ഇപ്പോൾ വി​ഭൂ​തി​പാ​ദം എന്ന അദ്ധ്യാ​യ​ത്തിൽ നാം എത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നു.

അർ​ത്ഥം: ചി​ത്ത​സ്യ = മന​സ്സി​ന്റെ, ദേ​ശ​ബ​ന്ധഃ = പ്ര​ത്യേക സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളി​ലു​ള്ള സ്ഥി​രീ​ക​ര​ണം, ധാരണാ = ധാരണ (എന്ന ആറാ​മ​ത്തെ അംഗം) ആകു​ന്നു.

ശരീ​ര​ത്തി​നു​ള്ളി​ലോ പു​റ​ത്തോ ഉള്ള ഏതെ​ങ്കി​ലും ഒരു വി​ഷ​യ​ത്തിൽ മന​സ്സി​നെ ഊന്നു​ക​യും, ആ സ്ഥി​തി​യിൽ അതിനെ വെ​ച്ചു കൊ​ള്ളു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്ന​തി​നാ​ണു് ധാരണ എന്നു പറ​യു​ന്ന​തു്.

അർ​ത്ഥം: തത്ര = ആ വി​ഷ​യ​ങ്ങ​ളിൽ പ്ര​ത്യ​യൈ​ക​താ​ന​താ = പ്ര​ത്യയ (ജ്ഞാന) ത്തി​ന്റെ ഏക​താ​നാത (മാ​റാ​തെ​യു​ള്ള സ്ഥി​തി) ധ്യാ​നം = ധ്യാ​നം എന്ന അംഗം ആകു​ന്നു.

മന​സ്സു ദ്വാ​ദ​ശാ​ന്തം (ശി​ര​സ്സി​ന്റെ ഉപ​രി​ഭാ​ഗം), ഹൃദയം ഇത്യാ​ദി​സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളിൽ സ്ഥി​ര​മാ​യി നി​ല്പാ​നും ഒരു വി​ഷ​യ​ത്തെ മാ​ത്രം ചി​ന്തി​പ്പാ​നും ശ്ര​മി​ക്കു​ന്നു. ശരീ​ര​ത്തിൽ മറ്റെ​ല്ലാ ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളെ​യും വി​ട്ടു ഈ ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളിൽ​ക്കൂ​ടി മാ​ത്രം ഇന്ദ്രി​യ​ജ്ഞാ​ന​ങ്ങ​ളെ ഗ്ര​ഹി​പ്പാൻ മന​സ്സി​നു കഴി​ഞ്ഞാൽ അതു ധാ​ര​ണ​യാ​ണു്. ആ സ്ഥി​തി​യിൽ ഏതാ​നും സമയം ഇരു​ന്നു​കൊൾ​വാൻ അതിനു സാ​ധി​ച്ചാൽ അപ്പോൾ അതിനു ധ്യാ​നം എന്നു പറ​യു​ന്നു.

അർ​ത്ഥം: തൽ = അതു് (ധ്യാ​നം), ഏവ = തന്നെ, അർത്ഥ മാ​ത്ര​നിർ​ഭാ​സം = (ധ്യാന) വിഷയം മാ​ത്ര​മാ​യി ശേ​ഷി​ച്ചു്, സ്വ​രൂ​പ​ശൂ​ന്യം ഇവ = ധ്യാ​ന​ബോ​ധം വി​ട്ടി​ട്ടു എന്ന പോലെ (ആയാൽ) സമാ​ധിഃ = സമാധി ആകു​ന്നു. [1]

ധ്യാ​ന​ത്തിൽ എല്ലാ രൂ​പ​ങ്ങ​ളും വി​ട്ടു​പോ​കു​മ്പോൾ സമാ​ധി​യാ​യി എന്നർ​ത്ഥം. നാം ഒരു പു​സ്ത​ക​ത്തെ ധ്യാ​നി​ക്കു​ന്നു എന്നി​രി​ക്ക​ട്ടെ. മന​സ്സി​നെ ക്ര​മേണ അതി​ന്മേൽ ഏകാ​ഗ്ര​പ്പെ​ടു​ത്താ​നും, അന്തഃ​ക​രണ സാ​ക്ഷാൽ​കാ​ര​ത്തെ അതാ​യ​തു ഒരു പ്ര​കാ​ര​ത്തി​ലും രൂ​പ​പ്പെ​ട്ടി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത ധ്യാ​ന​വി​ഷ​യ​ത്തെ മാ​ത്രം ഗ്ര​ഹി​പ്പാ​നും നമു​ക്കു കഴി​ഞ്ഞു​വെ​ന്നും ഇരി​ക്ക​ട്ടെ. ധ്യാ​ന​ത്തി​ന്റെ ആ നി​ല​യ്ക്കാ​ണു് സമാധി എന്നു പറ​യു​ന്ന​തു്.

അർ​ത്ഥം: ത്രയം = മു​ന്നു (ധാരണ ധ്യാന സമാ​ധി​കൾ), ഏകത്ര = ഒരു വി​ഷ​യ​ത്തിൽ (ലക്ഷ്യ​ത്തിൽ) (വരു​മ്പോൾ), സംയമഃ = (അതിനു) സംയമം (എന്നു പറ​യു​ന്നു).

ഏതെ​ങ്കി​ലും ഒരു പ്ര​ത്യേക ലക്ഷ്യ​ത്തിൽ മന​സ്സി​നെ തി​രി​ച്ചു വി​ട്ടു, അതിനെ അതിൽ സ്ഥി​ര​പ്പെ​ടു​ത്തി അധി​ക​നേ​രം അതിൽ​ത്ത​ന്നെ വച്ചു​കൊ​ണ്ടു, ലക്ഷ്യ​ത്തെ അന്തഃ​ക​ര​ണ​സാ​ക്ഷാൽ​കാ​ര​ത്തിൽ നി​ന്നു വി​ടർ​ത്തി നിൽ​ക്കു​ന്ന​തി​നാ​ണു് സംയമം എന്നു പറ​യു​ന്ന​തു്. അല്ലെ​ങ്കിൽ അനു​ക്ര​മ​മായ ധാ​ര​ണാ​ധ്യാ​ന​സ​മാ​ധി​ക​ളെ ഒന്നാ​യി യോ​ജി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തി​നു്. അപ്പോൾ ലക്ഷ്യ​ത്തി​ന്റെ സ്വ​രൂ​പം മറ​ഞ്ഞു പോ​ക​യും അർ​ത്ഥം മാ​ത്രം മന​സ്സിൽ ശേ​ഷി​ച്ചു നിൽ​ക്ക​യും ചെ​യ്യും.

അർ​ത്ഥം: തജ്ജ​യാൽ = അതു സി​ദ്ധ​മാ​യാൽ പ്ര​ജ്ഞാ​ലോ​കഃ = ജ്ഞാ​ന​പ്ര​കാ​ശം (ഉണ്ടാ​കു​ന്നു).

ഈ സമയം ഒരാൾ​ക്കു വന്നു കഴി​ഞ്ഞാൽ എല്ലാ സി​ദ്ധി​യും അയാൾ​ക്കു് സ്വാ​ധീ​ന​മാ​യി​ത്തീ​രു​ന്നു. യോ​ഗി​യു​ടെ മഹ​ത്തായ ഉപ​ക​ര​ണം ഇതാ​ണു്. ജ്ഞാ​ന​വി​ഷ​യ​ങ്ങൾ അപ​രി​ച്ഛേ​ദ്യ​ങ്ങ​ള​ത്രേ. അവയെ സ്ഥൂ​ലം, സ്ഥൂ​ല​ത​രം, സ്ഥൂ​ല​ത​രം, സൂ​ക്ഷ്മം, സൂ​ക്ഷ്മ​ത​രം, സൂ​ക്ഷ്മ​ത​മം ഈ മാ​തി​രി ഒക്കെ വി​ഭ​ജി​ക്കാം. സം​യ​മ​ത്തെ ആദ്യം സ്ഥൂ​ല​വി​ഷ​യ​ങ്ങ​ളിൽ പ്ര​യോ​ഗി​ക്കാം. സ്ഥൂ​ല​വ​സ്തു​ക്ക​ളു​ടെ ജ്ഞാ​നം ഉണ്ടാ​യി​ത്തു​ട​ങ്ങു​മ്പോൾ സാ​വ​ധാ​ന​മാ​യി സൂ​ക്ഷ്മ​ത​ര​ങ്ങ​ളായ വി​ഷ​യ​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കു് പടി​പ​ടി​യാ​യി അതിനെ കൊ​ണ്ടു​പോ​ക​ണം.

അർ​ത്ഥം: തസ്യ = അതി​നു്, ഭൂ​മി​ഷു = സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളിൽ, വി​നി​യോ​ഗഃ = പ്ര​യോ​ഗം (കർ​ത്ത​വ്യ​മാ​ണു്).

ഇതു അതി​ശീ​ഘ്ര​മാ​യി ഓരോ സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കു് സം​യ​മ​ത്തെ നയി​ക്ക​രു​തെ​ന്നു​ള്ള​തി​നു ഒരു കരു​ത​ല​ത്രേ.

അർ​ത്ഥം: ത്രയം = ഈ (ധാ​ര​ണാ​ധ്യാന സമാ​ധി​കൾ) മൂ​ന്നും പൂർ​വേ​ഭ്യഃ = (മുൻ​പ​റ​ഞ്ഞ) യമാ​ദി​കൾ അഞ്ചി​നെ​യും അപേ​ക്ഷി​ച്ചു് (സം​പ്ര​ജ്ഞാത സമാ​ധി​ക്കു), അന്ത​രം​ഗം = ആഭ്യ​ന്ത​ര​സാ​ധ​ന​ങ്ങൾ ആകു​ന്നു.

ഇവ​ക്കു മു​മ്പു യമം, നിയമം, ആസനം, പ്രാ​ണാ​യാ​മം ഇവ​യെ​പ്പ​റ്റി നാം പറ​ഞ്ഞു കഴി​ഞ്ഞു. അവ ധാ​ര​ണാ​ധ്യാ​ന​സ​മാ​ധി​ക​ളായ ഈ മൂ​ന്നി​ന്റെ​യും ബഹി​രം​ഗ​ങ്ങ​ള​ത്രേ.

എന്നാൽ നിർ​ബീ​ജ​സ​മാ​ധി​ക്കു ഈ ഒടു​വിൽ പറഞ്ഞ മൂ​ന്നും തന്നെ ബഹി​രം​ഗ​സാ​ധ​ന​ങ്ങ​ളേ ആകു​ന്നു​ള്ളു. അവ ഒരാൾ​ക്കു​വ​ശ​മാ​യാൽ അയാൾ​ക്കു സർ​വ​ജ്ഞ​ത്വ​വും, സർ​വ​ശ​ക്തി​മ​ത്വ​വും ഉണ്ടാ​വാം. എന്നാൽ കൈ​വ​ല്യം അതല്ല. ഇവ മൂ​ന്നും​കൊ​ണ്ടു മന​സ്സു് നി​വി​ക​ല്പം അല്ലെ​ങ്കിൽ വൃ​ത്തി​ര​ഹി​തം ആയി​ത്തീ​രു​ക​യി​ല്ല. മന​സ്സിൽ വീ​ണ്ടും ശരീ​ര​മെ​ടു​ക്കാ​നു​ള്ള ബീ​ജ​ങ്ങ​ളെ ശേ​ഷി​പ്പി​ച്ചു വെ​ച്ചേ​യ്ക്കും. യോ​ഗി​കൾ പറയും പോലെ ‘വി​ത്തു​കൾ വറു​ക്ക​പ്പെ​ട്ടാൽ ’ മാ​ത്ര​മേ അവ​യ്ക്കു വീ​ണ്ടും അങ്കു​രി​പ്പാ​നു​ള്ള ശക്തി​ന​ശി​ക്കൂ. സി​ദ്ധി​കൾ​ക്കു അവയെ വറു​ക്കാൻ കഴി​ക​യി​ല്ല.

അർ​ത്ഥം: തദപി = അതും, നിർ​ബീ​ജ​സ്യ = നിർ​ബീ​ജ​സ​മാ​ധി​ക്കു, ബഹി​രം​ഗം = ബഹി​രം​ഗ​മേ (ആകു​ന്നു​ള്ളു).

നിർ​ബീ​ജ​സ​മാ​ധി​യെ സം​ബ​ന്ധി​ച്ചു നോ​ക്കു​ക​യാ​ണെ​ങ്കിൽ ഈ മൂ​ന്നു സാ​ധ​ന​ങ്ങൾ തന്നേ​യും ബഹി​രം​ഗ​ങ്ങ​ളേ ആകു​ന്നു​ള്ളു. വാ​സ്ത​വ​മായ സമാ​ധി​യെ അതാ​യ​തു് ഏറ്റ​വും ഉയർ​ന്ന​തായ സമാ​ധി​യെ​പ്പ​റ്റി നാം ഇതു​വ​രെ വി​ചാ​രി​ച്ചി​ല്ല. അതിൽ ഒരു​പ​ടി താ​ണ​തും സാ​ധാ​രണ നാം കാ​ണു​ന്ന പ്ര​കാ​രം തന്നെ പ്ര​പ​ഞ്ച സ്ഫു​ര​ണ​യു​ള്ള​തും സി​ദ്ധി​കൾ​ക്കു ആസ്പ​ദ​വു​മാ​യി​രി​ക്കു​ന്ന സമാ​ധി​യെ​പ്പ​റ്റി​യാ​ണു് പറ​ഞ്ഞു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്ന​തു്.

