“അർ​ദ്ധ​സ​ത്യം എന്ന വാ​ക്കി​നു കോ​മ​ള​ശ​രീ​രം കി​ട്ടിയ പോലെ തോ​ന്നു​ന്ന​ല്ലോ നേരിൽ കാ​ണു​മ്പോൾ! എങ്ങ​നെ പ്ര​തി​രോ​ധി​ക്കും അപ​കീർ​ത്തി​പ​ര​മായ ഇത്ത​രം ആരോ​പ​ണം ഉയർ​ന്നാൽ?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ചോ​ദി​ച്ചു.

“ആരോ​പ​ണ​മാ​ണോ അതു്? അതൊ​ര​ഭി​പ്രാ​യ​മ​ല്ലേ? അപ​കീർ​ത്തി​പ​ര​മാ​ണോ? ഒര​പ​നിർ​മ്മി​തി മാ​ത്ര​മ​ല്ലേ? ‘അർ​ദ്ധ​സ​ത്യ​വാൻ’ എന്ന​തൊ​രു അം​ഗീ​കാ​ര​മാ​യി ഞാൻ കാ​ണേ​ണ്ടേ? ‘അർ​ദ്ധ​സ​ത്യം’ ഞാ​നു​ച്ച​രി​ച്ച​തെ​ന്താ ധ്യാ​നം ചെ​യ്യു​മ്പോ​ഴാ​ണോ? അതോ കു​രു​ക്ഷേ​ത്ര​യിൽ കൈ​മെ​യ് മറ​ന്നു ശത്രു​വി​നെ വള​ഞ്ഞി​ട്ടു കൊ​ല്ലു​മ്പോ​ഴോ? പോ​രാ​ട്ട​ത്തി​ന്നി​ട​ക്കു് ഞാൻ ആർ​ക്കും വ്യാജ ആശം​സ​യർ​പ്പി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല, മറി​ച്ചു ശത്രു​വി​നെ നി​രാ​യു​ധ​നാ​ക്കു​ന്ന​തി​നൊ​രു പൊ​ടി​ക്കൈ പ്ര​യോ​ഗി​ച്ചു​നോ​ക്കി​യ​താ​യി​രു​ന്നു. അതു​ച്ച​രി​ക്കു​മ്പോൾ കൗ​ര​വ​രും പാ​ണ്ഡ​വ​രും ഒരു​പോ​ലെ ശ്ര​ദ്ധി​ച്ചു കേ​ട്ടു. യു​ദ്ധം ജയി​ക്കാ​നു​ള്ള ആദ്യ പടി. ചെ​റി​യൊ​രു പടി. എന്നാൽ അത​വി​ടെ വേണം എന്ന​തു് മനഃ​സാ​ക്ഷി​യു​ടെ പ്രേ​ര​ണ​യു​മാ​യി​രു​ന്നു” കൗരവ സർവ്വ സൈ​ന്യാ​ധി​പ​നാ​യി​രു​ന്ന ദ്രോ​ണാ​ചാ​ര്യ​ന്റെ ശവ​സം​സ്കാ​ര​ത്തിൽ പങ്കു​കൊ​ണ്ട യു​ധി​ഷ്ഠി​രൻ മു​ങ്ങി​ക്കു​ളി​ക്കാൻ പു​ഴ​യി​ലേ​ക്കി​റ​ങ്ങു​ക​യി​രു​ന്നു.

“അവി​വാ​ഹിത കൗ​ര​വ​രാ​ജ​കു​മാ​രി​ക​ളെ​യും കൗ​ര​വ​രാ​ജ​വി​ധ​വ​ക​ളെ​യും പ്ര​കൃ​തി​വി​രു​ദ്ധ പരീ​ക്ഷ​ണ​ത്തി​നാ​യി ദു​ഷ്പ്രേ​രണ ചെ​ലു​ത്തിയ ഭീമനെ, അരയിൽ കു​രു​ക്കി​ട്ടു് നഗ​രി​കാ​ണി​ക്കാൻ, കാ​പ​ട്യ​ത്തി​ന്റെ മു​ഖം​മൂ​ടി ഊരി​ക്ക​ള​ഞ്ഞു യു​ധി​ഷ്ഠി​രൻ തയ്യാ​റാ​വു​ന്നി​ല്ലെ​ങ്കിൽ, പു​ഴ​യോര കൗരവ സമാ​ധി​യിൽ, പാ​ണ്ഡ​വർ കഴി​ഞ്ഞ​കൊ​ല്ലം സ്ഥാ​പി​ച്ച ദു​ര്യോ​ധ​ന​പ്ര​തിമ ‘വേ​രോ​ടെ’ പി​ഴു​തു നീ​രൊ​ഴു​ക്കിൽ എറി​യു​മെ​ന്നു, ദു​ര്യോ​ധ​ന​വി​ധ​വ​യും മുൻ​നിര കു​രു​ക്ഷേ​ത്ര​വി​ധ​വ​ക​ളും, ഭീ​ഷ​ണി​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്നു​ണ്ട​ല്ലോ. എങ്ങ​നെ നേ​രി​ടും, കെ​ട്ടു​വി​ട്ടു് പി​ടി​വി​ട്ടു പോ​കാ​വു​ന്ന ഭര​ണ​കൂട പ്ര​തി​സ​ന്ധി?” കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക പാ​ണ്ഡ​വ​രു​ടെ ഔദ്യോ​ഗിക വക്താ​വി​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു.

“മുൻ​നിര കൗ​ര​വ​വി​ധ​വ​കൾ എന്നു് ‘വി​ശാ​ല​മാ​യി’ പറ​യാ​നൊ​ന്നു​മി​ല്ല. അവർ​ക്കി​ട​യി​ലെ അന്തഃ​ഛി​ദ്രം അങ്ങാ​ടി​യിൽ പാ​ട്ടാ​ണു്. ദു​ര്യോ​ധ​ന​പ്ര​തിമ പു​ഴ​യൊ​ഴു​ക്കി​ലെ​റി​യു​ന്ന​തിൽ ദു​ശ്ശാ​സന വി​ധ​വ​ക്കു എതിർ​പ്പി​ല്ലെ​ന്നാ​ണു് ഞങ്ങൾ​ക്കു് കി​ട്ടിയ പ്രാ​ഥ​മിക വിവരം. കൗ​ര​വ​വി​ധ​വ​കൾ​ക്കി​ട​യിൽ വി​ക​സി​ക്കു​ന്ന കിട മത്സ​രം ഏത​റ്റ​വും പോകാൻ പാ​ണ്ഡ​വർ തു​ണ​ക്കും. പ്ര​തി​പ​ക്ഷ​നേ​താ​വാ​യി സ്വയം ഉയർ​ത്തി​ക്കാ​ണി​ക്കാൻ ദു​ശ്ശാ​സ​ന​വി​ധവ ദു​ര്യോ​ധ​ന​വി​ധ​വ​ക്കൊ​പ്പം ഉണ്ടു്. വ്യാജ ലൈം​ഗി​കാ​ക്ര​മണ പരാ​തി​യിൽ, ഭീമൻ അധാർ​മ്മി​ക​മാ​യി ചെ​യ്തു എന്ന​വർ ആരോ​പി​ക്കു​ന്ന ദു​ര്യോ​ധ​ന​വ​ധ​ത്തി​നു പ്ര​തി​കാ​രം വീ​ട്ടാൻ ദു​ര്യോ​ധ​ന​വി​ധ​വ​ക്കു കി​ട്ടിയ സു​വർ​ണ്ണാ​വ​സ​രം ഞങ്ങൾ എന്തി​നു നി​ഷേ​ധി​ക്ക​ണം. പാ​തി​രാ ഇടി​ച്ചു കയറൽ സം​ഭ​വി​ച്ചെ​ന്നു് ദു​ര്യോ​ധ​ന​വി​ധവ നി​ര​ത്തു​ന്ന ദി​വ​സ​ങ്ങ​ളിൽ, ഭീമൻ പു​ണ്യ​ന​ദീ​തീ​ര​ങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ കൗ​ര​വാ​ത്മാ​ക്കൾ​ക്കു​വേ​ണ്ടി തീർ​ത്ഥ​യാ​ത്ര ചെ​യ്യു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു എന്ന​താ​ണു് വസ്തുത. ഈ വിവരം അറി​ഞ്ഞാൽ ദു​ര്യോ​ധ​ന​വി​ധവ ലൈം​ഗി​കാ​ക്ര​മ​ണ​ത്തി​ന്റെ സ്ഥ​ല​വും തീ​യ​തീ​യും മാ​സ​വും മാ​റ്റി​പ്പ​റ​യു​മോ, അതോ ദു​ര്യോ​ധ​ന​പ്ര​തി​മ​ക്കു് ജല​സ​മാ​ധി ഉറ​പ്പു​വ​രു​ത്തു​മോ എന്നു് കണ്ട​റി​ഞ്ഞു, കാ​ര്യം സൗ​ക​ര്യം പോലെ അറി​യി​ക്കൂ. ഒരു​കാ​ള​വ​ണ്ടി നിറയെ ധാ​ന്യ​ച്ചാ​ക്കു​ക​ളു​മാ​യി കൗ​ര​വ​രാ​ജ​വി​ധ​വ​ക​ളു​ടെ പു​ന​ര​ധി​വാ​സ​കേ​ന്ദ്ര​ത്തി​ലേ​ക്കു​വേ​ണ്ട ഭക്ഷ്യ​സു​ര​ക്ഷ ഞങ്ങൾ ഏർ​പ്പാ​ടു​ചെ​യ്തി​ട്ടു​ണ്ടു്. ധാ​ന്യം അപ്പ​മാ​ക്കേ​ണ്ട പണി അവർ ചെ​യ്യ​ട്ടെ. പു​ഴ​യോ​ര​ത്തു ആഴ​ത്തിൽ തറ പണിതു ആറടി മണ്ണിൽ യു​ധി​ഷ്ഠി​രൻ സ്ഥാ​പി​ച്ച പഞ്ച​ലോഹ പ്ര​തിമ പറി​ച്ചെ​ടു​ക്കു​ന്ന ശ്ര​മ​ക​ര​മായ ദൗ​ത്യ​ത്തിൽ മനോ​വീ​ര്യം കി​ട്ടാൻ പ്രാർ​ത്ഥി​ക്കുക—പ്ര​ക്ഷോ​ഭ​കാ​രി​കൾ​ക്കു നമോ​വാ​കം!”

“പറ​ഞ്ഞു പൊ​ലി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​ത്ര പ്രാ​യ​വ്യ​ത്യാ​സം യു​ധി​ഷ്ഠി​ര​നു​മാ​യി പാ​ഞ്ചാ​ലി​ക്കു​ണ്ടോ? ബഹു​ഭർ​ത്തൃ​ത്വ ദാ​മ്പ​ത്യ​ത്തി​ന്റെ ആണി​ക്ക​ല്ലു് യു​ധി​ഷ്ഠി​ര​വാർ​ധ​ക്യ​ത്തിൽ ഇള​കു​ന്നു എന്ന ദ്രൗ​പ​ദീ നി​രീ​ക്ഷ​ണം, ഇള​മു​റ​ക്കാ​ര​നായ നി​ങ്ങൾ എളു​പ്പം വക​വ​ച്ചു കൊ​ടു​ക്കു​മോ?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക നകു​ല​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. യു​ദ്ധാ​ന​ന്തര പാ​ണ്ഡ​വ​ജീ​വി​തം.

“പ്രാ​യ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ച​വൾ വല്ലാ​തെ ആധി​പ്പെ​ടു​ന്ന സന്ദർ​ഭ​ങ്ങൾ ഞാൻ അസ്വ​സ്ഥ​ത​യോ​ടെ ഓർ​ക്കു​ന്നു. പരി​ച​യ​പ്പെ​ട്ട ഉടൻ അവൾ ചോ​ദി​ച്ച​തു്, “നാലാം ഭർ​ത്താ​വായ നീ എന്നെ​ക്കാൾ നന്നേ ചെ​റു​പ്പ​മാ​ണ​ല്ലോ, അതോ, തോ​ന്നു​ന്ന​തോ?” എന്നാ​യി​രു​ന്നു. “യു​ധി​ഷ്ഠി​ര​നെ നീ പി​താ​വി​ന്റെ സ്ഥാ​ന​ത്താ​ണു് കാ​ണു​ന്ന​തെ​ങ്കിൽ, രാ​ജ​സൂയ യാ​ഗ​വേ​ദി​യിൽ നീ എന്തി​ന​യാ​ളു​ടെ ഭാ​ര്യ​യു​ടെ സ്ഥാ​ന​ത്തു ഇരു​ന്നു? ഔദ്യോ​ഗി​ക​മാ​യി അർ​ജ്ജു​ന​ന്റെ ഭാ​ര്യ​മാ​ത്രം, ഇന്ദ്ര​പ്ര​സ്ഥം​ച​ക്ര​വർ​ത്തി​നി എന്ന പദ​വി​ക്കാ​യി നി​ങ്ങ​ളു​ടെ ഔദ്യോ​ഗിക വധു​വേ​ഷം കെ​ട്ടി യാ​ഗ​ശാ​ല​യിൽ ഇരി​ക്കാൻ വയ്യ” എന്ന പര​സ്യ​നി​ല​പാ​ടി​നു​പ​ക​രം, യാഗം പൂർ​ത്തി​യാ​യാൽ ചക്ര​വർ​ത്തി​നി ആവാ​മെ​ന്ന മോ​ഹ​ത്തിൽ അവൾ ഇരി​പ്പി​ട​ത്തിൽ മൂ​ന്നു​ദി​വ​സം തീയും പു​ക​യും ശ്വ​സി​ച്ചു പല അവ​മ​തി​ക്കും കൂ​ട്ടു​നി​ന്നു. ചൂ​താ​ട്ട​ത്തിൽ എല്ലാം പോയി പാ​ണ്ഡ​വർ വന​വാ​സ​ത്തി​ലാ​യ​പ്പോൾ അവൾ​ക്കു തോ​ന്നി യു​ധി​ഷ്ഠി​രൻ ശരി​ക്കും ആളൊരു വൃ​ദ്ധൻ! വയോ​ജ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ ആരോ​ഗ്യ​വും മാ​ന​സി​ക​വു​മായ പ്ര​ശ്ന​ങ്ങൾ പി​ന്തു​ടർ​ന്നു് യു​ധി​ഷ്ഠി​രൻ സങ്ക​ടം പറ​യു​മ്പോൾ പാ​ഞ്ചാ​ലി അതിനു ചെ​വി​കൊ​ടു​ക്കാ​തെ മാ​റി​പ്പോ​വു​ന്ന​തു ഞങ്ങ​ളെ വേ​ദ​നി​പ്പി​ച്ചു. യു​ധി​ഷ്ഠി​ര​ന്റെ​യും ഭീ​മ​ന്റെ​യും സാ​ന്നി​ധ്യ​ത്തിൽ അര​ക്കെ​ട്ടിൽ കൈ ചേർ​ത്തു് എന്നെ കി​ട​പ്പ​റ​യി​ലേ​ക്കു് കൊ​ണ്ടു​പോ​വു​ന്നു. യു​ദ്ധം കഴി​ഞ്ഞു യു​ധി​ഷ്ഠി​രൻ വീ​ണ്ടും രാ​ജാ​വാ​യ​പ്പോൾ, പാ​ഞ്ചാ​ലി വി​ഷാ​ദ​രോ​ഗി​യാ​യി. പകി​ട്ടു​ള്ള ആഭ​ര​ണ​മാ​ണു് ചെ​ങ്കോൽ എന്ന ധാ​ര​ണ​മാ​റി, നീ​റു​ന്ന പ്ര​ശ്ന​ങ്ങ​ളോ​ടു​ള്ള ഓർ​മ്മ​പ്പെ​ടു​ത്ത​ലാ​ണു് കു​രു​വം​ശ​ത്തി​ന്റെ അധി​കാ​ര​ദ​ണ്ഡു് എന്ന​റി​ഞ്ഞ​തോ​ടെ, ബന്ധം പി​ന്നെ​യും അക​ന്നു. എല്ലാം കണ്ടി​ട്ടും കേ​ട്ടി​ട്ടും എന്റെ ഇരട്ട സഹോ​ദ​ര​നായ സഹ​ദേ​വൻ, ‘ഇതാ​ണു് ജീ​വി​താ​വ​സ്ഥ’ എന്ന തി​രി​ച്ച​റി​വിൽ നെ​റ്റി​ചു​ളി​ക്കാ​തെ ഇതു​വ​രെ​യും പഴ​യ​പോ​ലെ കാ​ണു​ന്നു.”

“ദു​ര്യോ​ധ​ന​മ​ര​ണം ഉറ​പ്പു​വ​രു​ത്താ​തെ​യെ​ങ്കി​ലും നി​ങ്ങൾ, ഞെ​ണു​ങ്ങിയ ഗദയും ശി​ര​സ്സും തൂ​ക്കി ക്ഷീ​ണി​ച്ച​വ​ശ​നാ​യി, പാ​ള​യ​ത്തി​ലേ​ക്കു് പതി​നെ​ട്ടാം​ദി​വ​സം സന്ധ്യ​ക്കു് മട​ങ്ങി​യ​തു് കണ്ട​വ​രിൽ ഞങ്ങ​ളും ഉണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അന്നു് രാ​ത്രി​യിൽ പി​ന്നെ​ന്തു​ണ്ടാ​യി എന്ന ആകാം​ക്ഷ​യു​ടെ ജാ​ല​ക​ങ്ങൾ ആരോ ശബ്ദ​ഘോ​ഷ​ത്തോ​ടെ കൊ​ട്ടി​യ​ട​ച്ച​പോ​ലെ! നീ​തി​ബോ​ധ​മു​ള്ള വരും​ത​ല​മുറ പക്ഷേ, ഓർ​ക്കാൻ കൊ​തി​ക്കു​ന്ന​തു, ദു​ശ്ശാ​സ​ന​വ​ധ​ത്തി​ലൂ​ടെ​യെ​ന്നു കു​തി​ര​പ്പ​ന്തി ചർ​ച്ച​ക​ളിൽ​നി​ന്ന​റി​യു​ന്നു. എങ്ങ​നെ​യാ​യി​രു​ന്നു, വസ്ത്രാ​ക്ഷേ​പ​ത്തി​ലൂ​ടെ കു​പ്ര​സി​ദ്ധി​യാർ​ജ്ജി​ച്ച ദു​ശ്ശാ​സ​നൻ എന്ന ലൈം​ഗി​കാ​ക്ര​മി​യെ നി​ങ്ങൾ നി​രാ​യു​ധ​നാ​യി പോർ​ക്ക​ള​ത്തിൽ ഓടി​ച്ചി​ട്ടു് പി​ടി​കൂ​ടി, വി​രൽ​ന​ഖ​ങ്ങൾ കൊ​ണ്ടു് കരൾ​തു​ര​ന്നു ചു​ടു​ചോര കൈ​ക്കു​മ്പി​ളിൽ കോരി പാ​ള​യ​ത്തിൽ പ്ര​ത്യാ​ശ​യോ​ടെ കാ​ത്തി​രി​ക്ക​യാ​യി​രു​ന്ന പ്രി​യ​പ്പെ​ട്ട​വ​ളു​ടെ മു​ടി​യിൽ തേ​ച്ചു പതി​മൂ​ന്നു​കൊ​ല്ലം മു​മ്പു​ണ്ടായ ഐതി​ഹാ​സിക ഭീ​മ​പ്ര​തി​ജ്ഞ പാ​ലി​ച്ച​തു്? ഒന്നോർ​ത്തെ​ടു​ക്കാ​മോ?”, പാ​ണ്ഡ​വ​രു​ടെ സ്മൃ​തി​നാ​ശ​സാ​ധ്യത തള്ളി​ക്ക​ള​യാ​നാ​വി​ല്ലെ​ന്ന അഭ്യൂ​ഹ​ത്തിൽ ഒന്നൊ​ന്നാ​യി അഭി​മു​ഖം ചെ​യ്യു​ന്ന ശ്ര​മ​ക​ര​മായ പണി​യിൽ ഏർ​പ്പെ​ട്ട കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ചോ​ദി​ച്ചു. ഭാ​രി​ച്ച ശരീ​ര​വും ശി​ശു​മു​ഖ​വു​മാ​യി അർ​ദ്ധ​ന​ഗ്ന​ഭീ​മൻ അര​മ​ന​ഉ​ദ്യാ​ന​ത്തിൽ പു​തു​ത​ല​മുറ ജീ​വ​ന​ക്കാ​രു​ടെ കൊ​ച്ചു​കു​ട്ടി​കൾ​ക്കു് കൗ​തു​ക​ക്കാ​ഴ്ച​വ​സ്തു​വാ​കു​ന്ന അവ​സാ​ന​ഘ​ട്ട യു​ധി​ഷ്ഠി​ര​ഭ​ര​ണ​കാ​ലം. കി​രീ​ടാ​വ​കാ​ശി പരീ​ക്ഷി​ത്തു് ചെ​ങ്കോൽ കൈ​വ​ശ​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന​തി​നു​വേ​ണ്ടി മഹാ​റാ​ണി ദ്രൗ​പ​ദി​യു​മാ​യി അധി​കാ​രം പങ്കി​ടാ​നു​ള്ള ഗൂ​ഡാ​ലോ​ച​ന​യിൽ ഏർ​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്ന അര​മ​ന​ര​ഹ​സ്യം ചാര വനി​ത​ക​ളി​ലൂ​ടെ തോ​ണ്ടി​യെ​ടു​ത്ത വകു​പ്പു​മേ​ധാ​വി നകുലൻ സ്വാർ​ഥ​താ​ല്പ​ര്യ​ത്തിൽ ആ വി​മ​ത​നീ​ക്ക​ത്തെ കരു​ത​ലോ​ടെ പി​ന്തു​ട​രു​ന്ന നേരം.

