SFNസാ​യാ​ഹ്ന ഫൌ​ണ്ടേ​ഷൻ
images/munch-fantasia-di-parole-e-paesaggi.jpg
Girls on the Bridge, a painting by Edvard Munch (1863–1944).
പ്രാ​കൃ​ത​നായ തോ​ട്ട​ക്കാ​രൻ

പ്രഭു തോ​ട്ട​ക്കാ​ര​നോ​ടു പറ​ഞ്ഞു:

“ഞാൻ നി​ങ്ങ​ളെ എന്റെ തോ​ട്ട​ക്കാ​ര​നാ​ക്കി​യി​ട്ടു് ഏതാ​ണ്ടു രണ്ടു​കൊ​ല്ല​മാ​യി. തോ​ട്ടം ഏല്പി​ച്ചു​ത​ന്ന​പ്പോൾ അതു വെ​റു​മൊ​രേ​ക്കർ തരി​ശു​നി​ല​മാ​യി​രു​ന്നെ​ന്നു ഞാൻ സമ്മ​തി​ക്കു​ന്നു. അതു​കൊ​ണ്ടു തന്നെ​യാ​ണു ഞാനതു നി​ങ്ങ​ളെ ഏല്പി​ച്ചു തന്ന​തും. അവിടെ എന്റെ പുതിയ മാ​ളി​ക​യു​ടെ ഔദ്ധ​ത്യ​ത്തി​നു​യോ​ജ്യ​മായ ഒരു​ദ്യാ​നം ഉണ്ടാ​ക്ക​ണ​മെ​ന്നാ​യി​രു​ന്നു ഞാൻ പറ​ഞ്ഞ​തു്. അതി​നു് എത്ര പണം വേ​ണ​മെ​ങ്കി​ലും ചെ​ല​വി​ടാൻ ഞാൻ തയ്യാ​റു​മാ​യി​രു​ന്നു. നി​ങ്ങ​ളോ​ടു കി​ട്ടാ​വു​ന്നേ​ട​ത്തോ​ളം എല്ലാ​ത്ത​രം പൂ​ച്ചെ​ടി​ക​ളു​ടെ​യും വി​ത്തു​കൾ നെ​ഴ്സ​റി​യിൽ നി​ന്നു വാ​ങ്ങി​ക്കോ​ളാൻ ഞാൻ പറ​ഞ്ഞി​രു​ന്നി​ല്ലേ? അതു​പോ​ലെ ആവ​ശ്യ​മു​ള്ള വള​ങ്ങ​ളും വാ​ങ്ങാൻ ഏല്പി​ച്ചി​രു​ന്നി​ല്ലേ?

എന്റെ മന​സ്സി​ലു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന തോ​ട്ട​ത്തിൽ റോ​സാ​പ്പൂ​ക്ക​ളും സൂ​ര്യ​കാ​ന്തി​ക​ളും പാ​രി​ജാ​ത​വു​മാ​ണു​ള്ള​തു്. എന്റെ ഓർമ്മ ശരി​യാ​ണെ​ങ്കിൽ ഞാൻ നി​ങ്ങ​ളോ​ടു പറ​ഞ്ഞി​രു​ന്ന​തു് തോ​ട്ട​ത്തെ കള്ളി​ക​ളാ​യി ഭാ​ഗി​ച്ചു മൈ​ലാ​ഞ്ചി​ച്ചെ​ടി​കൾ കൊ​ണ്ടു് ഒരേ ഉയ​ര​ത്തിൽ മതി​ലി​ട്ടു് ഓരോ കള്ളി​യി​ലും ഓരോ തരം പൂ​ച്ചെ​ടി​കൾ തട​ങ്ങ​ളാ​യി വളർ​ത്താ​നാ​യി​രു​ന്നു.

