SFNസായാഹ്ന ഫൌണ്ടേഷൻ
images/tkn-chuvanna-kadal-cover.jpg
Late Autumn Plant, embroidery and mixed technique on fabric by Paul Klee (1879–1940).
ഏഴു്

മന​സ്സി​ന്റെ മൂ​ടു​പ​ടം പതു​ക്കെ നീ​ങ്ങു​ന്നു. മണ്ണി​ന്ന​ടി​യിൽ​നി​ന്നു് ഒരു വി​ത്തു് മു​ള​ച്ചു​വ​രും​പോ​ലെ അബോ​ധാ​വ​സ്ഥ​യെ പി​ളർ​ന്നു കൊ​ണ്ടു് ഓർമ തല​പൊ​ക്കു​ന്നു.

ഉറ​ക്ക​മാ​യി​രു​ന്നോ? അതേ, ഉറ​ക്കം​ത​ന്നെ. നീണ്ട ഉറ​ക്കം. പല രാ​ത്രി​ക​ളാ​യി ഉറ​ങ്ങീ​ട്ടി​ല്ല. അതു​കൊ​ണ്ടു മതി​കെ​ട്ടു​റ​ങ്ങി​പ്പോ​യ​താ​വ​ണം. ജോ​ലി​കൾ പല​തു​മു​ണ്ടു്. എഴു​ന്നേൽ​ക്ക​ണം; പു​റ​പ്പെ​ട​ണം. അങ്ങ​നെ മതി​കെ​ട്ടു​റ​ങ്ങ​രു​താ​യി​രു​ന്നു. കഴി​ഞ്ഞ രാ​ത്രി എന്തൊ​ക്കെ സം​ഭ​വി​ച്ചോ ആവോ!

പ്ര​ജ്ഞ പി​ന്നെ​യും മാ​ള​ത്തി​ലേ​ക്കു തല​വ​ലി​ക്കു​ന്നു.

ഉറ​ക്ക​ത്തി​ന്റെ കയ​ത്തിൽ മു​ങ്ങു​ന്നു.

ആരെ​ങ്കി​ലു​മൊ​ന്നു കു​ലു​ക്കി​വി​ളി​ച്ചെ​ങ്കിൽ! അമ്മ​യെ​വി​ടെ? വി​ളി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടോ?

“മോനേ, പൊ​ക്കാ, പൊ​ക്കാ!” ശ്ര​ദ്ധി​ക്കാൻ ശ്ര​മി​ച്ചു. ഇല്ല നല്ല പുതുമ! അമ്മ​യും ഉറ​ങ്ങു​ക​യാ​ണോ? എല്ലാ​വ​രും ഒരു​പോ​ലെ ഉറ​ങ്ങു​ക​യാ​വ​ണം. എന്തു​പ​റ്റി?

ഓ! ഒന്നെ​ഴു​ന്നേ​ല്ക്കാൻ കഴി​ഞ്ഞെ​ങ്കിൽ! കൺ​പീ​ലി​കൾ ശക്തി​യോ​ടെ ഒന്നു തി​രു​മ്മി​യാൽ ഉറ​ക്കം വി​ട്ടു​നിൽ​ക്കും. കണ്ണു തു​റ​ക്കാൻ കഴി​യും. ഛേ! കൈകൾ അന​ങ്ങാൻ കൂ​ട്ടാ​ക്കു​ന്നി​ല്ല. കാ​ലി​നും എന്തോ കു​ഴ​പ്പ​മു​ണ്ടു്. ഒരേ കി​ട​പ്പിൽ ഇള​കാ​തെ ഉറ​ങ്ങി​പ്പോ​യ​തു​കൊ​ണ്ടു് അവ​യ​വ​ങ്ങൾ തരി​ച്ച​താ​വും. പണ്ടും അങ്ങ​നെ പറ്റീ​ട്ടു​ണ്ടു്. അല്പം കഴി​ഞ്ഞാൽ എല്ലാം നേ​രെ​യാ​വും.

ആരോ വരു​ന്നു​ണ്ടു്. നല്ല​തു്! തല​യ്ക്കാ​ണു് കു​ടു​തൽ കു​ഴ​പ്പം. ഉറ​ക്കെ പി​ടി​ച്ചു​കു​ലു​ക്ക​ണേ! എന്നാൽ കു​ഴ​പ്പ​മൊ​ക്കെ നീ​ങ്ങും.

തണു​ത്ത കൈ​വി​രൽ​കൊ​ണ്ടു നെ​റ്റി​യിൽ ആരോ തലോ​ടു​ന്നു, അതു വേ​ണ്ടാ. തലോ​ടു​മ്പോൾ ഉറ​ക്കം കൂ​ടു​ത​ലാ​വും. ആരാ​വ​ണം തലോ​ടു​ന്ന​തു്? അമ്മ​യു​ടെ കൈ​വി​ര​ലു​കൾ​ക്കു കൂ​ടു​തൽ തഴ​മ്പു​ണ്ടു്. ഇത​ങ്ങ​നെ​യ​ല്ല. പൂ​വി​തൾ​പോ​ലെ നനു​ത്ത വി​ര​ലു​ക​ളാ​ണു്.

“പാ​ഞ്ചാ​ലി​യാ​ണോ?”

പതു​ക്കെ​പ്പ​തു​ക്കെ തേ​ങ്ങു​ന്ന ശബ്ദം. അതേ, പാ​ഞ്ചാ​ലി​ത​ന്നെ, ഉറ​ങ്ങു​ന്ന​വ​രു​ടെ നെ​റ്റി തലോ​ടി​ക്കൊ​ണ്ടു വല്ല​വ​രും കര​യാ​റു​ണ്ടോ? ഇവൾ​ക്കെ​ന്തു​പ​റ്റി? നേരം പു​ല​രു​ന്ന​തി​നു മു​മ്പു് ഇങ്ങ​നെ ബദ്ധ​പ്പെ​ട്ടോ​ടി​വ​ന്നു കരയാൻ കാരണം? ഒന്നും മി​ണ്ടു​ന്നി​ല്ല. ചോ​ദി​ക്കാം:

“പാ​ഞ്ചാ​ലീ!”

“ഏ?”

“എന്തി​നാ കരേ​ണ​ത്?”

“തോനെ നൊ​ന്തോ?”

“എന്തു്?”

“തലേൽ മു​റി​ഞ്ഞി​റ്റ്ണ്ടോ?”

എന്തു മു​റി​വു്? ആരെ​പ്പ​റ്റി​യാ​ണി ചോ​ദി​ക്കു​ന്ന​തു്? ഓ! കു​റ​ച്ച​ധി​കം ഉറ​ങ്ങി​പ്പോ​യ​തി​നു പരി​ഹ​സി​ക്കാൻ വന്ന​താ​ണ​ല്ലോ? കാ​ട്ടി​ത്ത​രാം. എന്തൊ​ര​ഭി​ന​യ​മാ​ണു്! കള്ള​ക്ക​ര​ച്ചിൽ. തി​രു​മ്മി​ത്തി​രു​മ്മി കണ്ണിൽ​നി​ന്നു വെ​ള്ളം വരു​ത്തു​ന്നു​ണ്ടാ​വും. രാ​വി​ലെ തന്നെ വന്നു പരി​ഹ​സി​ച്ച​തി​നു തക്ക കൂലി കൊ​ടു​ക്ക​ണം. വെ​റു​തെ വി​ട്ടാൽ പറ്റി​ല്ല. നെ​റ്റി​യിൽ നി​ന്നു കൈ​യെ​ടു​ത്തു​ക​ള​ഞ്ഞ​ല്ലോ. എവി​ടെ​യാ​ണ​വൾ നിൽ​ക്കു​ന്ന​തു്? കണ്ടെ​ത്തീ​ട്ടു​വേ​ണം കൈയിൽ കേ​റി​പ്പി​ടി​ക്കുക. അധി​ക​നേ​രം അങ്ങ​നെ ആലോ​ചി​ച്ചു കഴി​ച്ചാൽ പറ്റി​ല്ല.

പൊ​ക്കൻ കണ്ണു​തു​റ​ന്നു.

കറു​ത്ത മേ​ഘ​ങ്ങൾ​കൊ​ണ്ടു രാ​ക്ഷ​സ​ന്മാ​രു​ടെ ഭീ​മാ​കാ​രം സൃ​ഷ്ടി​ച്ചു​നിൽ​ക്കു​ന്ന ആകാശം. അവി​ട​വി​ടെ ഒളി​ഞ്ഞു നോ​ക്കു​ന്ന ചില നക്ഷ​ത്ര​ങ്ങൾ. രാ​ക്ഷ​സ​ന്മാർ ചവി​ട്ടി​നിൽ​ക്കു​ന്ന​തു ചോ​ര​ക്ക​ള​ത്തി​ലാ​ണു്. എല്ലാം ഇള​കി​മ​റി​യു​ന്നു. പേ​ടി​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന കാഴ്ച. ഒട്ടും പ്രേ​രണ ചെ​ലു​ത്താ​തെ കൺ​പോ​ള​കൾ അട​ഞ്ഞു. ഇരു​ട്ടാ​ണു ഭേദം. ഇരു​ട്ടിൽ എല്ലാം ഇല്ലാ​താ​യ​പ്പോൾ അവൻ അന​ങ്ങാ​തെ കി​ട​ന്നു്. പി​ന്നെ​യും ആലോ​ചി​ച്ചു.