“ഭർ​ത്തൃ​മാ​താ​വി​നാൽ ഏക​പ​ക്ഷീ​യ​മാ​യി അടി​ച്ചേ​ല്പി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട ബഹു​ഭർ​ത്തൃ​ത്വ​ത്തോ​ടു് നവവധു എങ്ങ​നെ പ്ര​തി​ക​രി​ച്ചു എന്നാ​ണു് നി​ങ്ങൾ കാ​ര്യാ​ല​യ​ത്തി​ലി​രു​ന്നു കണ്ടെ​ത്തു​ന്ന​തു്?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക പത്രാ​ധി​പ​രോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. മത്സ​ര​വി​ജ​യി​യെ പരി​ണ​യം ചെ​യ്തു ഹസ്തി​ന​പു​രി​യിൽ എത്തിയ പാ​ഞ്ചാ​ലി, വന്ദ്യ ധൃ​ത​രാ​ഷ്ട്ര​രു​ടെ അതി​ഥി​മ​ന്ദി​ര​ത്തിൽ കഴി​യു​ന്ന അശാ​ന്ത​കാ​ലം.

“അതിനു നി​ങ്ങ​ളു​ടെ അഭി​മു​ഖ​ങ്ങൾ വാ​യി​ച്ചാൽ വസ്തു​ത​കൾ പലതും പി​ടി​വി​ട്ടു് പോവും. ചു​റ്റും ഞാൻ കണ്ണോ​ടി​ച്ചു. നേ​രി​ട്ട​വൾ എന്നോ​ടി​തു​വ​രെ കു​മ്പ​സ​രി​ച്ചി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത​തു കൊ​ണ്ടു് ദ്രൗ​പ​ദി​യു​ടെ ഹൃ​ദ​യാ​ന്ത​ര​ങ്ങ​ളിൽ മറ​ഞ്ഞു കി​ട​ക്കു​ന്ന ലൈം​ഗിക രഹ​സ്യ​ങ്ങ​ളിൽ എനി​ക്കു് വലിയ പി​ടി​പാ​ടി​ല്ല. എങ്കി​ലും അവസരം കി​ട്ടി​യാൽ, അന്ത​സ്സി​ല്ലാ​തെ ഇര​വാ​ദം ചമ​യു​ന്ന പാ​ണ്ഡ​വ​രു​ടെ പരാ​മർ​ശ​ങ്ങൾ പരി​ഗ​ണി​ക്കു​മ്പോൾ, നാം പത്ര​പ്ര​വർ​ത്ത​കർ കൂ​ട്ടി​വാ​യി​ക്കേ​ണ്ടൊ​രു ഹൃ​ദ​യ​ഭേ​ദ​ക​മായ കു​ടും​ബ​ക്കാ​ര്യ​മു​ണ്ടു്—പാ​ണ്ഡ​വ​രു​ടെ ലിം​ഗ​വി​ശ​പ്പു്! ഭർ​ത്താ​ക്ക​ന്മാർ​ക്കെ​തി​രെ ദ്രൗ​പ​ദി പ്ര​തീ​കാ​ത്മ​ക​മാ​യി കൊ​ട്ടി​യ​ട​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല കി​ട​പ്പറ വാതിൽ, അട​ച്ചു​റ​പ്പു ഭദ്ര​മാ​ക്കിയ കോ​ട്ട​വാ​തി​ലെ​ന്ന​പോ​ലെ​യാ​ണ​വൾ പാ​ണ്ഡ​വർ​ക്കു്, പരി​പാ​വന പെ​ണ്ണു​ട​ലി​ലേ​ക്കു പ്ര​വേ​ശ​നം നി​ഷേ​ധി​ച്ച​തു്. പൊ​തു​വെ നി​ശ​ബ്ദം ആണ​വ​ളു​ടെ നീ​ക്കം, എന്നാൽ ദൃ​ഢ​നി​ശ്ച​യ​മു​ണ്ടു് പ്ര​തി​രോ​ധ​പ്ര​വർ​ത്ത​ന​ത്തിൽ. പാ​ണ്ഡ​വ​രെ ഒതു​ക്കുക മാ​ത്ര​മ​ല്ല ഉന്നം, മക്കൾ​ക്കു് കഠി​ന​ഹൃ​ദയ രതി​നി​രാ​സ​ത്തി​ലൂ​ടെ പെ​റ്റ​ത​ള്ള കു​ന്തി​യെ​യും മെ​രു​ക്ക​ണം. മക്ക​ളു​ടെ ലൈം​ഗി​ക​ദൈ​ന്യത കണ്ടു മനം തകർ​ന്ന കു​ന്തി​യോ, ഒറ്റ​ക്കി​രു​ന്നും കൗ​ന്തേ​യ​രോ​ടു് കൂ​ട്ടം കൂ​ടി​യും, ഒരൊ​റ്റ​വ്യ​ക്തി​യെ കു​ടി​ല​കൂ​ര​മ്പി​നു ലക്ഷ്യ​മാ​യി കാ​ണു​ന്നു—എങ്ങ​നെ ഒരു​മ്പെ​ട്ട​വ​ളു​ടെ ഉടു​തു​ണി​യൂ​രാൻ മക്ക​ളെ ലൈം​ഗി​ക​മാ​യി പ്രാ​പ്ത​രാ​ക്ക​ണം.”

“അനീതി ചോ​ദ്യം ചെ​യ്യു​ന്ന​വ​ന്റെ കഴു​ത്തി​ലേ​ക്കു് വാ​രി​ക്കു​ന്ത​മെ​റി​യു​ന്ന​വ​നെ​ന്താ​ണു് കന്നു​പൂ​ട്ടി വി​ത്തെ​റി​യേ​ണ്ട കൃ​ഷി​ഭൂ​മി​യിൽ കാ​ര്യം?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ദു​ര്യോ​ധ​ന​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. ഗം​ഗ​യാ​റിൻ കൈ​വ​ഴി​ക​ളി​ലൊ​ന്നിൽ, സൂ​ക്ഷ്മ​ത​യോ​ടെ നീ​രൊ​ഴു​ക്കു് തട​സ്സം നീ​ക്കി, ഗ്രാ​മീ​ണർ​ക്കു് വേ​ന​ലിൽ കു​ടി​നീർ​ല​ഭ്യത എളു​പ്പ​മാ​ക്കു​ക​യി​രു​ന്നു, ഉച്ച​വെ​യി​ലിൽ ഒരു സംഘം കൗരവർ.

“തൂമ്പ മാ​ര​കാ​യു​ധ​മാ​ക്കിയ കൊ​ല​യാ​ളി​ക​ളാ​ണോ ഞങ്ങൾ! ഇല​പ്പ​ച്ച​ക​ളു​ടെ ഉൾ​ത്തു​ടി​പ്പാ​യി​രു​ന്ന​ല്ലോ കൊ​ച്ചു​നാൾ മുതൽ ഞങ്ങ​ളു​ടെ കരൾ​നി​റ​യെ! ഖാ​ണ്ഡ​വ​പ്ര​സ്ഥ​മെ​ന്ന അതി​ലോല ആവാ​സ​വ്യ​വ​സ്ഥ​യെ പാ​ണ്ഡ​വർ കത്തി​ച്ചാ​മ്പ​ലാ​ക്കി​യെ​ന്ന​റി​ഞ്ഞ​പ്പോൾ, വെ​ന്തു​ന​ശി​ച്ച ജീ​വ​ജാ​ല​ങ്ങൾ​ക്കാ​യി ബലി​ഘ​ട്ട​ങ്ങ​ളിൽ തർ​പ്പ​ണം ചെയ്ത ഞങ്ങൾ ജല​പ്ര​തി​ജ്ഞ​യു​മെ​ടു​ത്തു. രാ​ജ​വ​സ​തി​ക്കു പി​ന്നി​ലെ സം​ര​ക്ഷി​ത​വ​ന​ത്തിൽ ചു​റ്റി​ക്ക​റ​ങ്ങി​യാൽ നി​ങ്ങൾ​ക്കി​ന്നും കാണാം, ഓരോ കൗ​ര​വ​വ​ധു​വും സ്വ​ന്തം നാ​ട്ടിൽ നി​ന്നും വേ​രു​മു​റി​യാ​തെ പറി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു​വ​ന്നു നട്ടു​പ​രി​പാ​ലി​ച്ചു വളർ​ത്തി​യെ​ടു​ത്ത ഫല​വൃ​ക്ഷ​ങ്ങൾ. ഹസ്തി​ന​പു​രി അരമന അന്തേ​വാ​സി​കൾ ഊട്ടു​പുര ഭക്ഷ​ണ​നിർ​മ്മി​തി​യിൽ സ്വാ​ശ്ര​യ​ശീ​ലർ. അതാ​ണു് ഗാ​ന്ധാ​ര​സ്വാ​ധീ​ന​ത്തിൽ തെ​ളി​ഞ്ഞ കു​രു​വം​ശ​ത്ത​നിമ! പച്ചി​ല​പ്പ​ടർ​പ്പു​ക​ളു​ടെ രോ​ഗ​ശാ​ന്തി​ശു​ശ്രൂ​ഷ​യി​ലാ​ണു് കൗരവർ കരു​ത്തു​നേ​ടി​യ​തു്. ‘നീ, നീ​യാ​ണു് മക്ക​ളെ വി​ശ്വ​പ്ര​കൃ​തി’ എന്നു് ഗാ​ന്ധാ​രി വി​കാ​രാ​ധീ​ന​യാ​യി ഗാ​ന്ധാര മല​ഞ്ചെ​രു​വു​ക​ളിൽ പറ​യു​മ്പോൾ, അതൊരു സാം​സ്കാ​രിക ചു​മ​ത​ല​യാ​ണെ​ന്നു കരുതി, കു​ട്ടി​ക്കാ​ല​ത്തൊ​ക്കെ മാ​തൃ​ഭൂ​മി​യിൽ പോവാൻ ഞങ്ങൾ​ക്കു് ഉൾ​ഭീ​തി​യാ​യി​രു​ന്നു. അക്ഷ​രാ​ഭ്യാ​സ​മു​ണ്ടാ​യ​പ്പോൾ അന്തഃ​സ​ത്ത വ്യ​ക്ത​മാ​യി, അമ്മ പറ​ഞ്ഞ​തി​ന്റെ അകം​പൊ​രുൾ ആയി​രു​ന്നു അതു്. കാ​ട്ടിൽ പി​റ​ന്ന കൗ​ന്തേ​യർ വന്യ​പ്ര​കൃ​തി​യോ​ടു് മാ​ന്യത കാ​ണി​ച്ചു​വോ എന്നു് ഇന്ദ്ര​പ്ര​സ്ഥം തു​ടർ​ന്നും പറ​യ​ട്ടെ!”

“ചൂ​താ​ട്ട​വി​ദ​ഗ്ദ​രോ​ടേ​റ്റു​മു​ട്ടാൻ, അര​മ​ന​യി​ലെ​ത്തിയ വി​ശി​ഷ്ടാ​തി​ഥി യു​ധി​ഷ്ഠി​രൻ, ഓരോ കൗ​ര​വ​നെ​യും, മു​ഖ​ത്തു​നോ​ക്കി ഹസ്ത​ദാ​നം ചെ​യ്യു​ന്ന​തി​നു​പ​ക​രം, ചേർ​ത്തു​നിർ​ത്തി പുറം തലോ​ടു​ന്നൊ​രു പുതു ആശം​സാ​രീ​തി താ​ങ്ക​ളു​ടെ കഴു​കാൻ നോ​ട്ട​ത്തിൽ​പെ​ട്ടി​രു​ന്നോ? ഔപ​ചാ​രി​ക​ത​യു​ടെ ആൾ​രൂ​പ​മായ ഇന്ദ്ര​പ്ര​സ്ഥം ചക്ര​വർ​ത്തി പെ​ട്ടെ​ന്നു് കു​ടി​ല​കൗ​ര​വർ​ക്കൊ​രു ജ്യേ​ഷ്ട​സ​ഹോ​ദ​ര​നു​മാ​യോ? എന്താ ഈ മറി​മാ​യം?” കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ചാർ​വാ​ക​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു.

“മു​ഖ​ത്തു​നോ​ക്കി ആശീർ​വ​ദി​ക്കാൻ പറ്റിയ ആത്മാർ​ത്ഥ കൗരവർ ആരും ഇല്ലെ​ന്നു ഇന്ദ്ര​പ്ര​സ്ഥം ചക്ര​വർ​ത്തി​ക്കു് പൊ​ടു​ന്ന​നെ തോ​ന്നി​യി​ട്ടു​ണ്ടാ​വും? അല്ലെ​ങ്കിൽ നാളെ സന്ധ്യ​ക്കു് ചൂ​താ​ട്ട​ത്തിൽ എന്നെ കബ​ളി​പ്പി​ച്ചു നി​സ്വ​നാ​ക്കാൻ, ഒരു​മ്പെ​ട്ട അവി​ശു​ദ്ധ കൂ​ട്ടു​കെ​ട്ടാ​ണ​ല്ലോ ഈശ്വ​രാ ഈ കൗ​ര​വ​നൂ​റ്റു​വർ എന്നു് തോ​ന്നി​യി​ട്ടു​ണ്ടാ​വു​മോ? പു​റം​ത​ലോ​ടു​ന്ന​തിൽ​ക​വി​ഞ്ഞേ​തു് കൗ​ര​വാ​വ​യ​ത്തെ തലോ​ടി​യാ​ലും, ചു​ഴി​ഞ്ഞി​റ​ങ്ങു​ന്ന കൗ​ര​വ​ക്ക​ണ്ണി​ലേ​ക്കു​മാ​ത്രം എന്റെ കണ്ണു് നോ​ക്ക​രു​തേ എന്നൊ​രു പുതിയ കാ​ഴ്ച​പ്പാ​ടി​ലെ​ത്തി​യി​ട്ടു​ണ്ടാ​വും. ഇന്നു​വൈ​കു​ന്നേ​ര​മാ​ണ​ല്ലോ ചൂ​താ​ട്ടം. അർ​ധ​രാ​ത്രി​യോ​ടെ ഫലം അറി​യാ​മെ​ന്നാ​ണു് പ്ര​തീ​ക്ഷ!” ഊട്ടു​പു​ര​യിൽ പ്രാ​തൽ കഴി​ക്കാൻ കാ​ത്തി​രി​ക്കു​ന്ന നേരം.

“സഭാ​ത​ല​ത്തി​ലെ സ്തോ​ഭ​ജ​ന​ക​മായ സം​ഭ​വ​വി​കാ​സ​ത്തി​നു ശേഷം, ‘സു​ര​ക്ഷാ​കാ​രണ’ങ്ങ​ളാൽ രണ്ടു​ദി​വ​സം അരമന പാ​റാ​വി​ന്റെ കരു​തൽ​ത​ട​ങ്ങ​ലിൽ വച്ചി​രു​ന്ന രണ്ടാം കൗരവ സഹോ​ദ​ര​നെ, ‘രാ​ജാ​വി​ന്റെ രണ്ടാ​മ​ത്തെ പ്രി​യ​പു​ത്രൻ’ എന്ന കു​രു​വംശ ഇട​പെ​ട​ലി​ലൂ​ടെ വി​ട്ട​യ​ച്ച​പ്പോൾ, പു​റ​ത്തു പൂ​മാ​ല​ക​ളു​മാ​യി നൂ​റ്റു​വ​രും അവ​രു​ടെ രാ​ജ​വ​ധു​ക്ക​ളും ഊഷ്മ​ള​സ്വീ​ക​ര​ണ​ത്തി​നാ​യി കാ​ത്തു​നിൽ​ക്കു​ന്ന​തു് കണ്ട നി​ങ്ങൾ​ക്കെ​ന്തു തോ​ന്നി?”, നീ​തി​മാൻ എന്ന സു​സ്ഥി​ര​പ്ര​തി​ച്ഛായ ദശാ​ബ്ദ​ങ്ങ​ളാ​യി പരി​പാ​ലി​ക്കു​ന്ന ഭീ​ഷ്മ​രോ​ടു് കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ചോ​ദി​ച്ചു.

“അതു് അവ​രു​ടെ അമ്മ പ്രി​യ​ഗാ​ന്ധാ​രി​യു​ടെ തനതു വംശീയ സ്വാ​ധീ​ന​ത്തി​നൊ​രു എളിയ ദൃ​ഷ്ടാ​ന്ത​മാ​യി വേണം നി​ങ്ങൾ വി​ശാ​ല​മാ​യി കണ​ക്കി​ലെ​ടു​ക്കാൻ. കൗരവ കു​ട്ടി​ക​ളു​ടെ, എന്തു ചെ​റി​യ​തോ വലുതോ ആയ വീ​ഴ്ച​യി​ലും, ഒറ്റ​ക്കെ​ട്ടാ​യി വേണം ഐക്യ​ദാർ​ഢ്യം പ്ര​ദർ​ശി​പ്പി​ക്കാൻ എന്നു് അവൾ ‘കു​ഞ്ഞു’ങ്ങളെ ഉദ്ബോ​ധി​പ്പി​ച്ച​തു് നി​ങ്ങൾ ഇന്നു് ഫല​ത്തിൽ കണ്ടു. ഭാ​ര്യ​യെ അനു​മ​തി​കൂ​ടാ​തെ പണയം വച്ച വസ്ത്രാ​ക്ഷേപ വി​വാ​ദ​ത്തി​ലെ സ്ത്രീ​പീ​ഡ​ക​രെ വന​വാ​സ​ത്തി​നു കി​രീ​ടാ​വ​കാ​ശി ദു​ര്യോ​ധ​നൻ അയ​ച്ച​തു് കണ്ട​പോ​ലെ, അത്ത​രം കൗ​ര​വ​പാ​ര​സ്പ​ര്യ​ങ്ങൾ​ക്കു പറ്റിയ സാ​ഹോ​ദ​ര്യ​പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​ങ്ങൾ ഇനി​യും സാ​ക്ഷ്യ​പ്പെ​ടു​ത്താൻ ഹസ്തി​ന​പു​രി കൊ​ട്ടാ​രം ലേ​ഖി​ക​ക്കു് തൊ​ഴി​ല​വ​സ​ര​ങ്ങൾ ഉണ്ടാ​വ​ട്ടെ!”

“ഭീ​തി​യു​ണർ​ത്തു​ന്ന നി​ശാ​കാ​മി​നി​യാ​ണോ നവവധു ദ്രൗ​പ​ദി എന്ന സംശയം പി​ന്നെ എപ്പോ​ഴാ​ണു് നി​ങ്ങൾ​ക്കൊ​ക്കെ തോ​ന്നി​യ​തു്?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ചോ​ദി​ച്ചു. പത്തു പാ​ണ്ഡ​വ​ക്ക​ണ്ണു​കൾ ജാ​ല​ക​ത്തി​ലൂ​ടെ ഇട​വ​ഴി​യി​ലേ​ക്കു് നീ​ങ്ങി. താ​ഴ്‌​വ​ര​യി​ലെ ജലാ​ശ​യ​ത്തിൽ നി​ന്നു് പാ​ഞ്ചാ​ലി കു​ളി​ക​ഴി​ഞ്ഞു ഇനി​യും എത്താ​റാ​യി​ട്ടി​ല്ല എന്നു നിഴൽ നോ​ക്കി ഉറ​പ്പു വരു​ത്തി.

“പാ​ഞ്ചാ​ലി​യു​മൊ​ത്തു ഹസ്തി​ന​പു​രി​യിൽ ഞങ്ങൾ എത്തു​മ്പോൾ, കാ​മ​ന​യെ​ക്കാൾ പേ​ടി​യാ​യി​രു​ന്നു. അര​ക്കി​ല്ലം കത്തി​ച്ചു പൊ​തു​മു​തൽ നശി​പ്പി​ച്ച​തി​നു് ‘പി​ടി​കി​ട്ടാ​പ്പു​ള്ളി​കൾ’ എന്നു് വഴി​യ​മ്പ​ല​ങ്ങ​ളി​ലും കു​തി​ര​പ്പ​ന്തി​ക​ളി​ലും ദു​ര്യോ​ധ​നൻ ചു​വ​രെ​ഴു​ത്തു പര​സ്യ​ങ്ങൾ കൊ​ടു​ത്ത​ത​റി​ഞ്ഞി​രു​ന്നു. എന്നാൽ പാ​ഞ്ചാ​ലി​യെ ഒരു​നോ​ക്കു കണ്ട കൗരവർ, അതി​ഥി​മ​ന്ദി​രം ഉടൻ വി​ട്ടു​ത​ന്നു. അന്നു് രാ​ത്രി ആറു​പേ​രും (കു​ന്തി​യെ വി​ദു​രർ സ്വ​ന്തം വസ​തി​യി​ലേ​ക്കു് കൂ​ട്ടി കൊ​ണ്ടു​പോ​യി) സം​സാ​രി​ക്കു​മ്പോൾ, യു​ധി​ഷ്ഠി​രൻ പന്തം കെ​ടു​ത്തി, ഇരു​ട്ടിൽ മുഖം കാ​ണാ​തെ പര​സ്പ​രം ഇരി​പ്പി​ടം മാറാൻ മറ്റു​നാ​ലു​പേ​രോ​ടു് ആജ്ഞാ​പി​ച്ചു. ഞങ്ങൾ​ക്കി​ട​യിൽ വന്നു പാ​ഞ്ചാ​ലി ആരെ ആദ്യം തൊ​ടു​ന്നു​വോ, അയാൾ അതിഥി മന്ദി​ര​ത്തി​ലെ ആഡം​ബ​ര​കി​ട​പ്പ​റ​യിൽ അവളെ ഇന്നു സന്തോ​ഷി​ക്കാം. ആ നിർ​ദ്ദേ​ശം കേൾ​ക്കേ​ണ്ട താമസം, നവവധു ഇടി​ച്ചു കയറി ശബ്ദ​മു​യർ​ത്തി. നി​ങ്ങൾ കു​റ​ച്ചു​പേ​രു​ടെ സൗ​ജ​ന്യ​ത്തി​ലും പര​സ്പ​ര്യ​ത്തി​ലും അനു​വ​ദി​ച്ചു കി​ട്ടേ​ണ്ട ഒന്ന​ല്ല എനി​ക്കു് ആൺപെൺ രതി. ബഹു​ഭർ​തൃ​ത്വ ദാ​മ്പ​ത്യ​ത്തി​ന്റെ ചു​ക്കാൻ പി​ടി​ക്കു​ന്ന എനി​ക്കു് നീ​തി​പൂർ​വ്വം പ്ര​തീ​ക്ഷി​ക്കാ​വു​ന്ന വ്യ​ക്തി​ഗത, ശാ​രീ​രിക, ആസ്വാ​ദ​ന​സേ​വ​ന​മെ​ന്ന നി​ല​യിൽ രതി നി​ങ്ങൾ മത്സ​ര​ത്തി​നും പര​സ്യ​ചർ​ച്ച​ക്കും വി​ഷ​യ​മാ​ക്ക​രു​തു്. അവി​വേ​ക​മാ​യി ഇക്കാ​ര്യം നിർ​ദേ​ശി​ച്ച മു​തിർ​ന്ന പാ​ണ്ഡ​വൻ യു​ധി​ഷ്ഠി​രൻ ഒരു​വി​ധ​ത്തി​ലും ഇന്നു് എനി​ക്കു് പായ പങ്കി​ടാ​നു​ള്ള കൂ​ട്ടാ​ളി​യാ​വി​ല്ല.”