ഇന്ന​ലെ വൈ​കു​ന്നേ​ര​മാ​ണു് ഞാൻ ആദ്യ​മാ​യി തോ​ട്ട​ത്തിൽ ഇറ​ങ്ങി നോ​ക്കി​യ​തു്. ആദ്യ​മെ​ല്ലാം എന്റെ മാ​ളി​ക​യു​ടെ മട്ടു​പ്പാ​വി​ലി​രു​ന്നു നോ​ക്കി​യ​ത​ല്ലാ​തെ തോ​ട്ട​ത്തി​നു​ള്ളി​ലേ​ക്കു കട​ന്നി​രു​ന്നി​ല്ല. മട്ടു​പ്പാ​വി​ലി​രു​ന്നു നോ​ക്കു​മ്പോ​ഴാ​ക​ട്ടെ, തോ​ട്ട​ത്തിൽ നിറയെ പച്ച​പ്പു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അവ​യെ​ല്ലാം പൂ​ച്ചെ​ടി​ക​ളാ​യി​രി​ക്കു​മെ​ന്നു ഞാൻ ന്യാ​യ​മാ​യും ഊഹി​ച്ചു. അവ മൊ​ട്ടി​ടു​വാ​നും പൂ​ക്കു​വാ​നും ഞാൻ കാ​ത്തി​രു​ന്നു. പക്ഷേ, പച്ച​പ്പു്, ഋതു​ക്ക​ളു​ടെ മാ​റ്റ​ത്തി​ന​നു​സ​രി​ച്ചു് നിറം മാറി പഴു​ക്കു​ക​യും കരി​യി​ല​ക​ളാ​കു​ക​യും, മഴ​യ്ക്കു​ശേ​ഷം വീ​ണ്ടും പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​പ്പെ​ടു​ക​യും ചെ​യ്തു. വീ​ണ്ടും ഞാൻ ആശ​യോ​ടെ കാ​ത്തി​രു​ന്ന​ത​ല്ലാ​തെ ഒരൊ​റ്റ പൂവും വി​രി​ഞ്ഞി​ല്ല.

ദി​വ​സ​വും രാ​വി​ലെ ഉദ​യ​ത്തി​നു മു​മ്പു​ത​ന്നെ നി​ങ്ങൾ കൈ​ക്കോ​ട്ടു​മാ​യി തോ​ട്ട​ത്തി​ലെ​ത്തി പണി തു​ട​ങ്ങു​ന്ന​തു ഞാൻ കാ​ണാ​റു​ണ്ടു്. വളം വാ​ങ്ങാൻ ഞാൻ തന്ന പണം കൊ​ണ്ടു നി​ങ്ങൾ സത്യ​സ​ന്ധ​മാ​യി വളം വാ​ങ്ങി തോ​ട്ട​ത്തിൽ ഇടു​ന്ന​തു ഞാൻ കണ്ടി​ട്ടു​ണ്ടു്. അതു​പോ​ലെ, വി​ത്തു​കൾ​ക്കാ​യി തരു​ന്ന പണം​കൊ​ണ്ടു നി​ങ്ങൾ വി​ത്തു​കൾ വാ​ങ്ങി പാ​കു​ന്ന​തും ഞാൻ കാ​ണു​ന്നു​ണ്ടു്. നി​ങ്ങൾ സത്യ​സ​ന്ധ​നാ​ണെ​ന്നു കാ​ണു​ന്ന​തിൽ എനി​ക്കു സന്തോ​ഷം​ത​ന്നെ. പക്ഷേ, എനി​ക്കു് സന്തോ​ഷ​മു​ണ്ടാ​ക്കാ​ത്ത കാ​ര്യം തോ​ട്ട​ത്തി​ന്റെ കി​ട​പ്പാ​ണു്.

ഇന്ന​ലെ വൈ​കു​ന്നേ​രം എന്റെ ക്ഷ​മ​യു​ടെ അവ​സാ​ന​വും കണ്ട​പ്പോൾ ഞാൻ ബാൽ​ക്ക​ണി​യിൽ നി​ന്നി​റ​ങ്ങി. മു​റ്റ​ത്തെ മണൽ എന്റെ കാ​ല​ടി​കൾ വേ​ദ​നി​പ്പി​ച്ചു​വെ​ങ്കി​ലും അതു സാ​ര​മാ​ക്കാ​തെ ഞാൻ നട​ന്നു. കാരണം, ഞാൻ അത്ര​യ​ധി​കം അക്ഷ​മ​നും ഉൽ​ക്ക​ണ്ഠി​ത​നു​മാ​യി​രു​ന്നു.