അതു് ആകാ​ശ​മാ​ണോ? എങ്കി​ലി​ങ്ങ​നെ തെ​ള്ളി​ത്തെ​ള്ളി കളി​ക്കു​ന്ന​തെ​ന്തു്? കു​ടി​യിൽ കി​ട​ന്നു നോ​ക്കി​യാൽ എങ്ങ​നെ ആകാശം കാണും? തല​യ്ക്കൊ​രു വെ​ളി​വു​മി​ല്ല. കഴി​ഞ്ഞ​തൊ​ന്നും ഓർ​മ​യി​ല്ല. തല അങ്ങോ​ട്ടു​മി​ങ്ങോ​ട്ടു​മി​ട്ടു് ഉരു​ട്ടി​നോ​ക്കി. വേ​ദ​നി​ക്കു​ന്നു. തല മാ​ത്ര​മ​ല്ല, ശരീരം മു​ഴു​വ​നും വേ​ദ​നി​ക്കു​ന്നു… കഴി​ഞ്ഞ കാ​ര്യ​ങ്ങ​ളിൽ എവി​ടെ​യെ​ങ്കി​ലും ഒരു പി​ടു​ത്തം കി​ട്ടി​യാൽ മതി​യാ​യി​രു​ന്നു.

ആടി​ക്ക​ളി​ക്കു​ന്ന ആകാ​ശ​മാ​ണു് പി​ന്നെ​യും മന​സ്സി​ലേ​ക്കു് ഇഴ​ഞ്ഞു വരു​ന്ന​തു്. ആ ഒളി​ഞ്ഞു​നോ​ക്കു​ന്ന നക്ഷ​ത്ര​ങ്ങൾ! അവയെ മു​മ്പെ​ങ്ങോ കണ്ടി​ട്ടു​ണ്ടു്. പരി​ച​യ​മു​ള്ള നക്ഷ​ത്ര​ങ്ങ​ളാ​ണു്. എവി​ടെ​വെ​ച്ചാ​വും കണ്ട​തു്? ഇരു​ട്ടിൽ മു​ങ്ങി​നിൽ​ക്കു​ന്ന തല​ച്ചോ​റിൽ വെ​ളി​ച്ച​ത്തി​ന്റെ ചെ​റി​യൊ​രു പൊരി മി​ന്നാ​മി​നു​ങ്ങു​പോ​ലെ പാ​റി​ക്ക​ളി​ച്ചു. ഓർമ തി​രി​ച്ചെ​ത്തു​ക​യാ​ണു്. ഭാ​ഗ്യം!

പൊ​ക്ക​ന്റെ മുഖം തെ​ളി​ഞ്ഞു. മന​സ്സി​ന്റെ കനം കു​റ​ഞ്ഞു. പൂ​ഴി​യിൽ കി​ട​ന്നു കു​ഞ്ഞാ​ലി​ക്കു നക്ഷ​ത്രം നോ​ക്കി ദി​ക്ക​റി​യാ​നു​ള്ള വിദ്യ പഠി​പ്പി​ച്ചു​കൊ​ടു​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. കു​ഞ്ഞാ​ലി ബു​ദ്ധി​യു​ള്ള​വ​നാ​ണു്; സ്നേ​ഹ​വും. ഉറ​ക്ക​വും ക്ഷീ​ണ​വു​മു​ള്ള​പ്പോൾ പൂ​ഴി​യിൽ കി​ട​ന്ന​താ​ണു് തെ​റ്റു്. മതി​കെ​ട്ടു​റ​ങ്ങി​പ്പോ​യി. സാ​ര​മി​ല്ല. നേരം പു​ല​രു​ന്ന​തേ​യു​ള്ളൂ. ആകാ​ശ​ത്തിൽ അവി​ട​വി​ടെ ചു​വ​പ്പു കണ്ട​ല്ലോ. കു​ഞ്ഞാ​ലി​യെ വി​ളി​ക്ക​ണം.

“കു​ഞ്ഞാ​ലീ!”

മി​ണ്ടു​ന്നി​ല്ല; നല്ല ഉറ​ക്ക​മാ​ണു്. ഇനി താ​മ​സി​ച്ചാൽ പറ്റി​ല്ല. വേഗം എഴു​ന്നേ​റ്റു പോ​യി​ല്ലെ​ങ്കിൽ വല്ല​വ​രും വന്നു കാണും. കട​പ്പു​റം കാ​ക്കു​ന്ന​വർ മരം​പോ​ലെ പൂ​ഴി​യിൽ വീ​ണു​കി​ട​ക്കു​ന്ന​തു കണ്ടാൽ കു​റ​ച്ചി​ലാ​ണു്. പരി​ഹ​സി​ക്കും. വേ​ഗ​ത്തിൽ എഴു​ന്നേ​റ്റു് കു​ഞ്ഞാ​ലി​യു​ടെ കാ​ലു​പി​ടി​ച്ചു് പൂ​ഴി​യി​ലൂ​ടെ രണ്ടു​ചാൽ അങ്ങോ​ട്ടു​മി​ങ്ങോ​ട്ടും വലി​ക്ക​ണം. ഉണർ​ന്നു ലഹ​ള​കൂ​ട്ടും; കൂ​ട്ട​ട്ടെ.

ഉത്സാ​ഹ​ത്തോ​ടെ കണ്ണു​തു​റ​ന്നു.

ആകാ​ശ​ത്തി​ലെ രാ​ക്ഷ​സ​ന്മാർ ഒന്നി​ച്ചു​കൂ​ടി ഒരു പർ​വ്വ​ത​മാ​യി ഒത്ത​മു​ക​ളിൽ നിൽ​ക്കു​ന്നു. ചു​വ​പ്പു​നി​റം പറ്റി​ക്ക​ണ്ട സ്ഥ​ല​ത്തു മു​ഴു​വൻ ഇപ്പോൾ ഇരു​ട്ടാ​ണു്.

നേരം പു​ല​രു​ക​യ​ല്ലേ?

ഒന്നും മന​സ്സി​ലാ​വു​ന്നി​ല്ല.

എന്താ​യാ​ലും എഴു​ന്നേൽ​ക്കാം.

തല പൊ​ക്കി.

വയ്യാ!

തല പൊ​ക്കു​മ്പോൾ കൈ​യ്ക്കും കാ​ലി​നു​മാ​ണു് വേദന.

തല ഇള​കു​മ്പോൾ ആകാ​ശ​വും ഇള​കു​ന്നു.

ആകാശം ഇള​കു​മ്പോൾ ഒത്ത​മു​ക​ളി​ലു​ള്ള പർ​വ്വ​ത​വും അതിനു ചു​റ്റു​മു​ള്ള നക്ഷ​ത്ര​ങ്ങ​ളും ഇള​കു​ന്നു; ഊഞ്ഞാ​ലാ​ടും​പോ​ലെ. നോ​ക്കാൻ​വ​യ്യാ. മറ്റൊ​രാ​ളു​ടെ സഹാ​യ​മി​ല്ലാ​തെ എഴു​ന്നേ​ല്ക്കാൻ പറ്റു​മെ​ന്നു തോ​ന്നു​ന്നി​ല്ല. കു​ഞ്ഞാ​ലി ഉണ​ര​ട്ടെ; ഉറ​ക്കെ വി​ളി​ച്ചു.

“കു​ഞ്ഞാ​ലീ”

പി​ന്നെ​യും പി​ന്നെ​യും വി​ളി​ച്ചു. ശബ്ദ​ത്തി​നെ​ന്തൊ​രു മു​ഴ​ക്കം!

“കു​ഞ്ഞാ​ലീ!”

അൽ​പ്പ​നി​മി​ഷ​ങ്ങൾ​ക്ക​കം ആ വിളി മറ്റൊ​രു ശബ്ദ​ത്തിൽ ആവർ​ത്തി​ക്കു​ന്നു:

“കു​ഞ്ഞാ​ലീ!”

ആരു​മി​ല്ല. എത്ര​നേ​ര​മ​ങ്ങ​നെ വി​ളി​ക്കും? ചരി​ഞ്ഞു കി​ട​ക്കാൻ നോ​ക്കി. ആകാ​ശ​ത്തി​ന്റെ ഊഞ്ഞാ​ലാ​ട്ടം പി​ന്നെ​യും ആരം​ഭി​ച്ചു. വല്ലാ​ത്ത വിഷമം. വലി​യൊ​രു കെ​ണി​യി​ലാ​ണു് കു​ടു​ങ്ങി​യ​തു്. കൈയും കാ​ലു​മൊ​ക്കെ അന​ക്കാൻ കഴി​യാ​ത്ത​വി​ധം അതിൽ അക​പ്പെ​ട്ടു​പോ​യി​രി​ക്കു​ന്നു. എന്തു ചെ​യ്തും ഈ കെ​ണി​യിൽ നി​ന്നു് പു​റ​ത്തു ചാടണം. എഴു​ന്നേൽ​ക്കാ​നു​ള്ള ശ്ര​മ​മാ​ണു് പി​ന്നെ. തി​രി​യാ​നും മറി​യാ​നും കഴി​യാ​തെ, കൈയും കാലും ഇള​ക്കാൻ പറ്റാ​തെ, എങ്ങ​നെ എഴു​ന്നേൽ​ക്കും? ഒന്നി​ള​കി​യാൽ ശരീരം മു​ഴു​വൻ കല​ശ​ലായ വേദന. സഹി​ക്കാൻ തന്നെ തീ​രു​മാ​നി​ച്ചു. നി​ല​ത്തു തോ​ള​മർ​ത്തി നി​ര​ങ്ങാം. നി​ര​ങ്ങി. നി​ര​ങ്ങി​യ​പ്പോ​ഴാ​ണു് മന​സ്സി​ലാ​യ​തു്, കി​ട​ക്കു​ന്ന​തു പൂ​ഴി​യി​ല​ല്ല. പരു​പ​രു​ത്ത മര​ക്ക​ഷ​ണ​ത്തിൽ തട്ടി പു​റ​ത്തെ തൊ​ലി​യു​രി​യു​ന്നു. പല്ലു​ക​ടി​ച്ചു വേദന സഹി​ച്ചു. അങ്ങ​നെ ക്ലേ​ശി​ച്ചു നി​ര​ങ്ങി​യാൽ എവി​ടെ​യെ​ങ്കി​ലും ചെ​ന്നെ​ത്തും. എത്താ​തി​രി​ക്കി​ല്ല.