“വയോ​ജ​ന​ങ്ങൾ എന്ന പ്രാ​യ​പ​രി​ഗ​ണ​നാ വി​ഭാ​ഗ​ത്തിൽ വന്ന പാ​ണ്ഡ​വ​രിൽ നി​ങ്ങൾ കണ്ട വ്യ​ക്തി​ത്വ​പ​രി​മി​തി​ക​ളും പ്ര​ത്യ​ക്ഷ ന്യൂ​ന​ത​ക​ളും എന്തൊ​ക്കെ​യാ​ണു്?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക പാ​ഞ്ചാ​ലി യോടു് ചോ​ദി​ച്ചു. മഹാ​പ്ര​സ്ഥാ​ന​ത്തി​നു മു​മ്പു​ള്ള സം​ഘർ​ഷ​ദി​ന​ങ്ങൾ.

“അവ​ര​ഞ്ചു​പേ​രും അപ്പോൾ കി​ട​മ​ത്സ​രി​ക്കു​ന്ന​തു്, പ്രാ​യം മു​പ്പ​തു​ക​ളിൽ ഓടു​ന്ന കി​രീ​ടാ​വ​കാ​ശി പരീ​ക്ഷി​ത്തി​നോ​ടാ​ണു്! അഭി​മ​ന്യു​പു​ത്ര​നായ പരീ​ക്ഷി​ത്തു് അത്ര​യൊ​ന്നും പാ​ണ്ഡ​വർ​ക്ക​ഭി​മത നല്ല എന്ന​റി​ഞ്ഞ​തോ​ടെ അവൻ, ‘അമ്മ ഉത്ത​ര​യു​ടെ മകൻ’ എന്ന​വർ പരി​ഹാ​സ​ത്തോ​ടെ പരാ​മർ​ശി​ക്കാൻ തു​ട​ങ്ങി. ചെ​ങ്കോ​ലി​നാ​യി അക്ഷമ കാ​ണി​ക്കു​ന്ന ഈ ഏക​കി​രീ​ടാ​വ​കാ​ശി​യെ അവർ ഊട്ടു​പു​ര​യിൽ കണ്ടാൽ പോലും മി​ണ്ടാ​താ​യി. അവൻ പതി​വാ​യി കാ​ണു​ന്ന​വ​രെ​യൊ​ക്കെ നകു​ല​ചാ​ര​ക്ക​ണ്ണു​ക​ളു​ടെ ഒളി​നോ​ട്ട​പ​രി​ധി​യിൽ ഉൾ​പ്പെ​ടു​ത്തി. ഹസ്തി​ന​പു​രി എന്ന ഗം​ഗാ​തട സം​സ്കാ​ര​ത്തെ മലി​ന​പ്പെ​ടു​ത്താൻ തു​നി​യു​ന്നൊ​രു ദു​ര​ധി​കാ​ര​മോ​ഹി​യെ​ന്ന​വ​രിൽ ചിലർ തു​റ​ന്നു വി​ശേ​ഷി​പ്പി​ച്ചു. പരീ​ക്ഷി​ത്തി​ന്റെ നവ​വ​ധു​ക്ക​ളെ വയോ​ജ​ന​പാ​ണ്ഡ​വർ അനു​ഗ്ര​ഹാ​ശി​സ്സു​കൾ​ക്കെ​ന്ന​പോ​ലെ ‘സ്പർ​ശ​ചി​കി​ത്സ’ക്കു് എന്നും വി​ധേ​യ​യാ​ക്കി. ഞെ​ട്ടി അവർ പിൻ​വ​ലി​ഞ്ഞ​പ്പോൾ, ഇതി​ഹാ​സ​നാ​യ​ക​ന്മാ​രായ പാ​ണ്ഡ​വ​രെ അധി​ക്ഷേ​പം ചെ​യ്യു​ക​യാ​ണെ​ന്ന​വർ പ്ര​ച​രി​പ്പി​ച്ചു. ഇന്ന​ലെ ബഹു​ഭർ​ത്തൃ​ത്വ കു​ടും​ബ​ത്തി​ന്റെ നേ​തൃ​ത്വം വഹി​ക്കു​ന്ന മഹാ​റാ​ണി എന്ന നി​ല​യിൽ പാ​ണ്ഡ​വർ അഞ്ചു​പേർ​ക്കും മു​ന്ന​റി​യി​പ്പു് കൊ​ടു​ത്തു.”

“പാ​ദ​ര​ക്ഷ​യും തി​രു​വ​സ്ത്ര​ങ്ങ​ളും ഊരി മഹാ​പ്ര​സ്ഥാ​ന​ത്തി​നു പടി​യി​റ​ങ്ങേ​ണ്ട നേ​ര​മാ​യി. രാ​ജ​ഭ​ര​ണം പരീ​ക്ഷി​ത്തു​മാ​യി ഞാൻ പങ്കി​ട്ടു​കൊ​ള്ളാം” അപ്പോൾ മു​ങ്ങി​യ​താ​ണ​വർ പി​ന്നെ പൊ​ങ്ങി​യി​ട്ടി​ല്ല.

“യു​ദ്ധം നയി​ച്ച​തു് നി​ങ്ങ​ളു​ടെ ഭർ​ത്താ​വ​ല്ലേ? പോ​രാ​ട്ട പരാ​ജ​യ​ത്തി​ല​പ്പോൾ നി​രാ​ശ​യു​ണ്ടോ?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ദു​ര്യോ​ധന വി​ധ​വ​യോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു.

“പദ​വി​യൊ​ന്നും വഹി​ക്കാ​ത്ത ദു​ര്യോ​ധ​ന​ന്റെ തലയിൽ കു​റ്റം കെ​ട്ടി വക്കു​മോ വ്യാ​സൻ! സർ​വ്വ​സൈ​ന്യാ​ധി​പ​നെ​ന്ന നി​ല​യിൽ ആദ്യ​പ​ത്തു​ദി​വ​സം യു​ദ്ധം നയി​ച്ച പി​താ​മ​ഹ​ന​പ്പോൾ ഈ രക്ത​ത്തി​ല​പ്പോൾ പങ്കി​ല്ലേ? പാ​ണ്ഡ​വ​തല കൊ​യ്യാ​നാ​വാ​തെ, ഭീ​ഷ്മർ ശര​ശ​യ്യ​യിൽ വീ​ണ​ശേ​ഷം പട​ന​യി​ച്ച ദ്രോ​ണർ, മകൻ​മ​രി​ച്ചെ​ന്ന യു​ധി​ഷ്ഠി​ര​മൊ​ഴി മു​ഖ​വി​ല​ക്കെ​ടു​ത്തു പു​ത്ര​ദുഃ​ഖ​ത്തിൽ ആയുധം വലി​ച്ചെ​റി​ഞ്ഞ​താ​ണോ മഹാ​യു​ദ്ധം ജയി​പ്പി​ക്കാൻ ഊർ​ജ്ജിത വീ​ര്യം? പര​സ്പ​രം പര​സ്യ​മാ​യി കല​ഹി​ച്ച ശല്യ​നും കർ​ണ്ണ​നും ഈ കൗ​ര​വ​കൂ​ട്ട​ത്തോൽ​വി​യിൽ അശേഷം പങ്കി​ല്ലേ? അഴകിയ രാ​വ​ണ​ന്മാ​രെ​പോ​ലെ സൈ​ന്യാ​ധി പവേഷം ധരി​ച്ച​പ്പോ​ഴെ​ങ്കി​ലും ദു​ര്യോ​ധ​ന​നെ കണ്ട ഓർ​മ്മ​യു​ണ്ടോ? അവ​ന​വി​ടെ ജോലി പാ​ണ്ഡ​വ​രെ ഓടി​ന​ട​ന്നു കു​ത്തി​മ​ലർ​ത്തു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു​വോ? അതോ, രാ​ജ്യ​ത്തി​ന്റെ അഖ​ണ്ഡ​ത​ക്കു് ഭീഷണി ഉയർ​ത്തു​ന്ന​വർ​ക്കെ​തി​രെ ദേ​ശീ​യ​ത​ല​ത്തിൽ സൈനിക ശക്തി​ക​ളെ സം​ഘ​ടി​പ്പി​ക്കു​ക​യും പോർ​ക്ക​ള​ത്തിൽ അണി​നി​ര​ത്തു​ക​യു​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ലേ! സൈ​നി​ക​സേ​വ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ കാ​ര്യ​ക്ഷ​മ​മായ ഏകോ​പ​നം—പാ​ണ്ഡവ കൗ​ര​വ​പാ​ള​യ​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും ഊട്ടു​പു​ര​ക​ളു​ടെ​യും, തി​ര​ശീ​ല​ക്കു പി​ന്നിൽ എന്തെ​ല്ലാം കർ​ത്ത​വ്യ​ബോ​ധ​ത്തോ​ടെ ചെ​യ്താൽ പോ​രാ​ട്ട​ത്തി​ലേർ​പ്പെ​ട്ട​വർ​ക്ക​വ​രു​ടെ ജോലി സു​ഗ​മ​മാ​യി ചെ​യ്യാ​മോ അതെ​ല്ലാം, ദു​ര്യോ​ധ​നൻ, ആരു​മ​റി​യാ​തെ ചെ​യ്തു എന്ന​ത​ല്ലേ കാ​ര്യം? അവസാന ദിവസം അധാർ​മ്മി​ക​ഭീ​മ​ഗ​ദാ പ്ര​ഹ​ര​ത്തിൽ തു​ട​യെ​ല്ലൊ​ടി​ഞ്ഞ​വൻ വീ​ണ​പ്പോ​ഴും, ഇരു​ട്ടി​ന്റെ മറവിൽ ചെ​യ്യാ​വു​ന്ന വി​ധ്വം​സ​ന​ത്തി​ന​വൻ രൂപം കൊ​ടു​ത്തി​ല്ലേ? അശ്വ​ത്ഥാ​മാ​വി​നു സൈ​ന്യാ​ധിപ പദവി കൊ​ടു​ത്തു പാ​ണ്ഡ​വ​പാ​ള​യ​ത്തിൽ പാ​തി​രാ​മി​ന്ന​ലാ​ക്ര​മ​ണ​ത്തി​ന്റെ ഐതി​ഹാ​സിക നി​യോ​ഗം വിശ്വ സ്ത​ത​യോ​ടെ ഏൽ​പ്പി​ച്ച ശേ​ഷ​മ​ല്ലേ എന്നെ​ന്നേ​ക്കു​മാ​യി എന്റെ പ്രി​യ​പ്പെ​ട്ട​വൻ കണ്ണ​ട​ച്ച​തു്. പാ​ഞ്ചാ​ലി​യു​ടെ അഞ്ചു​മ​ക്ക​ളെ​യും അച്ഛ​നെ​യും രണ്ടു സഹോ​ദ​ര​ന്മാ​രെ​യും അശ്വ​ത്ഥാ​മാ​വു് രാ​ത്രി​യിൽ ചവി​ട്ടി​ക്കൊ​ന്ന​പ്പോൾ പതറി നി​ല​വി​ട്ട​വൾ വി​ല​പി​ക്കു​ന്ന​തും നി​ങ്ങൾ കണ്ട​ത​ല്ലേ? എന്നി​ട്ടും നി​ങ്ങൾ ഹൃ​ദ​യ​ശൂ​ന്യ​മാ​യി ചോ​ദി​ക്കു​ന്നു പോ​രാ​ട്ട തോൽ​വി​യിൽ ദു​ര്യോ​ധ​ന​വി​ധ​വ​ക്കു നി​രാ​ശ​യു​ണ്ടോ!”

“നീ വിധവ എന്ന​റി​യ​പ്പെ​ടും മു​മ്പു് പു​നർ​വി​വാ​ഹ​ത്തി​നു് ശ്ര​മി​ക്ക​ണം” എന്ന​ന്ത്യ​യാ​ത്രാ​മൊ​ഴി​യോ​ടെ പോ​യ​വ​നാ​ണു് ദു​ര്യോ​ധ​നൻ.

“വസ്ത്രാ​ക്ഷേ​പ​ത്തിൽ രണ്ടാം പ്രതി, കു​രു​ക്ഷേ​ത്ര കഴി​ഞ്ഞ​തോ​ടെ ബലി​ദാ​നി​യാ​യി. ദു​ര്യോ​ധ​ന​നെ കു​റി​ച്ചു സാ​മൂ​ഹ്യ​ന​ന്മ​യു​ള്ളൊ​രു ഓർമ്മ പങ്കി​ടാ​മോ ആദ്യ​വർഷ ചര​മ​ദി​ന​ത്തിൽ?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക യു​ധി​ഷ്ഠി​ര​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. അരികെ കു​രു​ക്ഷേ​ത്ര വി​ധ​വ​കൾ രാ​ജ​ദ​മ്പ​തി​കൾ​ക്കു​ചു​റ്റും കൂ​ട്ടം​കൂ​ടി​നി​ന്ന​പു​ന​ര​ധി​വാ​സ​കേ​ന്ദ്രം.

“ഹസ്തി​ന​പു​രി​യു​ടെ ഉൾ​നാ​ടു​ക​ളിൽ വര​ണ്ടു കി​ട​ന്ന കു​ള​ങ്ങ​ളും കി​ണ​റു​ക​ളും വൃ​ത്തി​യാ​ക്കി ശു​ദ്ധ​ജ​ല​സം​ഭ​ര​ണി തയ്യാ​റാ​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു കൗ​മാ​രം മുതൽ അവ​ന്റെ വേ​നൽ​ക്കാ​ല​വി​നോ​ദം. കി​ള​ക്കാ​നും ചളി​കോ​രി നീ​ക്കാ​നും അറി​യാ​ത്ത​വ​ന്റെ കയ്യിൽ ചെ​ങ്കോൽ കൊ​ടു​ക്ക​രു​തേ എന്ന​വൻ ഹൃ​ദ്യ​മാ​യി രാ​ജാ​വി​നെ താ​ക്കീ​തു് ചെ​യ്യു​മാ​യി​രു​ന്നു. യു​ദ്ധ​ത്ത​ലേ​ന്നു് കൊ​ട്ടാ​രം വക കൃ​ഷി​യി​ട​ത്തിൽ ജല​സേ​ച​നം ചെ​യ്തു പ്ര​കൃ​തി​യോ​ടു കരുണ യാ​ചി​ച്ചാ​ണ​വൻ, രാ​ജ്യ​സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യം പരി​ര​ക്ഷി​ക്കാൻ, കു​രു​ക്ഷേ​ത്ര രണാ​ങ്ക​ണ​ത്തിൽ ഇറ​ങ്ങി​യ​ത് എന്നു് എന്നോ​ടു് പറ​ഞ്ഞ​തു് വി​ദു​രർ. ഭീമ ഗദ​ക്കു മു​മ്പിൽ ജീ​വ​ത്യാ​ഗം ചെ​യ്യു​മ്പോൾ തടാ​ക​തീ​ര​ത്താ​യി​രു​ന്നു എന്നോർ​ക്ക​ണം. നി​ണ​മ​ണി​ഞ്ഞ ഭൌ​തി​കാ​വ​ശി​ഷ്ടം തടാ​ക​ജ​ല​ത്തെ മലി​ന​പ്പെ​ടു​ത്ത​രു​തു്, അതു​കൊ​ണ്ടു് മു​ടി​യിൽ വലി​ച്ചു കര​ക​യ​റ്റി തു​ട​യിൽ അടി​ച്ചു, വേ​ണ്ടി​വ​ന്നാൽ അധാർ​മ്മി​ക​മാ​യി പോലും എത്ര​യും വേഗം കൊല ചെ​യ്യൂ എന്നു് പ്രിയ പി​തൃ​സ​ഹോ​ദ​ര​പു​ത്രൻ ഞങ്ങ​ളെ പ്രേ​രി​പ്പി​ച്ചു” ഓർ​മ്മ​യു​ടെ ദുഃഖം തട​യ​ണ​പൊ​ട്ടി.

“അർ​ജ്ജു​നോർ​വ്വ​ശീ​യം?”, പാ​ഞ്ചാ​ലി ചോ​ദി​ച്ചു. അജ്ഞാ​ത​വാ​സ​ക്കാ​ല​ത്തു തി​രി​ച്ച​റി​യ​പ്പെ​ടാ​തി​രി​ക്കാ​നൊ​രു​പാ​യ​മാ​യി ഉർ​വ്വ​ശി തന്ന ‘ഭി​ന്ന​ലിം​ഗ​വേ​ഷം’ അണി​ഞ്ഞു നോ​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു അയാൾ.

“പട​ക്കു​തി​ര​യെ​പോ​ലെ കു​തി​ക്കു​ന്ന എന്റെ പു​രു​ഷ​ത്വം ഓരോ വേഷം മാ​റ്റ​ത്തി​നി​ട​യി​ലും നി​ന്നെ ഞാൻ ബോ​ധ്യ​പ്പെ​ടു​ത്ത​ണം എന്ന​തൊ​രു വല്ലാ​ത്ത ദാ​മ്പ​ത്യ​നി​ബ​ന്ധന തന്നെ, ദ്രൗ​പ​ദീ. ഇന്ദ്ര​ന്റെ അതി​ഥി​യാ​യി സ്വർ​ഗ്ഗ​രാ​ജ്യ​ത്തിൽ വി​രു​ന്നു​ണ്ടു് താ​മ​സി​ക്കു​ന്ന ആ സ്മ​ര​ണീയ കാലം. ദേ​വ​നൃ​ത്ത​മ​ണ്ഡ​പ​ത്തി​ലേ​ക്കാ​യി ഒരു​ങ്ങി​ക്ക​ഴി​ഞ്ഞാൽ ഉർ​വ്വ​ശി നൃ​ത്ത​പ​ങ്കാ​ളി​യാ​യി ക്ഷ​ണി​ക്കു​ന്ന​തൊ​രു നി​ത്യ​സം​ഭ​വ​മാ​യി. ഇന്ദ്ര​ന്റെ രഹസ്യ കി​ട​പ്പ​റ​ക്കൂ​ട്ടാ​യി​രു​ന്ന​വ​ളേ കർ​ത്ത​വ്യ​ബോ​ധ​ത്തോ​ടെ മാ​തൃ​സ്ഥാ​ന​ത്തിൽ കണ്ട ഞാൻ, ‘അഗ​മ്യ​ഗ​മ​ന​ത്തി​നു ക്ഷ​ണി​ക്കു​ന്ന​തൊ​രു പാ​പ​മ​ല്ലേ’ എന്ന ചെ​റു​ത്തു​നിൽ​പ്പി​നു വി​ല​ക​ല്പി​ക്കാ​ത്ത​വൾ​ക്കു മു​മ്പിൽ പല​പ്പോ​ഴും വഴ​ങ്ങി. മന​മു​രു​കിയ എന്റെ കാ​മ​ന​യെ പാ​ഞ്ചാ​ലി​യു​ടെ സദാ​ചാ​ര​ഭ്ര​മ​ത്താൽ പാ​തി​മ​ന​സ്സോ​ടെ ചെ​റു​ത്ത നീ, പാ​ണ്ഡു​വി​നെ പോലെ മൂ​ന്നാം ലിം​ഗ​ക്കാ​ര​നാ​യി മാ​റി​യാ​ലും, ആപൽ​ഘ​ട്ട​ത്തിൽ പെൺ​വേ​ഷ​പ്പ​കർ​ച്ച​യി​ലൂ​ടെ പ്ര​തി​സ​ന്ധി​ക​ളെ നീ അതി​ജീ​വി​ക്കും എന്ന​വൾ ഉപാ​ധി​ക​ളോ​ടെ അനു​ഗ്ര​ഹി​ച്ചു. പ്രി​യ​ഉർ​വ്വ​ശി​യു​ടെ ശാപം അജ്ഞാ​ത​വാ​സ​ത്തിൽ തു​ണ​യാ​വു​മോ, ആൺപെൺ അല്ലാ​ത്ത ലിം​ഗാ​വ​സ്ഥ​യെ​നി​ക്കൊ​രു നൃ​ത്താ​ധ്യാ​പ​ക​യാ​യി ആരോ​രു​മ​റി​യാ​തെ അജ്ഞാ​ത​വാ​സം കഴി​യാൻ ഒളി​ജീ​വി​ത​ത്തിൽ പ്ര​കൃ​തി അവസരം തരുമോ. അതോ, എന്റെ സ്വർ​ഗ്ഗ​രാ​ജ്യ സന്ദർ​ശ​ന​വും ഉർ​വ്വ​ശീ​ശാ​പ​വും അശ്വി​നീ ദേ​വ​ത​ക​ളാൽ ചി​കിൽ​സി​ച്ചു മാ​റ്റേ​ണ്ട അർ​ജ്ജു​ന​വി​ഷാ​ദ​യോ​ഗ​മെ​ന്നു ഇളമുറ സഹ​ദേ​വൻ അന്തി​മ​മാ​യി രോ​ഗ​നിർ​ണ്ണ​യം ചെ​യ്യു​മോ!”