തോ​ട്ട​ത്തി​ലെ​ത്തി​യ​പ്പോൾ കണ്ട​തെ​ന്താ​ണെ​ന്നോ? പറ​യു​ന്ന​തി​നേ​ക്കാൾ ഭേദം നി​ങ്ങ​ളെ കൊ​ണ്ടു​പോ​യി കാ​ണി​ക്ക​ലാ​ണു്. പക്ഷേ, ഇനി​യും അതി​നു​വേ​ണ്ടി മണൽ ചവി​ട്ടി കാ​ല​ടി​കൾ വേ​ദ​നി​പ്പി​ക്കാൻ വയ്യ. പോ​രാ​ത്ത​തി​നു് നി​ങ്ങൾ​ക്ക​റി​യാ​ത്ത​തൊ​ന്നു​മ​ല്ല​ല്ലോ തോ​ട്ട​ത്തി​ലു​ള്ള​ത്!.

ഞാൻ കണ്ട​തെ​ന്താ​ണെ​ന്നോ? വെറും കളകൾ മാ​ത്രം! രാ​ക്ഷ​സ​ന്മാ​രെ​പ്പോ​ലെ നി​വർ​ന്നു നി​ല്ക്കു​ന്ന കള്ളി​ച്ചെ​ടി​കൾ! തൊ​ട്ടാൽ നാ​റ്റം പു​റ​പ്പെ​ടു​വി​ക്കു​ന്ന അപ്പ​ച്ചെ​ടി​കൾ!.

എവിടെ എന്റെ റോ​സാ​ച്ചെ​ടി​കൾ? എന്റെ സ്വ​പ്ന​ങ്ങ​ളി​ലെ സൂ​ര്യ​കാ​ന്തി​കൾ? എവിടെ എന്റെ സന്ധ്യ​ക​ളിൽ ശ്വ​സി​ക്കാ​നു​ദ്ദേ​ശി​ച്ച പാ​രി​ജാ​തം? എവിടെ ഞാൻ ആവ​ശ്യ​പ്പെ​ട്ട തോ​ട്ടം?

ഞാൻ നി​രാ​ശ​നാ​യി​രി​ക്കു​ന്നു. ഞാ​നി​നി ഏതാ​നും വർ​ഷ​ങ്ങ​ളേ ജീ​വി​ച്ചി​രി​ക്കൂ. അതി​നി​ട​യിൽ എന്റെ സ്വ​പ്നം യാ​ഥാർ​ത്ഥ്യ​മാ​ക്ക​ണ​മെ​ന്നു​ള്ള​തു​കൊ​ണ്ടു് ഞാൻ വേ​റൊ​രു തോ​ട്ട​ക്കാ​ര​നെ നി​യ​മി​ക്കാൻ തീർ​ച്ച​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്ക​യാ​ണു്. നി​ങ്ങൾ​ക്കു പോകാം.”

മട്ടു​പ്പാ​വി​നു​മീ​തെ അരി​ച്ചെ​ത്തിയ വരണ്ട കാ​റ്റു് ഏതാ​നും കരി​യി​ല​ക​ളേ​ന്തി പ്ര​തി​മ​പോ​ലെ നി​ശ്ശ​ബ്ദ​നാ​യി നി​ല്ക്കു​ന്ന തോ​ട്ട​ക്കാ​ര​ന്റെ അടു​ത്തെ​ത്തി. തോ​ട്ട​ക്കാ​രൻ അന​ങ്ങി​യി​ല്ല. അയാൾ​ക്കു് അന​ങ്ങാ​നു​ള്ള ശക്തി നഷ്ട​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു. പ്രഭു തോ​ട്ട​ക്കാ​ര​നോ​ടു തു​ടർ​ന്നു പറ​ഞ്ഞു.