അർ​ത്ഥം: വ്യു​ത്ഥാ​ന​നി​രോ​ധ​ന​സം​സ്ക്കാ​ര​യോഃ = വ്യു​ത്ഥാ​നാ നിരോധ സം​സ്ക്കാ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ (ബഹിർ​മു​ഖ​മാ​യും നി​യ​മ​ന​രൂ​പ​മാ​യു​മു​ള്ള വൃ​ത്തി​സം​സ്ക്കാ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ), അഭി​ഭ​വ​പ്രാ​ദുർ​ഭാ​വൗ = നാ​ശ​വും ഉൽ​ഭ​വ​വും (ആണു്), നി​രോ​ധ​ക്ഷ​ണ​ചി​ത്താ​ന്വ​യഃ = നി​രോ​ധ​ക്ഷ​ണ​ത്തിൽ മന​സ്സിൽ ഉള്ള, നി​രോ​ധ​പ​രി​ണാ​മഃ = നി​രോ​ധ​പ​രി​ണാ​മം (എന്നു പറ​യു​ന്ന​തു്)

അതാ​യ​തു് സമാ​ധി​യു​ടെ ഈ ഒന്നാ​മ​ത്തെ പടി​യിൽ മന​സ്സി​ന്റെ പരി​ണാ​മ​ങ്ങൾ നി​യ​ന്ത്രി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു. എന്നാൽ പൂർ​ണ്ണ​മാ​യി നി​യ​ന്ത്രി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നി​ല്ല. കാരണം, അങ്ങി​നെ ആയാൽ ഒരു പരി​ണാ​മം ബാ​ക്കി​യു​ണ്ടാ​ക​യി​ല്ല. മന​സ്സി​നെ ഇന്ദ്രി​യ​ദ്വാ​രാ ഓടി വെ​ളി​യിൽ പോ​കു​ന്ന​തി​നു നിർ​ബ്ബ​ന്ധി​ക്കു​ന്ന ഒരു പരി​ണാ​മം അതി​നു​ണ്ടാ​യി എന്നി​രി​ക്ക​ട്ടെ. അപ്പോൾ യോഗി അതിനെ നി​രോ​ധി​പ്പാൻ ശ്ര​മി​ക്കു​ന്നു. എന്നാൽ ആ നി​രോ​ധം കൂ​ടി​യും ഒരു പരി​ണാ​മ​മാ​യി​പ്പോ​യി. ഒരു വൃ​ത്തി​യെ മറ്റൊ​രു വൃ​ത്തി​കൊ​ണ്ട​ട​യ്ക്ക​ണം. അതു​കൊ​ണ്ടു വാ​സ്ത​വ​മായ സമാധി ഇതാ​യി​രി​ക്കി​ല്ല. എല്ലാ വൃ​ത്തി​ക​ളും നി​രു​ദ്ധ​മാ​യാൽ നി​രോ​ധം തന്നെ ഒരു വൃ​ത്തി​യാ​യി ശേ​ഷി​ക്കും. എങ്കി​ലും ഈ താണ പടി​യിൽ ഉള്ള സമാധി മന​സ്സു (സങ്ക​ല്പ രൂപേണ പത​ച്ചു പൊ​ങ്ങി​ക്കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്ന അവ​സ്ഥ​യെ​ക്കാൾ) ഏറ്റ​വും ഉയർ​ന്ന (നിർ​ബീജ) സമാ​ധി​ക്കു വളരെ അടു​ത്തു​ള്ള ഒന്നാ​ണു്.

അർ​ത്ഥം: തസ്യ = മന​സ്സി​നു്, സം​സ്കാ​രാൽ = നി​രോ​ധ​സം​സ്കാ​രം ഹേ​തു​വാ​യി​ട്ടു്, പ്ര​ശാ​ന്ത​വ​ഹി​താ = ഗതി​ക്കു​മാ​ന്ദ്യം (ഭവി​ക്കു​ന്നു).

ദി​വ​സം​പ്ര​തി അഭ്യ​സി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നാൽ മന​സ്സി​ന്റെ തു​ടർ​ന്നു​കൊ​ണ്ടു​ള്ള നി​രോ​ധ​ന​പ​ര​മ്പര ബല​പ്പെ​ടു​ക​യും, മന​സ്സി​നു നി​ര​ന്ത​ര​മായ ധ്യാ​ന​ത്തിൽ സാ​മർ​ത്ഥ്യം ലഭി​ക്ക​യും ചെ​യ്യും.

അർ​ത്ഥം: ചി​ത്ത​സ്യ = മന​സ്സി​ന്റെ, സർ​വ്വാർ​ത്ഥ​തൈ​കാ​ഗ്ര​താ​യോഃ = സർ​വ്വാർ​ത്ഥ​ത​യു​ടെ​യും (എല്ലാ​വി​ഷ​യ​ങ്ങ​ളി​ലും ഓടി​ക്കൊ​ണ്ടു നിൽ​ക്കു​ന്ന അവ​സ്ഥ​യു​ടെ​യും) എകാ​ഗ്ര​ത​യു​ടെ​യും (ഒരു വി​ഷ​യ​ത്തിൽ മാ​ത്രം സ്ഥി​ര​മാ​യി ഊന്നി നിൽ​ക്കു​ന്ന അവ​സ്ഥ​യു​ടെ​യും), ക്ഷ​യോ​ദ​യൗ = (യഥാ​ക്ര​മ​മായ) നാ​ശ​വും ആവിർ​ഭാ​വ​വും, സമാ​ധി​പ​രി​ണാ​മഃ = സമാ​ധി​പ​രി​ണാ​മം (ആകു​ന്നു)

മന​സ്സു് എല്ലാ വസ്തു​ക്ക​ളി​ലും ഓടി​ന​ട​ന്നു പലവിധ വി​ഷ​യ​ങ്ങ​ളെ ഗ്ര​ഹി​ക്കു​ന്നു. എന്നാൽ മന​സ്സി​നു ഒരു ഉയർ​ന്ന തരം സ്ഥി​തി​യു​ണ്ട്; അപ്പോൾ അതു ഒരു വി​ഷ​യ​ത്തെ​മാ​ത്രം വച്ചു​കൊ​ണ്ടു മറ്റു​ള്ള എല്ലാ​റ്റി​നെ​യും വി​ട്ടു​ക​ള​യു​ന്നു. അതി​ന്റെ ഫല​മാ​ണു സമാധി എന്നു പറ​യു​ന്ന​തു്.

അർ​ത്ഥം: (തതഃ പുനഃ) ശാ​ന്തോ​ദി​തൗ = കഴി​ഞ്ഞ​തും ഉണ്ടാ​യി​രി​ക്കു​ന്ന​തു​മായ, തു​ല്യ​പ്ര​ത്യ​യൗ = സദൃ​ശ​മായ ജ്ഞാ​ന​ങ്ങൾ, (പൂർ​വ​ക്ഷ​ണ​ത്തി​ലും വർ​ത്ത​മാ​ന​ക്ഷ​ണ​ത്തി​ലു​മു​ള്ള ജ്ഞാ​ന​ങ്ങൾ​ക്കു സദൃ​ശീ​ഭാ​വം എന്നർ​ത്ഥം)., ചി​ത്ത​സ്യ = മന​സ്സി​ന്റെ എകാ​ഗ്ര​പ​രി​ണാ​മഃ = ഏകാ​ഗ്ര​പ​രി​ണാ​മം ആകു​ന്നു.

മന​സ്സി​ന്നു ഏകാ​ഗ്രത വന്നു എന്നു എങ്ങി​നെ അറി​യാം? കാലം ഇല്ലാ​താ​കും. എത്ര അധികം കാലം (അറി​യാ​തെ) കഴി​ഞ്ഞു പോ​കു​ന്നു​വോ അത്ര അധികം നമ്മു​ടെ മന​സ്സി​നു് ഏകാ​ഗ്രത വരു​ന്നു. സാ​ധാ​ര​ണ​മാ​യി നാം ഒരു പു​സ്ത​കം രസം പി​ടി​ച്ചു വാ​യി​ച്ചു കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​മ്പോൾ സമ​യ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി അറി​യു​ന്ന​തേ ഇല്ല. പു​സ്ത​കം വി​ടു​മ്പോൾ പല​പ്പോ​ഴും എത്ര​മ​ണി​ക്കൂ​റു കഴി​ഞ്ഞു​പോ​യി എന്നു നമു​ക്കു ആശ്ച​ര്യം തോ​ന്നു​ന്നു. എല്ലാ സമ​യ​ങ്ങൾ​ക്കും ഒരു വർ​ത്ത​മാ​ന​കാ​ല​ത്തിൽ വന്നു​കൂ​ടി നി​ല്പാൻ താൽ​പ​ര്യം വരു​ന്നു. അതു​കൊ​ണ്ടു ഭൂ​ത​വർ​ത്ത​മാ​ന​കാ​ല​ങ്ങൾ രണ്ടും ഒരു സ്ഥാ​ന​ത്തിൽ വന്നു നിൽ​ക്കു​മ്പോൾ മന​സ്സു അധികം ഏകാ​ഗ്ര​മാ​യി എന്നു അറി​ഞ്ഞു കൊൾ​വാൻ ഏകാ​ഗ്ര​താ​പ​രി​ണാ​മ​ത്തി​ന്റെ ലക്ഷ​ണം ഇപ്ര​കാ​രം നിർ​വ്വ​ചി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്നു.

അർ​ത്ഥം: ഏതേന = ഇതു​കൊ​ണ്ടു് (മേൽ​പ​റ​ഞ്ഞ ത്രി​വിധ ചി​ത്ത​പ​രി​ണാ​മ​ങ്ങ​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടു്), ഭൂ​തേ​ന്ദ്രി​യേ​ഷു = ഭൂ​തേ​ന്ദ്രി​യ​ങ്ങ​ളിൽ (സ്ഥൂ​ല​സൂ​ക്ഷ്മ​ഭൂ​ത​ങ്ങ​ളി​ലും ജ്ഞാ​നേ​ന്ദ്രിയ കർ​മ്മേ​ന്ദ്രി​യ​ങ്ങ​ളി​ലു​മു​ള്ള), ധർ​മ്മ​ല​ക്ഷ​ണാ​വ​സ്ഥാ​പ​രി​ണാ​മാഃ = ധർ​മ്മം, ലക്ഷ​ണം, അവസ്ഥ ഇവ​യു​ടെ പരി​ണാ​മ​ങ്ങൾ വ്യാ​ഖ്യാ​താ = വി​വ​രി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടു (ഉക്ത​പ്രാ​യ​മാ​യി എന്നു താൽ​പ​ര്യം).

ഇതു​കൊ​ണ്ടു ചി​ത്ത​ത്തി​ലു​ള്ള ധർമം (രൂപം) കാലം (ലക്ഷ​ണം) അവസ്ഥ എന്നീ മൂ​ന്നു​വിധ പരി​ണാ​മ​ങ്ങൾ വി​വ​രി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടു. ചി​ത്തം വൃ​ത്തി​ക​ളാ​യി മാ​റു​ന്നു. ഈ മാ​റ്റ​മാ​ണു് ധർ​മ്മം അല്ലെ​ങ്കിൽ രൂ​പ​മാ​യു​ള്ള പരി​ണാ​മം. ഈ മാ​റ്റ​ങ്ങൾ വർ​ത്ത​മാ​ന​കാ​ല​ത്തിൽ സ്ഥി​തി ചെ​യ്യ​ത്ത​ക്ക​വ​ണ്ണം ആകു​ന്ന​തി​നാ​ലാ​ണു് ലക്ഷ​ണ​പ​രി​ണാ​മം, കാ​ല​പ​രി​ണാ​മം എന്നു പറ​യു​ന്ന​തു്. ചി​ത്ത​ത്തെ​യും വർ​ത്ത​മാന ധർ​മ്മ​ത്തേ​യും അതി​ക്ര​മി​ച്ചു ഭൂ​ത​ധർ​മ്മ​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കു നയി​ക്കാ​നു​ള്ള സാ​മർ​ത്ഥ്യ​മാ​ണു് അവ​സ്ഥാ​പ​രി​ണാ​മം. മേൽ​പ​റ​യ​പ്പെ​ട്ട സൂ​ത്ര​ങ്ങ​ളിൽ ഉപ​ദേ​ശി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന സമാധി യോ​ഗി​ക്കു ചി​ത്ത​വൃ​ത്തി​ക​ളു​ടെ മേൽ ഐച്ഛി​ക​മായ നി​യ​മ​നം ഉണ്ടാ​വാൻ വേ​ണ്ടി​യു​ള്ള​താ​ണു്. അതു​ണ്ടാ​യെ​ങ്കിൽ മാ​ത്ര​മേ മേൽ വി​വ​രി​ച്ച സംയമം സാ​ധി​ക്കാൻ യോ​ഗി​ക്കു കഴിയൂ.

അർ​ത്ഥം: ശാ​ന്തോ​ദി​താ​വ്യ​പ​ദേ​ശ്യ​ധർ​മ്മാ​നു​പാ​തീ = ശാ​ന്തം (കഴി​ഞ്ഞു​പോ​യ​തു്), ഉദിതം (സ്ഥി​തി​ചെ​യ്യു​ന്ന​തു്), അവ്യ​പ​ദേ​ശ്യം (ഖണ്ഡി​ച്ചു പറവാൻ വഹി​യാ​തെ ശക്തി​രൂ​പ​മാ​യി (ഉണ്ടാ​വാൻ) ഇരി​ക്കു​ന്ന​തു്) ഈ മൂ​ന്നു​വിധ ധർ​മ്മ​ങ്ങ​ളി​ലും മാ​റാ​തെ തു​ടർ​ന്നു നിൽ​ക്കു​ന്ന​തു്, ധർ​മ്മീ = (മേൽ​പ​റ​ഞ്ഞ ധർ​മ്മ​ങ്ങൾ​ക്കു എല്ലാം ആധാ​ര​മായ) വസ്തു.

എന്നു​വ​ച്ചാൽ ധർ​മ്മി​യാ​ണു് കാ​ല​ത്തി​ന്റെ​യും സം​സ്ക്കാ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും വ്യാ​പ​ര​ത്തി​നെ​ല്ലാം അടി​സ്ഥാ​ന​മാ​യി നിൽ​ക്കു​ന്ന വസ്തു. അതാ​ണു് എല്ലാ​യ്പ്പോ​ഴും വി​കാ​ര​ത്തെ​യും പരി​ണാ​മ​ത്തെ​യും പ്രാ​പി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്ന​തു്.