“ഗു​രു​വി​നെ ചതി​ച്ചു​കൊ​ല്ലാൻ നി​ങ്ങൾ “ദ്രോ​ണ​പു​ത്രൻ അശ്വ​ത്ഥാ​മാ​വു് കൊ​ല്ല​പ്പെ​ട്ടു” എന്നൊ​രു നുണ വ്യാ​പ​ക​മാ​യി പറ​ഞ്ഞു എന്നു് കൌരവർ സം​ഘ​ടി​ച്ചു നി​ങ്ങൾ​ക്കെ​തി​രെ ഊട്ടു​പു​ര​യിൽ ഒച്ച​വ​ക്കു​ന്നു​ണ്ട​ല്ലോ”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ചോ​ദി​ച്ചു, “നാ​വെ​ടു​ത്താൽ സത്യ​മേ പറയൂ എന്ന നി​ങ്ങ​ളു​ടെ ദുർ​വാ​ശി കു​രു​ക്ഷേ​ത്ര​യിൽ മാ​ത്ര​മാ​ണോ, അതോ മറ്റെ​വി​ടെ​യെ​ങ്കി​ലും ധാർ​മ്മി​ക​ഭാ​ര​മാ​യി തോ​ന്നി​യി​രു​ന്നോ?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക യു​ധി​ഷ്ഠി​ര​നെ പു​ഴ​ക്ക​ട​വിൽ കണ്ടെ​ത്തി.

“നിറം പി​ടി​പ്പി​ച്ച അർ​ദ്ധ​സ​ത്യ​ങ്ങൾ യു​ദ്ധം ജയി​ക്കാൻ പറയും. പൂർ​ണ്ണ​അ​സ​ത്യ​ങ്ങൾ പറ​ഞ്ഞ​തു്, യു​ധി​ഷ്ഠി​രൻ എന്ന അറി​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന സദാ​ചാ​ര​വ്യ​ക്തി​യാ​യി അല്ല, അജ്ഞാ​ത​വാ​സ​ക്കാ​ല​ത്തു വി​രാ​ട​യിൽ ഒളി​വു​ജീ​വി​തം നയി​ക്കു​ന്ന വി​ദ​ഗ്ദൻ എന്ന നി​ല​യിൽ, വി​രാ​ട​രാ​ജാ​വി​ന്റെ ചൂ​താ​ട്ട​ഗു​രു​വും കളി​ക്കൂ​ട്ടു​കാ​ര​നു​മാ​യി കഴി​യു​ന്ന കാ​ല​ത്താ​ണു്. കൗരവർ ഒച്ച​വെ​ച്ചു പറ​യു​ന്ന​തിൽ അർ​ദ്ധ​സ​ത്യ​മു​ണ്ടെ​ന്നൊ​രു പൂർ​ണ​സ​ത്യം ഇപ്പോ​ഴെ​ങ്കി​ലും നി​ങ്ങൾ​ക്കു് വാ​യി​ച്ചെ​ടു​ക്കാൻ ആവു​ന്നു​ണ്ട​ല്ലോ?”

“വിദേശ പഠ​ന​സം​ഘം അരു​താ​ത്ത​തെ​ന്തോ പാ​ണ്ഡ​വ​രെ​ക്കു​റി​ച്ചു പറ​ഞ്ഞെ​ന്ന പരാ​തി​യിൽ, അവ​രു​ടെ സഞ്ചാ​ര​സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യം നി​ങ്ങൾ മര​വി​പ്പി​ച്ചു എന്നു​കേ​ട്ട​ല്ലോ. ആഗോ​ള​ത​ല​ത്തിൽ അം​ഗീ​കാ​ര​മു​ള്ളൊ​രു വി​ശ്വ​വി​ദ്യാ​ല​യ​മ​ല്ലേ തക്ഷ​ശില, അവരെ പി​ണ​ക്കി​യാൽ!” കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ഇളമുറ മാ​ദ്രീ​പു​ത്ര​നായ നകു​ല​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. പാ​ണ്ഡ​വ​ഭ​ര​ണ​ത്തി​ന്റെ അവസാന വർ​ഷ​ങ്ങ​ളിൽ കി​രീ​ടാ​വ​കാ​ശി പരീ​ക്ഷി​ത്തു് തി​രു​വ​സ്ത്ര​ത്തി​നാ​യി തി​ര​ക്കു​കൂ​ട്ടു​ന്ന സംഘർഷ ദി​ന​ങ്ങൾ.

“അരു​താ​ത്ത​തെ​ന്തോ? അങ്ങ​നെ​യാ​ണോ വകു​പ്പു​ത​ല​മേ​ധാ​വി​യു​ടെ അന​വ​സ​ര​ത്തി​ലു​ള്ള പ്ര​സ്താ​വ​ന​യെ നി​ങ്ങൾ ലഘൂ​ക​രി​ക്കു​ന്ന​തു്? വി​മർ​ശ​നം ഞങ്ങൾ വി​ല​ക്കി​ല്ല എന്നാൽ പ്രാ​യം പരാ​മർ​ശി​ച്ചു​ള്ള ‘പ്രാ​ക്കു്’ ഞങ്ങൾ പൊ​റു​ക്കു​ക​യു​മി​ല്ല. അര​മ​ന​യിൽ നി​ന്നും ആരാ​ധ​ന​യ​ത്തി​ലേ​ക്കു​ള്ള ഞങ്ങൾ​ആ​റു​പേ​രു​ടെ സാ​യാ​ഹ്ന​യാ​ത്ര ജന​ങ്ങൾ​ക്കൊ​രു പു​തു​കാ​ഴ്ച​യൊ​ന്നു​മ​ല്ലെ​ങ്കി​ലും ധാ​രാ​ളം പേർ മട്ടു​പ്പാ​വിൽ​നി​ന്നും മത്സ​രി​ച്ചു ഞങ്ങൾ​ക്കു​നേ​രെ പൂ​ക്കൾ എറി​യും. പെ​ട്ടെ​ന്നാ​രോ വൈ​ദേ​ശിക ഉച്ചാ​ര​ണ​ത്തോ​ടെ ആ നി​ശ​ബ്ദ​ത​യിൽ മന്ത്രി​ക്കു​ന്ന​പോ​ലെ, “കോ​മ​ള​രൂ​പി​യായ റാ​ണി​യൊ​ഴി​കെ കൂ​ടെ​ന​ട​ക്കു​ന്ന ബാ​ക്കി​യ​ഞ്ചു ആണു​ങ്ങ​ളും, ആധു​നിക ഹസ്തി​ന​പു​രി​യിൽ കാ​ല​ഹ​ര​ണ​പ്പെ​ട്ട​വർ!” രാ​ജാ​വി​നെ സ്ഥാ​ന​ഭ്ര​ഷ്ട​നാ​ക്കാൻ ക്ഷു​ദ്ര​ശ​ക്തി​ക​ളു​മാ​യി മൈ​ത്രി പു​ലർ​ത്തു​ന്ന കി​രീ​ടാ​വ​കാ​ശി പരീ​ക്ഷി​ത്തി​നു്, ഇതി​ല​ധി​കം എന്തു​വേ​ണം ചെ​ങ്കോൽ തട്ടി​യെ​ടു​ക്കാ​നൊ​രു ‘കൗരവ’ പ്ര​ക്ഷോ​ഭം നയി​ക്കാൻ. അതൊരു നി​ഷ്ക​ള​ങ്ക നി​രീ​ക്ഷ​ണ​മാ​യ​ല്ല തോ​ന്നി​യ​തു്, രാ​ജ്യ​ത്തി​ന്റെ അഖ​ണ്ഡ​ത​ക്കു​നേ​രെ വി​ദേ​ശ​സർ​വ്വ​ക​ലാ​ശാ​ല​യു​ടെ വി​ഷ​ലി​പ്ത​മായ ഇട​പെ​ട​ലാ​യി​രു​ന്നു. സന്ദർ​ഭം ഞാൻ സൂ​ചി​പ്പി​ച്ചു. അർഥം വി​ശ​ദീ​ക​രി​ക്കേ​ണ്ട പണി നി​ങ്ങ​ളു​ടെ വാർ​ത്താ കാ​ര്യാ​ല​യം ഏറ്റെ​ടു​ക്ക​ട്ടെ.”

“പ്രിയ അനു​ജ​ത്തി മാ​ദ്രി​യു​ടെ പു​ത്ര​ന്മാർ​ക്കു ഐക്യ​ദാർ​ഢ്യം പ്ര​ഖ്യാ​പി​ക്കാൻ സൈ​ന്യ​വു​മാ​യി വന്ന മാ​ദ്ര​രാ​ജാ​വു് ശല്യ​നെ എത്ര അനാ​യാ​സ​മാ​യി നി​ങ്ങൾ കൗ​ര​വ​സ​ഖ്യ കക്ഷി​യാ​ക്കി! എങ്ങ​നെ ഒപ്പി​ച്ചെ​ടു​ത്തു ഈ നയ​ത​ന്ത്ര​വി​ജ​യം?” കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ദു​ര്യോ​ധ​ന​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. യു​ദ്ധ​മേ​ഘ​ങ്ങൾ നി​റ​ഞ്ഞ ആകാശം.

“അനാ​യാ​സ​മാ​യി? അതോ മനഃ​സാ​ന്നി​ധ്യ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി​യോ? മാ​ദ്രി​യെ നിർ​ദ്ദ​യം പാ​ണ്ഡു​ചി​ത​യിൽ തള്ളിയ കു​ന്തി​യോ​ട​യാൾ​ക്കു നീ​ണ്ട​കാല പക​യു​ണ്ടു് എന്നു് ഞാൻ ഊഹി​ച്ചി​രു​ന്നു. മാ​ദ്രി പു​ത്ര​ന്മാ​രായ നകു​ല​നെ​യും സഹ​ദേ​വ​നെ​യും കു​രു​ക്ഷേ​ത്ര യു​ദ്ധ​ത്തിൽ സഹാ​യി​ക്കാൻ കു​ടും​ബ​പ​ര​മായ ചു​മ​ത​ല​യു​മു​ണ്ടു്. എന്നാൽ, പറ​യാ​തെ വയ്യ, ആളൊരു ‘മന്ദ’നു​മാ​ണു്. ആദ്യ​സ​ന്ദർ​ശ​ന​ത്തിൽ ഞാൻ യു​ധി​ഷ്ഠി​ര​നാ​ണെ​ന്ന അയാ​ളു​ടെ മുൻ​വി​ധി തി​രു​ത്തി​യി​ല്ലെ​ന്ന​താ​ണെ​ന്റെ പി​ടി​വ​ള്ളി. ‘യു​ദ്ധ​ത്തിൽ നി​ങ്ങൾ​ക്കൊ​പ്പം’ എന്ന അയാ​ളു​ടെ വാ​ക്കു ഒരു​ട​മ്പ​ടി പോലെ ഞാൻ ഇരു​കൈ​ക​ളും നീ​ട്ടി ഔപ​ചാ​രി​ക​മാ​യി സ്വീ​ക​രി​ച്ചു. കൗ​ര​വ​സ​ഹോ​ദ​രർ എല്ലാ​വ​രും അതിനു സാ​ക്ഷി​ക​ളാ​യി. അന്ത​രീ​ക്ഷ​ത്തി​നു ഇതി​ഹാ​സ​മാ​നം നൽകാൻ ഉപ​ചാ​ര​പൂർ​വ്വ​മായ അവ​രു​ടെ പെ​രു​മാ​റ്റം തു​ണ​ച്ചു. പ്ര​തീ​കാ​ത്മ​ക​മാ​യി ഞങ്ങ​ളി​രു​വർ ആലിം​ഗ​നം ചെ​യ്തു കൈ​കൊ​ടു​ത്ത​ശേ​ഷം, ഇനി വാ​ക്കു​മാ​റ്റി​യാൽ അപ്പോൾ അറി​യും കു​രു​വം​ശ​സം​സ്കാ​ര​ത്തി​ന്റെ തനി നിറം എന്നു​ഞാ​നു​റ​പ്പി​ച്ചു. ഒന്നേ അയാൾ വി​ചി​ത്ര​മായ മു​ഖ​ഭാ​വ​ത്തോ​ടെ സ്വരം താ​ഴ്ത്തി എന്നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു​ള്ളൂ—പോർ​ക്ക​ള​ത്തിൽ അയാൾ​ക്കു് കർ​ണ​സാ​ര​ഥി​യാ​വ​ണം. സൂ​ത​പു​ത്ര​ന്റെ തേ​രോ​ടി​ക്കാൻ മാദ്ര രാ​ജാ​വു് അവസരം ചോ​ദി​ക്കു​ക​യാ​ണു്! മഹാ​രാ​ജാ​വു് സാ​ര​ഥി​യാ​വു​ന്ന​തിൽ പാർ​ശ്വ​വ​ത്കൃ​ത​കർ​ണ്ണൻ ആഹ്ലാ​ദി​ക്കു​മെ​ന്ന പൊതു മോ​ഹ​വും അങ്ങ​നെ പൂ​വ​ണി​യ​ട്ടെ എന്നു് ഞാൻ സന്തോ​ഷി​ക്കു​ന്നു. മാ​ദ്രി​പു​ത്ര​ന്മാ​രായ നകു​ല​നും സഹ​ദേ​വ​നും ശല്യ​ന്റെ മു​മ്പിൽ വരാ​ത്ത വിധം വേണം യു​ദ്ധ​ഭൂ​മി​യിൽ സൈനിക വി​ന്യാ​സം എന്നൊ​രു കഠി​ന​പ​രീ​ക്ഷ​ണം കൂ​ടി​യു​ണ്ടു്. നോ​ക്ക​ട്ടെ.” പെ​ട്ടെ​ന്നു് വി​രാ​ട​യി​ലെ പാ​ണ്ഡ​വ​രു​ടെ ഭാ​ഗ​ത്തു​നി​ന്നും രഹ​സ്യ​വു​മാ​യി വരു​ന്ന ചാരനെ കണ്ട​തോ​ടെ അഭി​മു​ഖം മു​റി​ഞ്ഞു.

“ദാ​മ്പ​ത്യ‘ഭാര’മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ലേ നി​ങ്ങൾ ചൊ​രി​ഞ്ഞ​തു്? ലജ്ജാ​ക​ര​മ​ല്ലേ അടി​ച്ചേൽ​പ്പി​ക്കു​ന്ന ബഹു​ഭർ​ത്തൃ​ത്വം?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക കു​ന്തി​യോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. ഹസ്തി​ന​പു​രി അന്തഃ​പു​ര​ത്തി​ലെ ജീവിത സാ​യാ​ഹ്നം.

“വി​വാ​ഹ​പൂർ​വ്വ​ജീ​വി​ത​ത്തി​ലെ വീ​ണ്ടു​വി​ചാ​ര​മി​ല്ലാ​ത്ത അവി​ഹിത രതി​യും, അനാ​വ​ശ്യ ഗർ​ഭ​ധാ​ര​ണ​വും, ചോ​ര​ക്കു​ഞ്ഞി​നെ പു​ഴ​യി​ലൊ​ഴു​ക്ക​ലും, കു​റ്റ​ബോ​ധ​ത്താൽ നീ​റു​ന്ന മനസും ഉള്ള​പ്പോ​ഴും, വി​വാ​ഹ​ജീ​വി​താ​നു​ഭ​വം പരി​ഗ​ണി​ക്കു​മ്പോൾ ഉള്ളിൽ എനി​ക്കു് മതി​പ്പു തോ​ന്നി: ഞാൻ വന്ധ്യ​യ​ല്ല. പാ​ണ്ഡു​വി​നു കാ​യി​ക​ക്ഷ​മ​ത​യി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും, എനി​ക്ക​മ്മ​യാ​വാം. അങ്ങ​നെ ഔദ്യോ​ഗിക അം​ഗീ​കാ​ര​മു​ള്ള ആൺ​മ​ക്കൾ എന്ന ലക്ഷ്യം തേടി ഞാൻ പര​പു​രു​ഷ​ന്മാ​രെ പ്ര​ലോ​ഭി​പ്പി​ക്കാൻ പൂ ചൂടി പടി​യി​റ​ങ്ങിയ ജീ​വി​താ​വ​സ്ഥ പാ​ഞ്ചാ​ലി​ക്കു​ണ്ടാ​വാ​തി​രി​ക്കാൻ അഞ്ചു പു​ത്ര​ന്മാ​രെ അവൾ​ക്കൊ​പ്പം കി​ട​ത്തിയ ചേ​തോ​വി​കാ​രം കൃ​ത​ജ്ഞ​ത​യോ​ടെ തി​രി​ച്ച​റി​യു​ന്നി​ല്ലെ​ങ്കിൽ, ആ കഠി​ന​ഹൃ​ദ​യ​യെ പ്ര​കൃ​തി പാഠം പഠി​പ്പി​ച്ചു എന്ന​തി​ന്റെ പ്ര​ത്യ​ക്ഷ തെ​ളി​വ​ല്ലേ, അവൾ പെറ്റ അഞ്ചു മക്ക​ളും ഇന്നു് ജീ​വി​ച്ചി​രി​പ്പി​ല്ല എന്ന​തു് ? എന്റെ അഞ്ചു​മ​ക്കൾ ജീ​വി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു എന്ന​തും?”

“തക്ഷ​ശി​ല​യിൽ ആദ്യ​പ​തി​പ്പി​റ​ങ്ങി ആഴ്ച​യൊ​ന്നു കഴി​ഞ്ഞി​ല്ല പന​യോ​ല​പ്പ​കർ​പ്പെ​ടു​ക്കു​ന്ന തി​ര​ക്കി​ലാ​ണ​ല്ലോ ഹസ്തി​ന​പു​രി​യി​ലെ അറി​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന സാ​ക്ഷ​ര​രെ​ല്ലാം. വഴി​യിൽ കണ്ട​പ്പോൾ ചാർ​വാ​ക​നും പറ​ഞ്ഞു, ആസ്വാ​ദ​നം എഴു​തു​ന്ന തി​ര​ക്കി​ലാ​ണെ​ന്നു. എങ്ങ​നെ വാ​യി​ച്ചെ​ടു​ത്തു കു​രു​വം​ശ​ഗാഥ? വസ്ത്രാ​ക്ഷേ​പം വി​വ​രി​ച്ച​തൊ​ക്കെ നോ​ക്കി​യ​പ്പോൾ ഇട​നെ​ഞ്ഞു കല​ങ്ങി​യോ?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക പാ​ഞ്ചാ​ലി​യോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു.

“സം​ഭ​വ​ബ​ഹു​ല​മായ മൂ​പ്പി​ള​മ​ത്തർ​ക്കം പച്ച​ജീ​വി​ത​ത്തി​ന്റെ നേര റി​വി​ല്ലാ​ത്തൊ​രു ‘ഗു​ഹാ​ജീ​വി’ അവ​ത​രി​പ്പി​ച്ച​തിൽ ശി​ശു​സ​ഹ​ജ​മാ​യൊ​ര​ജ്ഞത കണ്ട​പ്പോ​ളാ​ണു് നെ​ഞ്ചു് വി​ങ്ങി​യ​തു്. എന്നെ മഹ​ത്വ​വൽ​ക്ക​രി​ക്കാൻ വ്യാ​സൻ പെ​ടാ​പാ​ടു പെ​ടു​ന്ന​തു കൗ​ര​വ​രെ കറു​ത്ത ചാ​യ​ത്തിൽ തേ​ക്കാൻ വേ​ണ്ടി​യാ​യി​രു​ന്നു. മനു​ഷ്യ മന​സ്സി​നെ വെ​ളു​പ്പി​ലും കറു​പ്പി​ലും പ്ര​ദർ​ശി​പ്പി​ക്കു​ന്ന ഇവ​രൊ​ക്കെ എന്തു് പരി​ത്യാ​ഗി​കൾ! യു​ദ്ധ​രം​ഗ​ങ്ങൾ വർ​ണി​ച്ച​തു വാ​യി​ച്ച​പ്പോൾ, പതി​നെ​ട്ടു​നാ​ളും കു​രു​ക്ഷേ​ത്ര പാ​ള​യ​ത്തിൽ കഴി​ഞ്ഞ ഞാൻ സ്വ​യ​മ​റി​യാ​തെ പൊ​ട്ടി​ച്ചി​രി​ച്ചു​പോ​യി. വി​ക​ല​ര​ചന മന​സ്സി​ലാ​ക്കാം എന്നാൽ അറി​വി​ല്ലാ​ത്ത കാ​ര്യ​ങ്ങൾ ആധി​കാ​രി​ക​ത​യോ​ടെ നെ​ഞ്ചു​വി​രി​ച്ചു പറ​യു​മ്പോൾ ഓർ​ത്തു, ഒരി​ക്ക​ലെ​ങ്കി​ലും വ്യാ​സൻ കു​രു​ക്ഷേ​ത്ര​യു​ദ്ധം കണ്ടി​രു​ന്നെ​ങ്കിൽ. വൈ​കു​ന്നേ​രം ചോ​ര​യും ജൈ​വ​മാ​ലി​ന്യ​വും നി​റ​ഞ്ഞ ശരീ​ര​ങ്ങ​ളും ഇടി​ഞ്ഞ മന​സു​മാ​യി കൂ​ടാ​ര​ത്തി​ന്ന​ക​ത്തേ​ക്കു അഞ്ചു ഭർ​ത്താ​ക്ക​ന്മാ​രും അഞ്ചു ആണ്മ​ക്ക​ളും വരു​മ്പോൾ അവർ​ക്കു സാ​ന്ത്വ​നം നൽ​കേ​ണ്ട സ്ത്രീ​യു​ടെ നി​സ്സ​ഹാ​യത വ്യാ​സൻ കണ്ടി​രു​ന്നെ​ങ്കിൽ. ധൃ​ത​രാ​ഷ്ട്ര​ഭൃ​ത്യ​നു് കൊ​ടു​ത്തു എന്നു് മഹാ​ഭാ​ര​തം അവ​കാ​ശ​പ്പെ​ടു​ന്ന ‘ദി​വ്യ​ദൃ​ഷ്ടി’കൊ​ണ്ടു് യു​ദ്ധം മു​ഴു​വൻ കാണാൻ വ്യാ​സൻ സം​യ​മ​നം കാ​ച്ചൊ​ന്നു​മ​ല്ല, ഭാ​വി​യിൽ, ഈ വി​ല​ക്ഷ​ണ​ഭാ​ഷ്യം വാ​യി​ക്കേ​ണ്ടി വരു​ന്ന​വ​രെ ഓർ​ത്താ​ണു്. ആർ​ക്ക​റി​യാം, ഒരു പത്ര​പ്ര​വർ​ത്ത​ക​യെ​ന്ന നി​ല​യിൽ ഹസ്തി​ന​പു​രി​യും വന​മേ​ഖ​ല​ക​ളും പോ​രാ​ട്ട​ഭൂ​മി​യും സന്ദർ​ശി​ച്ചു ചോ​ദ്യ​ങ്ങ​ളാൽ ഞങ്ങ​ളെ വീർ​പ്പു മു​ട്ടി​ച്ച നി​ങ്ങ​ളു​ടെ അഭി​മു​ഖ​ങ്ങൾ​ക്കു തന്നെ​യാ​യി​രി​ക്കും സൂ​ക്ഷ്മ വാ​യ​ന​ക്കാ​രു​ണ്ടാ​വുക എന്നു​ഞാൻ പ്ര​വ​ചി​ക്കു​ന്നു.”