വള​രെ​യേ​റെ അദ്ധ്വാ​നി​ച്ചും വേദന സഹി​ച്ചു​മാ​ണു് നി​ര​ങ്ങു​ന്ന​തു്. എവി​ടെ​ച്ചെ​ന്നെ​ത്തു​മെ​ന്നു തീർ​ച്ച​യി​ല്ല. ഏതു നര​ക​ത്തി​ലാ​യാ​ലും വേ​ണ്ടി​ല്ല, ഇത​ല്ലാ​ത്ത മറ്റൊ​രു സ്ഥ​ല​ത്തെ​ത്തി​യാൽ മതി.

തല എവി​ടെ​യോ ചെ​ന്നു തട്ടി. യാത്ര അവ​സാ​നി​ച്ചോ? കരി​മ്പ​ട​പ്പു​ഴു പൂ​ഴി​യി​ലൂ​ടെ അരി​ക്കു​ന്ന​തു ചെ​റു​പ്പ​ത്തിൽ പല​പ്പോ​ഴും അവൻ നോ​ക്കി​നി​ന്നി​ട്ടു​ണ്ടു്. ഉടൽ അൽ​പ്പ​മൊ​ന്നു വള​ച്ചു് തല മു​മ്പോ​ട്ടു നീ​ക്കും; തല​യു​ടെ സ്ഥാ​ന​ത്തു് ഉട​ലെ​ത്തി​യാൽ പി​ന്നെ​യും അതു് ആവർ​ത്തി​ക്കും. അങ്ങ​നെ​യാ​ണു് അതി​ന്റെ യാത്ര. മു​റ്റ​ത്തു​നി​ന്നു കു​ടി​യി​ലെ ഓല​മ​റ​യിൽ ചെ​ന്നു​പ​റ്റാൻ കരി​മ്പ​ട​പ്പു​ഴു ഒരു​പാ​ടു സമ​യ​മെ​ടു​ക്കും. ഓല​മ​ട​തൊ​ടാ​റാ​വു​ന്ന​തു​വ​രെ പൊ​ക്കൻ അതിനെ ശ്ര​ദ്ധി​ച്ചി​രി​ക്കും. തൊ​ടു​മെ​ന്നു തോ​ന്നി​യാൽ കൈ​യി​ലു​ള്ള ഈർ​ക്കി​ലി​യിൽ തോ​ണ്ടി അതിനെ പു​റ​പ്പെ​ട്ട സ്ഥ​ല​ത്തു​ത​ന്നെ എത്തി​ക്കും. അവൻ ഇപ്പോൾ ഒരു കരി​മ്പ​ട​പ്പു​ഴു​വാ​ണു്. ഇഴ​യു​ന്ന​തു മലർ​ന്നാ​ണെ​ന്നൊ​രു വ്യ​ത്യാ​സം മാ​ത്രം. നി​രു​പ​ദ്ര​വി​ക​ളായ പ്രാ​ണി​ക​ളെ ദ്രോ​ഹി​ക്കു​ന്ന​തു പാ​പ​മാ​ണെ​ന്നു് അമ്മ പല​പ്പോ​ഴും ഉപ​ദേ​ശി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടു്. കൂ​ട്ടാ​ക്കി​യി​ല്ല. കരി​മ്പ​ട​പ്പു​ഴു​വി​ന്റെ ശാ​പ​മാ​യി​രി​ക്കും അവനെ ഈ നി​ല​യി​ലെ​ത്തി​ച്ച​തു്. ഒന്നു കൂടി നി​ര​ങ്ങാൻ ശ്ര​മി​ച്ചു; സാ​ധ്യ​മ​ല്ല.

ഗതി​മു​ട്ടി​യ​പ്പോൾ പി​ന്നെ​യും ആലോ​ചി​ക്കാൻ തു​ട​ങ്ങി. പരി​സ​ര​ത്തെ​പ്പ​റ്റി ഒന്നും അറി​യാൻ കഴി​യാ​തെ, ആകാശം നോ​ക്കി മലർ​ന്നു കി​ട​ക്കു​ന്ന അവ​ന്റെ മു​മ്പിൽ കല​ങ്ങി​ച്ചു​വ​ന്ന രണ്ടു കണ്ണു​കൾ പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​പ്പെ​ട്ടു. മനു​ഷ്യ​ന്റെ കണ്ണ​ല്ല. കൺ​പോ​ള​കൾ​ക്കു ചു​റ്റും നനഞ്ഞ പൂഴി പറ്റി​പ്പി​ടി​ച്ചു​നിൽ​ക്കു​ന്നു. സൂ​ക്ഷി​ച്ചു നോ​ക്കി. വലിയ കട​ലാ​മ​യാ​ണു്. മു​ട്ട​യി​ടാൻ പൂ​ഴി​പ്പ​ര​പ്പി​ലേ​ക്കു കയ​റി​വ​ന്ന​താ​യി​രു​ന്നു. തഞ്ചം പാർ​ത്തു പതു​ങ്ങി​യി​രു​ന്ന​വർ ഓടി​ച്ചെ​ന്നു പി​ടി​ച്ചു. പി​ടി​ച്ചു മലർ​ത്തി​യി​ട്ടു. മലർ​ത്തി​യി​ട്ടാൽ ആമ കീ​ഴ​ട​ങ്ങും. കീ​ഴ​ട​ങ്ങിയ ആമ കൈയും കാ​ലു​മെ​ടു​ത്തു നെ​ഞ്ചി​ല​ടി​ച്ചു പൂ​ഴി​യിൽ കി​ട​ന്നു വട്ടം കറ​ങ്ങും. ചു​റ്റും കൂ​ടി​യ​വർ കൈ​കൊ​ട്ടി രസി​ക്കും. കൂ​ട്ട​ത്തിൽ അവ​നു​മു​ണ്ടു്.

എന്തു ബഹ​ള​മാ​ണു്! എല്ലാ​വ​രും​കൂ​ടി ആർ​ത്ത​ട്ട​ഹ​സി​ക്കു​ന്നു. നെ​ഞ്ചി​ലി​ടി​ച്ചു കണ്ണീ​രൊ​ഴു​ക്കി ‘എന്നെ വി​ട്ട​യ​യ്ക്ക​ണേ’ എന്നു് ആമ അപേ​ക്ഷി​ക്കു​ക​യാ​ണു്. ആർ​ക്കും അതു് മന​സ്സി​ല​വു​ന്നി​ല്ല. പൂ​ഴി​യിൽ ഒഴു​കി​ച്ചേ​രു​ന്ന അതി​ന്റെ കണ്ണീർ ആരും കാ​ണു​ന്നി​ല്ല. അവനു മന​സ്സി​ലാ​യി; അവൻ കണ്ടു.

“വേ​ണ്ടാ വേ​ണ്ടാ!” അവൻ വി​ളി​ച്ചു പറ​ഞ്ഞു. കൂ​ട്ടു​കാ​രെ തട​ഞ്ഞു​നിർ​ത്തി…

ഹോ! മര​ണ​വേ​ദന! കൈകൾ ഉള​ക്കി​യ​താ​ണു് കു​ഴ​പ്പം. കട​ലാ​മ​യും കൂ​ട്ടു​കാ​രു​മി​ല്ല. എല്ലാം തോ​ന്നൽ. അവൻ ഇപ്പോൾ കീ​ഴ​ട​ങ്ങിയ കട​ലാ​മ​യേ​ക്കാൾ കഷ്ട​മാ​ണു്. മലർ​ന്നു​കി​ട​ന്നു നി​ര​ങ്ങു​മ്പോൾ കൈകൾ പി​റ​കിൽ കു​ടു​ങ്ങി​ക്കി​ട​ക്കു​ന്നു.

തല ചെ​ന്നു മു​ട്ടി​യ​തി​ന​പ്പു​റം എന്തോ ഉയർ​ന്നു​നിൽ​ക്കു​ന്നു​ണ്ടു്. നി​ര​ങ്ങാൻ വയ്യാ. തല പൊ​ളി​ഞ്ഞു​പോ​കും. പൊ​ളി​യു​ന്നെ​ങ്കിൽ പൊ​ളി​യ​ട്ടെ. കി​ണ​ഞ്ഞു ശ്ര​മി​ച്ചു. മു​ക​ളി​ലേ​ക്കാ​ണു് നീ​ങ്ങു​ന്ന​തു്. വേ​ദ​നി​ച്ചാ​ലും വേ​ണ്ടി​ല്ല, കാൽ​മ​ട​മ്പു​കൾ ഊന്നി ഒന്നു കു​തി​ച്ചു. ഇപ്പോൾ എവി​ടെ​യോ ചാ​രി​ക്കി​ട​ക്കു​ന്ന അനു​ഭ​വം. കഠി​നാ​ദ്ധ്വാ​നം​കൊ​ണ്ടു വി​യർ​ത്തു​കു​ളി​ച്ച ശരീ​ര​ത്തിൽ തണു​പ്പു​കാ​റ്റു വീ​ശു​ന്നു. ചന്ദ​ന​ത്തൈ​ലം പു​ര​ട്ടു​ന്ന സുഖം.