അർ​ത്ഥം: ക്ര​മാ​ന്യ​ത്വം = (ധർ​മ്മ​ങ്ങ​ളു​ടെ) പൗർ​വാ​പ​ര്യ​ക്ര​മ​ങ്ങ​ളു​ടെ നാ​നാ​ത്വം, പരി​ണാ​മാ​ന്യ​ത്വേ = പരി​ണാ​മ​ങ്ങ​ളു​ടെ നാ​നാ​ത്വ​ത്തി​നു്, ഹേതുഃ = കാരണം (സൂചനം ആയി​രി​ക്കു​ന്നു).

അർ​ത്ഥം: പരി​ണാ​മ​ത്ര​യ​സം​യ​മാൽ = (മേൽ​പ​റ​യ​പ്പെ​ട്ട) മൂ​ന്നു വിധ പരി​ണാ​മ​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും മേൽ സംയമം ചെ​യ്താൽ, അതീ​താ​നാ​ഗ​ത​ജ്ഞാ​നം = ഭൂ​ത​ഭാ​വി​ക​ളെ​പ്പ​റ്റിയ ജ്ഞാ​നം (ഉണ്ടാ​കും).

സം​യ​മ​ത്തി​ന്റെ ആദ്യം പറഞ്ഞ ലക്ഷ​ണം നാം വി​സ്മ​രി​ക്ക​രു​തു്. മന​സ്സു് ബാ​ഹ്യ​വി​ഷ​യം വി​ട്ടു് ആ വി​ഷ​യ​ത്തി​ന്റെ ആന്ത​ര​മായ മു​ദ്ര​യോ​ടു് അഭേ​ദ​മാ​യി​ത്തോ​ന്നു​ക​യും, ദീർ​ഘ​പ​രി​ശീ​ല​നം കൊ​ണ്ടു ആ സ്ഥി​തി സ്ഥി​ര​മാ​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്ന നി​ല​യ്ക്കാ​ണു് സംയമം എന്നു പറ​യു​ന്ന​തു്. ആ നി​ല​യി​ലാ​യി​രി​ക്കു​ന്ന ആൾ​ക്കു് ഭൂ​ത​ഭാ​വി​ക​ളെ​ക്കു​റി​ച്ച​റി​യ​ണ​മെ​ങ്കിൽ അയാൾ സം​സ്ക്കാ​ര​ത്തി​ന്റെ പരി​ണാ​മ​ഭേ​ദ​ങ്ങ​ളിൽ സംയമം ചെ​യ്താൽ​മ​തി. ചില സം​സ്ക്കാ​ര​ങ്ങൾ ഇപ്പോൾ പ്ര​വർ​ത്തി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്നു. ചി​ല​തി​ന്റെ പ്ര​വൃ​ത്തി​കൾ കഴി​ഞ്ഞു​പോ​യി. ചിലതു പ്ര​വർ​ത്തി​പ്പാൻ അവസരം കാ​ത്തി​രി​ക്കു​ന്നു. അതു​കൊ​ണ്ടു് ഇവയിൽ ഒരുവൻ സംയമം ചെ​യ്താൽ അയാൾ​ക്കു കഴി​ഞ്ഞ​തും വരാ​നു​ള്ള​തും അറി​യാം.

അർ​ത്ഥം: ശബ്ദാർ​ത്ഥ​പ്ര​ത്യ​യാ​നം = ശബ്ദം അർ​ത്ഥം ജ്ഞാ​നം ഇവ​യു​ടെ ഇത​രേ​ത​രാ​ധ്യാ​സാൽ = അന്യോ​ന്യ​ഭ്ര​മം കൊ​ണ്ടു്, സങ്ക​രഃ = കലർ​പ്പു തോ​ന്നു​ന്നു (ശബ്ദ​ത്തെ അർ​ത്ഥ​ത്തിൽ നി​ന്നും, അതിനെ ജ്ഞാ​ന​ത്തിൽ നി​ന്നും തി​രി​ച്ച​റി​വാൻ പാ​ടി​ല്ലാ​താ​കു​ന്നു എന്നു താ​ല്പ​ര്യം), തൽ​പ്ര​വി​ഭാ​ഗ​സം​യ​മാൽ = അവ​യു​ടെ (പ്ര​വി​ഭാ​ഗം) പ്ര​ത്യേ​കി​ച്ചു​ള്ള രൂ​പ​ത്തിൽ സംയമം ചെ​യ്താൽ, സർ​വ​ഭൂ​ത​രു​ത​ജ്ഞാ​നം = എല്ലാ ജന്തു​ക്ക​ളു​ടെ​യും ശബ്ദ​ത്തെ അറി​യാം. (സർ​വ​ജ​ന്തു​ക്ക​ളു​ടെ​യും ഭാഷ മന​സ്സി​ലാ​കും).

വാ​ക്കു പു​റ​ത്തു​ള്ള (കാ​ര​ണ​മായ) വസ്തു​വി​നെ കു​റി​ക്കു​ന്നു. അർ​ത്ഥം ഇന്ദ്രി​യ​ങ്ങൾ വഴി​യാ​യി തല​ച്ചോ​റി​ലേ​ക്കു സഞ്ച​രി​ച്ചു വെ​ളി​യി​ലു​ള്ള വി​ഷ​യ​ത്തി​ന്റെ മു​ദ്ര​യെ മന​സ്സി​ലേ​ക്കു് ആവാ​ഹി​ക്കു​ന്ന ആന്ത​ര​മായ വി​സ്ഫു​ര​ണ​ത്തെ​ക്കു​റി​ക്കു​ന്നു. ജ്ഞാ​നം സാ​ക്ഷാൽ​ക്കാ​ര​ത്തി​നു ഹേ​തു​വായ മന​സ്സി​ന്റെ പ്ര​തി​ക​ര​ണ​ത്തെ​യും കു​റി​ക്കു​ന്നു. നമ്മു​ടെ ഇന്ദ്രി​യ​വി​ഷ​യ​ങ്ങൾ ഈ മൂ​ന്നും​കൂ​ടിയ കലർ​പ്പാ​ണു്. ഞാൻ ഒരു വാ​ക്കു കേൾ​ക്കു​ന്നു എന്നു വി​ചാ​രി​ക്കുക. ആ കൂടിയ കലർ​പ്പാ​ണു് ഞാൻ ഒരു വാ​ക്കു കേൾ​ക്കു​ന്നു എന്നു വി​ചാ​രി​ക്കുക. ആദ്യ​മു​ള്ള​തു ബാ​ഹ്യ​മായ വി​സ്ഫു​ര​ണ​മാ​ണു്. രണ്ടാ​മ​ത്തേ​തു ശ്ര​വ​ണേ​ന്ദ്രി​യം മന​സ്സി​ലേ​ക്കു കൊ​ണ്ടു​ചെ​ല്ലു​ന്ന ആന്ത​ര​മായ ഇന്ദ്രി​യ​വ്യാ​പാ​രം ആകു​ന്നു. പി​ന്നെ മന​സ്സു പ്ര​തി​ക​രി​ക്കു​ക​യും ഞാൻ വാ​ക്കി​നെ അറി​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്നു. ഞാൻ അറി​യു​ന്ന വാ​ക്കു് വി​സ്ഫു​ര​ണം, ഇന്ദ്രി​യ​വ്യാ​പാ​രം, പ്ര​തി​ക​ര​ണം ഈ മൂ​ന്നും ചേർ​ന്നു മി​ശ്ര​മാ​കു​ന്നു. സാ​ധാ​ര​ണ​മാ​യി ഈ മൂ​ന്നും വേർ​തി​രി​പ്പാൻ പ്ര​യാ​സ​മാ​ണു്. എന്നാൽ യോ​ഗി​ക്കു അഭ്യാ​സ​ബ​ലം കൊ​ണ്ടു് അവയെ വേർ​തി​രി​പ്പാൻ സാ​ധി​ക്കും. ഒരാൾ​ക്കു അതു സാ​ധി​ച്ചാൽ പി​ന്നെ ഏതെ​ങ്കി​ലും ഒരു ശബ്ദ​ത്തിൽ സംയമം ചെ​യ്യു​മ്പോൾ ആ ശബ്ദം മനു​ഷ്യ​ന്റെ​യോ മറ്റേ​തെ​ങ്കി​ലും പ്രാ​ണി​ക​ളു​ടെ​യോ ആയാ​ലും വേ​ണ്ട​തി​ല്ല അതി​നാൽ വി​വ​ക്ഷി​ത​മായ അർ​ത്ഥം അയാൾ​ക്കു മന​സ്സി​ലാ​കും.

അർ​ത്ഥം: സം​സ്ക്കാ​ര​സാ​ക്ഷാൽ​ക​ര​ണാൽ = ശു​ഭാ​ശു​ഭ​രു​പ​മായ വാ​സ​ന​ക​ളിൽ സംയമം ചെ​യ്തു് അവ​യു​ടെ സാ​ക്ഷാൽ​ക്കാ​ര​മു​ണ്ടാ​യാൽ, പൂർ​വ​ജാ​തി​ജ്ഞാ​നം = പൂർ​വ​ജ​ന്മ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി ബോധം ഉണ്ടാ​കു​ന്നു.

നമു​ക്കു​ള്ള ഓരോ അനു​ഭ​വ​വും ഓരോ അല (തരംഗം)യുടെ മാ​തി​രി നമ്മു​ടെ മന​സ്സിൽ വന്നു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്നു. അതു വി​ര​മി​ച്ചു് സൂ​ക്ഷ്മ​സൂ​ക്ഷ്മ​ത​ര​മാ​യി​ത്തീ​രു​ന്ന​ത​ല്ലാ​തെ ഒരി​ക്ക​ലും നശി​ക്കു​ന്നി​ല്ല. അത​വി​ടെ സൂ​ക്ഷ്മ​മാ​യി സ്ഥി​തി ചെ​യ്യു​ന്നു. ആ അലയെ വീ​ണ്ടും ഉയർ​ത്തി​ക്കൊ​ണ്ടു​വ​രാൻ നമു​ക്കു കഴി​യു​മെ​ങ്കിൽ അതു് ഓർ​മ്മ​യാ​യി​ത്തീ​രു​ന്നു. അതു​കൊ​ണ്ടു യോ​ഗി​ക്കു മന​സ്സി​ലു​ള്ള പൂർ​വ​സം​സ്ക്കാ​ര​ങ്ങ​ളിൽ സംയമം ചെ​യ്വാൻ സാ​ധി​ച്ചാൽ കഴി​ഞ്ഞ എല്ലാ​ജ​ന്മ​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും സ്മ​ര​ണ​കൾ ഉദി​ച്ചു​തു​ട​ങ്ങും.

അർ​ത്ഥം: പ്ര​ത്യ​യ​സ്യ = പ്ര​ത്യ​യം (ജ്ഞാ​ന​ഹേ​തു) ബാ​ഹ്യ​ല​ക്ഷ​ണ​ങ്ങ​ളിൽ സംയമം ചെ​യ്താൽ, പര​ചി​ത്ത​ജ്ഞാ​നം = പര​ഹൃ​ദ​യം അറി​യാം.

ഓരോ ആൾ​ക്കും ശരീ​ര​ത്തിൽ, തന്നെ മറ്റൊ​രാ​ളിൽ​നി​ന്നു വ്യാ​വർ​ത്തി​പ്പി​ക്കു​ന്ന ലക്ഷ​ണ​ങ്ങൾ ഉണ്ടെ​ന്നി​രി​ക്ക​ട്ടെ. യോ​ഗി​ക്കു ഒരു ആളുടെ പ്ര​ത്യേ​ക​ല​ക്ഷ​ണ​ങ്ങ​ളിൽ സംയമം ചെ​യ്താൽ അയാ​ളു​ടെ മന​സ്സി​ന്റെ സ്വ​ഭാ​വം അറി​യാം.

അർ​ത്ഥം: തൽ = അതു് (പര​ഹൃ​ദ​യം) (അറി​യു​ന്ന​തു്) സാ​ലം​ബന വി​ഷ​യ​സ​ഹി​ത​മാ​യി​ട്ടു്, ന ച = അല്ല, തസ്യ = അതി​ന്റെ (പര​ഹൃ​ദ​യ​ത്തി​ലു​ള്ള വി​ഷ​യ​ത്തി​ന്റെ) അവി​ഷ​യീ​ഭൂ​ത​ത്വാൽ = (മേൽ​പ​റ​ഞ്ഞ സം​യ​മ​ത്തിൽ) വി​ഷ​യ​മാ​കാ​യ്മ് കൊ​ണ്ടു്.

ശരീ​ര​ത്തിൽ സംയമം ചെ​യ്തു​കൊ​ണ്ടു മന​സ്സിൽ ഗ്ര​ഹി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന വി​ഷ​യ​ങ്ങ​ളെ അറി​ക​യി​ല്ല. അതിനു രണ്ടു​ത​രം സംയമം ആവ​ശ്യ​മാ​ണു്. ഒന്നാ​മ​തു ശരീ​ര​ത്തി​ലെ പ്ര​ത്യേ​ക​ല​ക്ഷ​ണ​ങ്ങ​ളെ വി​ഷ​യ​മാ​ക്കി​യു​ള്ള​തു്. രണ്ടാ​മ​തു സാ​ക്ഷാൽ മന​സ്സി​നെ തന്നെ വി​ഷ​യ​മാ​ക്കി​യു​ള്ള​തു്. അപ്പോൾ യോ​ഗി​ക്കു ആ മന​സ്സി​ലു​ള്ള കഴി​ഞ്ഞ​തും നട​ക്കു​ന്ന​തും വരാ​നു​ള്ള​തു​മായ എല്ലാ​റ്റി​നേ​യും പറ്റി അറി​യാ​റാ​വും.