“കാ​മ​ന​യോ​ടെ പെ​ണ്ണു​ട​ലിൽ തൊ​ട്ടാൽ നി​ന്റെ തല​പൊ​ട്ടി​പ്പോ​ട്ടെ എന്നൊ​രു രതി​വി​രു​ദ്ധ​ശാ​പം എറ്റേ​ണ്ടി​വ​ന്ന ഷണ്ഡൻ ആയി​രു​ന്ന​ല്ലോ പരേ​ത​ഭർ​ത്താ​വു് പാ​ണ്ഡു. “നി​ങ്ങൾ രാ​ജ്യം തു​ടർ​ന്നും ഭരി​ക്കൂ ഞാനും മാ​ദ്രി​യും കൊ​ട്ടാ​രം വി​ട്ടു് പു​നർ​വി​വാ​ഹം ചെ​യ്തു എവി​ടെ​യെ​ങ്കി​ലും തൊ​ഴിൽ​ചെ​യ്തു ജീ​വി​ക്കാം” എന്നു് മൃ​ദു​വാ​യി പറ​ഞ്ഞു അയാൾ​ക്കൊ​പ്പ​മു​ള്ള വന​വാ​സ​ത്തിൽ​നി​ന്നും പി​ന്തി​രി​യു​ക​യ​ല്ലേ സാ​മാ​ന്യ​ബു​ദ്ധി​ക്കു് ഖ്യാ​തി​കേ​ട്ട നി​ങ്ങൾ ചെ​യ്യേ​ണ്ടി​യി​രു​ന്ന​തു്?” കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക കു​ന്തി​യോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു.

“ഗാ​ന്ധാ​രി​യെ ധൃ​ത​രാ​ഷ്ട്രർ വി​വാ​ഹം കഴി​ച്ചു, കു​രു​വം​ശ​പി​ന്തു​ടർ​ച്ച​ക്കാ​യി നൂ​റോ​ളം സന്ത​തി​ക​ളെ ഉൽ​പ്പാ​ദി​പ്പി​ക്കാ​ന​വൾ ആഞ്ഞു​പ​രി​ശ്ര​മി​ക്കു​ന്ന നാ​ളു​കൾ. മത്സ​രം വി​ട്ടു​കൊ​ടു​ക്കാൻ എനി​ക്കും മന​സ്സു​വ​ന്നി​ല്ല. പാ​ണ്ഡു ഷണ്ഡ​നെ​ന്ന​തൊ​രു അരമന രഹ​സ്യ​മൊ​ന്നും അല്ലാ​യി​രു​ന്നു. സമയം കള​യാ​തെ ഞാൻ പര​പു​രു​ക്ഷ​പ്രീ​ണ​നം തു​ട​ങ്ങി​വ​ച്ചു. വി​ശ്വ​സി​ച്ചു സ്വയം സമർ​പ്പി​ക്കാൻ കണ്ട ഏക വ്യ​ക്തി വി​ദു​രർ. വ്യാ​സൻ തന്നെ അയാൾ​ക്കും പി​തൃ​ത്വം എന്നാൽ ജാ​തി​യിൽ സൂ​ത​നും. ഗർ​ഭ​ധാ​ര​ണം സദാ​ചാര സം​ര​ക്ഷ​ക​നായ വി​ദു​ര​രിൽ​നി​ന്നും ഒന്നു​ര​ണ്ടു​മാ​സ​ങ്ങൾ​ക്ക​കം ഞാൻ പരി​ശ്ര​മി​ച്ചു​നേ​ടി. മാ​സ​മു​റ​തെ​റ്റിയ വേ​ള​യിൽ ഞാൻ പാ​ണ്ഡു​വി​നെ​വി​ട്ടെ​ങ്ങ​നെ പു​നർ​വി​വാ​ഹം ചെ​യ്യും. പി​ന്തു​ടർ​ച്ച​ക്കാ​യി എന്റെ കു​ഞ്ഞു​ങ്ങൾ യോ​ഗ്യ​ത​നേ​ട​ണ​മെ​ങ്കിൽ പാ​ണ്ഡ​വ​കു​ടും​ബ​നാ​മം ഔദ്യോ​ഗി​ക​അം​ഗീ​കാ​ര​മു​ള്ള പാ​രി​തോ​ഷി​ക​മാ​യി പാ​ണ്ഡു എനി​ക്കു് നൽകി വി​ശ്വാ​സ്യ​ത​യു​ള്ള സാ​ക്ഷി​മൊ​ഴി പന​യോ​ല​ക​ളിൽ രേ​ഖ​പ്പെ​ടു​ത്ത​ണം. അങ്ങ​നെ വി​ദു​രർ ബീ​ജ​ദാ​താ​വാ​യി ഞാൻ പ്ര​സ​വി​ച്ച മകൻ തന്നെ​യാ​യി​രി​ക്കും, ഗാ​ന്ധാ​രി കൗ​ര​വർ​ക്കു ജന്മം നൽ​കും​മു​മ്പു​ത​ന്നെ യോ​ഗ്യത നേടുക എന്നു് ഉറ​പ്പു​വ​രു​ത്തി​യ​പ്പോൾ, പി​ന്തു​ടർ​ച്ച​ക്കൊ​രു തീർ​പ്പു​ണ്ടാ​യി. ഞാനും മാ​ദ്രി​യും വന​വാ​സ​ത്തി​നു പാ​ണ്ഡു​വു​മൊ​ത്തു പോയി.” ഭൂ​ത​കാ​ല​ക്കു​ളി​രിൽ കു​ന്തി​യു​ടെ മുഖം തി​ള​ങ്ങു​ന്നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. ജീ​വി​ത​സാ​യാ​ഹ്ന​ത്തി​ലും ആ മു​ഖ​ത്തി​ന്റെ ആകർ​ഷ​ക​ത്വം അസാ​ധാ​ര​ണ​മാ​യി​രു​ന്നു.

“എന്തു് പാഠം പഠി​ച്ചു പതി​നെ​ട്ടു​നാൾ ചത്തും കൊ​ന്നും? നയ​ത​ന്ത്രം ഒട്ടും തു​ണ​ച്ചി​ല്ലേ?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക അർ​ജ്ജു​ന​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു.

“ചാ​വ​ലും കൊ​ല്ല​ലും പോ​രാ​ട്ട​ത്തിൽ പതി​വ​ല്ലേ? യു​ദ്ധ​ല​ക്ഷ്യ​ങ്ങൾ ‘ചത്തും കൊ​ന്നും’ എന്ന പദ​പ്ര​യോ​ഗ​ങ്ങ​ളാൽ നി​ങ്ങൾ കള​ങ്ക​പ്പെ​ടു​ത്ത​രു​തേ. നമ്മു​ടെ ആൾ​നാ​ശം ചു​രു​ക്കി​പ്പ​റ​യ​ണം, ശത്രു നഷ്ട​ങ്ങൾ അത്യു​ക്തി​യിൽ അഭി​ര​മി​ക്ക​ണം. പ്ര​തി​കാര കൊ​ല​യും പോ​രാ​ട്ട​വ​ധ​വും കൂ​ട്ടി​ക്കു​ഴ​ക്ക​രു​തു്. പക​യു​ടെ സ്വ​ര​ത്തി​ല​ല്ല ഞങ്ങൾ പോർ​ക്ക​ള​ത്തിൽ സം​സാ​രി​ക്കുക. കർ​ണ്ണൻ മരി​ക്കു​ന്ന അന്നു് രാ​വി​ലെ ഞാനും അവനും കൂ​ടി​യാ​ണു് പ്രാ​ത​ലി​നു കാളയെ വെ​ട്ടി​മു​റി​ച്ചു തോലും കു​ട​ലും നീ​ക്കി കഷ​ണ​ങ്ങ​ളാ​ക്കി കഴുകി ഉപ്പും മു​ള​കും തേ​ച്ചു എണ്ണ​യിൽ പൊ​രി​ച്ചു ഒരു പാ​ത്ര​ത്തിൽ നി​ന്നു് തി​ന്ന​തു്. ‘ഇന്നു് സന്ധ്യ​യോ​ടെ ഗാ​ണ്ഡീ​വം നി​ന്റെ കഴു​ത്തു വെ​ട്ടും’ എന്നൊ​ക്കെ ഭീമൻ അപ്പോൾ പറ​യു​മ്പോൾ ഞങ്ങൾ പൊ​ട്ടി​ച്ചി​രി​ക്കും. ചു​രു​ക്കി​പ്പ​റ​യാം, യു​ദ്ധ​ഭൂ​മി​യി​ലെ പ്ര​ശ​സ്ത​വ​ധ​ങ്ങൾ മനു​ഷ്യ​നിർ​മ്മി​ത​മ​ല്ല അതി​ലൊ​ക്കെ അതീ​ത​ശ​ക്തി​ക​ളു​ടെ കൈ കട​ത്ത​ലു​കൾ ഉണ്ടു്. ഞങ്ങൾ​ക്കു് പാ​ഞ്ചാ​ലി​യിൽ ഉണ്ടായ കു​ട്ടി​കൾ കൗ​മാ​ര​സ​ഹ​ജ​മായ പ്ര​ത്യാ​ശ​യോ​ടെ​യാ​ണു് ജേ​താ​ക്ക​ളാ​യി മട​ക്ക​യാ​ത്ര​ക്കു തയ്യാ​റാ​യ​തു്. പക്ഷേ, പാ​തി​രാ​മി​ന്ന​ലാ​ക്ര​മ​ണ​ത്തിൽ അശ്വ​ത്ഥാ​മാ​വു് അവരെ ചവി​ട്ടി​ക്കൊ​ന്നു. അതി​നു​ടൻ പ്ര​തി​കാ​രം ചെ​യ്യാൻ ഞങ്ങൾ വാ​ളെ​ടു​ത്ത​പ്പോൾ സാരഥി പറ​ഞ്ഞു “ഇതു് യു​ദ്ധം. ഇതിൽ വ്യ​ക്തി​ഗത പ്ര​തി​കാ​ര​മി​ല്ല”. അപ്പോൾ കൗ​ര​വ​രെ കൊ​ന്നു കരൾ പറി​ച്ചു ഭീമൻ പാ​ഞ്ചാ​ലി​ക്കു് കൊ​ടു​ത്ത​തു്? അതു് യു​ദ്ധ​വി​രോ​ധി​കൾ കൂ​ട്ടി​ച്ചേർ​ത്ത കഥ ഇപ്പോൾ ‘പ്ര​ക്ഷി​പ്തം’. ഓരോ കൗ​ര​വ​നെ​യും അഭി​ജാത പെ​രു​മാ​റ്റ​മു​റ​യോ​ടെ​യാ​ണു് ഭീമൻ ഗദാ​പ്ര​ഹ​ര​ത്തോ​ടെ യാ​ത്ര​യ​യ​ച്ച​തു് എന്നു് വേണം വ്യാ​സൻ എഴു​താൻ. ജേ​താ​ക്ക​ളാ​ണു് ചരി​ത്രം എഴു​തുക, വേ​ണ്ടി​വ​ന്നാൽ പി​ന്നീ​ടു് തി​രു​ത്തുക എന്ന​തു് നാം ആചാ​ര​മാ​യി തു​ടർ​ന്നും നി​ല​നിർ​ത്ത​ണം.”

“സത്യ​വ​തി എന്റെ അമ്മ​യെ​ന്ന പ്ര​ത്യേക സ്നേ​ഹ​പ​രി​ച​ര​ണ​ത്തി​ലാ​ണോ രഹ​സ്യ​പു​ത്രൻ വ്യാ​സൻ നി​ങ്ങ​ളു​ടെ ഉടൽ സവി​ശേ​ഷ​മാ​യൊ​ര​നു​ഗ്ര​ഹ​ത്താൽ സു​ഗ​ന്ധി​യാ​ക്കി മാ​റ്റി​യ​തു്?, അതോ വരം നേ​രി​ട്ടു് ചെ​യ്യാ​തെ, ഋഷി​യായ അച്ഛ​ന്റെ പാ​രി​തോ​ഷി​ക​മാ​യി മാ​റ്റി​പ്പ​റ​ഞ്ഞ​തു്?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക പുതിയ മഹാ​റാ​ണി സത്യ​വ​തി​യോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. ആദ്യ​ഭാ​ര്യ ഗം​ഗ​യാൽ തി​ര​സ്ക​രി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട വൃദ്ധ രാ​ജാ​വു് ശന്ത​നു പി​ന്നീ​ട​വ​ളു​ടെ പ്ര​ണ​യ​ബ​ന്ദി​യാ​യി സത്യ​വ​തി​യെ​ന്ന മീൻ​കാ​രി​യെ കേ​ട്ടു​കേൾ​വി​യി​ല്ലാ​ത്ത വിധം പരി​ണ​യം ചെയ്ത കാലം.

“അത്ത​രം ശാ​രീ​രിക സൗ​ജ​ന്യ​ങ്ങൾ തന്നാ​ലൊ​ന്നും ഞാൻ സ്വീ​ക​രി​ക്കു​ക​യി​ല്ലെ​ന്ന​റി​യു​ന്ന ബീ​ജ​ദാ​നി പരാ​ശ​ര​നും, വി​വാ​ഹ​പൂർവ സന്താ​ന​മായ വ്യാ​സ​നും പി​ന്നീ​ടു് കെ​ട്ടി​പ്പൊ​ക്കി​യൊ​രു ഐതി​ഹ്യ​ത്തിൽ കവി​ഞ്ഞെ​ന്തു വാർ​ത്താ​പ്രാ​ധാ​ന്യ​മാ​ണു് സു​ഗ​ന്ധ​പ്പെ​രു​മ​യിൽ? മീൻ​മ​ണ​മു​ള്ള ഉടൽ കണ്ടു​ഭ്ര​മി​ച്ചാ​ണ​ല്ലോ, ദേ​വ​സു​ന്ദ​രി ഗം​ഗ​യു​ടെ മുൻ പാ​യ​ക്കൂ​ട്ടു​കാ​ര​നായ ശന്ത​നു, എന്നെ മു​ക്കു​വ​ക്കു​ടി​ലിൽ​നി​ന്നും കു​രു​വംശ കൊ​ട്ടാ​ര​ത്തി​ലേ​ക്കു പു​ന​ര​ധി​വാ​സം ചെ​യ്ത​തു്. ഗം​ഗ​യാ​റൊ​ഴു​കു​ന്ന മണ്ണി​ന്റെ മണ​മി​ല്ലാ​ത്ത രാ​ജാ​വി​നു് മീൻ​മ​ണ​മു​ള്ള ഭാര്യ ഭാ​വി​യിൽ ഒരു പ്രാ​യോ​ഗിക ജീവിത പാ​ഠ​മാ​യി​രി​ക്ക​ട്ടെ. തോണി തു​ഴ​ഞ്ഞും വല​യെ​റി​ഞ്ഞും അച്ഛ​ന​മ്മ​മാർ പട്ടി​ണി കി​ട​ക്കാ​തി​രി​ക്കാൻ അന്തി​യാ​വും വരെ യമു​ന​യിൽ പണി​യെ​ടു​ത്തു അന്നം സമ്പാ​ദി​ച്ചു. അനു​രാ​ഗ​ക​ഥ​യിൽ വല​യെ​റി​യു​ന്ന​വ​ളു​ടെ വള​കി​ലു​ങ്ങി, വൃ​ദ്ധ​ശ​ന്ത​നു​വി​ന്റെ കരൾ സത്യ​വ​തി​യു​ടെ വലയിൽ കു​രു​ങ്ങി!”

“ഈ ഗദ​യാ​ണോ കൗ​ര​വ​രു​ടെ ഉയി​രെ​ടു​ത്ത​തു്?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ഭീ​മ​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു.

“ഇതോ! ഇതൊ​ര​ല​ങ്കാ​രം മാ​ത്രം. ശത്രു​വി​ന്റെ നട്ടെ​ല്ലു് പൊ​ട്ടി​ക്കാൻ എനി​ക്കു് ആയു​ധ​മൊ​ന്നും വേണ്ട. കണ്ട​വ​രൊ​ക്കെ കൗ​തു​ക​ത്തോ​ടെ ഇന്നും നോ​ക്കു​ന്ന ഈ മു​ല്ല​പ്പൂ പല്ലു​കൾ പു​ഞ്ചി​രി​ക്കാ​ത്ത​പ്പോൾ മാ​ര​കാ​യു​ധ​മാ​വി​ല്ലേ? അതൊ​ക്കെ ഇര​കൾ​ക്ക​റി​യാം. ശി​ശു​മു​ഖ​മാ​ണെ​നി​ക്കെ​ന്നു ആരാ​ധ​കർ പറ​യു​ന്ന​തു് ഉള്ളിൽ തട്ടി​യാ​ണെ​ങ്കിൽ, അവർ​ക്കു​റ​പ്പു ഞാൻ നൽ​ക​ട്ടെ, ശത്രു​സം​ഹാ​ര​ത്തിൽ എന്റെ കീ​ഴ്താ​ടി​യു​ടെ ബല​പി​ന്തു​ണ​യും നി​ങ്ങൾ ലവ​ലേ​ശം കു​റ​ച്ചു കാ​ണ​രു​തു്. ‘ഭീ​മാ​കൃ​തി’ എന്നാ​ണു ശരീ​ര​ഭാ​രം ചു​മ​ക്കു​ന്ന പാ​ഞ്ചാ​ലി കി​ട​പ്പ​റ​യിൽ എന്നെ നി​ന്ദി​ക്കുക. എങ്കി​ലും, ചെ​ന്നാ​യ​യു​ടെ വയ​റു​ള്ള​വൻ എന്നാ​ണു കു​ന്തി തീൻ​ശാ​ല​യിൽ മാം​സാ​ഹാ​രം വി​ള​മ്പു​മ്പോൾ പ്ര​കീർ​ത്തി​ക്കുക. ഒളി​ഞ്ഞി​രു​ന്നു ഇരയെ ചാ​ടി​പ്പി​ടി​ക്കു​ന്ന സാ​മ്പ്ര​ദാ​യിക കാ​ട്ടു​നീ​തി, അതെ​നി​ക്കു്, എത്ര​യോ കാലം വ്യ​ത്യ​സ്ത​യി​നം കാ​ട്ടിൽ കഴി​ഞ്ഞി​ട്ടും, വശ​മി​ല്ല. ഓടു​ന്ന ഇരയെ കണ്ടെ​ത്തി​യാൽ, ഞാൻ വച്ചു​പി​ടി​ക്കും. ദുർ​മേ​ദ​സ്സു​ള്ള ഈ ശരീരം ഓട്ട​ത്തി​നു് തട​സ്സ​മ​ല്ല. പോർ​ക്ക​ള​ത്തി​ലെ എന്റെ ‘കളി’ കണ്ടാൽ നി​ങ്ങൾ ആദ്യം ഒന്നു് ചി​രി​ക്കു​മെ​ങ്കി​ലും, പി​ന്നെ നോ​ട്ടം കാ​ര്യ​മാ​വും. ശത്രു​കൗ​ര​വ​ന്റെ വയ​റി​ലാ​ണു​ക​ടി​ക്കുക. നൂ​ലാ​മാ​ല​കൾ വയ​റിൽ​നി​ന്നു് പു​റ​ത്തു ചാടി ഒരടി മു​ന്നോ​ട്ടു​വ​ക്കാ​നാ​വാ​തെ മണ്ണി​ല​വൻ മലർ​ന്നു വീ​ഴു​മ്പോൾ, എനി​ക്ക​വ​നെ പച്ച​ക്കു തി​ന്നാ​നാ​ണു​തോ​ന്നുക, പക്ഷേ, രാ​വി​ലെ പേ​ട​മാ​നി​നെ ജീ​വ​നോ​ടെ കടി​ച്ചു പൊ​ളി​ച്ചു തിന്ന കു​രു​ക്ഷേ​ത്ര ദി​വ​സ​ങ്ങ​ളിൽ കൗ​ര​വ​മാം​സം വാ​ത്സ​ല്യ​ത്തോ​ടെ കഴു​ക​നു് വലി​ച്ചെ​റി​ഞ്ഞു കൊ​ടു​ക്കും, ചു​ടു​ചോര കോരി പ്രി​യ​പാ​ഞ്ചാ​ലി​യു​ടെ മുടി തേ​ച്ചു മി​നു​ക്കും,അതു് കേ​ശ​പ​രി​ച​ര​ണ​മ​ല്ല, പ്ര​ണ​യ​പ്ര​ക​ട​ന​മാ​ണു്”, കൗ​ര​വ​വം​ശ​ഹ​ത്യ​ക്കു യു​ധി​ഷ്ഠി​ര​ഭ​ര​ണ​കൂ​ട​ത്തി​ന്റെ അതി​വി​ശി​ഷ്ട സൈനിക പു​ര​സ്കാ​രം നേടിയ ഭീമൻ ആന​ന്ദ​നൃ​ത്ത​ത്തി​ലാ​യി​രു​ന്നു. ഇഷ്ട​ക്കേ​ടു് മറ​ച്ചു​വ​യ്ക്കാ​തെ പാ​ഞ്ചാ​ലി മുഖം തി​രി​ച്ചു.