“എനി​ക്കു നി​ങ്ങ​ളു​ടെ കഷ്ട​പ്പാ​ടു​കൾ അറി​യാം. ഈ ജോലി നഷ്ട​പ്പെ​ട്ടാൽ നി​ങ്ങ​ളു​ടെ കെ​ട്ടി​യ​വ​ളും മൂ​ന്നു കു​ട്ടി​ക​ളും പട്ടി​ണി​യാ​വു​മെ​ന്നു് എനി​ക്ക​റി​യാം. കാരണം, കഴി​ഞ്ഞ ഏതാ​നും മാ​സ​ങ്ങ​ളാ​യി നി​ങ്ങൾ ജോലി ചെ​യ്തു കൊ​ണ്ടി​രു​ന്ന നാലു വീ​ടു​ക​ളിൽ നി​ങ്ങ​ളു​ടെ സേവനം ആവ​ശ്യ​മി​ല്ലെ​ന്നു പറ​ഞ്ഞ് നി​ങ്ങ​ളെ പി​രി​ച്ചു വി​ട്ട​തു ഞാ​ന​റി​യു​ന്നു. അവി​ടെ​യെ​ല്ലാം നി​ങ്ങൾ പരാ​ജ​യ​മാ​യി​രു​ന്നു. അവ​രെ​ല്ലാം എന്നേ​ക്കാൾ മു​മ്പു നി​ങ്ങ​ളു​ടെ പരാ​ജ​യം ഗ്ര​ഹി​ച്ചി​രു​ന്നു. നി​ങ്ങ​ളു​ടെ കെ​ട്ടി​യ​വ​ളേ​യും കു​ട്ടി​ക​ളേ​യും​പ​റ്റി എനി​ക്ക​നു​ക​മ്പ​യു​ണ്ടു്. പക്ഷേ, എന്റെ താൽ​പ​ര്യ​ങ്ങ​ളെ നി​ല​നിർ​ത്തി​ക്കൊ​ണ്ടു നി​ങ്ങ​ളെ ഇനി​യും ഇവിടെ നിർ​ത്താൻ കഴി​യി​ല്ല.”

തോ​ട്ട​ക്കാ​രൻ നി​ശ്ച​ല​നാ​യി, നി​ശ്ശ​ബ്ദ​നാ​യി നി​ന്നു. അയാൾ സ്വയം മന​സ്സി​ലാ​ക്കി​യി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത, പ്രാ​കൃ​ത​നായ ഒരു തോ​ട്ട​ക്കാ​ര​നാ​യി​രു​ന്നു. മോ​ശ​ക്കാ​ര​നായ പരാ​ജ​യ​പ്പെ​ട്ട ഒരു തോ​ട്ട​ക്കാ​രൻ.

പ്ര​ഭു​വും മട്ടു​പ്പാ​വിൽ നി​ന്നു. ഇത്ര​യും പറ​യു​വാ​നു​ള്ള അദ്ധ്വാ​നം അദ്ദേ​ഹ​ത്തെ സം​ബ​ന്ധി​ച്ചി​ട​ത്തോ​ളം വളരെ ക്ഷീ​ണി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​താ​യി​രു​ന്നു. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ കാ​ലു​കൾ​ക്കു നീ​ങ്ങു​വാ​നു​ള്ള ശക്തി നഷ്ട​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു.

അവ​രു​ടെ തല​യ്ക്കു​മു​ക​ളി​ലൂ​ടെ സൂ​ര്യ​ന്റെ ഘോ​ഷ​യാ​ത്ര കട​ന്നു പോയി. വെ​യി​ലിൽ പ്രഭു വാടി. തോ​ട്ട​ക്കാ​രൻ വാടി. ഭൂ​മി​യി​ലു​ള്ള സകല ജീ​വ​ജാ​ല​ങ്ങ​ളും വാടി. പി​ന്നെ കാ​റ്റിൽ വാടിയ അപ്പ​ച്ചെ​ടി​ക​ളു​ടെ ഗന്ധം അരി​ച്ചു വന്ന​പ്പോൾ തോ​ട്ട​ക്കാ​രൻ ഉണർ​ന്നു. അയാൾ ഇളകി. അയാൾ തി​രി​ഞ്ഞു നട​ന്നു. വാടിയ അപ്പ​ച്ചെ​ടി​ക​ളു​ടെ ഗന്ധം വന്നി​രു​ന്ന​തു് അയാ​ളു​ടെ തോ​ട്ട​ത്തിൽ നി​ന്നാ​യി​രു​ന്നു. ഒരു നാ​യ​യെ​പ്പോ​ലെ മണം പി​ടി​ച്ചു് അയാൾ നട​ന്നു തോ​ട്ട​ത്തി​ലെ​ത്തി.