അർ​ത്ഥം: കാ​യ​രൂ​പ​സം​യ​മാൽ = ശരീ​ര​ത്തി​ന്റെ രൂ​പ​ത്തിൽ സംയമം ചെ​യ്താൽ, തൽ​ഗ്രാ​ഹ്യ​ശ​ക്തി​സ്തം​ഭേ = തൽ​ഗ്രാ​ഹ്യ​ശ​ക്തി സ്തം​ഭി​ച്ചി​ട്ടു്, ചക്ഷു​ഷ്പ്ര​കാ​ശാ​സം​പ്ര​യോ​ഗേ = ദർശനം അതി​ന്മേൽ സം​ബ​ന്ധി​ക്കാ​താ​യി, അന്തർ​ധാ​നം (യോഗി) അപ്ര​ത്യ​ക്ഷ​നാ​യി​ത്തീ​രു​ന്നു.

യോ​ഗി​ക്കു ഈ മു​റി​യു​ടെ അക​ത്തി​രി​ക്കു​മ്പോൾ​ത​ന്നെ നമ്മു​ടെ ദൃ​ഷ്ടി​യിൽ​പെ​ടാ​താ​വാൻ കഴി​യും. അയാൾ വാ​സ്ത​വ​ത്തിൽ അവിടെ നി​ന്നു മറ​ഞ്ഞു​പോ​കു​ന്നി​ല്ല. പി​ന്നെ​യോ ഒരു​ത്ത​രും അയാളെ കാ​ണു​ക​യി​ല്ല. ശരീ​ര​ത്തി​ന്റെ രൂ​പ​വും ശരീ​ര​വും ഭി​ന്ന​വ​സ്തു​ക്കൾ​പോ​ലെ ആകു​ന്നു. രൂ​പ​വും രൂ​പീ​ഭ​വി​ക്കു​ന്ന വസ്തു​വും വേർ​തി​രി​ക്ക​ത്ത​ക്ക​വ​ണ്ണ​മു​ള്ള സമാ​ധി​ബ​ലം യോ​ഗി​ക്കു സി​ദ്ധി​ക്കു​മ്പോൾ മാ​ത്ര​മേ അതു സാ​ദ്ധ്യ​മാ​വു എന്നു​ള്ള​തു് പ്ര​ത്യേ​കം ഓർ​മ്മി​ക്ക​ണം. അപ്പോൾ യോഗി അതി​ന്മേൽ സംയമം ചെ​യ്യും. ഉടൻ രൂപ ശ്ര​ഹ​ണ​ശ​ക്തി​ക്കു പ്ര​തി​ബ​ന്ധം ഉണ്ടാ​കും. കാരണം രൂ​പ​ഗ്ര​ഹണ ശക്തി രൂ​പ​ത്തി​നും രൂ​പ​ഭാ​വ​ത്തി​നും തമ്മി​ലു​ള്ള സം​ബ​ന്ധ​ത്തിൽ നി​ന്നു​ണ്ടാ​കു​ന്ന​തു്. ഉച്ച​രി​ക്കു​ന്ന വാ​ക്കു​കൾ കേൾ​ക്കാ​താ​കുക തു​ട​ങ്ങി​യു​ള്ള​തും ഇതു​പോ​ലെ ഊഹി​ച്ചു​കൊ​ള്ളാം.

അർ​ത്ഥം: കർമ്മ = (ജന്മാ​ന്ത​ര​കൃ​ത​മായ) കർ​മ്മം, സോ​പ​ക്ര​മം = ആശു​ഫ​ലോ​ന്മു​ഖം (വേ​ഗ​ത്തിൽ ഫലി​ക്കു​ന്ന​തു്), നി​രു​പ​ക്ര​മാം ച = ചി​ര​ഫ​ലോ​ന്മു​ഖം (വളരെ നാൾ​കൊ​ണ്ടു ഫലി​ക്കു​ന്ന​തു്) ഇങ്ങ​നെ (രണ്ടു്) ആകു​ന്നു. തത്സം​യ​മാൽ = അപ്ര​കാ​ര​മു​ളള കർ​മ്മ​ങ്ങ​ളിൽ സംയമം ചെ​യ്താൽ, അരി​ഷ്ടേ​ഭ്യോ വാ = അല്ലെ​ങ്കിൽ അരി​ഷ്ട​ങ്ങ​ളിൽ [2] നി​ന്നു് (ഊഹി​ച്ചാൽ) അപ​രാ​ന്ത​ജ്ഞാ​നം = മര​ണ​കാ​ല​ത്തെ​പ്പ​റ്റി ഖണ്ഡി​ത​മായ അറി​വു​ണ്ടാ​കും.

യോഗി കർ​മ്മ​ങ്ങ​ളു​ടെ​മേൽ അതാ​യ​തു്, മന​സ്സി​ലു​ള്ള ഇപ്പോൾ വ്യാ​പ​രി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്ന​തും, മേൽ വ്യാ​പ​രി​പ്പാൻ അവസരം പ്ര​തീ​ക്ഷി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്ന​തു​മായ സം​സ്ക്കാ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ മേൽ സംയമം ചെ​യ്താൽ, ആ ആഗാമി (പ്ര​തീ​ക്ഷി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന) സം​സ്ക്കാ​ര​ങ്ങൾ വഴി​യാ​യി ശരീരം വീഴാൻ പോ​കു​ന്ന​തു് എപ്പോ​ഴാ​ണെ​ന്നു് എപ്പോൾ ഏതു മണി​ക്കൂ​റിൽ, എന്നു​വേ​ണ്ട ഏതു നി​മി​ഷ​ത്തിൽ ആണു് മരി​ക്കു​ന്ന​തു് എന്നു​കൂ​ടി​യും അറി​യും. മര​ണ​കാ​ല​ജ്ഞാ​ന​ത്തെ ഹി​ന്ദു​ക്കൾ വലിയ കാ​ര്യ​മാ​യി വി​ചാ​രി​ച്ചു വരു​ന്നു. കാരണം പ്ര​യാ​ണ​കാ​ല​ത്തെ വി​ചാ​ര​ങ്ങൾ അടു​ത്ത ജന്മ​ത്തെ സ്വ​രൂ​പി​ക്കു​ന്ന​തി​നു​ള്ള വലിയ ശക്തി​ക​ളാ​ണെ​ന്നു ഭഗ​വ​ദ്ഗീ​ത​യിൽ ഉപ​ദേ​ശി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്നു.

അർ​ത്ഥം: മൈ​ത്രാ​ദി​ഷു = മൈ​ത്രി, മു​ദി​താ, ഉപേ​ക്ഷ, കരുണ ഇവയിൽ (സം​യ​മം​ചെ​യ്താൽ), ബലാനി = മി​ത്ര​ത്വം മു​ത​ലാ​യ​വ​യിൽ ശക്തി വർ​ദ്ധി​ക്കു​ന്നു.

അർ​ത്ഥം: ബലേഷു = ശരീ​ര​ശ​ക്തി​ക​ളിൽ (സം​യ​മം​ചെ​യ്താൽ), ഹസ്തി​ബ​ലാ​ദീ​നി = ആന മു​ത​ലായ ജന്തു​ക്ക​ളു​ടെ ബലം (ഉണ്ടാ​വും).

യോഗി സംയമം സാ​ധി​ച്ചു കഴി​ഞ്ഞാൽ ബല​മു​ണ്ടാ​കേ​ണ​മെ​ന്നു ആഗ്ര​ഹി​ക്കു​ന്നു എങ്കിൽ ആന​യു​ടെ ബല​ത്തിൽ സം​യ​മം​ചെ​യ്യു​മ്പോൾ അതി​ന്റെ ബലം അയാൾ​ക്കു സി​ദ്ധി​ക്കു​ന്നു. ഓരോ​രു​ത്ത​ന്റെ​യും ഉള്ളിൽ അള​വി​ല്ലാ​ത്ത ശക്തി​കൾ ഉണ്ടു്. അതിനെ സ്വാ​ധീ​ന​മാ​ക്കാ​നു​ള്ള മാർ​ഗ്ഗം അറി​ഞ്ഞാൽ മതി. യോഗി അതി​നു​ള്ള ശാ​സ്ത്രം കണ്ടു​പി​ടി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു.

അർ​ത്ഥം: പ്ര​വൃ​ത്ത്യാ​ലോ​ക​ന്യാ​സാൽ = ജോ​തി​ഷ്മ​തി എന്നു മുൻ പറ​ഞ്ഞി​ട്ടു​ള്ള (ജ്ഞാ​ന​വി​ശേ​ഷ​മായ) പ്ര​വൃ​ത്തി​യു​ടെ ആ ലോ​ക​ത്തി​ന്റെ (പ്ര​കാ​ശ​ത്തി​ന്റെ) ന്യാ​സം (വി​ഷ​യ​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കു​ള്ള നി​യോ​ജ​നം) കൊ​ണ്ടു്, സൂ​ക്ഷ്മ​വ്യ​വ​ഹി​ത​വി​പ്ര​കൃ​ഷ്ട ജ്ഞാ​നം = പര​മാ​ണു​ക്കൾ ആവൃ​ത​ങ്ങൾ, അതി​ദൂ​ര​സ്ഥ​ല​ങ്ങൾ ഇവ​യു​ടേ സാ​ക്ഷാൽ​കാ​രം ഉണ്ടാ​കും.

ഹൃ​ദ​യ​ത്തി​ലെ ജ്യോ​തി​ഷ്മ​തി എന്ന പ്ര​കാ​ശ​ത്തി​ന്മേൽ സംയമം ചെ​യ്താൽ യോ​ഗി​ക്കു അതി​ദൂ​ര​സ്ഥ​ങ്ങ​ളായ വസ്തു​ക്കൾ കൂ​ടി​യും കാ​ണാ​റാ​കും. അതാ​യ​തു അധി​ക​ദൂ​ര​ദേ​ശ​ത്തിൽ നട​ക്കു​ന്ന​തും ഇടയിൽ മലകൾ മു​ത​ലായ പ്ര​തി​ബ​ന്ധ​ങ്ങ​ളാൽ മറ​യ്ക്ക​പ്പെ​ട്ട​തു​മായ സം​ഭ​വ​ങ്ങൾ. അതി​സൂ​ക്ഷ്മ​മായ വസ്തു​ക്കൾ ഇവ കൂ​ടി​യും കാ​ണാ​റാ​വും.

അർ​ത്ഥം: സൂ​ര്യേ = ആദി​ത്യ​ങ്കൽ, സം​യ​മാൽ = സംയമം ചെ​യ്യു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടു്, ഭു​വ​ന​ജ്ഞാ​നം = സകല ഭു​വ​ന​ത്തി​ന്റെ​യും ജ്ഞാ​നം (ഉണ്ടാ​കു​ന്നു).

അർ​ത്ഥം: ചന്ദ്രേ = ചന്ദ്ര​ങ്കൽ (സംയമം ചെ​യ്താൽ), താ​രാ​വ്യൂ​ഹ​ജ്ഞാ​നം = നക്ഷ​ത്ര​മ​ണ്ഡ​ല​ത്തെ​പ്പ​റ്റിയ വി​ജ്ഞാ​നം (സി​ദ്ധി​ക്കു​ന്നു).

അർ​ത്ഥം: ധ്രു​വേ = ധ്രു​വ​ന​ക്ഷ​ത്ര​ത്തിൽ (സംയമം ചെ​യ്താൽ), തൽ​ഗ​തി​ജ്ഞാ​നം = നക്ഷ​ത്ര​ങ്ങ​ളു​ടെ ചല​ന​ത്തെ​പ്പ​റ്റിയ വി​ജ്ഞാ​നം (ഉണ്ടാ​കു​ന്നു).

അർ​ത്ഥം: നാ​ഭി​ച​ക്രേ = നാ​ഭി​മ​ണ്ഡ​ല​ത്തിൽ (സംയമം ചെ​യ്താൽ) കാ​യ​വ്യൂ​ഹ​ജ്ഞാ​നം = ശരീ​ര​ഘ​ട​ന​യെ സം​ബ​ന്ധി​ച്ച വി​ജ്ഞാ​നം (ഉണ്ടാ​കു​ന്നു).

അർ​ത്ഥം: കണ്ഠ​കൂ​പേ = താ​ലു​മൂ​ല​ത്തി​ലു​ള്ള കു​ഴി​യിൽ (സംയമം ചെ​യ്താൽ), ക്ഷുൽ​വി​പാ​സാ​നി​വൃ​ത്തിഃ = വി​ശ​പ്പും ദാ​ഹ​വും മാ​റി​പ്പോ​കും.

അഭ്യാ​സ​മ​ദ്ധ്യ​ത്തിൽ വി​ശ​പ്പു തോ​ന്നി​യാൽ കണ്ഠ​കൂ​പ​സം​യ​മം കൊ​ണ്ടു് അതു മാ​റി​പ്പോ​കു​ന്നു.

അർ​ത്ഥം: കുർ​മ്മ​നാ​ഡ്യാം = ഹൃ​ദ​യ​ത്തി​ലു​ള്ള (ആമ പോ​ലെ​യു​ള്ള നാ​ഡി​യിൽ) സംയമം ചെ​യ്താൽ, സ്ഥൈ​ര്യം = ശരീ​ര​ത്തി​നു നി​ശ്ച​ലത (സി​ദ്ധി​ക്കു​ന്നു).

അർ​ത്ഥം: മൂർ​ദ്ധ​ജ്യോ​തി​ഷി = ശി​ര​സ്സി​ന്മേ​ലു​ള്ള ജ്യോ​തി​സ്സിൽ (സംയമം ചെ​യ്താൽ), സി​ദ്ധ​ദർ​ശ​നം = സി​ദ്ധ​ന്മാ​രു​ടെ പ്ര​ത്യ​ക്ഷം (ഉണ്ടാ​കും).