എല്ലാം വെറും സ്വ​പ്ന​മാ​ണോ? സ്ഥ​ല​ത്തെ​പ്പ​റ്റി ഒന്നും അറി​ഞ്ഞു കൂടാ. ഇരു​വ​ശ​ത്തും മതി​ലു​കൾ പോലെ എന്തോ ഉയർ​ന്നു​നി​ന്നു് കാ​ഴ്ച​യെ മറ​യ്ക്കു​ന്നു. അതി​ന​പ്പു​റ​മെ​ന്താ​വാം? വളരെ ശ്ര​ദ്ധി​ച്ചു​നോ​ക്കി​യി​ല്ലെ​ങ്കിൽ ഉരു​ണ്ടു​വീ​ഴും; അതു​വ​രെ​യു​ള്ള ശ്രമം വി​ഫ​ല​മാ​വും. തല പതു​ക്കെ ഉയർ​ത്തി, കഴു​ത്തു പൊ​ക്കി നോ​ക്കി.

കടൽ!

മേ​ലാ​കെ കു​ളി​രു കോ​രി​യി​ട്ടു. രോമം എടു​ത്തു​പി​ടി​ച്ചു നി​ന്നു. ഇമ വെ​ട്ടാ​തെ പി​ന്നെ​യും പി​ന്നെ​യും തു​റി​ച്ചു​നോ​ക്കി. എങ്ങ​നെ കട​ലി​ലെ​ത്തി? കൂ​ട്ടു​കാ​രെ​വി​ടെ? ഒരു​മി​ച്ചാ​രെ​ങ്കി​ലു​മു​ണ്ടാ​വും; തീർ​ച്ച. കു​ഞ്ഞാ​ലി​യെ​ത്ത​ന്നെ വി​ളി​ച്ചു​നോ​ക്കാം. ഉറ​ക്കെ വി​ളി​ച്ചു;

“കു​ഞ്ഞാ​ലീ”

ഇരി​പ്പി​ടം ഇള​കു​ന്നു. ആകാശം ഇള​കു​ന്നു. പി​റ​കിൽ നി​ന്നു് ആ വി​ളി​യു​ടെ പ്ര​തി​ദ്ധ്വ​നി കേൾ​ക്കു​ന്നു. എന്താ​ണ​തു്? തി​രി​ഞ്ഞു​നോ​ക്കി.

വെ​ള്ള്യാൻ​ക​ല്ലു്!

ഹൃദയം തു​രു​തു​രെ മി​ടി​ച്ചു. മറ​വി​യു​ടെ മൂ​ടു​പ​ടം പി​ച്ചി​ച്ചീ​ന്താൻ ആ കാഴ്ച പ്ര​യോ​ജ​ന​പ്പെ​ട്ടു. എല്ലാം തെ​ളി​ഞ്ഞു വരു​ന്നു; ചു​ള്ളി​ക്കാ​ട്ടിൽ​വെ​ച്ചു് ഏറ്റു​മു​ട്ടി​യ​തു്. പ്ര​തി​യോ​ഗി​ക​ളെ കീ​ഴ​ട​ക്കി​യ​തു്. ഒടു​വിൽ ഓർ​ക്കാ​പ്പു​റ​ത്തു തല​യ്ക്കൊ​ര​ടി കൊ​ണ്ട​തു്. ഇരു​ട്ടി​ലേ​ക്കു് വഴുതിവീണതു്-​മറവിയുടെ മൂ​ടൽ​മ​ഞ്ഞു നീ​ങ്ങി എല്ലാം പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​പ്പെ​ടു​ന്നു.

ആദ്യം കു​ഞ്ഞാ​ലി​യെ​യാ​ണു് അക്ര​മി​കൾ പി​ടി​കൂ​ടി​യ​തു്. സഹാ​യ​ത്തി​നു ചെ​ന്നെ​ത്താൻ കഴി​ഞ്ഞി​ല്ല. അവ​നെ​വി​ടെ? തല്ലി​ക്കൊ​ന്നി​ട്ടു​ണ്ടാ​വു​മോ?

ഇനി ഒന്നും അവ്യ​ക്ത​മ​ല്ല. ചാ​രി​ക്കി​ട​ക്കു​ന്ന​തു് ഒരു വള്ള​ത്തി​ന്റെ കൊ​മ്പി​ലാ​ണു്. കൈയും കാലും കെ​ട്ടി​വ​രി​ഞ്ഞു വള്ള​ത്തി​ലി​ട്ട​താ​ണു്. തല വെ​ട്ടു​ന്ന​തു കല്ലിൽ​വെ​ച്ചാ​വും. സാ​ര​മി​ല്ല. ഇങ്ങ​നെ അന​ങ്ങാൻ വയ്യാ​തെ കി​ട​ക്കു​ന്ന​തി​ലും ഭേദം തല വെ​ട്ടു​ക​യാ​ണു്.

ബോ​ധ​മി​ല്ലാ​തെ എത്ര ദിവസം കി​ട​ന്നി​രി​ക്കും? അറി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ. അന്നു് ഏറ്റു​മു​ട്ടി​യ​തു പറ​ങ്കി​ക​ളോ​ടാ​ണോ? ആണെ​ങ്കിൽ അന്ന​വർ കട​പു​റ​ത്തു് എന്തൊ​ക്കെ കെ​ടു​തി​കൾ വരു​ത്തി​യി​രി​ക്കും! ആരോ​ട​ന്വേ​ഷി​ക്കാൻ? വെ​ള്ള്യാൻ​ക​ല്ലു് ഇരു​ട്ടിൽ മു​ങ്ങി​നിൽ​ക്കു​ക​യാ​ണു്. അടു​ത്തും അക​ല​ത്തു​മാ​യി വേ​റെ​യും ചില വള്ള​ങ്ങൾ കി​ട​പ്പു​ണ്ടു്. ഒന്നി​ലും മനു​ഷ്യ​രി​ല്ല. ഉണ്ടെ​ങ്കിൽ ശബ്ദം കേൾ​ക്കും.

മരണം തീർ​ച്ച​പ്പെ​ട്ട നി​ല​യ്ക്കു് ഒന്നും ആലോ​ചി​ക്കാ​നി​ല്ലെ​ന്ന​മ​ട്ടിൽ പൊ​ക്കൻ ചാ​രി​ക്കി​ട​ന്നു. പക്ഷേ, കഴി​യു​ന്നി​ല്ല. അപ്പോൾ ആലോ​ചി​ക്കാൻ മാ​ത്ര​മേ സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​മു​ള്ളൂ. അതു നട​ക്ക​ട്ടെ.

കു​ഞ്ഞാ​ലി​യു​ടെ കാ​ര്യ​മാ​ണു് മന​സ്സിൽ നി​ന്നു വി​ട്ടു​പോ​കാ​ത്ത​തു്. മറ്റൊ​ക്കെ സഹി​ക്കാം. പാവം! ഉമ്മ​യ്ക്കും ബാ​പ്പ​യ്ക്കും വയ​സ്സാ​ണു്. മൂ​ത്ത​മ​കൻ കു​ഞ്ഞാ​ലി​യാ​ണു്. അദ്ധ്വാ​നി​ക്കാ​നും കു​ടും​ബം പു​ലർ​ത്താ​നും കഴി​വു​ള്ള ഒരേ​ഒ​രു മകൻ. അവ​ന്റെ ചോടെ മൂ​ന്നു പെൺ​കു​ട്ടി​ക​ളാ​ണു്. രണ്ടെ​ണ്ണം കെ​ട്ടി​ച്ചു​കൊ​ടു​ക്കേ​ണ്ട പ്രാ​യം കവി​ഞ്ഞു​നിൽ​ക്കു​ന്നു. ഏറ്റ​വും ഇളയ മകനു് അദ്ധ്വാ​നി​ക്കാൻ പ്രാ​യ​മാ​യി​ട്ടി​ല്ല. കു​ടും​ബം മു​ഴു​വ​നും കു​ഞ്ഞാ​ലി​യെ ആശ്ര​യി​ച്ചാ​ണു് കഴി​യു​ന്ന​തു്. ചു​ള്ളി​ക്കാ​ട്ടിൽ അവ​ന്റെ ശവം കണ്ടെ​ത്തിയ വിവരം കേ​ട്ടു ബാപ്പ ഹൃദയം പൊ​ട്ടി​മ​രി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടാ​വും; ഉമ്മ​യും. ആരും തു​ണ​യി​ല്ലാ​ത്ത പെ​ങ്ങ​ന്മാർ കട​പ്പു​റ​ത്തു് അല​ഞ്ഞു​ന​ട​ക്കും. കൈ നീ​ട്ടി ഇര​ക്കും. പൊ​ക്ക​ന്റെ കണ്ണു​കൾ നി​റ​ഞ്ഞു. കവി​ളി​ലൂ​ടെ കു​ത്തി​യൊ​ലി​ക്കു​ന്ന കണ്ണീ​രൊ​പ്പാൻ കടൽ​ക്കാ​റ്റു വേ​ണ്ടി വന്നു. കൈകൾ അതി​നു​കൂ​ടി കൊ​ള്ളാ​താ​യി.

