രാ​ജ​ഡി​യാ​യി അതു മാ​റു​ന്നു. തീ​വ​ണ്ടി ലോ​ക​ത്തി​ന്റെ സൂ​ക്ഷ്മാ​കാ​ര​മാ​യി മാ​റു​ന്നു. തീ​വ​ണ്ടി സ്റ്റേ​യ്ഷ​നിൽ സം​ഭ​വി​ക്കു​ന്ന ട്രാ​ജ​ഡി ലോ​ക​ത്തു് എമ്പാ​ടും ഉണ്ടാ​കു​ന്ന ട്രാ​ജ​ഡി​യു​ടെ സ്വ​ഭാ​വം ആവ​ഹി​ക്കു​ന്നു.

പ്ര​ഫെ​സർ എം. കെ. സാനു കു​ങ്കു​മം വാ​രി​ക​യിൽ കു​ട്ടി​കൃ​ഷ്ണ​മാ​രാ​രെ​ക്കു​റി​ച്ചു് എഴു​തിയ ലേ​ഖ​ന​ങ്ങൾ ഞാൻ മന​സ്സി​രു​ത്തി വാ​യി​ച്ചു. ദൌർ​ഭാ​ഗ്യം കൊ​ണ്ടു എനി​ക്കു് അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ മത​ങ്ങ​ളോ​ടു യോ​ജി​ക്കാ​നാ​വു​ന്നി​ല്ല. സാനു കു​ട്ടി​കൃ​ഷ്ണ​മാ​രാർ​ക്കു മഹ​നീ​യ​മായ സ്ഥാ​ന​മാ​ണു് നല്കു​ന്ന​തു്. അതത്ര ശരി​യ​ല്ല എന്നാ​ണു് വി​ന​യ​പൂർ​വ്വം എനി​ക്കു പറ​യാ​നു​ള​ള​തു്.

1. കു​ട്ടി​ക്കൃ​ഷ്ണ​മാ​രാ​രു​ടെ സം​സ്കൃ​ത​പാ​ണ്ഡി​ത്യം സാ​നു​വി​ന്റെ പ്ര​ശംസ നേ​ടു​ന്നു. ഉളളൂർ പര​മേ​ശ്വ​ര​യ്യർ, കൊ​ല്ല​ങ്കോ​ടു് ഗോ​പാ​ലൻ​നാ​യർ, എം. എച്ച്, ശാ​സ്ത്രി​കൾ, ഇവർ​ക്കു​ളള സം​സ്കൃത ഭാ​ഷാ​പാ​ണ്ഡി​ത്യം കു​ട്ടി​കൃ​ഷ്ണ​മാ​രാർ​ക്കി​ല്ല. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ മല​യാ​ള​ശൈ​ലി, ശാ​കു​ന്ത​ളം ഗദ്യ​പ​രി​ഭാഷ, മേ​ഘ​സ​ന്ദേ​ശം പരി​ഭാഷ, ഇവ ഇതിനു തെ​ളി​വു നല്കും. ഒരു ഉദാ​ഹ​ര​ണം നല്കാ​നേ സ്ഥ​ല​മു​ള​ളു. അഭി​ജ്ഞാ​ന​ശാ​കു​ന്ത​ളം മൂ​ന്നാ​മ​ങ്ക​ത്തി​ലെ ‘ക്ഷാ​മ​ക്ഷാ​മ​ക​പോ​ല​മാ​ന​നം’ എന്ന ശ്ലോ​ക​ത്തി​നു പരി​ഭാഷ നല്കു​ന്ന കു​ട്ടി​ക്കൃ​ഷ്ണ​മാ​രാർ ‘മു​ഖ​ത്തു കവി​ളു​കൾ ഉല​ഞ്ഞു’ എന്നെ​ഴു​തു​ന്നു. ക്ഷാ​മ​ക്ഷാ​മ​ത്തി​നു് ക്ഷാ​മ​പ്രാ​യ​മെ​ന്ന അർ​ത്ഥ​മു​ള​ളു. യഥാർ​ത്ഥ​ത്തിൽ ഉല​ഞ്ഞി​ട്ടി​ല്ല. ഉല​ഞ്ഞെ​ന്നു് ദു​ഷ്യ​ന്ത​നു തോ​ന്നു​ന്നു​വെ​ന്നേ​യു​ള​ളു. ശകു​ന്ത​ള​യു​ടെ കവി​ളു​കൾ സോ​ഡാ​ക്കു​പ്പി​യു​ടെ അററം പോലെ ഒട്ടി​പ്പോ​യാൽ രതി എന്ന സ്ഥാ​യി​ഭാ​വ​ത്തി​നു ഉദ്ദീ​പ​നം വന്നു ശൃം​ഗാര രസാ​നു​ഭൂ​തി ഉണ്ടാ​വു​ക​യി​ല്ല. ‘പ്ര​കാ​രേ ഗു​ണ​വ​ച​ന​സ്യ’ എന്നു സൂ​ത്രം. ശാ​കു​ന്ത​ള​ത്തി​നു വ്യ​ഖ്യാ​ന​മെ​ഴു​തിയ രാ​ഘ​വ​ഭ​ട്ട​നും ഇങ്ങ​നെ പറ​ഞ്ഞി​ട്ടു​ണ്ടെ​ന്നാ​ണു് എന്റെ ഓർമ്മ. പു​സ്ത​കം കൈ​യി​ലി​ല്ല.
2. സഹൃ​ദ​യ​നാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല കു​ട്ടി​ക്കൃ​ഷ്ണ​മാ​രാർ. വി​ക്തോർ യൂ​ഗോ​യു​ടെ ‘പാ​വ​ങ്ങ’ളാണു് ടോൾ​സ്റ്റോ​യി​യു​ടെ ‘വാർ ആന്റ് പീസി’നെ​ക്കാൾ കേ​മ​മെ​ന്നു് വാ​ദി​ച്ച അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ സഹൃ​ദ​യ​ത്വം പത്താം തര​ത്തി​ലാ​യി​രു​ന്നു. അതു​കൊ​ണ്ടാ​ണു് അദ്ദേ​ഹം ചങ്ങ​മ്പു​ഴ​യെ നി​ന്ദി​ച്ചു് നാ​ല​പ്പാ​ട്ടു നാ​രാ​യണ മേ​നോ​നെ വാ​ഴ്ത്തി​യ​തു്. കു​ഞ്ചൻ നമ്പ്യാ​രു​ടെ​യും ശ്രീ​ഹർ​ഷ​ന്റെ​യും പ്ര​തി​ഭ​യെ കാ​ണാ​ത്ത​തു്. കു​മാ​ര​നാ​ശാ​ന്റെ ലീ​ലാ​കാ​വ്യ​ത്തി​ലെ നായിക ഭർ​ത്താ​വി​നെ കൊ​ന്നു​വെ​ന്നു് വാ​ദി​ച്ച​തു്. ‘കാ​ലി​കൾ നക്കി​ത്തു​ട​യ്ക്കു​മ​ച്ചെ​ന്ത​ളിർ​ക്കാ​ല​ടി വെ​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു​ണ്ണി​ക്ക​ണ്ണൻ സഞ്ച​രി​ക്കു​ന്ന നിൻ ദി​ക്കി​ലെ​ങ്ങാ​നു​മൊ​രു പി​ഞ്ചു​പു​ല്ലാ​യി പി​റ​ക്കാ​വൂ ഞാൻ’ എന്ന വള​ള​ത്തോ​ളി​ന്റെ വരി​കൾ​ക്കു ‘കൃ​ഷ്ണ​ന്റെ പാ​ദ​സ്പർ​ശ​മേൽ​ക്കു​വാൻ ഇട​വ​ന്നി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും അതു നക്കി​ത്തു​ട​യ്ക്കാൻ ഭാ​ഗ്യം സി​ദ്ധി​ച്ച ഗോ​ക്കൾ വന്നു ആ വായ് കൊ​ണ്ടു പി​ഞ്ചു പു​ല്ലായ എന്നെ കടി​ക്കു​ക​യെ​ങ്കി​ലും ചെ​യ്തേ​ക്കാ​മ​ല്ലോ എന്നും വ്യ​ഞ്ജി​ക്കു​ന്നു’ എന്നു വ്യാ​ഖ്യാ​നം നല്കി​യ​തു്. എന്തൊ​രു വി​ല​ക്ഷ​ണ​മായ വ്യാ​ഖ്യാ​നം! എന്തൊ​രു സഹൃ​ദ​യ​ത്വ​മി​ല്ലാ​യ്മ!