സി​ദ്ധ​ന്മാർ പ്രേ​ത​ങ്ങ​ളെ​ക്കാൾ അല്പം ഉയർ​ന്ന നി​ല​യി​ലു​ള്ള ആത്മാ​ക്ക​ളാ​ണു്. യോഗി മൂർ​ദ്ധാ​വി​ലു​ള്ള പ്ര​കാ​ശ​ത്തി​ന്മേൽ സംയമം ചെ​യ്യു​മ്പോൾ അയാൾ​ക്കു ഇവരെ പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​മാ​യി കാണാം. ഇവിടെ സി​ദ്ധ​ന്മാർ എന്നു പറ​ഞ്ഞ​തു് മു​ക്ത​ന്മാ​രെ​പ്പ​റ്റി​യ​ല്ല. ആ അർ​ത്ഥ​ത്തിൽ ഈ പദം പല​പ്പോ​ഴും ഉപ​യോ​ഗി​ക്കാ​റു​ണ്ടു്.

അർ​ത്ഥം: വാ = അല്ലെ​ങ്കിൽ, പ്രാ​തി​ഭാൽ = പ്രാ​തി​ഭം (പ്ര​തി​ഭാ സം​യ​മ​ത്താൽ സി​ദ്ധ​മാ​കു​ന്ന താരകം എന്ന ജ്ഞാ​നം) കൊ​ണ്ടു്, സർവം = എല്ലാം (യോഗി കാ​ണു​ന്നു).

മേൽ​പ​റ​ഞ്ഞ സി​ദ്ധി​കൾ എല്ലാം പ്ര​തിഭ അല്ലെ​ങ്കിൽ പരി​ശു​ദ്ധ​ത​കൊ​ണ്ടു്, ജ്ഞാ​ന​വാ​നാ​യി​ത്തീർ​ന്ന ഒരു​വ​നു ഒരു സം​യ​മ​വും കൂ​ടാ​തെ തന്നെ​യും ഉണ്ടാ​കു​ന്നു. അതു ഒരുവൻ പ്ര​തി​ഭ​യു​ടെ ഒരു ഉയർ​ന്ന നി​ല​യിൽ എത്തു​മ്പോൾ ഉണ്ടാ​കു​ന്ന​താ​ണു്. അപ്പോൾ അയാൾ​ക്കു വലിയ പ്ര​കാ​ശം സി​ദ്ധി​ക്കു​ന്നു. എല്ലാ വസ്തു​ക്ക​ളും അയാൾ​ക്കു പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​മാ​ണു്. സ്വ​ഭാ​വേന തന്നെ എല്ലാം അയാ​ളു​ടെ മു​മ്പിൽ തോ​ന്നും. സം​യ​മ​വും മറ്റും ഒന്നും ആവ​ശ്യ​മി​ല്ല.

അർ​ത്ഥം: ഹൃദയേ = ഹൃ​ദ​യ​ത്തിൽ സംയമം ചെ​യ്താൽ, ചി​ത്ത​സം​വിൽ = സ്വ​പ​ര​ഹൃ​ദ​യ​ങ്ങ​ളു​ടെ ബോധം ഉണ്ടാ​കു​ന്നു. (സ്വ​ഹൃ​ദ​യ​ത്തി​ലെ വാ​സ​ന​ക​ളേ​യും പര​ഹൃ​ദ​യ​ത്തി​ലു​ള്ള രാ​ഗാ​ദി വൃ​ത്തി​ക​ളേ​യും അറി​യു​ന്നു).

അർ​ത്ഥം: അത്യ​ന്താ​സ​ങ്കീർ​ണ്ണ​യോഃ = ഒട്ടും സം​ബ​ന്ധ​മി​ല്ലാ​ത്ത, സത്വ​പു​രു​ഷ​യോഃ = സത്വ​ത്തി​നും പു​രു​ഷ​നും തമ്മിൽ, പ്ര​ത്യ​യാ​വി​ശേ​ഷഃ = വേർ​തി​രി​ച്ച​റി​യാ​യ്മ (രണ്ടും ഒന്നാ​ണെ​ന്നു​ള്ള ഭ്രമം) ഭോഗഃ = സു​ഖ​ദുഃ​ഖാ​നു​ഭ​വം ആകു​ന്നു (സു​ഖ​ദുഃ​ഖാ​നു​ഭ​വ​ങ്ങൾ​ക്കു കാ​ര​ണ​മാ​യി​രി​ക്കു​ന്നു എന്നു താ​ല്പ​ര്യം), പരാർ​ത്ഥാൽ = അന്യ​പ്ര​യോ​ജ​ന​മായ അതിൽ​നി​ന്നു (ഭി​ന്ന​മായ), സ്വാർ​ത്ഥ​സം​യ​മാൽ = സ്വാർ​ത്ഥ​ത്തിൽ (ചി​ന്മാ​ത്ര​മായ അതി​ന്റെ സ്വ​രൂ​പ​ത്തിൽ) സംയമം ചെ​യ്താൽ, പു​രു​ഷ​ജ്ഞാ​നം = ആത്മ​സാ​ക്ഷാൽ​കാ​രം (ഉണ്ടാ​കു​ന്നു).

അർ​ത്ഥം: തതഃ = അതിൽ​നി​ന്നു് (പു​രു​ഷ​സ്വ​രൂപ സം​യ​മ​ത്തിൽ നി​ന്നു്), പ്രാ​തി​ഭ​ശ്രാ​വ​ണ​വേ​ദ​നാ​ദർ​ശാ​സ്വാ​ദി വാർ​ത്താഃ = പ്രാ​തി​ഭ​ങ്ങ​ളാ (മേൽ​പ​റ​ഞ്ഞ) പ്ര​തി​ഭ​യിൽ നി​ന്നു സി​ദ്ധി​ക്കു​ന്ന​വ​യായ ശ്രാ​വ​ണം (ശ്ര​വ​ണ​പ്ര​ത്യ​ക്ഷം ദി​വ്യ​മായ സ്പർ​ശ​സു​ഖം മു​ത​ലാ​യവ) ആദർശം (ദർശനം, പ്ര​ത്യ​ക്ഷം, ദി​വ്യ​വ​സ്തു​ദർ​ശ​നം മു​ത​ലാ​യവ) ആസ്വാ​ദം (രസന പ്ര​ത്യ​ക്ഷം, ദി​വ്യ​ര​സാ​സ്വാ​ദ​നാ​ദി) വാർ​ത്താ (ഘ്രാ​ണ​പ്ര​ത്യ​ക്ഷം, ദി​വ്യ​ഗ​ന്ധ​ജ്ഞാ​നം മു​ത​ലാ​യവ) ഇതുകൾ, ജാ​യ​ന്തേ = ഉണ്ടാ​കു​ന്നു.

അർ​ത്ഥം: തേ = അവ (മേൽ​പ​റ​ഞ്ഞ സി​ദ്ധി​കൾ എല്ലാം), സമാധൗ = സമാ​ധി​യിൽ (അസം​പ്ര​ജ്ഞാത സമാ​ധി​യിൽ), ഉപ​സർ​ഗ്ഗാഃ = പ്ര​തി​ബ​ന്ധ​ങ്ങൾ (ആണു്), വ്യു​ത്ഥാ​നേ = ബഹിർ​മ്മു​ഖാ​വ​സ്ഥ​യിൽ (സമാധി വി​ട്ടി​ട്ടു​ള്ള അവ​സ്ഥ​യിൽ), സി​ദ്ധ​യഃ = സി​ദ്ധി​കൾ (ആയി​രി​ക്കു​ന്നു).

യോഗി ലൗ​കി​ക​സു​ഖ​ങ്ങൾ എല്ലാം അറി​യു​ന്നു എങ്കിൽ അതു സത്വ​ത്തി​ന്റെ (ബു​ദ്ധി​യു​ടെ)യും ആത്മാ​വി​ന്റെ​യും കലർ​പ്പിൽ​നി​ന്നു വരു​ന്ന​താ​ണു്. അതി​ന്മേൽ (അതാ​യ​തു്, അവ പ്ര​കൃ​തി​യും ആത്മാ​വു​മായ, രണ്ടു ഭി​ന്ന​പ​ദാർ​ത്ഥ​ങ്ങ​ളാ​ണെ​ന്നു) സംയമം ചെ​യ്താൽ ആത്മ​ജ്ഞാ​ന​മു​ണ്ടാ​കും. അതിൽ​നി​ന്നു വി​വേ​കം ഉണ്ടാ​കു​ന്നു. വി​വേ​കം ഉണ്ടാ​യാൽ പ്ര​തിഭ എന്ന അത്യ​ന്ത​മായ ആത്മ​പ്ര​കാ​ശം സി​ദ്ധി​ക്കു​ന്നു. ഈ സി​ദ്ധി​കൾ എല്ലാ​റ്റി​നും മീ​തെ​യു​ള്ള ലക്ഷ്യ​ത്തി​നു്, അതാ​യ​തു് ഉപാ​ധി​ര​ഹി​ത​നായ ആത്മാ​വി​ന്റെ ജ്ഞാ​ന​ത്തി​നും, മു​ക്തി​ക്കും പ്ര​തി​ബ​ന്ധ​ങ്ങ​ളാ​കു​ന്നു. ഇവ മാർ​ഗ്ഗ​മ​ദ്ധ്യ​ത്തു​വ​ന്നു ചേ​രു​ന്ന​വ​യ​ത്രേ. യോഗി അവയെ തള്ളി​ക്ക​ള​ഞ്ഞാൽ ഏറ്റ​വും മു​ക​ളി​ല​ത്തെ ലക്ഷ്യ​ത്തിൽ എത്തു​ന്നു. അവയെ സമ്പാ​ദി​പ്പാൻ മോ​ഹി​ച്ചാൽ മേ​ല്പോ​ട്ടു​ള്ള ഗതി തട​ഞ്ഞു പോ​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്നു.

അർ​ത്ഥം: ബന്ധ​കാ​ര​ണ​ശൈ​ഥി​ല്യാൽ = ദേ​ഹാ​ഭി​മാ​ന​രൂ​പ​മായ ബന്ധ​ത്തി​നു കാ​ര​ണ​മാ​യി​രി​ക്കു​ന്ന കർ​മ്മ​ത്തി​ന്റെ ക്ഷയം (സമാ​ധി​പ​രി​ശീ​ല​ന​ത്താൽ) ഉണ്ടാ​കു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടും, ചി​ത്ത​സ്യ = മന​സ്സിൻ, പ്ര​ചാ​ര​സം​വേ​ദ​നാൽ ച = (സമാ​ധി​ബ​ലം കൊ​ണ്ടു്) വി​ഷ​യ​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കു സഞ്ച​രി​ക്കു​ന്ന​തി​ന്റെ മാർ​ഗ്ഗ​ങ്ങ​ളെ സം​ബ​ന്ധി​ച്ചു അറി​വു​ണ്ടാ​കു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടും, പര​ശ​രീ​രാ​വേ​ശഃ = പരകായ പ്ര​വേ​ശ​നം എന്ന സി​ദ്ധി (അന്യ​ന്മാ​രു​ടെ മരി​ച്ച​തോ ജീ​വി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​തോ ആയ ശരീ​ര​ത്തിൽ പ്ര​വേ​ശി​ച്ചു ചേ​ഷ്ടി​ക്കു​ന്ന​തി​നു​ള്ള വൈഭവം) ഉണ്ടാ​കു​ന്നു.

യോ​ഗി​ക്കു താൻ ഒരു ശരീ​ര​ത്തിൽ വ്യാ​പ​രി​ച്ചു കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​മ്പോ​ഴും മറ്റൊ​രു മൃ​ത​ശ​രീ​ര​ത്തിൽ പ്ര​വേ​ശി​ച്ചു അതിനെ ഉജ്ജീ​വി​പ്പി​ച്ചു സഞ്ച​രി​പ്പി​ക്കാൻ കഴി​യും. അല്ലെ​ങ്കിൽ ജീ​വി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന ഒരാ​ളി​ന്റെ ശരീ​ര​ത്തിൽ തന്നെ പ്ര​വേ​ശി​ച്ചു് അയാ​ളു​ടെ ഇന്ദ്രിയ ശക്തി​ക​ളെ സ്തം​ഭി​പ്പി​ച്ചു തൽ​ക്കാ​ലം ആ ശരീരം വഴി വ്യാ​പ​രി​പ്പാ​നും കഴി​യും. പ്ര​കൃ​തി​പു​രു​ഷ​വി​ജ്ഞാ​നം ഉണ്ടാ​കു​മ്പോൾ ആണു് യോ​ഗി​ക്കു അതു സാ​ദ്ധ്യ​മാ​കു​ന്ന​തു്. തനി​ക്കു മറ്റൊ​രാ​ളി​ന്റെ ശരീ​ര​ത്തിൽ പ്ര​വേ​ശി​ക്ക​ണ​മെ​ന്നു തോ​ന്നി​യാൽ ആ ശരീ​ര​ത്തി​ന്മേൽ സംയമം ചെ​യ്താൽ അതിൽ പ്ര​വേ​ശി​ക്കാം. എന്തു​കൊ​ണ്ടെ​ന്നാൽ യോ​ഗി​ക​ളു​ടെ മത​പ്ര​കാ​രം ആത്മാ​വു് മാ​ത്ര​മ​ല്ല മന​സ്സും സർ​വ​വ്യാ​പ​ക​മാ​ണു്, സമ​ഷ്ടി മന​സ്സി​ന്റെ അം​ശ​മാ​ണു്. എങ്ങി​നെ ആയാ​ലും മന​സ്സി​നു സി​രാ​ച​ല​നം വഴി​യാ​യേ ശരീ​ര​ത്തിൽ വ്യാ​പ​രി​പ്പാൻ കഴിയൂ. എന്നാൽ യോഗി സി​രാ​ച​ലന ബന്ധ​ത്തിൽ​നി​ന്നു തന്നെ മോ​ചി​പ്പി​ച്ചു കഴി​യു​മ്പോൾ അയാൾ​ക്കു അന്യ​വ​സ്തു​ക്കൾ വഴി​യാ​യി വ്യാ​പ​രി​പ്പാ​നും ശക്തി ഉണ്ടാ​കും.