“യു​ദ്ധ​കാ​ല​ത്തു് സം​യ​മ​നം കാ​ണി​ക്കേ​ണ്ട രാ​ജാ​വു് ഒച്ച​വെ​ച്ചു ആഭാ​സ​ക​ര​മാ​യി നൃ​ത്തം ചെ​യ്യു​ക​യും, ഗാ​ന്ധാ​ര​ഭാ​ഷ​യി​ലൊ​രു​ത്സ​വ​ഗീ​തം, മഹാ​റാ​ണി കൺ​കെ​ട്ട​ഴി​ച്ചാ​ല​പി​ക്ക​യും ചെ​യ്യു​ന്ന​തു് കണ്ടു എന്നാ​ണു നി​ങ്ങൾ പറ​ഞ്ഞു നിർ​ത്തി​യ​തു്. ശ്ര​ദ്ധി​ച്ചു കേൾ​ക്കാ​ത്ത​തു് കൊ​ണ്ടാ​ണോ, പറ​ഞ്ഞ​തിൽ അവ്യ​ക്തത ഉള്ള​തു കൊ​ണ്ടാ​ണോ, അഭി​മു​ഖ​വാർ​ത്ത വാ​യി​ച്ച​പ്പോൾ ഇവിടെ വന്നു വി​ശ​ദീ​ക​ര​ണം ചോ​ദി​ക്ക​ണ​മെ​ന്നു് തോ​ന്നി. സന്ദർ​ഭം കൃ​ത്യ​മാ​യി ഒന്നോർ​ത്തെ​ടു​ക്കാ​മോ? യു​ദ്ധ​കാ​ര്യ​ലേ​ഖ​കൻ ധൃ​ത​രാ​ഷ്ട്ര​ഭൃ​ത്യ​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. യു​ദ്ധാ​ന​ന്തര ഹസ്തി​ന​പു​രി​യിൽ പാ​ണ്ഡവ ഭര​ണ​കൂ​ടം അധി​കാ​ര​ത്തിൽ വന്ന​പ്പോൾ കു​ടി​യൊ​ഴി​പ്പി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​വ​രിൽ ഒരാ​ളാ​യി​രു​ന്നു, സ്ഥാ​ന​മൊ​ഴി​ഞ്ഞ ധൃ​ത​രാ​ഷ്ട്ര​രിൽ ദു​സ്വാ​ധീ​നം ചു​മ​ത്തിയ സൂ​ത​ഭൃ​ത്യൻ സഞ്ജ​യൻ.”

“കൗരവ കു​ത്തും ചവി​ട്ടു​മേ​റ്റു അഭി​മ​ന്യു പി​ട​ഞ്ഞു നി​ല​ത്തു വീ​ണ​പ്പോൾ, ഇര​യു​ടെ കഴു​ത്തിൽ ചവു​ട്ടി കർണൻ, വി​ജ​യ​ചി​ഹ്ന​മാ​യി തള്ള​വി​ര​ല​ട​യാ​ളം കാ​ണി​ച്ചു് ‘ശത്രു മരി​ച്ചു’ എന്നു് ദു​ര്യോ​ധ​ന​നെ അറി​യി​ച്ച വിവരം തത്സ​മ​യം കണ്ട ഞാൻ ശബ്ദം താ​ഴ്ത്തി അറി​യി​ച്ച​പ്പോൾ, അതു​വ​രെ കൂ​നി​പ്പി​ടി​ച്ചി​രി​ക്ക​യാ​യി​രു​ന്ന ധൃ​ത​രാ​ഷ്ട്രർ, സഹി​ക്ക​വ​യ്യാ​ത്ത ആഹ്ലാ​ദം കൊ​ണ്ടു് ഗാ​ന്ധാ​രി​യെ വലി​ച്ച​ടു​പ്പി​ച്ചു ‘തി​രു​വാ​യിൽ തി​രു​വാ’ ചേർ​ക്കു​ന്ന ജു​ഹു​പ്സാ​വ​ഹ​മായ കാഴ്ച—അതാണോ നി​ങ്ങൾ പരാ​മർ​ശി​ക്കു​ന്ന രാ​ജ​കീ​യ​നൃ​ത്ത​വും ഗാ​നാ​ലാ​പ​വും? വനിതാ പത്ര​പ്ര​വർ​ത്ത​ക​യാ​യ​തു​കൊ​ണ്ടു് വാ​മൊ​ഴി​യിൽ അശ്ലീ​ലം വരാ​തി​രി​ക്കാൻ നേ​രി​യ​തോ​തിൽ ഭാഷ ഞാൻ മാ​റ്റി എന്നും സം​ശ​യ​മു​ണ്ടു്. അര​മ​ന​യിൽ കണ്ട​തു് കൃ​ത്യ​മാ​യി പര​സ്യ​മാ​യി പറയാൻ മുൻ​വി​ധി സമ്മ​തി​ക്കു​ക​യി​ല്ല​ല്ലോ” ഇതി​ഹാ​സ​ര​ച​ന​ക്കു് പന​യോ​ല​ക്കെ​ട്ടു​മാ​യി കൊ​ട്ടാ​ര​ത്തിൽ തമ്പ​ടി​ച്ചി​രു​ന്ന വ്യാ​സ​നു മഹാ​ഭാ​ര​ത​യു​ദ്ധ​കഥ തത്സ​മ​യം കണ്ട​തും കേ​ട്ട​തും പറ​ഞ്ഞു കൊ​ടു​ക്കാൻ, ഇട​യ്ക്കി​ടെ ഇരു​ചെ​ന്നി​ക​ളി​ലും മു​ഷ്ടി​കൊ​ണ്ടു് ഇടി​ച്ചു ഓർ​മ​പ്പേ​ട​കം തു​റ​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു ജീ​വി​ത​സാ​യാ​ഹ്ന​ത്തിൽ വൃ​ദ്ധ​ഭൃ​ത്യൻ.

“ഊതി​വീർ​പ്പി​ച്ചു​വോ കൗ​ര​വ​പാ​ണ്ഡവ സൈ​ന്യ​സം​ഖ്യ?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ദു​ര്യോ​ധ​ന​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു “മൊ​ത്തം നാൽ​പ്പ​തു​ല​ക്ഷം സൈ​നി​കർ ഇരു​പ​ക്ഷ​ത്തു​മാ​യു​ണ്ടു് എന്ന​തൊ​ക്കെ തട്ടി​പ്പെ​ന്നു ചാർ​വാ​കൻ!”

“ആദ്യ​ദി​വ​സം തന്നെ എല്ലാ സൈ​നി​ക​രെ​യും പോർ​ക്ക​ള​ത്തിൽ ഇറ​ക്കു​മോ ‘സർ​വ്വ​സൈ​ന്യാ​ധി​പൻ’ ചാർ​വാ​കൻ? സായുധ പോ​രാ​ളി​ക​ളെ മാ​ത്ര​മേ ‘സൈ​നി​കർ’ എന്ന വകു​പ്പിൽ അയാൾ ചേർ​ക്കൂ എന്നു​ണ്ടോ? ഒരു പോർ​ക്ക​ള​പോ​രാ​ളി​ക്കു് വേ​ണ്ടേ പാ​ള​യ​ങ്ങ​ളിൽ പിൻ​സേ​വ​ന​ദാ​താ​ക്ക​ളാ​യി ചു​രു​ങ്ങി​യ​തു് രണ്ടു​പേർ? ഊട്ടു​പു​ര​യും, സൈ​നി​ക​രു​ടെ തൊ​ഴിൽ​വ​സ്ത്ര​ങ്ങൾ കഴു​കി​യു​ണ​ക്ക​ലും ഉല്ലാസ ഉറ​ക്കറ ഒരു​ക്കു​ലും—അതി​നൊ​ക്കെ സൈ​നി​കർ എന്ന വി​ഭാ​ഗം അല്ലാ​തെ ചാർ​വാ​കൻ ഉൾ​പ്പെ​ടു​ന്ന പൊ​തു​സ​മൂ​ഹം അം​ഗ​സം​ഖ്യ തി​ക​ക്കു​മോ? രാ​ത്രി പോ​രാ​ളി​കൾ​ക്കും വേ​ണ്ടേ ആസ്വാ​ദ​ന​ര​തി​ക്കു പാ​യ​ക്കൂ​ട്ടു്? ശ്ലോ​കം ചെ​ല്ലി​ക്കി​ട​ന്നാൽ കി​ട്ടു​മോ സു​ഖ​നി​ദ്ര? കു​ല​സ്ത്രീ​കൾ സേ​വ​ന​ദാ​താ​ക്കൾ എന്ന മു​ദ്ര​ചാർ​ത്തി ഗർ​ഭ​ധാ​ര​ണ​ത്തി​നു പാ​ള​യ​ങ്ങ​ളിൽ സ്വ​ന്തം ചെ​ല​വിൽ സാ​ന്നി​ധ്യ​മു​റ​പ്പി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടു്. അവ​രെ​യൊ​ക്കെ ഞങ്ങൾ പു​റ​ത്തേ​ക്കെ​റി​യ​ണോ? കു​രു​ക്ഷേ​ത്ര​യി​ലെ ഒഴി​വാ​ക്കാ​നാ​വാ​ത്ത ജീ​വ​ഹാ​നി​ക്കു് പകരം വക്കാൻ, ജന​സം​ഖ്യ​യിൽ ഞങ്ങൾ യു​ദ്ധാ​സൂ​ത്ര​കർ, ആവു​ന്ന​ത്ര വർ​ധ​ന​വു​ണ്ടാ​ക്ക​ണ്ടേ? ഞാൻ ഉറ​പ്പു തരു​ന്നു അവ​രു​ടെ നി​സ്വാർ​ത്ഥ നി​ശാ​സേ​വ​നം യു​ദ്ധ​ച​രി​ത്ര​ത്തിൽ തങ്ക​ലി​പി​ക​ളിൽ എഴു​ത​പ്പെ​ടും. ചാർ​വാ​കൻ ചവ​റ്റു​കൊ​ട്ട​യി​ലും!”

“മേ​നി​യിൽ കൊ​ഴു​പ്പു​ണ്ടെ​ങ്കി​ലും, കണ്ണിൽ കാ​രു​ണ്യ​മി​ല്ലാ​ത്ത​വൻ എന്നു് ദു​ര്യോ​ധ​നൻ നി​ങ്ങ​ളെ വി​ശേ​ഷി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തിൽ രോ​ഷ​മു​ണ്ടോ? അഥവാ അവൻ പറ​യു​ന്ന​തിൽ കാ​ര്യ​മു​ണ്ടോ?” കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ചോ​ദി​ച്ചു.

“നയ​ത​ന്ത്ര​ചാ​തു​രി പ്ര​കൃ​തി​യെ​ന്നിൽ ചൊ​രി​ഞ്ഞി​ല്ലെ​ന്ന​തു് ആരും കാ​ര്യ​മാ​യെ​ടു​ത്തി​ട്ടി​ല്ല കാരണം, ഏറ്റെ​ടു​ക്കു​ന്ന ദൗ​ത്യം കാ​ര്യ​ക്ഷ​മ​മാ​യി ചെ​യ്യു​ന്ന​വൻ ഞാ​നെ​ന്നു, കെ​ട്ടി​പ്പു​ണർ​ന്നാ​ദ്യം പ്ര​ശം​സി​ച്ച​തു് പെ​റ്റ​ത​ള്ള. അതാ​ണെ​നി​ക്കു് കാ​ര്യം. പാ​ണ്ഡു​ചി​ത​യിൽ മാ​ദ്രി വേണം സതി​ചെ​യ്യാ​നെ​ന്ന കു​ന്തി​യു​ടെ ആജ്ഞ, ബലം​പ്ര​യോ​ഗി​ച്ചു ഞാൻ ഒറ്റ​ക്കു് ചെ​യ്തു​കാ​ണി​ച്ച​പ്പോ​ഴാ​യി​രു​ന്നു പ്ര​ശംസ. അന്നു് ഞാൻ വെ​റു​മൊ​രു കു​ട്ടി​ഭീ​മൻ. ഇന്നെ​ന്ന പോലെ തു​ട​യി​ലും അര​ക്കെ​ട്ടി​ലും ദുർ​മേ​ദ​സ്സു​ള്ള​വൻ. “എനി​ക്കു് ജീ​വി​ക്ക​ണം എനി​ക്കി​നി പു​തു​ജീ​വി​തം ജീ​വി​ക്ക​ണം” എന്നു് വാ​വി​ട്ടു നി​ല​വി​ളി​ച്ച മാ​ദ്രി കത്തി​ക്ക​രി​ക്ക​ട്ട​യാ​വും​വ​രെ ചി​ത​ക്ക​രി​കെ ഉണക്ക വി​റ​കു​മാ​യി ഞാൻ നിൽ​ക്കു​ന്ന​തു കണ്ടു മാ​ദ്രി​മ​ക്കൾ നകു​ല​നും സഹ​ദേ​വ​നും ഭയ​ന്നു​വി​റ​ച്ചു ഓടി​പ്പോ​യി​ട്ടും, എന്റെ ക്ഷാ​ത്ര​വീ​ര്യം അട​ങ്ങി​യി​ല്ല. ഇന്നു് കു​രു​ക്ഷേ​ത്ര പതി​നേ​ഴാം ദിവസം കർ​ണ്ണ​നെ അർ​ജ്ജു​നൻ ‘ചു​രു​ട്ടി​ക്കൂ​ട്ടി’. എപ്പോ​ഴാ​ണു് ദു​ര്യോ​ധ​ന​നെ അതു പോലെ കൈ​കാ​ര്യം ചെ​യ്യാൻ കി​ട്ടുക എന്നു് തരം നോ​ക്കി നട​ക്കു​ക​യാ​ണു് ഞാൻ. കി​ട്ടി​യാൽ അവൻ തി​രി​ച്ച​റി​യും, രൗ​ദ്ര​ഭീ​മ​ന്റെ കണ്ണിൽ എരി​യു​ന്ന​തു കന​ലു​ള്ള തീ​യാ​ണോ വെറും നയ​ത​ന്ത്ര പു​ക​യാ​ണോ ഭീ​മ​ഗ​ദ​ക്കു മാ​ര​ക​പ്ര​ഹ​ര​ശേ​ഷി​യു​ണ്ടോ!”, കൊ​ന്നു​കൂ​ട്ടിയ നൂറിൽ താഴെ കൗ​ര​വ​രു​ടെ പേ​രു​കൾ കൊ​ച്ചു കു​ട്ടി​യെ പോലെ തെ​റ്റി​പ്പ​റ​ഞ്ഞും സ്വയം തി​രു​ത്തി​യും പോ​രാ​ട്ട തി​മിർ​പ്പി​ലാ​യി​രു​ന്നു പാ​ള​യ​ത്തിൽ ഭീമൻ.

“മു​ഖ​മ​ട​ച്ചു നി​ങ്ങൾ കൗ​ര​വ​നെ രഥ​ത്തിൽ​നി​ന്നും, പോ​രാ​ട്ട​ച്ച​ട്ടം പാ​ലി​ക്കാ​തെ മറി​ച്ചി​ടു​ന്ന​തി​നു പുറമെ, സൈ​നി​ക​വ​സ്ത്രം വലി​ച്ചു​കീ​റി നഗ്ന​മാ​ക്കിയ ഇട​നെ​ഞ്ചിൽ നഖ​ങ്ങൾ താ​ഴ്ത്തി, കോ​രി​യെ​ടു​ത്ത ദ്ര​വീ​കൃത ഹൃദയം പാ​ള​യ​ത്തിൽ ഓടി​ക്കി​ത​ച്ചെ​ത്തി വേ​ണ​മാ​യി​രു​ന്നോ, പ്രിയ പാ​ഞ്ചാ​ലി​യു​ടെ മുടി തേ​ച്ചു മി​നു​ക്കാൻ? പറ​ഞ്ഞു​വ​ന്നാൽ അവ​ളൊ​രു പരി​ഷ്കൃത വനി​ത​യ​ല്ലേ?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക രൗ​ദ്ര​ഭീ​മ​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. കു​രു​ക്ഷേ​ത്ര.

“കാ​ര്യ​മ​റി​യാ​തെ നി​ങ്ങൾ വീ​ണ്ടും പാ​ണ്ഡ​വ​മ​ഹ​ത്വ​ത്തെ വി​ല​കു​റ​ച്ചു പറ​യു​ന്നു! പോർ​ക്ക​ള​ത്തിൽ മു​ഖ​മ​ട​ച്ചു​വീ​ണു മരി​ക്കു​മെ​ന്നു​റ​പ്പാ​യ​പ്പോൾ, പതി​മൂ​ന്നു​കൊ​ല്ലം മു​മ്പു് വസ്ത്രാ​ക്ഷേപ വി​ചാ​ര​ണ​യിൽ പ്ര​തി​സ്ഥാ​ന​ത്താ​യി​രു​ന്ന കൗ​ര​വ​നു ആദ്യ​മാ​യി കു​റ്റ​ബോ​ധ​മു​ണ്ടാ​യി എന്നാ​ണു് കരു​തേ​ണ്ട​തു്. പാ​ഞ്ചാ​ലി​യു​ടെ മു​ടി​യ​ഴ​കി​നു തേ​ച്ചു​പി​ടി​പ്പി​ക്കാൻ, അന്ത്യാ​ഭി​ലാ​ഷ​മെ​ന്ന നി​ല​യിൽ, അങ്ങ​നെ ദു​ശ്ശാ​സ​നൻ രക്ത​ദാ​നം ചെ​യ്തു എന്ന​താ​ണു കാ​ര്യം. പീ​ഡ​ക​കൗ​ര​വ​രു​ടെ പ്ര​തി​ച്ഛായ ഏറി​യും കു​റ​ഞ്ഞും മോ​ശ​മാ​യി​രി​ക്കാം, പക്ഷേ, ചത്ത​വ​ന്റെ ഉദ്ദേ​ശ്യ​ശു​ദ്ധി! അതെ​ങ്കി​ലും കള​ങ്ക​ര​ഹി​ത​മാ​യി കണ്ടു​കൂ​ടെ?”

“പാ​ണ്ഡ​വർ നാ​യാ​ട്ടി​നു​പോയ തക്കം നോ​ക്കി പാ​ഞ്ചാ​ലി​യെ ലൈം​ഗി​കാ​ക്ര​മ​ണം ചെ​യ്യാൻ മാ​ത്രം മന്ദ​ബു​ദ്ധി​യാ​ണോ നി​ങ്ങൾ?”, കൗ​ര​വ​സ​ഹോ​ദ​രി ദു​ശ്ശ​ള​യു​ടെ ഭർ​ത്താ​വും സൈ​ന്ധവ നാ​ടു​വാ​ഴി​യു​മായ ജയ​ദ്ര​ഥ​നോ​ടു് കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ചോ​ദി​ച്ചു. ഹസ്തി​ന​പു​രി. പാ​ണ്ഡ​വ​രു​ടെ വന​വാ​സ​ക്കാ​ലം.

“പര​മോ​ന്നത നീ​തി​പ​തി​യു​ടെ നിർ​ദേ​ശ​മ​നു​സ​രി​ച്ചോ​ര​ന്വേ​ഷണ ദൗ​ത്യ​വു​മാ​യാ​ണു് കാ​ട്ടിൽ​പോ​യ​തു. സന്മ​ന​സ്സോ​ടെ അത്ത​രം ദൗ​ത്യം ഏറ്റെ​ടു​ക്കുക സു​താ​ര്യ പൊ​തു​ജീ​വി​ത​ത്തിൽ അസാ​ധാ​ര​ണ​മ​ല്ല. വി​ചാ​ര​ണ​യിൽ സത്യം കണ്ടെ​ത്താ​നൊ​ര​വ​സാ​ന​ശ്ര​മ​മെ​ന്ന​നി​ല​യിൽ, നീ​തി​പ​തി പറ​ഞ്ഞു, സ്വ​ത​ന്ത്ര​മെ​ന്ന അം​ഗീ​കൃത പദ​വി​യു​ള്ള സൈ​ന്ധ​വ​രാ​ജാ​വാ​ണ​ല്ലോ നി​ങ്ങൾ. വന​വാ​സ​ത്തിൽ പോയ പാ​ണ്ഡ​വ​രു​ടെ ആശ്ര​മ​ത്തിൽ ചെ​ന്നു് ദ്രൗ​പ​ദീ വസ്ത്രാ​ക്ഷേ​പം ‘ലൈം​ഗി​കാ​ക്ര​മ​ണം’ സൂ​ക്ഷ്മാം​ശ​ങ്ങ​ളിൽ ഊന്നി പു​നഃ​സൃ​ഷ്ടി​ക്കാ​മോ? പ്ര​യോ​ഗിക വി​ധി​തീർ​പ്പി​നാ​യി​രു​ന്നു ആ നിർ​ദേ​ശം. വസ്ത്രാ​ക്ഷേ​പം ഇര​യു​ടെ പൂർ​ണ്ണ സഹ​ക​ര​ണ​മി​ല്ലാ​തെ അസാ​ധ്യ​മെ​ന്നൊ​രു വാദം ദു​ശ്ശാ​സ​ന​നു​വേ​ണ്ടി അം​ഗ​രാ​ജാ​വായ കർ​ണ്ണൻ നീ​തി​പീ​ഠ​ത്തിൽ ഉന്ന​യി​ച്ച​തി​നൊ​രു യു​ക്തി​സ​ഹ​മായ സമാ​പ്തി​വ​രു​ത്ത​ണം. അതി​നു് കർ​ത്ത​വ്യ​ബോ​ധ​ത്തോ​ടെ ഞാൻ ദ്രൗ​പ​ദി​യു​ടെ വസ​തി​യിൽ ചെ​ന്നു് തു​റ​ന്ന മന​സ്സോ​ടെ അവളെ തട്ടി​ക്കൊ​ണ്ടു​പോ​വാൻ ശ്ര​മി​ച്ച​പ്പോൾ പി​ന്തു​ടർ​ന്നു വന്ന രൗദ്ര ഭീ​മ​നു​മു​മ്പിൽ ഞാ​നൊ​രു ‘ലൈം​ഗി​കാ​ക്ര​മി’യായി. അവ​നെ​ന്നെ രഥ​ത്തിൽ​നി​ന്നും വീ​ഴ്ത്തി മര​ത്തിൽ കെ​ട്ടി​യി​ട്ടു. ചോ​ര​പൊ​ടി​യു​ന്ന​വി​ധം തല മു​ണ്ഡ​നം ചെ​യ്തു. കഴു​ത​പ്പു​റ​ത്തി​രു​ത്തി തി​രി​ച്ച​യ​ച്ചു. എന്റെ രാ​ജ​ര​ഥ​വും അതിലെ മി​ക​ച്ച ഭൗ​തി​ക​സൗ​ക​ര്യ​ങ്ങ​ളും തീ​വ​ച്ചു. വി​ദേ​ശ​ത്തു​നി​ന്നും ഇറ​ക്കു​മ​തി ചെയ്ത കു​തി​ര​ക​ളെ കണ്ടു​കെ​ട്ടി. മന​സ്താ​പ​ത്തോ​ടെ ഹസ്തി​ന​പു​രി​യി​ലെ​ത്തിയ ഞാൻ അശേഷം വി​ട്ടു​കൊ​ടു​ക്കാ​തെ പാ​ണ്ഡ​വ​രു​ടെ നി​യ​മ​വി​രു​ദ്ധ നടപടി നീ​തി​പീ​ഠ​ത്തിൽ അവ​ത​രി​പ്പി​ക്കും. പാ​ണ്ഡ​വ​രും പാ​ഞ്ചാ​ലി​യും പൗ​രാ​വ​കാ​ശ​ങ്ങൾ നി​ഷേ​ധി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട കേവലം അടി​മ​കൾ ആണെ​ന്ന വസ്തുത അവരെ നീ​തി​പീ​ഠം തന്നെ ഓർ​മ്മി​പ്പി​ക്ക​ട്ടെ!” സം​സാ​രി​ക്കു​മ്പോൾ, നീ​റു​ന്ന ശി​ര​സ്സിൽ സ്വയം സാ​ന്ത്വന സ്പർ​ശം ചെ​യ്തു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്ന അർ​ദ്ധ​ന​ഗ്ന ജയ​ദ്ര​ഥ​നെ പു​റ​ത്തു​നി​ന്നു ശാ​സ​നാ​ഭാ​വ​ത്തോ​ടെ കൗ​ര​വ​സ​ഹോ​ദ​രി​യും ഭാ​ര്യ​യു​മായ ദു​ശ്ശള കൈ​മാ​ടി വി​ളി​ക്കു​ന്ന​തു് കാ​ണാ​മാ​യി​രു​ന്നു. കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ആ കാഴ്ച സൗ​ക​ര്യ​പൂർ​വ്വം കണ്ടി​ല്ലെ​ന്നു നടി​ച്ചു.