കീറിയ തട്ട​വും പി​ന്നി​പ്പൊ​ളി​ഞ്ഞ കു​പ്പാ​യ​വും വി​ളർ​ത്ത മു​ഖ​വും ഒട്ടിയ കവി​ളും കു​ണ്ടിൽ വീണ കണ്ണു​മാ​യി ആ പെൺ​കു​ട്ടി​കൾ കട​പ്പു​റ​ത്തെ പൂ​ഴി​യി​ലൂ​ടെ നടക്കുന്നു-​തെക്കു നി​ന്നു വട​ക്കോ​ട്ടും വട​ക്കു​നി​ന്നു തെ​ക്കോ​ട്ടും!

വള​യ​ക്ക​ട​പ്പു​റം മു​ഴു​വ​നും പൊ​ക്ക​ന്റെ കണ്ണിൽ തെ​ളി​ഞ്ഞു വന്നു. അമ്മ ഉറ​ങ്ങു​ക​യാ​വും! ഉടനെ ആ ആലോചന അവൻ തി​രു​ത്തി:

“ഇല്ല​മ്മേ, അമ്മ​യ്ക്കു് ഉറ​ക്കം വരുലാ.” രാ​ത്രി ഒട്ടു​നേ​ര​മെ​ങ്കി​ലും അമ്മ​യ്ക്ക​വ​നെ തൊ​ട്ടു​കി​ട​ക്ക​ണം. ഇല്ലെ​ങ്കിൽ ഉറ​ക്കം ശരി​യാ​യി​ല്ലെ​ന്നു് എന്നും ആവ​ലാ​തി പറയും.

അച്ഛൻ ചൂ​ളി​പ്പി​ടി​ച്ചി​രു​ന്നു് എല്ലാം സഹി​ക്കു​ക​യാ​വും. മറ്റു​ള്ള​വ​രെ അറി​യി​ക്കാ​തെ വേദന സഹി​ക്കാൻ അച്ഛ​നു കഴി​വു​ണ്ടു്. അവ​നെ​പ്പ​റ്റി അച്ഛ​നു​മ​മ്മ​യും തീ​രു​മാ​നി​ച്ച​തെ​ന്താ​വും? കു​ഞ്ഞാ​ലി​യു​ടെ ശവം പള്ളി​യി​ലേ​ക്കു കൊ​ണ്ടു​പോ​യ​തു് ആ വഴി​ക്കാ​വി​ല്ലേ? പി​ന്നെ​ന്തു തീ​രു​മാ​നി​ക്കാൻ?

“വാതം പി​ടി​ക്കാ​ണ്ടു് തന്നെ ഞാ​നി​പ്പം മു​ത്ത​പ്പ​നാ, അമ്മേ.” അറി​യാ​തെ അവ​ന​ങ്ങു പറ​ഞ്ഞു​പോ​യി. അന​ങ്ങാൻ കഴി​യു​മെ​ങ്കിൽ, കൈയും കാലും സ്വ​ത​ന്ത്ര​മാ​ണെ​ങ്കിൽ, ആ കടൽ നീ​ന്തി​ക്ക​ട​ക്കാൻ അവ​നൊ​രു പ്ര​യാ​സ​വു​മി​ല്ല. ഇനി അതൊ​ന്നും കൊ​തി​ച്ചി​ട്ടു കാ​ര്യ​മി​ലു. അവ​ന്റെ വിധി ഏതാ​ണ്ടു തീർ​ച്ച​പ്പെ​ട്ടു​ക​ഴി​ഞ്ഞു. ഒന്നേ പ്രാർ​ത്ഥി​ക്കാ​നു​ള്ളൂ: അച്ഛ​നും അമ്മ​യ്ക്കും ആപ​ത്തൊ​ന്നും വരു​ത്ത​ല്ലേ, പാ​ഞ്ചാ​ലി​ക്കു നല്ലൊ​രു ഭർ​ത്താ​വി​നെ കി​ട്ട​ണേ…

അക​ല​ത്തു വെ​ളി​ച്ചം കാ​ണു​ന്നു. വള്ള​ത്തിൽ നി​ന്നാ​വും. ആരെ​ങ്കി​ലും തി​ര​ഞ്ഞു പു​റ​പ്പെ​ട്ട​താ​ണോ? പല വഴി​ക്കും ആളുകൾ പോ​യി​ട്ടു​ണ്ടാ​വും. വേഗം വര​ട്ടെ; വന്നു കെ​ട്ട​ഴി​ച്ചു​വി​ട്ടാൽ എന്നെ​ങ്കി​ലും ഇതിനു പകരം ചോ​ദി​ക്കാ​മാ​യി​രു​ന്നു.

വെ​ളി​ച്ചം കാ​ണു​ന്ന​തു വള്ള​ത്തിൽ നി​ന്നാ​ണു്. ഒന്ന​ല്ല, മൂ​ന്നു​നാ​ലു വള്ള​ങ്ങ​ളു​ണ്ടു്. മനു​ഷ്യ​രു​ടെ ശബ്ദം അവ്യ​ക്ത​മാ​യി കേൾ​ക്കു​ന്നു. ആരാ​യി​രി​ക്കും? ആരാ​യാ​ലും മനു​ഷ്യ​ര​ല്ലേ? അവ​ന്നു മനു​ഷ്യ​രെ​ക്കാ​ണാൻ കൊ​തി​യാ​യി​രി​ക്കു​ന്നു.

തണ്ടു വലി​ക്കു​മ്പോൾ വെ​ള്ള​മി​ള​കു​ന്ന ശബ്ദം. വള്ള​ങ്ങൾ വരു​ന്ന​തു വെ​ള്ള്യാൻ​ക​ല്ലി​നു​നേർ​ക്കാ​ണു്. ആട്ടി​ന്റെ കര​ച്ചിൽ​പോ​ലെ തി​രി​ച്ച​റി​യാൻ കഴി​യാ​ത്ത മറ്റൊ​രു ശബ്ദ​മു​ണ്ടു്. അതെ​ന്താ​ണു്?

ആട്ടി​ന്റെ കര​ച്ചിൽ​ത​ന്നെ. വള്ള​ത്തിൽ ആടെ​ങ്ങ​നെ വന്നു? ധൃതി കൂ​ട്ടേ​ണ്ട കാ​ര്യ​മി​ല്ല. അടു​ത്തു വന്നാൽ എല്ലാം കണ്ട​റി​യാം.

നാലു വലിയ വള്ള​ങ്ങ​ളു​ണ്ടു്. എല്ലാം പാ​റ​ക്കെ​ട്ടിൽ അവി​ട​വി​ടെ അടു​പ്പി​ച്ചു. പന്ത​ങ്ങൾ ജ്വ​ലി​ച്ചു. ആദ്യം ആടി​നെ​യാ​ണി​റ​ക്കി​യ​തു്. പി​ന്നാ​ലെ ഏതാ​നും പേ​രി​റ​ങ്ങി. പന്ത​ത്തി​ന്റെ ചു​വ​ന്ന വെ​ളി​ച്ച​ത്തിൽ എല്ലാം തെ​ളി​ഞ്ഞു​കാ​ണാം.

വട്ട​ത്തൊ​പ്പി​യും ചെ​മ്പൻ​താ​ടി​യും മേ​ല​ങ്കി​യും കാൽ​സ​റാ​യി​യു​മു​ള്ള വെ​ള്ള​ക്കാർ. ലക്ഷ​ണ​മൊ​ത്ത പറ​ങ്കി​കൾ. പറ​ഞ്ഞു​കേ​ട്ട​ത​ല്ലാ​തെ മു​മ്പൊ​രി​ക്ക​ലും കണ്ടി​ട്ടി​ല്ല. പൊ​ക്കൻ സൂ​ക്ഷി​ച്ചു നോ​ക്കി. നെ​ഞ്ചി​ടി​പ്പി​നു പറ​കൊ​ട്ടി​ന്റെ ശബ്ദം. ഭയ​മ​ല്ല; ഈർഷ്യ.

പറ​ങ്കി​കൾ​ക്കു് അക​മ്പ​ടി സേ​വി​ക്കാൻ ഏതാ​നും അടി​മ​ക​ളു​മു​ണ്ടു്, കറു​ത്ത മനു​ഷ്യർ. എല്ലാ​വ​രും നട​ന്നു. ഏതോ ഒരു വള്ള​ത്തിൽ അപ്പോ​ഴും ബഹളം തു​ട​രു​ന്നു. നി​ല​വി​ളി​ച്ചു ലഹ​ള​കൂ​ട്ടു​ന്ന ഒരു സ്ത്രീ ശകാ​ര​വും ശാ​പ​വും വർ​ഷി​ക്കു​ന്നു.

“മഹാ​പാ​പ്യേ​ളേ, ങ്ങളെ ഇടി​വെ​ട്ടി​പ്പോ​കും!”

ആ ശാപം വേ​ഗ​ത്തിൽ ഫലി​ക്ക​ണേ എന്നു പൊ​ക്കൻ പ്രാർ​ത്ഥി​ച്ചു. ഇടി​വാ​ള​ല്ലാ​തെ പറ​ങ്കി​കൾ​ക്കെ​തി​രാ​യി മറ്റൊ​രാ​യു​ധ​മി​ല്ല. പറ​ങ്കി​ക​ളു​ടെ കൂ​ടു​തൽ തടി​ച്ചു് ഉയ​രം​കൂ​ടിയ ഒരു മനു​ഷ്യൻ തി​രി​ഞ്ഞു​നി​ന്നു് എന്തോ ഉച്ച​ത്തിൽ വി​ളി​ച്ചു​പ​റ​ഞ്ഞു. ഇടി മു​ഴ​ങ്ങു​ന്ന ശബ്ദം. മന​സ്സി​ലാ​വാ​ത്ത ഏതോ ഭാ​ഷ​യാ​ണു്. അയാ​ളെ​ക്ക​ണ്ടാൽ ഒരു മേ​ധാ​വി​യാ​ണെ​ന്നു തോ​ന്നും.