അർ​ത്ഥം: ഉദാ​ന​ജ​യാൽ = ഉദാനൻ എന്ന പ്രാ​ണ​നെ നി​യ​മ​നം ചെ​യ്താൽ, ജല​പ​ങ്ക​ക​ണ്ട​കാ​ദി​ഷു = വെ​ള്ളം, ചെളി, മു​ള്ള്, മു​ത​ലാ​യ​വ​യിൽ, അസംഗഃ = സ്പർ​ശി​ക്കാ​യ്മ, ഉൽ​ക്രാ​ന്തി​ശ്ച = ഉൽ​ക്ര​മ​ണ​വും (പ്ര​യാ​ണ​കാ​ല​ത്തു പ്രാ​ണ​ന്റെ ക്ലേ​ശ​ര​ഹി​ത​മായ വേർ​പാ​ടും) ഉണ്ടാ​കു​ന്നു.

ഉദാനൻ എന്ന​തു ശ്വാ​സ​കോ​ശ​ത്തെ​യും അതിനു മേൽ​പ്പോ​ട്ടു​ള്ള ശരീ​ര​ത്തെ മു​ഴു​വ​നും ചേ​ഷ്ടി​പ്പി​ക്കു​ന്ന സി​രാ​ച​ല​ന​വി​ശേ​ഷ​മാ​കു​ന്നു. അതിനെ സ്വാ​ധീ​ന​മാ​ക്കി​യാൽ ശരീ​ര​ത്തി​നു വലു​തായ ലാഘവം സി​ദ്ധി​ക്കും (ഭയ​മു​ണ്ടാ​യി​രി​ക്ക​യി​ല്ല). അതു​കൊ​ണ്ടു വെ​ള്ള​ത്തിൽ താ​ഴാ​തി​രി​യ്ക്കും; മു​ള്ളി​ന്മേ​ലും വാ​ളി​ന്റെ വാ​യി​ലും നട​ക്കാം; തീ​യി​ലും മറ്റും നിൽ​ക്കാം.

അർ​ത്ഥം: സമാ​ന​ജ​യാൽ = (സമാ​ന​പ്രാ​ണ​നെ സം​യ​മ​നം ചെ​യ്താൽ) ജ്വ​ല​നം = ഉജ്ജ്വ​ല​നം (ഉണ്ടാ​കും) തേ​ജോ​വ്യാ​പ്തി​യാൽ യോഗി ഉജ്ജ്വ​ലി​ക്കും).

താൻ വി​ചാ​രി​ക്കു​മ്പോൾ തന്റെ ശരീ​ര​ത്തിൽ​നി​ന്നു തേ​ജ​സ്സി​ന്റെ ജ്വാ​ല​കൾ പു​റ​പ്പെ​ടും.

അർ​ത്ഥം: ശ്രോ​ത്രാ​കാ​ശ​യോഃ = ചെ​വി​യു​ടേ​യും ആകാ​ശ​ത്തി​ന്റേ​യും, സം​ബ​ന്ധ​സം​യ​മാൽ = സം​ബ​ന്ധ​ത്തിൽ സംയമം ചെ​യ്താൽ, ദി​വ്യം = അമാ​നു​ഷ​മായ, ശ്രോ​ത്രം = ശ്രോ​ത്രേ​ന്ദ്രി​യം (സി​ദ്ധി​ക്കു​ന്നു) (ദി​വ്യ​ശ​ബ്ദ​ങ്ങൾ കേൾ​ക്കു​മാ​റാ​കു​ന്നു).

ആകാശം, ശ്ര​വ​ണേ​ന്ദ്രി​യം ഇവ​യി​ന്മേൽ സംയമം ചെ​യ്താൽ യോ​ഗി​ക്കു ദി​വ്യ​മായ ശ്ര​വ​ണേ​ന്ദ്രി​യം ഉണ്ടാ​കും. താൻ എല്ലാ ശബ്ദ​ങ്ങ​ളും കേൾ​ക്കും. എത്ര​യോ നാഴിക അകലെ എന്തെ​ങ്കി​ലും ശബ്ദ​മു​ണ്ടാ​ക​യോ സം​സാ​രി​ക്ക​യോ ചെ​യ്താൽ കേൾ​ക്കാൻ സാ​ധി​ക്കും.

അർ​ത്ഥം: കാ​യാ​കാ​ശ​യോഃ = ശരീ​ര​ത്തി​ന്റെ​യും ആകാ​ശ​ത്തി​ന്റെ​യും സം​ബ​ന്ധ​സം​യ​മാൽ = സം​ബ​ന്ധ​ത്തി​ങ്കൽ സംയമം ചെ​യ്താൽ ലഘു​തൂ​ല​സ​മാ​പ​ത്തിഃ = ലഘു​വാ​യി​രി​ക്കു​ന്ന തൂലം (പഞ്ഞി) മു​ത​ലാ​യ​വ​യോ​ടു സാ​മ്യം പ്രാ​പി​ക്കു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടു്, ആകാ​ശ​ഗ​മ​നം = ആകാ​ശ​സ​ഞ്ചാ​രം (ചെ​യ്യു​ന്ന​തി​നു​ള്ള സി​ദ്ധി) ഉണ്ടാ​കു​ന്നു.

ശരീ​ര​ത്തി​ന്റെ പദാർ​ത്ഥം ആകാ​ശ​മാ​ണു്. ആകാശം അതി​ന്റെ ഒരു പരി​ണാ​മ​ഭേ​ദ​ത്താൽ ശരീ​ര​മാ​യി​ത്തീർ​ന്നി​രി​ക്ക​യാ​കു​ന്നു. യോഗി ഈ ആകാ​ശ​പ​ദാർ​ത്ഥ​ത്തി​ന്മേൽ സംയമം ചെ​യ്താൽ ആകാ​ശ​ത്തി​ന്റെ ലഘു​ത്വം ശരീ​ര​ത്തി​നു സി​ദ്ധി​ക്കും. അതു​കൊ​ണ്ടു് ആകാ​ശ​ത്തൂ​ടെ എവി​ടെ​യും പോവാൻ അയാൾ​ക്കു കഴി​യും.

അർ​ത്ഥം: ബഹിഃ = വെ​ളി​യിൽ, അക​ല്പി​താ = കല്പി​ത​യ​ല്ലാ​ത്ത, (ശരീ​രാ​ഹ​ങ്കാ​ര​ത്തോ​ടു​കൂ​ടാ​തെ പ്ര​വർ​ത്തി​ക്കു​ന്ന), വൃ​ത്തിഃ = ചി​ത്ത​വൃ​ത്തി, മഹാ​വി​ദേ​ഹം = (മഹാ​വി​ദേ​ഹം എന്നു പറ​യു​ന്നു), തതഃ = അതിൽ നി​ന്നു (അതിൽ സംയമം ചെ​യ്താൽ), പ്ര​കാ​ശാ​വ​ര​ണ​ക്ഷ​യഃ = പ്ര​കാ​ശ​ത്തി​ന്റെ (പ്ര​കാ​ശ​രൂ​പ​മായ ബു​ദ്ധി സത്വ​ത്തി​ന്റെ) ക്ലേ​ശാ​ദി​ക​ളായ മൂ​ട​ലു​കൾ നശി​ക്കു​ന്നു.

മന​സ്സു് അതി​ന്റെ മൗ​ഢ്യ​ത്താൽ അതു ഈ ശരീ​ര​ത്തിൽ വ്യാ​പാ​രി​ക്കു​ന്നു എന്നു വി​ചാ​രി​ക്കു​ന്നു. മന​സ്സു് സർ​വ​വ്യാ​പി​യാ​ണെ​ങ്കിൽ ഞാൻ എന്തു​കൊ​ണ്ടു് ഒരു സി​രാ​വ്യൂ​ഹ​ത്തിൽ മാ​ത്രം ബദ്ധ​നാ​യി നി​ല്ക്ക​യും ഒരു ശരീ​ര​ത്തിൽ മാ​ത്രം അഭി​മാ​നം വച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്ക​യും ചെ​യ്യ​ണം. ഒരു കാ​ര​ണ​വു​മി​ല്ല. യോഗി തനി​ക്കു ഇഷ്ട​മായ ദി​ക്കി​ലെ​ല്ലാം ഞാൻ എന്ന ഭാവം (ആത്മാ​ഭി​മാ​നം) വെ​ക്കു​വാൻ ആഗ്ര​ഹി​ക്കു​ന്നു. അതു സാ​ധി​ച്ചു കഴി​ഞ്ഞാൽ പ്ര​കാ​ശ​രൂ​പ​മായ സത്വ​ത്തി​ന്റെ ആവരണം (മറ) എല്ലാം പൊ​യ്പോ​ക​യും എല്ലാ അന്ധ​കാ​ര​വും അജ്ഞാ​ന​വും മറ​ഞ്ഞു പോ​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്നു. എല്ലാം എനി​ക്കു ജ്ഞാ​ന​മാ​യി​ത്തോ​ന്നു​ന്നു.

അർ​ത്ഥം: സ്ഥൂ​ല​സ്വ​രൂ​പ​സൂ​ക്ഷ്മാ​ന്വ​യാർ​ത്ഥ​വ​ത്വ​സം​യ​മാൽ = സ്ഥൂ​ലം (പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​രൂ​പം) സ്വ​രൂ​പം (ഗന്ധാ​ദി​കാ​ര്യം) സൂ​ക്ഷ്മം (ഗന്ധ​ത​ന്മാ​ത്രാ​ദി) അന്വ​യം (ഗു​ണ​ങ്ങൾ = തത്വാ​ദി​കൾ) അർ​ത്ഥ​വാ​ത്വം (പ്ര​യോ​ജ​നം ഭോ​ഗ​മോ​ക്ഷ സമ്പാ​ദ​ന​ശ​ക്തി) ഇവയിൽ സംയമം ചെ​യ്താൽ, ഭൂ​ത​ജ​യഃ = പഞ്ച​ഭൂ​ത​ജ​യം (ഉണ്ടാ​കു​ന്നു).

യോഗി ഭൂ​ത​ങ്ങ​ളിൽ സംയമം ചെ​യ്യു​ന്നു. ആദ്യം സ്ഥൂ​ല​ഭൂ​ത​ങ്ങ​ളി​ലും ഒടു​വിൽ അവ​യു​ടെ സൂ​ക്ഷ്മാ​വ​സ്ഥ​ക​ളി​ലും, ഈ സംയമം ബു​ദ്ധ​മ​ത​ക്കാ​രിൽ ഒരു വർ​ഗ്ഗ​ക്കാ​രാ​ണു് അധികം അം​ഗീ​ക​രി​ക്കു​ന്ന​തു്. അവർ ഒരു മൃൽ​പി​ണ്ഡം (മൺ​ക​ട്ട) എടു​ത്തു അതി​ന്മേൽ സംയമം ചെ​യ്യു​ന്നു. ക്ര​മേണ അവർ അതി​ന്റെ അവ​യ​വ​ങ്ങ​ളായ അണു​ദ്ര​വ്യ​ങ്ങൾ കണ്ടു തു​ട​ങ്ങു​ന്നു. അവ​യെ​ല്ലാം അറി​ഞ്ഞു കഴി​യു​മ്പോൾ ആ ഭൂ​ത​ത്തെ കീ​ഴ​ട​ക്കു​ന്ന​തി​നു അവർ​ക്കു ശക്തി ഉണ്ടാ​കു​ന്നു. അതു പോലെ തന്നെ മറ്റു എല്ലാ ഭൂ​ത​ങ്ങ​ളെ സം​ബ​ന്ധി​ച്ചും (ചെ​യ്യാം). യോ​ഗി​ക്കു അവയെ എല്ലാം കീ​ഴ​ട​ക്കാൻ കഴി​യും.

അർ​ത്ഥം: തതഃ = ഭൂ​ത​ജ​യം സി​ദ്ധ​മാ​യാൽ, അണി​മാ​ദി പ്രാ​ദുർ​ഭാ​വഃ = അണി​മാ​ദി​ക​ളായ ഐശ്വ​ര്യ​ങ്ങ​ളു​ടെ ഉദയം, കാ​യ​സ​മ്പ​ത്തു് = കാ​യ​സി​ദ്ധി, തദ്ധർ​മ്മാ​ന​ഭി​ഘാ​തഃ ച = കായ (ശരീര)ധർ​മ്മ​ങ്ങ​ളായ രൂ​പാ​ദി​കൾ നശി​ക്കാ​യ്മ ഇവയും ഉണ്ടാ​കു​ന്നു.

യോ​ഗി​ക്കു അഷ്ട​സി​ദ്ധി​കൾ ഉണ്ടാ​കു​ന്നു എന്നാ​ണു് ഇതി​ന്റെ അർ​ത്ഥം. അണു പോലെ ലഘു​വാ​കാൻ യോ​ഗി​ക്കു കഴി​യും, മഹ​ത്തും ഭൂ​മി​യോ​ളം ഭാ​ര​മു​ള്ള​തു​മാ​വാൻ കഴി​യും. വാ​യു​പോ​ലെ ഘനം കു​റ​ഞ്ഞ വസ്തു​വാ​യി​ത്തീ​രാ​നും കഴി​യും. താൻ വി​ചാ​രി​ക്കു​ന്ന എല്ലാ​റ്റി​നേ​യും ശാ​സി​ക്കാം. വി​ചാ​രി​ക്കു​ന്ന എല്ലാ​റ്റി​നേ​യും കീ​ഴ​ട​ക്കാം. സിംഹം ആട്ടിൻ​കു​ട്ടി​യെ​പ്പോ​ലെ തന്റെ കാൽ​മു​ട്ടി​ന്മേൽ കയ​റി​യി​രി​ക്കും. എല്ലാ ആഗ്ര​ഹ​വും വി​ചാ​രി​ച്ച​വ​ണ്ണം തനി​ക്കു നി​റ​വേ​റു​ക​യും ചെ​യ്യും.

അർ​ത്ഥം: രൂ​പ​ലാ​വ​ണ്യ​ബ​ല​വ​ജ്ര​സം​ഹ​ന​ന​ത്വാ​ദി = സൗ​ന്ദ​ര്യം, കാ​ന്തി, ബലം, ദൃഢത, ഇവ, കാ​യ​സ​മ്പൽ = ശരീ​ര​സി​ദ്ധി ആകു​ന്നു.