അയാൾ പാ​പ​ഭാ​ര​ത്തോ​ടെ തോ​ട്ട​ത്തി​ലേ​ക്കു കട​ന്നു. രാ​വി​ലെ മുതൽ നന​വി​ല്ലാ​തെ ഉണ​ങ്ങി​ക്കി​ട​ക്കു​ന്ന തോ​ട്ടം. എന്തൊ​ര​ക്ര​മ​മാ​ണു താൻ കാ​ണി​ച്ച​തു്? അയാൾ വാ​ത്സ​ല്യ​ത്തോ​ടെ ചെ​ടി​ക​ളെ നോ​ക്കി. ക്ഷീ​ണി​ച്ചു വാടിയ അപ്പ​ച്ചെ​ടി​ക​ളു​ടെ കു​ഴ​ഞ്ഞു തൂ​ങ്ങിയ തലകൾ കൈ​യി​ലെ​ടു​ത്തു. മക്ക​ളെ, ഇത്ര വേഗം വാ​ടി​യാ​ലോ? അതി​ന​ടു​ത്തു​ത​ന്നെ ഒരാ​ഴ്ച​മു​മ്പു സൂ​ര്യ​കാ​ന്തി​പ്പൂ വി​ത്തു പാകിയ തട​ത്തിൽ തഴ​ച്ചു വള​രു​ന്ന ആര്യോ​ഗ്യ​മു​ള്ള പു​ല്ലു​കൾ അയാൾ കൗ​തു​ക​പൂർ​വ്വം നോ​ക്കി. പി​ന്നെ കള്ളി​ച്ചെ​ടി​കൾ. അവ തോ​ട്ട​ത്തി​ന​ക​ത്തും വേ​ലി​ക്ക​രു​കി​ലും അച​ഞ്ച​ല​രാ​യി നി​ല​കൊ​ണ്ടു. വെ​ള്ള​മി​ല്ലാ​യ്മ അവർ​ക്കു് ഒരു വി​ഷ​മ​വും ഉണ്ടാ​ക്കു​ന്നി​ല്ല.

തോ​ട്ട​ക്കാ​രൻ തൊ​ട്ടി​യെ​ടു​ത്തു് കി​ണ​റ്റു കര​യി​ലേ​ക്കു നട​ന്നു. വെ​ള്ളം മു​ക്കി തോ​ട്ട​ത്തിൽ നന തു​ട​ങ്ങി. ചൂ​ടു​ള്ള മണ്ണിൽ വെ​ള്ളം വീ​ണ​പ്പോൾ മാ​ദ​ക​മായ മണം പൊ​ങ്ങി. സാ​വ​ധാ​ന​ത്തിൽ അപ്പ​ച്ചെ​ടി​കൾ തല​യു​യർ​ത്തി, ചി​രി​ച്ചു്, കാ​റ്റി​ലാ​ടി വാസന പു​റ​ത്തു​വി​ട്ടു.

അയാൾ ചി​രി​ച്ചു. അയാൾ ചു​റ്റും മറ​ന്നു. സ്വയം മറ​ന്നു. തോ​ട്ട​ത്തി​ലെ കാ​ട​ന്മാ​രായ മക്ക​ളെ അയാൾ പു​ണർ​ന്നു. അവരെ ഉമ്മ വെ​ച്ചു.

പി​ന്നെ സൂ​ര്യൻ അസ്ത​മി​ക്കാൻ തയ്യാ​റാ​യ​പ്പോൾ ആ തോ​ട്ട​ക്കാ​രൻ വീ​ണ്ടും പരി​സ​ര​ബോ​ധ​മു​ള്ള​വ​നാ​യി ചു​റ്റും നോ​ക്കി. മാ​ളി​ക​യു​ടെ മട്ടു​പ്പാ​വിൽ പ്രഭു അന​ക്ക​മി​ല്ലാ​തെ നി​ല്ക്കു​ന്നു. സൂ​ര്യ​പ്ര​കാ​ശം പി​ന്നിൽ​നി​ന്നു വരു​ന്ന​തി​നാൽ അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ മുഖം വ്യ​ക്ത​മ​ല്ല. തോ​ട്ട​ക്കാ​രൻ ഞെ​ട്ടി. അയാൾ ഓർ​മ്മി​ച്ചു. അയാ​ളു​ടെ ആഹ്ലാ​ദം പറ​ന്നു. ദുഃ​ഖ​വും പേറി അയാൾ തോ​ട്ട​ത്തി​ന്നു പു​റ​ത്തു കട​ന്നു്, മാ​ളി​ക​യു​ടെ​നേർ​ക്കു നട​ന്നു. മാ​ളി​ക​യു​ടെ ഔന്ന​ത്യം നി​ഴൽ​വി​രി​ച്ച മു​റ്റ​ത്തു് അയാൾ നി​ന്നു; തല​യു​യർ​ത്തി നോ​ക്കി. പ്ര​ഭു​വി​ന്റെ മുഖം അപ്പോ​ഴും സ്പ​ഷ്ട​മ​ല്ല. തല​കു​നി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു തോ​ട്ട​ക്കാ​രൻ പറ​ഞ്ഞു.