“പെറ്റ കു​ട്ടി​ക​ളെ പാ​ഞ്ചാ​ലി മര്യാ​ദ​ക്കു് പോ​റ്റി വളർ​ത്താ​ത്ത​തു കണ്ടു മനം തപി​ച്ചാ​ണ​വ​രെ പാ​ഞ്ചാ​ല​യിൽ വളർ​ത്താൻ നി​ങ്ങൾ ഏൽ​പ്പി​ച്ച​തു് എന്നാ​ണോ നി​ങ്ങൾ പറ​ഞ്ഞു​വ​രു​ന്ന​തു്? അപ്പോൾ പാ​ണ്ഡ​വ​രു​ടെ പണി​യെ​ന്താ?”, അവി​ശ്വാ​സം നി​ഴ​ലി​ക്കു​ന്ന ശബ്ദ​ത്തിൽ കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ചോ​ദി​ച്ചു.

“നേ​ര​ത്തി​നു ഭക്ഷ​ണം കൊ​ടു​ക്കാ​തെ​യും കു​ളി​പ്പി​ച്ചു് വസ്ത്രം മാ​റ്റാ​തെ​യും എന്തി​നാ​ണു് നീ കൊ​ച്ചു​കു​ഞ്ഞു​ങ്ങ​ളെ കഷ്ട​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന​തു് എന്നു ഞങ്ങൾ ആരെ​ങ്കി​ലും വി​മ്മി​ഷ്ട​ത്തോ​ടെ ചോ​ദി​ച്ചാൽ “ഇതു് നി​ങ്ങ​ളു​ടെ കു​ട്ടി​യ​ല്ല​ല്ലോ, പി​ന്നെ​ന്താ?”, എന്ന​വൾ അഞ്ചു പേ​രോ​ടും ഊഴം വച്ചു തു​റി​ച്ചു​നോ​ക്കി തി​രി​ച്ച​ടി​ക്കും. കു​ട്ടി​കൾ ആരുടെ ആയാ​ലും വി​ശ​ന്നു വാ​വി​ട്ടു നി​ല​വി​ളി​ക്കു​ന്ന​തു് കാണാൻ ആവാതെ അവ​സാ​നം അവ​ള​റി​യാ​തെ ഞങ്ങൾ സു​ര​ക്ഷി​ത​സ്ഥാ​ന​ത്തു ഏൽ​പ്പി​ച്ചു” പറ​ഞ്ഞു തീ​രു​മ്പോൾ നകു​ല​ന്റെ കണ്ണു​കൾ നി​റ​ഞ്ഞു ശബ്ദം ഇടറി. യു​ധി​ഷ്ഠി​രൻ മുഖം താ​ഴ്ത്തി. ജാ​ല​ക​ത്തി​ന്ന​പ്പു​റ​ത്തു രണ്ടു പെൺ​ക​ണ്ണു​കൾ ഇമ​ത​ല്ലാ​തെ ആ രംഗം നി​രീ​ക്ഷി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നു.

“മനു​ഷ്യാ​വ​സ്ഥ​യെ കു​റി​ച്ചെ​ന്തെ​ങ്കി​ലും വെ​ളി​പാ​ടു് കു​രു​ക്ഷേ​ത്രാ​നു​ഭ​വം നൽ​കി​യോ?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക പാ​ഞ്ചാ​ലി​യോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. യു​ദ്ധാ​ന​ന്തര ഹസ്തി​ന​പു​രി​യി​ലെ അന്തഃ​പു​ര​ത്തി​നു പി​ന്നി​ലെ ജലാ​ശ​യ​ത്തിൽ നീ​ന്തി​ക്കു​ളി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു സാ​യാ​ഹ്ന​വെ​യി​ലിൽ അവ​രി​രു​വ​രും.

“യു​ദ്ധാ​വ​സാ​ന​ദി​നം അഞ്ചു​മ​ക്കൾ പാ​തി​രാ​തി​യാ​ക്ര​മ​ണ​ത്തിൽ കൊ​ല്ല​പ്പെ​ടുക, പഞ്ച​പാ​ണ്ഡ​വർ പോ​റ​ലേൽ​ക്കാ​തെ പോ​രാ​ട്ട ഭൂ​മി​യിൽ നി​ന്നു് ജേ​താ​ക്ക​ളാ​യി പു​റ​ത്തു ചാടുക—മറി​ച്ചാ​യി​രു​ന്നു യു​ദ്ധ​ഫ​ലം എന്നാ​ണ​പ്പോ​ഴും, ഇപ്പോ​ഴും, മോ​ഹി​ച്ച​തു്. ആ മാ​തൃ​മോ​ഹം പൂ​വ​ണി​ഞ്ഞി​രു​ന്നെ​ങ്കിൽ, പ്ര​പ​ഞ്ചം ദൈ​വ​സൃ​ഷ്ടി എന്നു് പോലും ഞാൻ ഇരു​കൈ​ക​ളും ഉയർ​ത്തി ആകാ​ശ​ത്തേ​ക്കു് നോ​ക്കി മഹ​ത്വ​പ്പെ​ടു​ത്തു​മാ​യി​രു​ന്നു. എന്നാൽ ഇന്നു് ഞാൻ ആൺ​വേ​ദി​യിൽ ഉടു​തു​ണി വലി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട അടിമ. പെ​റ്റ​കു​ഞ്ഞു​ങ്ങ​ളു​ടെ ശവ​മ​ട​ക്കി​നു സാ​ക്ഷി​യാ​വേ​ണ്ടി വന്ന അമ്മ. അഞ്ചു​പു​രു​ഷ​ന്മാ​രു​ടെ ഭാരം ചു​മ​ക്കേ​ണ്ടി വന്ന പതിത. എന്റെ കു​രു​ക്ഷേ​ത്ര ഇനി​യും തു​ട​ങ്ങി​യി​ട്ടി​ല്ലെ​ന്നു കരു​തു​ന്നൊ​രു പെൺ പോരിമ!”

“അഭി​മാ​ന​പോ​രാ​ട്ട​ത്തി​നു വേ​ദി​യെ​ന്നു​ക​രു​തി ആദ്യാ​വ​സാ​നം കാണാൻ ഹസ്തി​ന​പു​രി​യിൽ​നി​ന്നും കു​രു​ക്ഷേ​ത്ര​യിൽ ഓടി​ക്കി​ത​ച്ചു​വ​ന്ന​പ്പോൾ ഞെ​ട്ടി​പ്പി​ക്കു​ന്ന കാഴ്ച—സം​ഹാ​ര​താ​ണ്ഡ​വ​മാ​ടേ​ണ്ട ഇരു​ഭാ​ഗ​സൈ​നി​കർ താ​ടി​ക്കു കൈ​വ​ച്ചു നിൽ​ക്കു​ന്നു, ഭാരം ഒരു കാ​ലിൽ​നി​ന്നും മറ്റേ​തി​ലേ​ക്കു മാ​റ്റു​ന്നു. എന്തു​സം​ഭ​വി​ച്ചു?” കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക യു​ദ്ധ​നിർ​വ്വ​ഹ​ണ​സ​മി​തി​യു​ടെ കാ​ര്യ​ദർ​ശി​യായ പ്രാ​ദേ​ശി​ക​ഭ​ര​ണ​കർ​ത്താ​വി​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. ഗോപുര വാ​തി​ലി​നു മേലെ രഹ​സ്യ​മാ​യി ഒരു​ക്കിയ നി​രീ​ക്ഷ​ണ​മു​റി​യി​ലാ​യി​രു​ന്നു പ്ര​ത്യേക സൈ​നി​ക​വേ​ഷം ധരി​ച്ച ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥർ.

“ഒന്നാ​ദ്യം അന്തം​വി​ട്ടു എങ്കി​ലും കൗ​ശ​ല​ത്തിൽ ആളെ​വി​ട്ടു് കാ​ര്യ​മ​റി​ഞ്ഞ​പ്പോൾ സംശയം കൂ​ടു​ക​യാ​ണു​ണ്ടാ​യ​തു്. തേ​രാ​ളി​യും യോ​ദ്ധാ​വും തമ്മി​ലാ​ണു് മന്ത്രോ​ച്ചാ​ര​ണം പോ​ലു​ള്ള വാ​മൊ​ഴി​യിൽ എന്തൊ​ക്കെ​യോ അതി​വേ​ഗം പറ​ഞ്ഞു​തീർ​ക്കു​ന്ന​തു എന്ന​റി​യു​ന്നു. രസം എന്തെ​ന്നു് ചോ​ദി​ച്ചാൽ, അധികം സം​സാ​രി​ക്കു​ന്ന​തു തേ​രാ​ളി!, മന​സ്സി​നു് തീരെ വയ്യെ​ന്ന ശരീ​ര​ഭാ​ഷാ​സൂ​ചന നൽ​കു​ന്ന​തു് യോ​ദ്ധാ​വു്. തേ​രാ​ളി​യിൽ​നി​ന്നും ഇത്ര​യ​ധി​കം വാ​ച​ക​ക്ക​സർ​ത്തു നേ​രി​ടാൻ മാ​ത്രം എന്തു് കട​പ്പാ​ടാ​ണു് അയാ​ളോ​ടു് യോ​ദ്ധാ​വി​നു​ള്ള​തു് എന്ന​റി​യു​ന്നി​ല്ല. യോ​ദ്ധാ​വു് കൗ​ര​വർ​ക്കെ​തി​രെ മത്സ​രി​ക്കു​ന്ന വം​ശീ​യ​വി​ഭാ​ഗ​ത്തിൽ മു​തിർ​ന്ന പോ​രാ​ളി​യാ​ണെ​ന്ന​റി​ഞ്ഞു. വി​ഘ​ട​ന​വാ​ദി​കൾ എന്ന നി​ല​യിൽ ഹസ്തി​ന​പു​രി​യിൽ വന്നു കൗ​ര​വ​രു​മാ​യി കള്ള​ചൂ​തു കളി​ച്ച​പ്പോൾ പി​ടി​കൂ​ടി അവരെ ധൃ​ത​രാ​ഷ്ട്രർ മാ​തൃ​കാ​പ​ര​മാ​യി ശി​ക്ഷി​ച്ചു. നീണ്ട കാലം വന​വാ​സം കഴി​ഞ്ഞ​തേ ഉള്ളു. യു​ദ്ധ​നിർ​വ്വ​ഹ​ണ​ത്തി​ന്റെ അഭി​മാ​ന​ക​രാർ ഞങ്ങൾ​ക്കു് തന്ന കി​രീ​ടാ​വ​കാ​ശി ദു​ര്യോ​ധ​നൻ പക്ഷേ, പരി​ച​യ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യ​വ​രിൽ തേ​രാ​ളി​യും വി​ഷാ​ദ​രോ​ഗി​യും ഇല്ലാ​യി​രു​ന്നു എന്നാ​ണോർ​മ്മ. അന്വേ​ഷി​ച്ചു കൂ​ടു​തൽ കി​ട്ടി​യാൽ അറി​യി​ക്കാം. എല്ലാ​വ​രെ​യും പോലെ ഞങ്ങ​ളും നി​രാ​ശ​യി​ലാ​ണു്. മി​ക​ച്ച പോ​രാ​ട്ട​പ്ര​ക​ട​നം കാ​ഴ്ച​വെ​ക്കാൻ കൗ​ര​വർ​ക്കാ​വു​മെ​ന്ന പ്ര​തീ​ക്ഷ​യി​ലാ​യി​രു​ന്നു ഞങ്ങൾ. അപ​ശ​കു​നം പോ​ലൊ​രു വി​ഷാ​ദ​രോ​ഗി എല്ലാ പ്ര​തീ​ക്ഷ​ക​ളും തകർ​ക്കു​മോ!”

“നി​യ​മ​ക്കു​രു​ക്കിൽ നി​ന്നു ആരോ​രു​മ​റി​യാ​തെ രക്ഷ​പ്പെ​ട്ടു​വോ പീഡക ദു​ശ്ശാ​സ​നൻ? രാ​ജ​സ​ഭ​യിൽ നി​ങ്ങ​ളു​ടെ പ്ര​സ്താ​വന കണ്ടി​ല്ല!?” കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ദു​ര്യോ​ധ​ന​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. പാ​ണ്ഡ​വർ വന​വാ​സ​ത്തി​നു പോയ കാലം.

“അതി​ജീ​വി​ത​യു​ടെ അസാ​ന്നി​ധ്യ​ത്തി​ലും, ന്യാ​യാ​ധി​പൻ പരാതി പരി​ശോ​ധി​ച്ചു. പ്ര​തി​യെ​യും സാ​ക്ഷി​ക​ളെ​യും വി​സ്ത​രി​ച്ചു വസ്തു​ത​കൾ തേടി. നീ​തി​ദേ​വ​ത​യു​ടെ നി​ര​ന്തര സാ​ന്നി​ധ്യം വി​ചാ​ര​ണ​യിൽ അനു​ഭ​വ​പ്പെ​ട്ടു. ഇര​യു​ടെ അടി​വ​സ്ത്ര​ത്തിൽ പ്രതി കൈ​വ​ച്ച​തു​കൊ​ണ്ടു സ്ത്രീ​ത്വ​ത്തി​ന്നെ​തി​രായ ലൈം​ഗിക അതി​ക്ര​മം ഉണ്ടാ​യി എന്ന നി​ഗ​മ​ന​ത്തി​നു സാ​ധു​ത​യി​ല്ലെ​ന്നു തി​രി​ച്ച​റി​ഞ്ഞു. ആണു​ങ്ങൾ​ക്കു് ഇരി​പ്പി​ടാ​നു​മ​തി​യു​ള്ള ചൂ​താ​ട്ട​സ​ഭ​യിൽ അല്പ​വ​സ്ത്ര​യാ​യി വന്ന ഇര, ചൂ​താ​ട്ട​ത്തി​ന്റെ ഏകാ​ഗ്ര​ത​യിൽ അയവു വരു​ത്തു​വാൻ ഇട​വ​ര​രു​തെ​ന്നു ഊന്നി​പ്പ​റ​യാൻ പ്രതി അപേ​ക്ഷി​ച്ച​പ്പോൾ, കെ​ട്ടു​വി​ട്ടു ഇര​യു​ടെ ഉടലിൽ നി​ന്നു ഉടു​തു​ണി വേർ​പെ​ടു​ക​മാ​ത്ര​മാ​ണു​ണ്ടാ​യ​തെ​ന്ന പ്ര​തി​വാ​ദ​ത്തിൽ നീ​തി​പീ​ഠം കഴ​മ്പു കണ്ടു. ഇര​യു​ടെ മാനം തകർ​ക്കു​ക​യെ​ന്ന ഉദ്ദേ​ശ്യം പ്ര​തി​ക്കു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നി​ല്ലെ​ന്നും ന്യാ​യാ​ധി​പ​നു് ബോ​ധ്യ​മാ​യി. പ്ര​തി​യെ വെ​റു​തെ വി​ട്ടു. കൗരവ കി​രീ​ടാ​വ​കാ​ശ​ത്തി​നു രണ്ടാ​മ​നായ പ്ര​തി​യെ സമൂ​ഹ​ത്തി​ന്റെ മു​മ്പിൽ താ​ഴ്ത്തി ക്കെ​ട്ടാൻ ഇര​നെ​യ്തെ​ടു​ത്തൊ​രു വ്യാ​ജ​പ​രാ​തി​യാ​ണി​തെ​ന്ന ന്യാ​യാ​ധി​പ​ക​ണ്ടെ​ത്ത​ലിൽ പരാ​തി​ക്കാ​രി​ക്കു് വന​വാ​സ​ക്കാ​ല​ത്തു, സന്യ​സ്ഥ ആശ്ര​മ​ങ്ങ​ളി​ലെ മാ​ലി​ന്യം സം​ഭ​രി​ച്ചു സം​സ്ക​രി​ക്കാ​നു​ള്ള ദൗ​ത്യം ഏൽ​പ്പി​ച്ചു​ത്ത​ര​വാ​യി.”

“ആളൊരു കു​പ്ര​സി​ദ്ധ കു​റു​ക്ക​നെ​ന്ന​റി​ഞ്ഞി​ട്ടും, കോ​ഴി​യാ​യി നി​ങ്ങൾ കൂടെ പോയോ?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ചോ​ദി​ച്ചു. വിരാട റാ​ണി​യു​ടെ സൗ​ന്ദ​ര്യ​പ​രി​ശീ​ല​ക​യാ​യി പാ​ഞ്ചാ​ലി അജ്ഞാത വാസം ചെ​യ്യു​ന്ന സം​ഘർ​ഷ​ദി​ന​ങ്ങൾ.

“യു​വ​സൈ​നി​ക​മേ​ധാ​വി, അവി​വാ​ഹി​തൻ, സു​ന്ദ​രൻ, പച്ച​പ്പ​രി​ഷ്കാ​രി, അധി​കാ​ര​വും ആകർ​ഷ​ക​ത്വ​വു​മു​ള്ള കീ​ച​ക​നെ അക്കാ​ര​ണ​ങ്ങൾ കൊ​ണ്ടു് അക​റ്റി​നിർ​ത്തേ​ണ്ട കാ​ര്യ​മി​ല്ല​ല്ലോ. എന്റെ തൊ​ഴി​ലു​ടമ റാണി സു​ദേ​ഷ്ണ​യു​ടെ കൊ​ച്ച​നി​യ​ന​ല്ലേ, ആ നി​ല​യിൽ, ഏൽ​ക്കു​ന്ന ജോലി ഞാൻ ചെ​യ്ത​ല്ലേ പറ്റൂ. പട​യോ​ട്ട​ങ്ങൾ​ക്കു ശേഷം ഔദ്യോ​ഗിക വസ​തി​യി​ല​വൻ വി​ശ്ര​മ​ത്തി​നും വി​നോ​ദ​ത്തി​നും വന്ന​പ്പോൾ, ഒന്നു​ചെ​ന്നു കാണാൻ തോ​ന്നി. നേരിൽ കണ്ട​പ്പോൾ കൗ​തു​ക​വും. രൂ​പ​ഭാ​വ​ങ്ങ​ളൊ​ക്കെ സഹോ​ദ​രി​യിൽ​നി​ന്നും പാടെ വി​ഭി​ന്നം. സൈ​നി​ക​വേ​ഷ​വും, വാ​ളു​മാ​യൊ​രു ഔദ്യോ​ഗി​ക​രൂ​പ​മൊ​ക്കെ​യാ​ണെ​ങ്കി​ലും, ആ വിനീത മു​ഖ​ത്തു​കാ​ണുക സം​ഗീ​തം നൃ​ത്തം മാ​ന്ത്രി​ക​വി​ദ്യ, സു​കു​മാര കല​ക​ളിൽ താൽ​പ്പ​ര്യം! വിശേഷ വി​ഭ​വ​ങ്ങ​ളും മദ്യ​വും വസ​തി​യിൽ രാ​ത്രി കൊ​ണ്ടു​പോ​കാ​മോ എന്നു് സു​ദേ​ഷ്ണ ചോ​ദി​ച്ച​പ്പോൾ, ആ ജോലി സന്തോ​ഷ​ത്തോ​ടെ സ്വീ​ക​രി​ച്ചു. മദ്യ​ല​ഹ​രി​യിൽ കെ​ട്ടു​വി​ട്ടു പെ​ണ്ണി​ന്റെ അര​ക്കെ​ട്ടിൽ പി​ടി​ക്കു​ന്ന വി​ധ​മൊ​രു വി​ഷ​യ​ല​മ്പ​ട​നാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല കീചകൻ. പക്ഷി​ത്തൂ​വൽ സ്പർ​ശ​മു​ള്ളൊ​രു പരി​ലാ​ള​ന​യോ​ടെ എന്നെ​യ​വൻ എഴു​ന്നേ​റ്റു നി​ന്നു അഭി​സം​ബോ​ധന ചെ​യ്തു. എന്റെ മൂത്ത മക​നാ​വാ​നു​ള്ള പ്രാ​യ​മ​ല്ലേ നി​ന​ക്കു എന്നു് ഞാൻ അക​റ്റാൻ​വേ​ണ്ടി അവ​നെ​യൊ​ന്നു പരീ​ക്ഷി​ച്ച​പ്പോൾ ‘ആൺപെൺ പ്ര​ണ​യ​ത്തി​നെ​ത്ര വയ​സ്സാ​യി’ എന്ന അവ​ന്റെ ശി​ശു​ഭാ​വ​ങ്ങൾ നി​റ​ഞ്ഞ പു​ഞ്ചി​രി, സദാ​ചാ​ര​പ്ര​തി​ബ​ന്ധ​ങ്ങ​ളെ അക​റ്റി. ഉഭ​യ​ക​ക്ഷി​സ​മ്മ​ത​ത്തോ​ടെ മു​ന്നേ​റിയ സ്വാ​ഭാ​വി​ക​ശാ​രീ​രി​കത പി​ന്നീ​ടു്, തെ​റ്റായ ഭീ​മ​വാ​യ​ന​യി​ലൂ​ടെ ദു​ര​ഭി​മാ​ന​കൊ​ല​യാ​യി രൂ​പാ​ന്ത​രം ചെ​യ്തു. പ്രി​യ​പ്പെ​ട്ട​വ​നേ, അഞ്ചാ​ണു​ങ്ങൾ വർ​ഷ​ങ്ങ​ളോ​ളം തി​രി​ച്ചും മറി​ച്ചും അധ്വാ​നി​ച്ചി​ട്ടും ഉണ​രാ​ത്ത ഈ ഉട​ലി​നെ എത്ര നൈ​സർ​ഗി​ക​മായ രതി നൈ​പു​ണ്യ​ത്തോ​ടെ തന്ത്രി​വാ​ദ്യ​മാ​ക്കി നീ മാ​റ്റി!”. സൈ​ര​ന്ധ്രി​യു​ടെ മുഖം വി​വർ​ണ്ണ​മാ​യി. ചു​ണ്ടു വി​റ​ച്ചു. കൺ​പീ​ലി​കൾ നന​ഞ്ഞു.