ശരീരം നാ​ശ​മി​ല്ലാ​ത്ത​താ​യി​ത്തീ​രു​ന്നു. അഗ്നി​ക്കു അതിനെ ബാ​ധി​പ്പാൻ കഴി​ക​യി​ല്ല. ഒന്നി​നും അതിനെ ബാ​ധി​പ്പാൻ കഴി​ക​യി​ല്ല. യോഗി ആഗ്ര​ഹി​ക്കു​ന്ന​തു​വ​രെ തന്റെ ശരീ​ര​ത്തേ ഒന്നി​നും ധ്വം​സി​പ്പാൻ കഴി​ക​യി​ല്ല. കാ​ല​ദ​ണ്ഡ​ത്തെ ഭഞ്ജി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു യോഗി ശരീ​ര​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി ഈ ലോ​ക​ത്തിൽ ജീ​വി​ച്ചി​രി​ക്കും. അങ്ങ​നെ​യു​ള്ള ആൾ​ക്കു പി​ന്നെ രോഗമോ മരണമോ വേ​ദ​ന​യോ ഒന്നു​മി​ല്ലെ​ന്നു വേ​ദ​ത്തിൽ പറ​ഞ്ഞി​ട്ടു​ണ്ടു്.

അർ​ത്ഥം: ഗ്ര​ഹ​ണ​സ്വ​രൂ​പാ​സ്മി​താ​ന്വ​യാർ​ത്ഥ​വ​ത്വ​സം​യ​മാൽ = ഗ്ര​ഹ​ണം (ഇന്ദ്രി​യ​വ്യാ​പാ​രം) സ്വ​രൂ​പം (ഇന്ദ്രി​യ​ജ്ഞാ​നം) അസ്മിത (ഇന്ദ്രി​യാ​നു​ഗ​ത​മായ അഹ​ങ്കാ​രം) അന്വ​യം (ഗു​ണ​ങ്ങൾ, സത്വാ​ദി) അർ​ത്ഥ​വ​ത്വം (പു​രു​ഷാർ​ത്ഥ​രൂ​പ​മായ പ്ര​യോ​ജ​നം) ഇവയിൽ സംയമം ചെ​യ്താൽ, ഇന്ദ്രി​യ​ജ​യഃ = ഇന്ദ്രി​യ​ജ​യം (സി​ദ്ധി​ക്കു​ന്നു).

വെ​ളി​യി​ലു​ള്ള വി​ഷ​യ​ങ്ങ​ളെ സാ​ക്ഷാൽ​ക​രി​ക്കു​മ്പോൾ ഇന്ദ്രി​യ​ങ്ങൾ മന​സ്സിൽ അവ​യ്ക്കു​ള്ള സ്ഥാ​നം വി​ട്ടു വി​ഷ​യ​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കു ചെ​ല്ലു​ന്നു. ആ വ്യാ​പാ​ര​ത്തെ ജ്ഞാ​ന​വും, അഹ​ന്ത​യും യഥാ​ക്ര​മം പി​ന്തു​ട​രു​ന്നു. യോഗി ഇവയിൽ ക്ര​മേണ സം​യ​മം​ചെ​യ്തു ശീ​ലി​ച്ചാൽ ഇന്ദ്രി​യ​ങ്ങൾ കീ​ഴ​ട​ങ്ങും. കാ​ണു​ക​യോ നശി​ക്കു​ക​യോ ചെ​യ്യു​ന്ന ഏതിനെ എങ്കി​ലും എടു​ത്തു നോ​ക്കുക. ദൃ​ഷ്ടാ​ന്ത​മാ​യി ഒരു പു​സ്ത​കം തന്നെ ആക​ട്ടെ. ആദ്യം മന​സ്സി​നെ കണ്ട​പ്ര​കാ​ര​മു​ള്ള ആ വസ്തു​വിൽ തന്നെ ഏകാ​ഗ്ര​പ്പെ​ടു​ത്തുക. പി​ന്നെ പു​സ്ത​കാ​കാ​ര​മാ​യി തീർ​ന്നി​രി​ക്കു​ന്ന ജ്ഞാ​ന​ത്തി​ലും അതി​നു​ശേ​ഷം പു​സ്ത​ക​ത്തെ കാ​ണു​ന്ന അഹം​പ​ദാർ​ത്ഥം അല്ലെ​ങ്കിൽ അഹ​ന്ത​യി​ലും ഏകാ​ഗ്ര​പ്പെ​ടു​ത്തുക. ആ അഭ്യാ​സ​ത്താൽ ഇന്ദ്രി​യ​ങ്ങൾ എല്ലാം വശം​വ​ദ​മാ​കും.

അർ​ത്ഥം: തതഃ = ഇന്ദ്രി​യ​ജ​യം സി​ദ്ധി​ച്ചാൽ മനോ​ജ​വി​ത്വം = ശരീ​ര​ത്തി​നു മന​സ്സി​നു എന്ന​പോ​ലെ ശീ​ഘ്ര​ഗ​തി​സാ​മർ​ത്ഥ്യം, വി​ക​ര​ണ​ഭാ​വഃ = ശരീ​രാ​പേ​ക്ഷ കൂ​ടാ​തെ​യു​ള്ള ഇന്ദ്രി​യ​വ്യാ​പാ​രം, പ്ര​ധാ​ന​ജ​യ​ശ്ച = പ്ര​കൃ​തി​ജ​യം (സർ​വ​വ​ശീ​കാ​രം) (ഇവ സി​ദ്ധി​ക്കു​ന്നു).

ഭൂ​ത​ജ​യം കൊ​ണ്ടു കാ​യ​സി​ദ്ധി ഉണ്ടാ​കു​ന്ന​തു​പോ​ലെ മനോ​ജ​യം​കൊ​ണ്ടു മന​സ്സി​ദ്ധി​യു​മു​ണ്ടാ​കു​ന്നു.

അർ​ത്ഥം: സത്വ​പു​രു​ഷാ​ന്യ​താ​ഖ്യാ​തി​മാ​ത്ര​സ്യ = സത്വ​പു​രു​ഷ​ന്മാ​രു​ടെ (ബു​ദ്ധി​യു​ടേ​യും ആത്മാ​വി​ന്റെ​യും) അന്യ​താ​ഖ്യാ​തി (ഭേ​ദ​ജ്ഞാ​നം, വി​വേ​കം) മാ​ത്ര​മാ​യി സ്ഥി​തി​ചെ​യ്യു​ന്ന യോ​ഗി​ക്കു് സർ​വ​ഭാ​വാ​ധി​ഷ്ഠ​തൃ​ത്വം = സർ​വ​വ്യാ​പ​ക​ത്വ​വും, സർ​വ​ജ്ഞാ​തൃ​ത്വം ച = സർ​വ​ജ്ഞ​ത്വ​വും (സി​ദ്ധി​ക്കു​ന്നു).

പ്ര​കൃ​തി​യെ കീ​ഴ​ട​ക്കി പു​രു​ഷ​നും പ്ര​കൃ​തി​യ്ക്കും തമ്മി​ലു​ള്ള ഭേ​ദ​ത്തെ സാ​ക്ഷാൽ​ക​രി​ക്കു​മ്പോൾ അതാ​യ​തു്, പു​രു​ഷൻ അന​ശ്വ​ര​നും ശു​ദ്ധ​നും പൂർ​ണ്ണ​നും ആണെ​ന്നു യോഗി സ്വാ​നു​ഭ​വം കൊ​ണ്ടു കാ​ണു​മ്പോൾ സർ​വ​ശ​ക്തി​മ​ത്വ​വും സർ​വ​ജ്ഞ​ത്വ​വും ഉണ്ടാ​കും.

അർ​ത്ഥം: തദ്വൈ​രാ​ഗ്യാൽ അപി = മേ​ല്പ​റ​ഞ്ഞ സി​ദ്ധി​ക​ളിൽ കൂ​ടി​യും വി​ര​ക്തി വന്നാൽ, ദോ​ഷ​ബീ​ജ​ക്ഷ​യേ = രാ​ഗാ​ദി​ക​ളു​ടെ ബീ​ജ​മായ അവി​ദ്യാ​ദി​ക​ളു​ടെ ക്ഷയം ഉണ്ടാ​യി​ട്ടു്, കൈ​വ​ല്യം = (ഏക​ത്വം) ആത്യ​ന്തിക ദുഃ​ഖ​നി​വൃ​ത്തി (മോ​ക്ഷം ഉണ്ടാ​കു​ന്നു).

ഇങ്ങ​നെ യോ​ഗി​ക്കു കൈ​വ​ല്യം, ഏക​ത്വം, താൻ മാ​ത്ര​മാ​കുക, എന്ന അവസ്ഥ, നി​രാ​ശ്ര​യ​ത്വം ഉണ്ടാ​കു​ന്നു. അപ്പോൾ അയാൾ മു​ക്ത​നാ​യി. യോഗി സർ​വ​ശ​ക്തി​മ​ത്വം സർ​വ​ജ്ഞ​ത്വം ഇവ​യു​ടെ വി​ചാ​ര​ങ്ങൾ കൂടി വി​ട്ടു​ക​ള​യു​മ്പോൾ ഭോ​ഗ​ങ്ങ​ളു​ടെ അത്യ​ന്തി​ക​മായ ത്യാ​ഗം ഉണ്ടാ​കു​ന്നു. അതാ​യ​തു ദേ​വ​ത​ക​ളു​ടെ പ്ര​ലോ​ഭ​ന​ങ്ങ​ളിൽ​ക്കൂ​ടി​യും വി​ര​ക്തി വരു​ന്നു. ഈ അത്ഭു​ത​സി​ദ്ധി​കൾ എല്ലാം കണ്ടു് അവയെ എല്ലാം ഉപേ​ക്ഷി​ച്ചാൽ ഉദ്ദി​ഷ്ട​സ്ഥാ​ന​ത്തിൽ എത്തു​ന്നു. ഈ സി​ദ്ധി​കൾ എല്ലാം എന്താ​ണു്? വെറും സ്വ​പ്നം പോലെ തോ​ന്ന​ലു​കൾ; സ്വ​പ്നം പോലെ നി​സ്സാ​ര​ങ്ങൾ. സർ​വ​ശ​ക്തി​മ​ത്വം കൂ​ടി​യും ഒരു സ്വ​പ്നം തന്നെ. അതു മന​സ്സി​നെ ആശ്ര​യി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു; മന​സ്സു​ള്ള കാ​ലം​വ​രെ അതി​ന്റെ അറി​വു​ണ്ടാ​കും. എന്നാൽ ഉദ്ദി​ഷ്ട​സ്ഥാ​നം മന​സ്സി​ന്റെ​യും അപ്പു​റ​ത്താ​കു​ന്നു.

അർ​ത്ഥം: സ്ഥാ​ന്യു​പ​നി​മ​ന്ത്ര​ണേ = ദേ​വ​ന്മാ​രു​ടെ പ്ര​ലോ​ഭ​ന​ങ്ങ​ളിൽ, സം​ഗ​സ്മ​യാ​ക​ര​ണം = ആസ​ക്തി​യും അഭി​മാ​ന​വും വയ്ക്കാ​തി​രി​ക്ക​ണം, പു​ന​രി​നി​ഷ്ട പ്ര​സം​ഗാൽ = (അല്ലെ​ങ്കിൽ) വീ​ണ്ടും അനി​ഷ്ടം (സം​സാ​രം) സം​ഭ​വി​ക്കാ​മെ​ന്നു​ള്ള​തു​കൊ​ണ്ടു്.

വേറെ ആപ​ത്തു​ക​ളും ഉണ്ടു്. ദേ​വ​ന്മാ​രും മറ്റ് ആത്മാ​ക്ക​ളും യോ​ഗി​യെ പ്ര​ലോ​ഭി​പ്പി​ക്കാൻ നോ​ക്കും. ആരും പൂർ​ണ്ണ​മു​ക്തി​പ​ദം പ്രാ​പി​ക്കു​ന്ന​തു് അവർ​ക്കി​ഷ്ട​മ​ല്ല. അവർ​ക്കു നമ്മെ​പ്പോ​ലെ​ത​ന്നെ അസൂയ ഉണ്ടു്. ചി​ല​പ്പോൾ അവർ ആ സം​ഗ​തി​യിൽ നമ്മേ​ക്കാൾ ചീ​ത്ത​യാ​യും ഇരു​ന്നേ​ക്കും. അവർ​ക്കു് അവ​രു​ടെ സ്ഥാ​ന​ഭ്രം​ശ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി വലിയ ഭയ​മാ​ണു്. മു​ക്തി സി​ദ്ധി​ക്കാ​ത്ത യോ​ഗി​കൾ മരി​ച്ചാൽ ദേ​വ​ന്മാ​രാ​യി​ത്തീ​രു​ന്നു. നേ​രെ​യു​ള്ള പന്ഥാ​വിൽ​നി​ന്നു തെ​റ്റി പാർ​ശ്വ​ത്തി​ലു​ള്ള വഴി​ക​ളിൽ ഒന്നിൽ​കൂ​ടി​പോ​യി​ട്ടു അവർ സി​ദ്ധി​ക​ളെ സമ്പാ​ദി​ക്കു​ന്നു. അവർ​ക്കു വീ​ണ്ടും ജന്മ​മു​ണ്ടാ​കും. എന്നാൽ ഈ പ്ര​ലോ​ഭ​ന​ങ്ങ​ളെ എല്ലാം എതിർ​ത്തു​കൊ​ണ്ടു ലക്ഷ്യ​ത്തി​ലേ​ക്കു നേ​രെ​പോ​വാൻ വേ​ണ്ട​ത്ര ശക്തി​യു​ള്ള​വൻ മു​ക്ത​നാ​യും തീ​രു​ന്നു.