പാ​റ​പ്പു​റ​ത്തു മു​ഴു​വൻ വെ​ളി​ച്ചം പര​ന്നു. അടി​മ​കൾ വിറകു കൂ​മ്പാ​ര​ത്തി​നു തീ​കൊ​ടു​ത്ത​താ​ണു്. വട്ട​മി​ട്ടി​രു​ന്നു പറ​ങ്കി​കൾ കു​ടി​തു​ട​ങ്ങി. കു​പ്പി​ക​ളാ​ണു് മു​മ്പിൽ; ധാ​രാ​ള​മു​ണ്ടു്.

ഒരു യു​വ​തി​യെ​യും വാ​രി​യെ​ടു​ത്തു് അവ​സാ​ന​ത്തെ പറ​ങ്കി വെ​ള്ള​ത്തിൽ നി​ന്നു പു​റ​ത്തു കട​ന്നു. നി​രാ​ധാ​ര​യായ ഒരു യുവതി വള​യു​ക​യും പു​ള​യു​ക​യും സഹാ​യ​ത്തി​നു​വേ​ണ്ടി ഉച്ച​ത്തിൽ നി​ല​വി​ളി​ക്കു​ക​യും കൈയും കാലും ആകാ​ശ​ത്തി​ലി​ട്ടു തല്ലു​ക​യും ചെയ്യുന്നു-​കുറുക്കന്റെ വാ​യിൽ​പ്പെ​ട്ട പിടക്കോഴി-​പിടയുന്തോറും പി​ടി​മു​റു​കു​ക​യാ​ണു്. കൊ​ള്ള​യും കൊ​ല​യും നട​ത്തി തഴ​ക്ക​വും പഴ​ക്ക​വു​മാർ​ജ്ജി​ച്ച ആ കൈ​കൾ​ക്കു് അവളെ പി​ടി​ച്ചൊ​തു​ക്കാൻ ഒട്ടും ശ്രമം വേ​ണ്ടി​വ​ന്നി​ല്ല.

“എന്റ​മ്മേ, എന്നെ കൊ​ന്നേ” കര​ളു​രു​കി കണ്ണീ​രി​ലൂ​ടെ നീ​ന്തി​യെ​ത്തു​ന്ന ആ ദീ​ന​വി​ലാ​പം കേൾ​ക്കാൻ വയ്യാ. വി​കാ​രാ​ധി​ക്യം​കൊ​ണ്ടു ഹൃ​ദ​യം​പൊ​ട്ടി​പ്പോ​കു​മെ​ന്നു പൊ​ക്ക​നു തോ​ന്നി. ഒരി​ക്ക​ലും പൊ​റു​പ്പി​ക്കാൻ കഴി​യാ​ത്ത ഒര​ക്ര​മം മി​ണ്ടാ​തെ നോ​ക്കി​നിൽ​ക്കേ​ണ്ടി​വ​ന്നു. ആ യുവതി പി​ന്നെ​യും വാ​വി​ട്ടു നി​ല​വി​ളി​ക്കു​ക​യാ​ണു്. മനു​ഷ്യ​രാ​രും സഹാ​യ​ത്തി​നെ​ത്തി​ക്കാ​ണാ​ഞ്ഞ​പ്പോൾ അപേ​ക്ഷ ഈശ്വ​ര​ന്റെ നേർ​ക്കു തി​രി​ഞ്ഞു.

“എന്റീ​ശ്വ​രാ, നീ​യി​തു കാ​ണു​ന്നി​ല്ലേ?”

“ഉണ്ടു്, പെ​ങ്ങ​ളേ, ഉണ്ടു്. ഈശ്വ​രൻ കാ​ണു​ന്നു​ണ്ടു്! ഈശ്വ​രൻ ഒക്കെ കാണും.” പ്ര​യോ​ജ​ന​മി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും പൊ​ക്ക​ന​തു പറ​ഞ്ഞു. പക്ഷേ, ഈശ്വ​ര​നെ​വി​ടെ? എല്ലാം കാ​ണു​ന്ന ഈശ്വ​രൻ ഇതെ​ന്തു​കൊ​ണ്ടു കാ​ണു​ന്നി​ല്ല? കൈ​കാ​ലു​കൾ അന​ക്കാൻ വയ്യാ​തെ ഈശ്വ​ര​നും കി​ട​പ്പാ​ണോ?

കൂ​ട്ടു​കാ​രു​ടെ മധ്യ​ത്തി​ലാ​ണ​വ​ളെ ഇറ​ക്കി​വെ​ച്ച​തു്. പാവം! പത്തി​രു​പ​തു വയ​സ്സി​ലെ​റെ പ്രാ​യ​മി​ല്ല. അഴി​ഞ്ഞു​വീണ തല​മു​ടി​തോ​ളി​ലും മാ​റി​ലും ചി​ത​റി​ക്കി​ട​ക്കു​ന്നു. പരി​ഭ്രാ​ന്ത​മായ കണ്ണു​കൾ പരി​സ​രം മു​ഴു​വൻ ഉഴ​റി​ന​ട​ക്കു​ന്നു.

വട്ട​മി​ട്ടി​രു​ന്നു കു​ടി​ക്കു​ന്ന പറ​ങ്കി​കൾ കൂ​ട്ടു​കാ​ര​നെ അഭി​ന​ന്ദി​ച്ചു കൗ​തു​ക​ത്തോ​ടെ പുതിയ കാ​ഴ്ച​ദ്ര​വ്യ​ത്തെ നോ​ക്കി. ഒഴി​ഞ്ഞ കു​പ്പി​ക​ളോ​രോ​ന്നു കൈ​ക്ക​ലാ​ക്കി അവ​രെ​ഴു​ന്നേ​റ്റു. കാ​ലു​കൾ നി​ല​ത്തു​റ​യ്ക്കു​ന്നി​ല്ല. ഉറ​യ്ക്കാ​ത്ത കാ​ലു​കൾ അമർ​ത്തി​ച്ച​വു​ട്ടി​യും ഉയർ​ത്തി​വീ​ശി​യും അവർ നൃ​ത്ത​മാ​രം​ഭി​ച്ചു. വി​കൃ​ത​വും ബി​ഭ​ത്സ​വു​മായ നൃ​ത്തം. പി​റ​കിൽ ആളി​ക്ക​ത്തു​ന്ന അഗ്നി​കു​ണ്ഡം. ചു​ട​ല​നൃ​ത്ത​ത്തി​നു വന്ന പി​ശാ​ചു​ക്ക​ളാ​ണ​വ​രെ​ന്നു് പൊ​ക്ക​നു തോ​ന്നി. യു​വ​തി​യെ ചു​റ്റി​ക്കൊ​ണ്ടാ​ണ​വർ നൃ​ത്തം​വെ​ക്കു​ന്ന​തു്. ചു​റ്റും വി​ശ​ന്ന ചെ​ന്നാ​യ്ക്കൾ. നടു​വിൽ പേ​ടി​ച്ച​ര​ണ്ട ഒരു മാൻ​പേട. നൃ​ത്തം മു​റു​കി. ഒഴി​ഞ്ഞ കു​പ്പി​കൾ ആകാ​ശ​ത്തി​ലേ​ക്കു വി​ശി​യെ​റി​ഞ്ഞു. അവ പാ​റ​പ്പു​റ​ത്തു വീണു പൊ​ട്ടി​ച്ചി​ത​റി. എല്ലാ​വ​രും ഒരു​പോ​ലെ പൊ​ട്ടി​ച്ചി​രി​ച്ചു. പൈ​ശാ​ചി​ക​മായ ചിരി.

ആ ശബ്ദ​കോ​ലാ​ഹ​ല​ത്തിൽ ഇടി​വെ​ട്ടേ​റ്റ ഒരു പി​ച്ചി​വ​ള്ളി​പോ​ലെ അവൾ ബോ​ധം​കെ​ട്ടു പാ​റ​പ്പു​റ​ത്തു​വീ​ണു.

തെ​ല്ലിട നി​ശ്ശ​ബ്ദ​മാ​യി ഒരു മൂ​ല​യിൽ ഒതു​ങ്ങി​ക്കൂ​ടിയ ആടു് വീ​ണ്ടും കരയാൻ തു​ട​ങ്ങി. നീണ്ട നീണ്ട കര​ച്ചിൽ: ഏതോ വലിയ വേദന വി​ളി​ച്ച​റി​യി​ക്കും പോലെ.