“പ്രഭോ! അവി​ടു​ന്നു് എന്റെ കു​ടും​ബ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി പറ​ഞ്ഞ​തു ശരി​യാ​ണു്. എന്റെ കെ​ട്ടി​യ​വ​ളും മക്ക​ളും ഇപ്പോൾ​ത്ത​ന്നെ പകു​തി​പ്പ​ട്ടി​ണി​യാ​ണു്. അവി​ടു​ന്നു തരു​ന്ന ശമ്പ​ള​വും കി​ട്ടി​യി​ല്ലെ​ങ്കിൽ അവർ മു​ഴു​പ്പ​ട്ടി​ണി​യു​മാ​കും. സാ​ര​മി​ല്ല. അവർ അങ്ങ​നെ വള​രു​ന്ന​തിൽ എനി​ക്കു വി​ഷ​മ​മി​ല്ല. പക്ഷേ, ഈ തോ​ട്ടം വി​ട്ടു​പോ​കു​ന്ന​തിൽ എനി​ക്കു സങ്ക​ട​മു​ണ്ടു്. അങ്ങ് എനി​ക്കു ശമ്പ​ളം തന്നി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും വേ​ണ്ടി​ല്ല, ഞാൻ ഈ തോ​ട്ട​ത്തിൽ പണി ചെ​യ്തോ​ട്ടെ?”

അയാൾ സ്വയം മന​സ്സി​ലാ​ക്കി​യി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത പ്രാ​കൃ​ത​നായ ഒരു തോ​ട്ട​ക്കാ​ര​നാ​യി​രു​ന്നു.

Colophon

Title: Kumkumam vithariya vazhikal (ml: കു​ങ്കു​മം വി​ത​റിയ വഴികൾ).

Author(s): E Harikumar.

First publication details: Sahitya Pravarthaka Sahakarana Sangham; Kottayam, Kerala; 1979.

Deafult language: ml, Malayalam.

Keywords: Short stories, E Harikumar, Kumkumam vithariya vazhikal, ഇ ഹരി​കു​മാർ, കു​ങ്കു​മം വി​ത​റിയ വഴികൾ, Open Access Publishing, Malayalam, Sayahna Foundation, Free Software, XML.

Digital Publisher: Sayahna Foundation; JWRA 34, Jagthy; Trivandrum 695014; India.

Date: January 1, 2022.

Credits: The text of the original item is copyrighted to Lalitha Harikumar. The text encoding and editorial notes were created and​/or prepared by the Sayahna Foundation and are licensed under a Creative Commons Attribution By NonCommercial ShareAlike 4​.0 International License (CC BY-​NC-SA 4​.0). Commercial use of the content is prohibited. Any reuse of the material should credit the copyright holder and Sayahna Foundation and must be shared under the same terms.

Cover: Girls on the Bridge, a painting by Edvard Munch (1863–1944). The image is taken from Wikimedia Commons and is gratefully acknowledged.

Production history: Data entry: E Harikumar; Proofing: KB Sujith; Typesetter: Sayahna Foundation; Editor: PK Ashok; Encoding: CVR.

Production notes: The entire document processing has been done in a computer running GNU/Linux operating system and TeX and friends. The PDF has been generated using XeLaTeX from TeXLive distribution 2021 using Ithal (ഇതൾ), an online framework for text formatting. The TEI (P5) encoded XML has been generated from the same LaTeX sources using LuaLaTeX. HTML version has been generated from XML using XSLT stylesheet (sfn-​tei-html.xsl) developed by CV Radhakrkishnan.

Fonts: The basefont used in PDF and HTML versions is RIT Rachana authored by KH Hussain, et al., and maintained by the Rachana Institute of Typography. The font used for Latin script is Linux Libertine developed by Phillip Poll.

Web site: Maintained by KV Rajeesh.

Download document sources in TEI encoded XML format.

Download PDF.