അർ​ത്ഥം: ക്ഷ​ണ​തൽ​ക്ര​മ​യോഃ = കാ​ല​ത്തി​ന്റെ അന്ത്യാ​വ​യ​വ​മായ ക്ഷ​ണ​ത്തി​ലും അതി​ന്റെ പൗർ​വാ​പ​ര്യ​ക്ര​മ​ത്തി​ലും, സം​യ​മാൽ = സംയമം ചെ​യ്താൽ വി​വേ​ക​ജം = മേൽ പ്ര​സ്താ​വി​ച്ച വി​വേ​ക​ത​ത്തിൽ​നി​ന്നു​ളള, ജ്ഞാ​നം = ജ്ഞാ​നം (ഉണ്ടാ​കു​ന്നു).

നമു​ക്കു് എങ്ങി​നെ ദേ​വ​ന്മാർ, സ്വർ​ഗ്ഗം, ഐശ്വ​ര്യ​സി​ദ്ധി​കൾ ഇവയെ നി​ര​സി​ക്കാം? വി​വേ​ക​ത്താൽ, അതാ​യ​തു ദോ​ഷ​ത്തിൽ നി​ന്നു ഗു​ണ​ത്തെ തി​രി​ച്ച​റി​യു​ന്ന​തി​നാൽ, അതു​കൊ​ണ്ടു വി​വേ​ക​ശ​ക്തി​യെ ബല​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന​തി​നു​ള്ള സംയമം ഇവിടെ പറ​യ​പ്പെ​ട്ടു. അതു ക്ഷ​ണ​ത്തി​ന്മേൽ സംയമം ചെ​യ്തി​ട്ടാ​ണു് ഉണ്ടാ​വുക.

അർ​ത്ഥം: ജാ​തി​ല​ക്ഷ​ണ​ദേ​ശൈഃ = ജാതി, ലക്ഷ​ണം, ദേശം ഈ ഭേ​ദ​ക​ധർ​മ്മ​ങ്ങ​ളാൽ, അന്യ​താ​ന​വ​ച്ഛേ​ദാൽ = ഭേ​ദ​നിർ​ണ്ണ​യം ചെ​യ്വാൻ പാ​ടി​ല്ലാ​ത്ത​വ​ണ്ണം, തു​ല്യ​യോഃ = തു​ല്യ​ങ്ങ​ളായ രണ്ടു വസ്തു​ക്ക​ളു​ടെ, പ്ര​തി​പ​ത്തിഃ = ഭേ​ദ​ജ്ഞാ​നം, തതഃ = മേൽ​പ​റ​ഞ്ഞ വി​വേ​ക​ജ്ഞാ​ന​ത്താൽ (ഉണ്ടാ​കു​ന്നു).

നമ്മു​ടെ കഷ്ടാ​നു​ഭ​വ​ങ്ങൾ എല്ലാം അജ്ഞാ​നം കൊ​ണ്ടു് അതാ​യ​തു് അസ​ത്യ​ത്തിൽ​നി​ന്നു് സത്യ​ത്തെ തി​രി​ച്ച​റി​യാ​യ്മ​കൊ​ണ്ടു് ഉണ്ടാ​കു​ന്ന​താ​ണു്. നാം എല്ലാ​വ​രും ചീ​ത്ത​യെ നല്ല​തെ​ന്നും ഭ്രാ​ന്തി​യെ സത്യ​മെ​ന്നും വി​ചാ​രി​ക്കു​ന്നു. ആത്മാ​വു് ഒന്നു​മാ​ത്ര​മെ സത്യ​മാ​യു​ള്ളു. അതു നാം മറ​ന്നു​പോ​ക​യും ചെ​യ്തി​രി​ക്കു​ന്നു. ശരീരം ഒരു വെറും സങ്ക​ല്പം അല്ലെ​ങ്കിൽ സ്വ​പ്നം മാ​ത്ര​മാ​ണു്. എന്നാൽ നാം എല്ലാ​വ​രും ശരീരം എന്നാ​ണു് നാം വി​ചാ​രി​ക്കുക. അതു​കൊ​ണ്ടു് ഈ അവി​വേ​കം (തി​രി​ച്ച​റി​യാ​യ്മ) ആണു് കഷ്ടൃ​ത​ക്കു നി​മി​ത്തം. അതു് അജ്ഞാ​നം കൊ​ണ്ടു​ണ്ടാ​കു​ന്ന​തു​മാ​ണു്. വി​വേ​കം ഉണ്ടാ​കു​മ്പോൾ മനഃ​ശ്ശ​ക്തി​യു​ണ്ടാ​കു​ന്നു. അപ്പോൾ മാ​ത്ര​മേ ശരീരം, സ്വർ​ഗ്ഗം, ഈശ്വ​ര​ന്മാർ, ദേ​വ​ന്മാർ, ഇങ്ങി​നെ​യു​ള്ള നാ​നാ​വിധ സങ്ക​ല്പ​ങ്ങ​ളെ നി​ര​സി​പ്പാൻ നമു​ക്കു സാ​ധി​ക്കൂ. ഈ അജ്ഞാ​നം ജാതി, ലക്ഷ​ണം, ദേശം ഇവ മൂ​ല​മാ​യി വസ്തു​ക്ക​ളെ വേർ​തി​രി​ച്ചു ഗ്ര​ഹി​ക്കു​ന്ന​തിൽ നി​ന്നു​ണ്ടാ​കു​ന്ന​താ​ണു്. ദൃ​ഷ്ടാ​ന്ത​മാ​യി ഒരു പശു​വി​നെ​പ്പ​റ്റി വി​ചാ​രി​ക്കുക. പശു​വി​നെ ഒരു പട്ടി​യിൽ നി​ന്നു വേർ​തി​രി​ച്ച​റി​യു​ന്ന​തു ജാതി കൊ​ണ്ടാ​കു​ന്നു. പശു​ക്ക​ളിൽ​ത്ത​ന്നെ ഒന്നിൽ​നി​ന്നു മറ്റൊ​ന്നി​നെ നാം എങ്ങി​നെ​യാ​ണു് വേർ​തി​രി​ച്ച​റി​യു​ന്ന​തു്? ലക്ഷ​ണ​ങ്ങൾ (അട​യാ​ള​ങ്ങൾ) കൊ​ണ്ടു്. രണ്ടു വസ്തു​ക്കൾ ശരി​യാ​യും തു​ല്യ​മാ​യു​മി​രു​ന്നാൽ രണ്ടു സ്ഥ​ല​ത്താ​ണെ​ങ്കിൽ അതു​കൊ​ണ്ടു് അവയെ തി​രി​ച്ച​റി​യാം. ഈ ഭേ​ദ​ക​ങ്ങൾ ഒന്നു കൊ​ണ്ടും വ്യാ​വർ​ത്തി​ച്ച​റി​വാൻ പാ​ടി​ല്ലാ​ത്ത​വി​ധം അത്ര സങ്ക​ലി​ത​മായ വസ്തു​ക്ക​ളെ തി​രി​ച്ച​റി​വാ​നു​ള്ള ശക്തി മേൽ​പ​റ​ഞ്ഞ അഭ്യാ​സ​ത്താൽ ഉണ്ടാ​കു​ന്ന വി​വേ​കം യോ​ഗി​ക്കു നൽ​കു​ന്നു. പു​രു​ഷൻ ശു​ദ്ധ​നും പൂർ​ണ്ണ​നു​മാ​ണു്. പ്ര​പ​ഞ്ച​ത്തി​ലു​ള്ള എല്ലാ​റ്റി​ലും വച്ചു് കേ​വ​ല​മാ​യി അതാ​യ​തു് അസ​മ്മി​ശ്ര​മാ​യി​രി​ക്കു​ന്ന ഏക​വ​സ്തു​വാ​ണു്. ഈ തത്വ​ത്തെ ആധാ​ര​മാ​ക്കി​യാ​ണു് യോ​ഗ​ശാ​സ്ത്ര​ത്തി​ന്റെ ഏറ്റ​വും ഉയർ​ന്ന സി​ദ്ധാ​ന്ത​ങ്ങൾ സ്ഥാ​പി​ത​ങ്ങ​ളാ​യി​രി​ക്കു​ന്ന​തു്. ശരീ​ര​വും മന​സ്സും മി​ശ്ര​വ​സ്തു​ക്ക​ളാ​ണു്. എങ്കി​ലും അവയെ ആണു് നമ്മൾ നാം എന്നു അഭി​മാ​നി​ക്കു​ന്ന​തു്. ഈ വി​വേ​കം (തി​രി​ച്ച​റി​വ്) നഷ്ട​മാ​യി​പ്പോ​യ​താ​ണു് വലിയ അബ​ദ്ധം. വി​വേ​ക​ജ്ഞാ​നം സി​ദ്ധ​മാ​കു​മ്പോൾ ആണു് ഈ പ്ര​പ​ഞ്ച​ത്തിൽ മാ​ന​സി​ക​മോ ശാ​രീ​ര​മോ ആയ ഏതെ​ല്ലാം ഉണ്ടോ അതൊ​ക്കെ​യും മി​ശ്ര​വ​സ്തു​വാ​ണെ​ന്നും അതു​കൊ​ണ്ടു് അതൊ​ന്നും കേ​വ​ല​നായ പു​രു​ഷൻ അല്ലെ​ന്നും മന​സ്സി​ലാ​കു​ന്ന​തു്.

അർ​ത്ഥം: താരകം = സം​സാ​ര​ത്തി​ന്റെ മറു​ക​ര​ക​ട​ത്തു​ന്ന, വി​വേ​ക​ജം ജ്ഞാ​നം = വി​വേ​ക​ജ​ന്യ​മായ അറി​വു്, സർ​വ​വി​ഷ​യം സർ​വ​ത്തെ​യും അറി​യു​ന്ന​തു, സർ​വ​ഥാ​വി​ഷ​യം = എല്ലാ​പ്ര​കാ​ര​ത്തി​ലും അറി​യു​ന്ന​തു്, അക്ര​മം പൂർ​വാ​പ​ര​വ്യ​വ​സ്ഥ​കു​ടാ​തെ ഏക​ക്ഷ​ണ​ത്തിൽ ഒന്നാ​യി അറി​യു​ന്ന​തു് ഇതി ച = ഇപ്ര​കാ​രം (അറി​യ​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്നു).

തനിയെ ആകുക, അതാ​ണു് ലക്ഷ്യം. അതു സാ​ധി​ച്ചാൽ ആത്മാ​വു് എക്കാ​ല​ത്തും കേ​വ​ല​മാ​യി നി​ന്നി​രു​ന്നു എന്നും അതി​ന്റെ സു​ഖ​ത്തി​ന്നാ​യി ഒരാ​ളു​ടേ​യും സഹായം ആവ​ശ്യ​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ലെ​ന്നും അതു കാണും. നമ്മു​ടെ സു​ഖ​ത്തി​ന്നാ​യി നാം വേ​റോ​രാ​ളെ ആശ്ര​യി​ക്കേ​ണ്ടി​വ​രു​ന്ന കാലം അത്ര​യും നാം അടി​മ​ക​ളാ​കു​ന്നു. പു​രു​ഷൻ (ആത്മാ​വ്) എപ്പോൾ താൻ മു​ക്ത​നാ​ണെ​ന്നും, തന്റെ പൂർ​ണ്ണ​ത​ക്കാ​യി താൻ മറ്റൊ​ന്നി​നേ​യും ആവ​ശ്യ​പ്പെ​ടു​ന്നി​ല്ലെ​ന്നും, ഇക്കാ​ണു​ന്ന പ്ര​പ​ഞ്ചം അതാ​യ​തു പ്ര​കൃ​തി വെറും അനാ​വ​ശ്യ​മാ​ണെ​ന്നും കാ​ണു​ന്നു​വോ അപ്പോൾ സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യം സി​ദ്ധ​മാ​യി; അപ്പോൾ ആണു് “കൈ​വ​ല്യം” എന്നു പറ​യു​ന്ന​തു്.

അർ​ത്ഥം: സത്വ​പു​രു​ഷ​യോഃ = സത്വ​ത്തി​നും (ബു​ദ്ധി​ക്കും) പു​രു​ഷ​നും, ശു​ദ്ധി​സാ​മ്യേ = ഒന്നു​പോ​ലെ ശു​ദ്ധി​യു​ണ്ടാ​കു​മ്പോൾ, കൈ​വ​ല്യം = കൈ​വ​ല്യം (മോ​ക്ഷം സി​ദ്ധി​ക്കു​ന്നു).

പു​രു​ഷൻ എപ്പോൾ ലോ​ക​ത്തിൽ ഈശ്വ​ര​ന്മാർ മുതൽ ഏറ്റ​വും തു​ച്ഛ​മായ അണു​വ​രെ​യു​ള്ള യാ​തൊ​ന്നി​നേ​യും താൻ ആശ്ര​യി​ക്കു​ന്നി​ല്ലെ​ന്നു അനു​ഭ​വം കൊ​ണ്ടു കാ​ണു​മോ അതി​നാ​ണു് കൈ​വ​ല്യം, (തനി​യെ​നി​ല്പു്), മു​ക്തി, പൂർ​ണ്ണത എന്നൊ​ക്കെ പറ​യു​ന്ന​തു്. അതു, മന​സ്സെ​ന്നു​പ​റ​യു​ന്ന ഗു​ണ​ദോ​ഷ​സ​മ്മി​ശ്ര​മായ വസ്തു സാ​ക്ഷാൽ പു​രു​ഷ​നെ​പ്പോ​ലെ​ത​ന്നെ നിർ​മ്മ​ല​മാ​യി ചെ​യ്യ​പ്പെ​ടു​മ്പോൾ ഉണ്ടാ​കു​ന്നു. അപ്പോൾ സത്വം (മന​സ്സു്) കേ​വ​ല​മായ പരി​ശു​ദ്ധ​ത​യു​ടെ സാ​ര​ഭൂ​ത​നായ ആത്മാ​വി​നെ​മാ​ത്രം വി​ഷ​യ​മാ​ക്കു​ന്നു. വി​ഭൂ​തി​പാ​ദം കഴി​ഞ്ഞു.