3. മഹാ​ഭാ​ര​തം, രാ​മാ​യ​ണം, ഇവയെ സന്മാർ​ഗ്ഗ ഭ്രം​ശ​ത്തോ​ട​കൂ​ടി സമീ​പി​ച്ച​യാ​ളാ​ണു് കു​ട്ടി​ക്കൃ​ഷ്ണ​മാ​രാർ. ഞാൻ പല​പ്പോ​ഴും പറ​ഞ്ഞ​തു് ആവർ​ത്തി​ക്കാൻ മടി​യു​ണ്ടു്. എങ്കി​ലും മഹാ​ഭാ​ര​ത​ത്തി​ലും രാ​മാ​യ​ണ​ത്തി​ലും എവി​ടെ​യെ​ല്ലാം ധർ​മ്മ​മു​ണ്ടോ അതൊ​ക്കെ അധർ​മ്മ​മാ​ണു് അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു്. എവി​ടെ​യെ​ല്ലാം അധർ​മ്മ​മു​ണ്ടോ അതൊ​ക്കെ ധർ​മ്മ​വും ലി​റ്റ​റ​റി പെർ​വേർ​ഷൻ കാ​ണി​ച്ച നി​രൂ​പ​ക​നാ​ണു് കു​ട്ടി​ക്കൃ​ഷ്ണ​മാ​രാർ.
4. വ്യ​ക്തി​വി​വേ​ക​കാ​ര​നായ മഹി​മ​ഭ​ട്ട​ന്റെ ശി​ഷ്യ​നാ​ണു് കു​ട്ടി​ക്കൃ​ഷ്ണ​മാ​രാർ. കാ​ളി​ദാ​സ​ന്റെ അതി​മ​നോ​ഹ​ര​ങ്ങ​ളായ ശ്ലോ​ക​ങ്ങ​ളിൽ പ്ര​ക്ര​മ​ഭം​ഗ​വും മററും മഹി​മ​ഭ​ട്ടൻ കാ​ണു​മ്പോൾ നമ്മൾ ഞെ​ട്ടും. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ യു​ക്തി​രാ​ഹി​ത്യ​ത്തി​ന്റെ നൂ​റി​ലൊ​രം​ശം യു​ക്തി​രാ​ഹി​ത്യം കട​മെ​ടു​ത്തു കു​ട്ടി​ക്കൃ​ഷ്ണ​മാ​രാർ എഴു​തു​മ്പോൾ ചെറിയ തോ​തി​ലാ​ണെ​ങ്കി​ലും ഞെ​ട്ടൽ നമു​ക്കു​ണ്ടാ​കും.

സ്ത്രീ​കൾ​ക്കാ​ണു് സംശയം കൂ​ടു​തൽ. ആദം വൈ​കു​ന്നേ​രം നട​ക്കാൻ പോ​യി​ട്ടു് രാ​ത്രി തി​രി​ച്ചു എത്തു​മ്പോൾ ഈവ് അയാ​ളു​ടെ വാ​രി​യെ​ല്ലു​കൾ എണ്ണി​നോ​ക്കു​മാ​യി​രു​ന്നു​വെ​ന്നു് ആരോ പറ​ഞ്ഞി​ട്ടു​ണ്ടു്.