മേ​ധാ​വി തി​രി​ഞ്ഞു​നോ​ക്കി. എന്തോ പറ​ഞ്ഞു. കു​ടി​ച്ചു കു​ന്തം​മ​റി​ഞ്ഞ ഒരു പറ​ങ്കി മു​മ്പോ​ട്ടു വന്നു. കു​ള്ള​നാ​ണു്. ഇരു​മ്പാ​ണി​ക​ളു​ള്ള പാ​ദ​ര​ക്ഷ പാ​റ​പ്പു​റ​ത്തു​ര​ച്ചു​കൊ​ണ്ടാ​ണു് നട​ത്തം. അയാൾ അര​പ്പ​ട്ട​യിൽ നി​ന്നു് ഒരു കത്തി വലി​ച്ചൂ​രി. അതി​ന്റെ അലകു വെ​ട്ടി​ത്തി​ള​ങ്ങി. ആട്ടി​ന്റെ കര​ച്ചി​ലിൽ അക്ഷ​ര​ങ്ങ​ളും വാ​ക്കു​ക​ളും അട​ങ്ങീ​ട്ടു​ണ്ടെ​ന്നു് പൊ​ക്ക​നു തോ​ന്നി. അതെ​ന്തൊ​ക്കെ​യോ വി​ളി​ച്ചു​പ​റ​യു​ക​യാ​ണു്. ഒരു പക്ഷേ, ആ യു​വ​തി​യെ​പ്പോ​ലെ അതും ഈശ്വ​ര​സ​ഹാ​യം തേ​ടു​ക​യാ​വും. എവിടെ ഈശ്വ​രൻ? പറ​ങ്കി​ക​ളു​ള്ള​പ്പോൾ ഈശ്വ​ര​നും വെ​ള്ള്യാൻ​ക​ല്ലിൽ വരി​ല്ലേ?

ആടി​യാ​ടി മു​മ്പോ​ട്ടു നി​ങ്ങിയ പറ​ങ്കി ആടി​ന്റെ ചെവി രണ്ടും ചേർ​ത്തു​പി​ടി​ച്ചു് അതിനെ മേ​ല്പോ​ട്ടു പൊ​ക്കി. അതി​പ്പോൾ പിൻ​കാ​ലിൽ കു​ന്തി​ച്ചു നിൽ​ക്കു​ക​യാ​ണു്. കഴു​ത്തി​ലെ മാം​സ​പേ​ശി​കൾ വലി​ഞ്ഞു നീ​ണ്ട​തു​കൊ​ണ്ടു കര​ച്ചിൽ മറ്റൊ​രു രൂ​പ​ത്തി​ലാ​ണു് പു​റ​ത്തു​വ​രു​ന്ന​തു്. തി​ള​ങ്ങു​ന്ന കത്തി ആകാ​ശ​ത്തി​ലേ​ക്കു​യർ​ന്നു. അപ്പു​റം കാ​ണാ​ത്ത​താ​ണു് ഭേദം. പൊ​ക്കൻ കണ്ണ​ട​ച്ചു. ഒന്നും കാ​ണാ​തെ, കേൾ​ക്കാ​തെ കഴി​ഞ്ഞെ​ങ്കിൽ!

കണ്ണ​ട​ച്ച​തു​കൊ​ണ്ടു കൂ​ടു​തൽ കു​ഴ​പ്പ​മാ​ണു​ണ്ടാ​യ​തു്. ആ രണ്ടു സഹാ​യാർ​ഥി​ക​ളും മന​സ്സിൽ തെ​ളി​ഞ്ഞു​നിൽ​ക്കു​ന്നു.

ആടും യു​വ​തി​യും!

പറ​ങ്കി​കൾ രണ്ടി​നെ​യും ഒരു വീ​ട്ടിൽ നി​ന്നു് തട്ടി​യെ​ടു​ത്ത​താ​വും. പച്ചി​ല​യും ഇളം​പു​ല്ലും കൊ​ടു​ത്തു് ആ ആട്ടി​നെ അവൾ താ​ലോ​ലി​ച്ചു വളർ​ത്തി. അവൾ പോ​കു​ന്നേ​ട​ത്തൊ​ക്കെ കഴു​ത്തി​ലെ മണി​യും കി​ലു​ക്കി നി​ഴ​ലു​പോ​ലെ അതും അവളെ പിൻ​തു​ടർ​ന്നു. ഒടു​വിൽ ഒര​ത്യാ​ഹി​ത​ത്തിൽ കു​ടു​ങ്ങി​യ​പ്പോൾ അവി​ടെ​യും അവ​രൊ​പ്പ​മു​ണ്ടു്. ആട്ടി​നെ വെ​ട്ടി​ക്കൊ​ന്നു് പാകം ചെ​യ്തു് വി​ശ​പ്പ​ട​ക്കി, ഒന്നു​ര​ണ്ടു കു​പ്പി ദ്രാ​വ​ക​വും അക​ത്തു ചെ​ന്നാൽ ഹൃ​ദ​യ​ത്തി​ന്റെ വി​ശ​പ്പു തു​ട​ങ്ങു​ക​യാ​യി.

“പെ​ങ്ങ​ളേ, ഈശ്വ​ര​നെ വി​ചാ​രി​ച്ചു​കി​ട​ന്നോ. നി​ന​ക്കു മരി​ക്ക​ണ​മെ​ന്നു തോ​ന്നു​ണ്ടാ​വും. കയ്യൂ​ലാ; മരി​ക്കാ​നും ആ പഹേർ സമ്മ​തി​ക്കൂ​ലാ.”

ആലോ​ച​ന​യു​ടെ വെ​ള്ള​പ്പൊ​ക്ക​ത്തിൽ മു​ങ്ങി​യും പൊ​ങ്ങി​യും പൊ​ക്ക​ന​ങ്ങ​നെ കി​ട​ന്നു. പാ​റ​പ്പു​റം നി​ശ​ബ്ദ​മാ​ണു്. ഒന്നു് വീ​ണ്ടും നോ​ക്കാൻ തോ​ന്നി.

യുവതി എഴു​ന്നേ​റ്റു് തലയും താ​ഴ്ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നു. കു​ടി​ച്ചു നൃ​ത്തം വെ​ച്ച​വർ അവി​ട​വി​ടെ വീണു് ഉറ​ങ്ങു​ന്നു. തീ​ക്കു​ണ്ഡ​ത്തി​ന്നു മു​ക​ളിൽ, കഴു​ത്തു​വെ​ട്ടി തോ​ലു​രി​ച്ച ആട്ടി​ന്റെ ജഡം കി​ട​ന്നു വേ​വു​ന്നു. അടി​മ​കൾ അൽപം മാ​റി​യി​രു​ന്നു് ഉറ​ക്കം തു​ങ്ങു​ന്നു. ഒരാൾ മാ​ത്രം ഉണർ​ന്നി​രി​പ്പു​ണ്ടു്. ആ കു​ള്ളൻ. ചു​രു​ട്ടു വലി​ച്ചു പു​ക​യും വി​ട്ടു തീ​ക്കു​ണ്ഡ​ത്തി​ലേ​ക്കു നോ​ക്കി​യാ​ണി​രി​പ്പു്.

യുവതി പതു​ക്കെ തല പൊ​ക്കി ചു​റ്റി​ലും ഭീ​തി​യോ​ടെ നോ​ക്കി. എല്ലാ​വ​രും ഉറ​ക്ക​മാ​ണു്. ഉറ​ങ്ങാ​ത്ത മനു​ഷ്യൻ മറു​ഭാ​ഗം തി​രി​ഞ്ഞി​രി​പ്പാ​ണു്. രക്ഷ​പ്പെ​ടാ​നു​ള്ള ഒരു​ക്ക​മാ​യി​രി​ക്കും. ചു​റ്റു​പു​റ​വും കട​ലാ​ണെ​ന്ന കാ​ര്യം അവൾ​ക്ക​റി​യി​ല്ലേ? പാവം! എങ്ങ​നെ​യെ​ങ്കി​ലും രക്ഷ​പ്പെ​ടാൻ കൊ​തി​ക്കു​ന്നു.

നി​ശ്ശ​ബ്ദ​മാ​യി അവൾ എഴു​ന്നേ​റ്റു. തല​മു​ടി വാ​രി​പ്പി​ടി​ച്ചു കെ​ട്ടി. ഉയർ​ന്ന മാ​റി​ട​വും വി​ള​റിയ മു​ഖ​വും തീ​ജ്ജ്വാ​ല​യിൽ തെ​ളി​ഞ്ഞു കാണാം. ഏതോ ശ്രേ​യ​സ്സു​ള്ള കു​ടും​ബ​ത്തി​ലെ അം​ഗ​മാ​ണു്. ആരാ​യി​ട്ടെ​ന്തു​വേ​ണം? പ്രാ​പ്പി​ടി​യൻ അമ്പ​ല​പ്രാ​വെ​ന്നും അരി​പ്രാ​വെ​ന്നു​മു​ള്ള വ്യ​ത്യാ​സ​മു​ണ്ടോ?

പൊ​ക്കൻ സൂ​ക്ഷി​ച്ചു​നോ​ക്കി. ഒരു പക്ഷേ, കടലിൽ ചാടി മരി​ക്കാ​നു​ള്ള പു​റ​പ്പാ​ടാ​വും. നല്ല​തു്. അവൻ സർ​വ്വ​വി​ജ​യ​വും നേർ​ന്നു.

ഉദ്ദ്യോ​ഗം​കൊ​ണ്ടു് അവൾ വി​റ​യ്ക്കു​ന്നു​ണ്ടോ? വളരെ സൂ​ക്ഷി​ച്ചു് ഒരടി മു​മ്പോ​ട്ടു​വ​ച്ചു. അന​ങ്ങാ​തെ നി​ന്നു ശ്ര​ദ്ധി​ച്ചു. പി​ന്നെ​യും ഒരടി മു​മ്പോ​ട്ടു​വ​ച്ചു. അങ്ങ​നെ വെ​ളി​ച്ച​ത്തിൽ നി​ന്ന​ക​ലാ​നു​ള്ള ശ്ര​മ​മാ​ണു്. പ്ര​കാ​ശ​വ​ല​യ​ത്തി​ന​പ്പു​റ​ത്തേ​ക്കു് അവൾ കട​ക്കു​ക​യാ​ണു്. നട​ത്ത​ത്തി​നു വേഗം കൂ​ടു​ന്നു. തീ​ക്കു​ണ്ഡ​ത്തിൽ നി​ന്നു് എന്തോ പൊ​ട്ടി​ത്തെ​റി​ച്ചു. അവൾ പരി​ഭ്ര​മി​ച്ചു തി​രി​ഞ്ഞു​നോ​ക്കി. ആരെ​ങ്കി​ലും വരു​ന്നു​ണ്ടോ? ഓരോ​ട്ട​ത്തി​നു് ഇരു​ട്ടി​ന്റെ അണി​യ​റ​യി​ലേ​ക്കു കട​ക്കാം; ഓടി.

ഭാ​ഗ്യം! അവ​യ​വ​ങ്ങൾ​ക്കു സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​മു​ള്ള​തു​കൊ​ണ്ടു് അവൾ​ക്കു ജീ​വ​നു​പേ​ക്ഷി​ക്കാ​നെ​ങ്കി​ലും കഴി​ഞ്ഞു. അടു​ത്ത ജന്മ​മെ​ങ്കി​ലും അവൾ​ക്കു നല്ല​തു വര​ട്ടേ​യെ​ന്നു പൊ​ക്കൻ പ്രാർ​ത്ഥി​ച്ചു.

തീ​ക്കു​ണ​ണ്ഡ​ത്തി​ന​ടു​ത്തി​രു​ന്ന പറ​ങ്കി പെ​ട്ടെ​ന്നു തി​രി​ഞ്ഞു​നോ​ക്കി.

“ചതി​ക്ക​ല്ലേ.” പൊ​ക്കൻ ഉള്ളിൽ​ത്ത​ട്ടി​പ്പ​റ​ഞ്ഞു.

ആ പറ​ങ്കി ചാ​ടി​യെ​ഴു​ന്നേ​റ്റു ബഹ​ളം​കൂ​ട്ടി. പന്ത​ങ്ങൾ ജലി​ച്ചു. അടി​മ​കൾ പല​പാ​ടും പാ​ഞ്ഞു. ഉറ​ങ്ങി​ക്കി​ട​ക്കു​ന്ന​വർ ഒന്നും അറി​ഞ്ഞി​ല്ല. തി​ര​ച്ചിൽ നട​ക്കു​ക​യാ​ണു്, എല്ലാ​വ​രും ഇരു​ട്ടിൽ മറ​ഞ്ഞു.

മരി​ക്കാ​നു​ള്ള സൗ​ക​ര്യ​മെ​ങ്കി​ലും അവൾ​ക്കു​ണ്ടാ​ക്കി​ക്കൊ​ടു​ക്ക​ണ​മെ​ന്നു പൊ​ക്കൻ ഈശ്വ​ര​നോ​ട​പേ​ക്ഷി​ച്ചു.

ആരോ ഇരു​ട്ടിൽ നി​ന്നു തി​രി​ച്ചു​വ​രു​ന്നു​ണ്ടു്. പൊ​ക്കൻ സൂ​ക്ഷി​ച്ചു നോ​ക്കി.

ചതി​ച്ചു.

അറ​ബി​ക്ക​ട​ലും അവൾ​ക്കു് അഭയം കൊ​ടു​ത്തി​ല്ല.

ഈശ്വ​ര​നും അവളെ സഹാ​യി​ച്ചി​ല്ല.

ഇത്ത​വണ എന്തു​കൊ​ണ്ടു് അവൾ നി​ല​വി​ളി​ച്ചു ലഹള കൂ​ട്ടു​ന്നി​ല്ല? ഒടു​വിൽ പറ​ങ്കി​കൾ​ക്കു വഴ​ങ്ങാൻ തീ​രു​മാ​നി​ച്ചോ? ഒരു​കൊ​ച്ചു​കു​ഞ്ഞി​നെ​യെ​ന്ന​പോ​ലെ അവളെ തോ​ളി​ലി​ട്ടു​കൊ​ണ്ടാ​ണു് പറ​ങ്കി തി​രി​ച്ചു​വ​ന്ന​തു്. നി​ല​ത്തു വെ​ച്ച​പ്പോൾ അവളെ കി​ട​ക്കാൻ അനു​വ​ദി​ച്ചി​ല്ല.

കാരണം?

ഇട​ത്തു​കൈ​കൊ​ണ്ടു കെ​ട്ടി​വ​രി​ഞ്ഞു് അവളെ തന്നി​ലേ​ക്കു് അടു​പ്പി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടാ​ണു് പറ​ങ്കി നിൽ​ക്കു​ന്ന​തു്. നി​ല​വി​ളി​ച്ചു ലഹ​ള​കൂ​ട്ടി മറ്റു​ള്ള​വ​രെ ഉണർ​ത്താ​തെ കഴി​ക്കാ​നാ​വും വല​ത്തു​കൈ​കൊ​ണ്ടു് അവ​ളു​ടെ മുഖം അമർ​ത്തി​പ്പി​ടി​ച്ച​തു്, കു​ത​റി​ച്ചാ​ടാ​നു​ള്ള അവ​ളു​ടെ പരി​ശ്ര​മം മു​ഴു​വ​നും പരാ​ജ​യ​പ്പെ​ട്ടു​ക​ഴി​ഞ്ഞു. വി​ധി​ക്കു കീ​ഴ​ട​ങ്ങാൻ തീ​രു​മാ​നി​ച്ചി​രി​ക്കും.

അവ​ളു​ടെ കണ്ണി​ലേ​ക്കു​ത​ന്നെ അവൻ ഉറ്റു​നോ​ക്കി. ചെ​മ്പൻ​താ​ടി​യും നീ​ല​ക്ക​ണ്ണു​മു​ള്ള അവ​ന്റെ വൃ​ത്തി​കെ​ട്ട മുഖം പതു​ക്കെ കു​നി​യു​ന്നു. അവൾ വി​ല്ലു​പോ​ലെ പി​റ​കോ​ട്ടു വള​ഞ്ഞു. ഒപ്പം അവ​ന്റെ കഴു​ത്തും മു​മ്പോ​ട്ടു വളയുന്നു-​പോരിനൊരുങ്ങിയ പു​വൻ​കോ​ഴി​യു​ടെ കഴു​ത്തു​പോ​ലെ.

എന്താ​ണു് ഭാവം?

ചെറിയ ഒരു സമരം നട​ക്കു​ന്നു.

പൊ​ക്ക​നു മന​സ്സി​ലാ​യി.

അവനു ഉള്ള ശക്തി​യ​ത്ര​യും സം​ഭ​രി​ച്ചു് അലറി:

“എടാ. പട്ടീ”

ആവേ​ശ​ത്തി​ന്റെ മൂർ​ദ്ധ​ന്യ​ത്തിൽ അവൻ എല്ലാം മറ​ന്നു. കാൽ​മ​ട​മ്പു​ക​ളി​ള​കി. അതു​വ​രെ ചവി​ട്ടി നിന്ന സ്ഥലം പി​ഴ​ച്ചു. കു​ത്ത​നെ അവൻ വീണു. ശരീ​ര​ത്തി​ന്റെ പല ഭാ​ഗ​വും തട്ടി​യും ഉര​ഞ്ഞും താ​ഴോ​ട്ടു് ഉരു​ണ്ടു. പു​റ​പ്പെ​ട്ട​സ്ഥ​ല​ത്തു​ത​ന്നെ എത്തി. ആകാശം നക്ഷ​ത്ര​ങ്ങ​ളോ​ടു​കൂ​ടി പി​ന്നെ​യും ഇളകി.

Colophon

Title: Cuvanna Kaṭal (ml: ചു​വ​ന്ന കടൽ).

Author(s): Thikkodiyan.

First publication details: Eye Books; Kozhikode, Kerala; 1; 2016.

Deafult language: ml, Malayalam.

Keywords: Novel, Thikkodiayan, തി​ക്കോ​ടി​യൻ, ചു​വ​ന്ന കടൽ, Open Access Publishing, Malayalam, Sayahna Foundation, Free Software, XML.

Digital Publisher: Sayahna Foundation; JWRA 34, Jagthy; Trivandrum 695014; India.

Date: June 23, 2022.

Credits: The text of the original item is copyrighted to P. Pushpakumari (inheritor). The text encoding and editorial notes were created and​/or prepared by the Sayahna Foundation and are licensed under a Creative Commons Attribution By ShareAlike 4​.0 International License (CC BY-SA 4​.0). Any reuse of the material should credit the copyright holder and Sayahna Foundation and must be shared under the same terms.

Cover: Late Autumn Plant, embroidery and mixed technique on fabric by Paul Klee (1879–1940). The image is taken from Wikimedia Commons and is gratefully acknowledged.

Production history: Data entry: Staffers at River Valley; Typesetter: CVR; Digitizer: KB Sujith; Encoding: CVR.

Production notes: The entire document processing has been done in a computer running GNU/Linux operating system and TeX and friends. The PDF has been generated using XeLaTeX from TeXLive distribution 2021 using Ithal (ഇതൾ), an online framework for text formatting. The TEI (P5) encoded XML has been generated from the same LaTeX sources using LuaLaTeX. HTML version has been generated from XML using XSLT stylesheet (sfn-​tei-html.xsl) developed by CV Radhakrkishnan.

Fonts: The basefont used in PDF and HTML versions is RIT Rachana authored by KH Hussain, et al., and maintained by the Rachana Institute of Typography. The font used for Latin script is Linux Libertine developed by Phillip Poll.

Web site: Maintained by KV Rajeesh.

Download document sources in TEI encoded XML format.

Download PDF.