“ഇങ്ങ​നെ ദു​രി​ത​ത്തിൽ കഴി​യേ​ണ്ട​താ​ണോ നി​ങ്ങ​ളു​ടെ ജീവിത സാ​യാ​ഹ്നം?”, ധൃ​ത​രാ​ഷ്ട്രർ, ഗാ​ന്ധാ​രി, വി​ദു​രർ എന്നി​വർ​ക്കൊ​പ്പം നാ​ളെ​ണ്ണി​ക്ക​ഴി​യു​ന്ന വിദൂര വനാ​ശ്ര​മ​ത്തിൽ വഴി​ന​ട​ന്നെ​ത്തിയ കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക മനഃ​സാ​ന്നി​ധ്യ​മു​ള്ള കു​ന്തി​യോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. പാ​ണ്ഡ​വർ ഭരി​ക്കു​ന്ന ഹസ്തി​ന​പു​രി കൊ​ട്ടാ​ര​ത്തി​ലെ സൗ​ക​ര്യ​ങ്ങൾ ത്യ​ജി​ച്ചു വന​വാ​സ​ത്തി​നു​വ​ന്ന​താ​യി​രു​ന്നു അവർ.

“എല്ലും തൊ​ലി​യു​മായ ഈ ശരീ​ര​ങ്ങൾ കണ്ടു മാം​സ​ഭോ​ജി​കൾ മടു​പ്പോ​ടെ മട​ങ്ങു​ന്നു. അങ്ങ​നെ അസ്തി​ത്വ പ്ര​തി​സ​ന്ധി നേ​രി​ടു​ക​യാ​ണി​പ്പോൾ. പര​സ്പ​രം ജീ​വ​നൊ​ടു​ക്കാൻ ആഗ്ര​ഹ​മു​ണ്ടു് എന്നാൽ ആയു​ധ​മോ കരു​ത്തോ ഇല്ല. നേരം പു​ല​രു​മ്പോൾ പ്ര​ത്യാ​ശ​യോ​ടെ മാ​ന​ത്തേ​ക്കു് ഉറ്റു നോ​ക്കും—ആക​സ്മിക കാ​ട്ടു​തീ, അതി​നാ​ണു് ഞങ്ങൾ പ്രാർ​ത്ഥി​ക്കു​ന്ന​തു്. ഉറ​ങ്ങു​ന്ന നേ​ര​ത്തു നി​ങ്ങ​ളു​ടെ ഉത്സാ​ഹ​ത്തിൽ മനു​ഷ്യ​നിർ​മ്മി​ത​മെ​ങ്കി​ലു​മായ അഗ്നി​ബാധ, അതു് പ്ര​കൃ​തി​യു​ടെ ‘ദാന’മായി തന്നെ ഞങ്ങൾ കാണും!”

“ഗാർ​ഹി​ക​പീ​ഡ​ന​ത്തി​നു പാ​ഞ്ചാ​ലി ‘ഇര’യെന്ന ഗു​രു​തര ആരോ​പ​ണ​വു​മാ​യി പാ​ഞ്ചാ​ല​രാ​ജാ​വു് പര​സ്യ​മാ​യി നി​ങ്ങ​ളെ വെ​ല്ലു​വി​ളി​ക്കു​ന്ന​ല്ലോ. വേ​ണ്ടി​വ​ന്നാൽ, സ്ത്രീ പീ​ഡ​കർ​ക്കെ​തി​രെ പടവാൾ ഉയർ​ത്തു​മെ​ന്ന ഭാ​ര്യാ​പി​താ​വി​ന്റെ ആയു​ധ​ഭീ​ഷ​ണി​യിൽ ഭയ​ന്നു​പോ​യോ വി​ല്ലാ​ളി അർ​ജ്ജു​നൻ!”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക അർ​ജ്ജു​ന​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. വന​വാ​സ​ക്കാ​ലം.

“ദക്ഷി​ണ​യാ​യി തള്ള​വി​രൽ കടി​ച്ചു​മു​റി​ച്ചെ​ടു​ക്കു​ന്നൊ​രു ഗു​രു​ദ്രോ​ണർ പണ്ടെ​നി​ക്കു് ശിക്ഷ തന്നു—ദ്രോ​ണ​സ​ഹ​പാ​ഠി പാ​ഞ്ചാ​ല​നെ വരി​ഞ്ഞു​കെ​ട്ടി ദക്ഷി​ണ​യാ​യി മു​മ്പിൽ വക്ക​ണം. കൗ​മാ​ര​വി​ദ്യാർ​ത്ഥി​യാ​ണ​പ്പോൾ ഞാൻ. ജോലി കാ​ര്യ​ക്ഷ​മ​മാ​യി ചെ​യ്തു. പക്ഷേ, ദ്രൗ​പ​ദീ​പ​രി​ണ​യ​ത്തിൽ ബ്രാ​ഹ്മ​ണ​വേ​ഷം​കെ​ട്ടി ഞാൻ മത്സ​രാർ​ഥി​യാ​യ​പ്പോ​ഴും എന്നെ തി​രി​ച്ച​റി​ഞ്ഞ പാ​ഞ്ചാ​ലൻ ചെ​വി​യിൽ മന്ത്രി​ച്ചു “അന്നു് ബന്ദി​യാ​യി ഞാൻ നി​ന​ക്കു് വഴ​ങ്ങി​ത്ത​ന്ന​തു്, ഗു​രു​ശാ​പം നി​ന​ക്കു​ണ്ടാ​വാ​തി​രി​ക്കാ​നാ​യി​രു​ന്നു.” എന്നോ​ട​ന്നു പ്ര​ത്യേ​ക​മാ​യി കരു​ണ​കാ​ണി​ച്ച പാ​ഞ്ചാ​ല​നി​പ്പോൾ ചൂ​ടാ​വ​ണ​മെ​ങ്കിൽ, ഞങ്ങ​ളെ​ക്കു​റി​ച്ചു പൊ​ള്ളു​ന്ന എന്തോ സത്യം ആരോ പ്ര​ച​രി​പ്പി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടാ​വും. സന്യ​സ്തർ​ക്കു് സേവനം നൽകാൻ കൗ​ര​വാ​ജ്ഞ​യു​ള്ള​പ്പോൾ, യു​ധി​ഷ്ഠി​രൻ, പാ​ഞ്ചാ​ലി​യെ തള്ളി​വി​ടു​ന്ന​തു് കണ്ടു ഞാനും മു​ഷ്ടി​ചു​രു​ട്ടി പ്ര​തി​ഷേ​ധി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടു്. ഇന്ദ്ര​പ്ര​സ്ഥം ചക്ര​വർ​ത്തി​യായ ഞാൻ തന്നെ വേണം പ്ര​വാ​സ​സ​ഹ​ന​ത്തിൽ ആശ്ര​മ​മാ​ലി​ന്യ​ങ്ങൾ സം​സ്ക​രി​ക്കാൻ അല്ലേ?, എന്ന​യാൾ എന്നോ​ടു് തി​രി​ച്ച​ടി​ച്ച​പ്പോൾ, മറ്റു പാ​ണ്ഡ​വർ അയാളെ പി​ന്തു​ണ​ച്ചു. ഞാൻ ചൂളി. എന്തെ​ല്ലാം പ്ര​കോ​പ​ന​ങ്ങൾ പാ​ഞ്ചാ​ല​ദേ​ശ​ത്തു​നി​ന്നു​ണ്ടാ​യാ​ലും ഭാ​ര്യാ​പി​താ​വി​നെ​തി​രെ ഞാൻ അസ്ത്ര​മെ​ടു​ക്കി​ല്ല. പീ​ഡ​ക​യു​ധി​ഷ്ഠി​ര​നെ ഗാർ​ഹിക സ്ത്രീ​നീ​തി​യിൽ ബാ​ല​പാ​ഠം പഠി​പ്പി​ക്ക​ട്ടെ, പ്രി​യ​പാ​ഞ്ചാ​ലൻ. അതൊ​ക്കെ വി​ഭാ​വന ചെ​യ്യു​ന്ന​തിൽ പോ​ലു​മു​ണ്ടൊ​രു കാ​വ്യ​നീ​തി!”

“അഭ​യാർ​ത്ഥി​ക​ളോ​ടെ​ന്താ നി​ങ്ങൾ​ക്കി​ത്ര വെ​റു​പ്പു്? നി​ങ്ങ​ളു​ടെ അച്ഛ​ന്റെ അനു​ജ​ന​ല്ലേ കു​ന്തി​യു​ടെ ഭർ​ത്താ​വു്? പാ​ണ്ഡു ഹസ്തി​ന​പു​രി​യു​ടെ രാ​ജാ​വാ​യി​രു​ന്നു എന്നും, മു​നി​ശാ​പം കി​ട്ടി​യ​പ്പോൾ മതി​ഭ്ര​മ​ത്തിൽ ചെ​ങ്കോൽ ജ്യേ​ഷ്ട​നു​നേ​രെ വലി​ച്ചെ​റി​ഞ്ഞു, പരി​ത്യാ​ഗി​യാ​യി കാ​ട്ടിൽ പോ​യ​താ​ണെ​ന്നും പറ​ഞ്ഞു​കേ​ട്ടി​ട്ടു​മു​ണ്ടു്. അഞ്ചു​കു​ട്ടി​ക​ളെ​യും കൂ​ട്ടി പാ​ണ്ഡു​വി​ധവ ഒര​ന്തി​ക്കൂ​ര​ക്കാ​യി കോ​ട്ട​വാ​തി​ലിൽ മു​ട്ടു​മ്പോൾ, “കട​ക്കു പു​റ​ത്തു” എന്നു പറ​യു​ന്ന​താ​ണോ കു​രു​വം​ശ​സം​സ്കാ​രം?” കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ദു​ര്യോ​ധ​ന​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു.

“അന​ധി​കൃ​ത​മാ​യി ഹസ്തി​ന​പു​രി​യിൽ കഴി​യു​ന്ന​തു കൊ​ണ്ട​ല്ല ആറംഗ കു​ന്തി​കു​ടും​ബ​ത്തെ പാ​റാ​വു​കാർ വി​ര​ട്ടി​യ​തു. തി​രി​ച്ച​റി​യൽ രേഖയോ സാ​ക്ഷി​മൊ​ഴി​യോ മറ്റു ഔദ്യോ​ഗിക പിൻ​ബ​ല​മോ ഇല്ലാ​തെ അര​മ​ന​യിൽ കയറി കാ​ഴ്ച​പ​രി​മി​തി​യു​ള്ള ധൃ​ത​രാ​ഷ്ട്ര​രോ​ടു്, “ഞാൻ കു​ന്തി ഇവർ അഞ്ചു​പേർ പാ​ണ്ഡ​വർ” എന്നു് ബഹളം വച്ചാൽ, വക​വ​ച്ചു​കൊ​ടു​ക്കു​മോ കൗരവർ? പര​പു​രു​ഷാ​തി​ക്ര​മ​ത്തി​നു ഇര​യാ​യി കു​ന്തി മൂ​ന്നും, മാ​ദ്രി രണ്ടും പ്ര​സ​വി​ച്ച കു​ട്ടി​ക​ളെ പാ​ണ്ഡു ഔദ്യോ​ഗി​ക​മാ​യി അം​ഗീ​ക​രി​ച്ചു എന്നു് കു​ന്തി വാ​ക്കാൽ പറ​ഞ്ഞാൽ കു​രു​വം​ശീ​യ​പി​ന്തു​ടർ​ച്ച​യു​ടെ കു​രു​ക്കു് അഴി​യു​മോ? പാ​ണ്ഡു​വി​ധവ എന്ന തർ​ക്ക​പ​ദ​വി​ക്കു് ഏക പരി​ഹാ​രം ഹസ്തി​ന​പു​രി നീ​തി​പീ​ഠ​ത്തി​നു് മു​മ്പിൽ തെ​ളി​വു് നി​ര​ത്ത​ലാ​ണു്. ധൃ​ത​രാ​ഷ്ട്ര​രും ഗാ​ന്ധാ​രി​യും രണ്ടു ദശാ​ബ്ദം മു​മ്പു് കു​ന്തി​യെ വ്യ​ക്തി​പ​ര​മാ​യി അറി​ഞ്ഞി​രു​ന്നു എന്ന പരി​ച​യം മാ​ത്രം മതിയോ, പാ​ണ്ഡു​പി​ന്തു​ടർ​ച്ച കൗ​ന്തേ​യർ​ക്കു പതി​ച്ചു​നൽ​കാൻ? അഭ​യാർ​ത്ഥി​കൾ എന്ന​ല്ല, അഭി​ജാത പി​തൃ​ത്വ​മി​ല്ലാ​ത്ത​വ​രോ​ടും കൗരവർ കരു​ണ​കാ​ണി​ക്കു​മെ​ന്ന​തി​നു സാ​ക്ഷ്യ​മ​ല്ലേ, കർണനു ദാ​നം​ചെ​യ്ത അം​ഗ​രാജ പദവി? സൂ​ത​പു​ത്ര​നെ​ന്ന​നി​ല​യിൽ കു​ല​ത്തൊ​ഴി​ലാ​യി രഥ​മോ​ടി​ക്കേ​ണ്ട​വൻ നവ​ര​ത്നം പതി​ച്ച കി​രീ​ടം വച്ച​ല്ലേ എന്റെ മു​മ്പിൽ നട​ക്കു​ന്ന​തു്? രണ്ടു് ഇളമുറ കൗ​ന്തേ​യ​രെ ശി​ശു​കേ​ന്ദ്ര​ത്തിൽ ഞങ്ങൾ ബലം പ്ര​യോ​ഗി​ച്ചു മാ​റ്റി​പ്പാർ​പ്പി​ച്ചു എന്ന കു​ന്തി​യു​ടെ ആരോ​പ​ണ​വും വസ്തു​ത​യു​ടെ ബല​മി​ല്ലാ​ത്ത​ത​ല്ലേ. ഇര​ട്ട​ക​ളു​ടെ അമ്മ മാ​ദ്രി​യെ പാ​ണ്ഡു​ചി​ത​യി​ലേ​ക്കു കു​ന്തി കു​റ്റ​ക​ര​മായ ലക്ഷ്യ​ത്തോ​ടെ തള്ളി​യി​ട്ടു​കൊ​ന്നു എന്ന ആരോ​പ​ണം വ്യ​വ​സ്ഥാ​പി​ത​ഭ​ര​ണ​കൂ​ടം അന്വേ​ഷി​ക്കേ​ണ്ട​തി​ന്റെ ഭാ​ഗ​മാ​യി ആ കൊ​ച്ചു​കു​ട്ടി​കൾ​ക്കു് സം​ര​ക്ഷ​ണം കൊ​ടു​ത്ത​താ​ണോ ഞങ്ങ​ളു​ടെ അപ​രാ​ധം? കൊ​ടും​കു​റ്റ​വാ​ളി​ക്കു​ചു​വ​ന്ന പര​വ​താ​നി വി​രി​ച്ചാ​ണു് കൗരവർ സ്വീ​ക​ര​ണം കൊ​ടു​ത്ത​തെ​ന്നു നി​ങ്ങൾ തന്നെ ചു​വ​രെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ നാളെ കരി​വാ​രി എഴു​തി​ല്ലേ?” ഗംഗാ യമുനാ നദി​ക​ളിൽ നീ​രോ​ട്ടം ഉയർ​ന്ന​തോ​ടെ ഇരു​വ​ശ​ങ്ങ​ളി​ലും കഴി​യു​ന്ന​വ​രു​ടെ കൃ​ഷി​സ്ഥ​ല​ങ്ങൾ സന്ദർ​ശി​ക്കു​വാൻ ഊർ​ജ്ജ​സ്വ​ല​രായ ഇള​മു​റ​കൗ​ര​വ​രു​മാ​യി ഇറ​ങ്ങാൻ ഒരു​ങ്ങു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു കൗ​മാ​രം വി​ട്ടി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത കൗ​ര​വ​രാ​ജ​കു​മാ​രൻ.

“കൊ​ള്ളി​വാ​ക്കു പറ​ഞ്ഞു ഭർ​ത്താ​ക്ക​ന്മാ​രെ വേ​ദ​നി​പ്പി​ക്കുക, സു​ഗ​ന്ധ​തൈ​ല​ങ്ങൾ സമ്മാ​നി​ക്കു​ന്ന പര​പു​രു​ഷ​ന്മാ​രെ പ്ര​ശം​സി ക്കുക—ബഹു​പു​രു​ഷ​ദാ​മ്പ​ത്യ​ത്തി​ലെ ഈ ദു​ഷ്പ്ര​വ​ണത ജനി​ത​ക​വൈ​ക​ല്യ​മാ​ണോ?, അതോ, വള​ക്കൂ​റു​ള്ള പാ​ഞ്ചാ​ല​യോ?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ചോ​ദി​ച്ചു. വന​വാ​സ​ക്കാ​ലം.

“വളർ​ച്ച​യെ​ത്തിയ സ്ത്രീ​ശ​രീ​ര​വു​മാ​യി യാ​ഗാ​ഗ്നി​യിൽ നി​ന്നു​യർ​ന്ന എനി​ക്കെ​ങ്ങ​നെ ജനി​ത​കം അവ​കാ​ശ​പ്പെ​ടാ​നാ​വും? കണ്ണു​തു​റ​ന്നു ചു​റ്റും നട​ന്നു പു​റം​ലോ​കം പരി​ച​യ​പ്പെ​ടും മു​മ്പു് സ്വ​യം​വ​രം കഴി​ഞ്ഞ എനി​ക്കെ​ങ്ങ​നെ പാ​ഞ്ചാ​ല​യിൽ നി​ന്നു് പ്രാ​യോ​ഗിക ദാ​മ്പ​ത്യ​പാ​ഠം സ്വീ​ക​രി​ക്കാ​നാ​വും? വേണം സ്വ​കാ​ര്യത എന്നു് കൊ​തി​ക്കു​ന്ന നേ​ര​ത്തു, അതി​ക്ര​മി​ച്ചു ‘ദാ​മ്പ​ത്യ​നി​യ​മ​വി​ധേയ’ വസ്ത്രാ​ക്ഷേ​പം ചെ​യ്യു​ന്ന പഞ്ച​പാ​ണ്ഡ​വ​രെ ചെ​റു​ക്കാൻ ഈ പെ​ണ്ണു​ട​ലി​നാ​വേ​ണ്ട​ത​ല്ലേ? അപ്പോൾ എന്റെ വാ​ക്കിൽ മു​ള്ളു​ണ്ടെ​ന്ന​വർ വി​ല​പി​ക്കുക സ്വാ​ഭാ​വി​കം. എന്നോ​ടു് കരു​ണ​കാ​ണി​ക്കു​ന്ന കൗ​ര​വ​രെ പാ​ണ്ഡ​വർ ഇക​ഴ്ത്തു​ന്നു. ഇട​ക്കൊ​ന്നു ഭർ​ത്താ​ക്ക​ന്മാ​രോ​ടു് മു​ള്ളു​വാ​ക്കു പറ​ഞ്ഞി​ല്ലെ​ങ്കിൽ ആരാ​ധ​ക​കൗ​ര​വർ എന്ന അഭി​വ​ന്ദ്യ​പ​ദ​ത്തി​നെ​ന്തർ​ത്ഥം? നി​ല​വാ​ണെ​ങ്കി​ലും കൂ​രി​രു​ട്ടാ​ണെ​ങ്കി​ലും എന്റെ നി​ശാ​ജീ​വി​തം ആർ​ത്തി​യു​ള്ള അഞ്ചു ലൈം​ഗിക ഉപ​ഭോ​ക്താ​ക്കൾ ഒരേ​സ​മ​യം കയ്യ​ട​ക്കി​യി​ട്ടു കാ​ല​മെ​ത്ര​യാ​യി. കി​ട​പ്പ​റ​ക്കു വെ​ളി​യിൽ ഒഴി​വു​കാ​ത്തു കാ​ത്തു​റ​ങ്ങി​പ്പോ​യെ​ന്നു പാ​ണ്ഡ​വർ വി​ല​പി​ക്കാ​റു​ണ്ടു്. ഊഴം വച്ചു് അച്ച​ട​ക്ക​ത്തോ​ടെ കി​ട​പ്പ​റ​ക്കു​മു​മ്പിൽ കാ​ത്തി​രി​ക്കും എന്നു് പറ​യു​ന്ന പാ​ണ്ഡ​വർ പക്ഷേ, ഇതു​വ​രെ പറ​യാ​ത്ത വേ​റൊ​രു കാ​ര്യം ഇതാ: മു​ള്ളു​വാ​ക്കു പറ​യു​ന്ന ഞാൻ തന്നെ വേണം ഈ ബഹു​ഭർ​ത്തൃ​ത്വ​വൈ​വി​ധ്യ​ത്തി​ലും, ഉത്ത​ര​വാ​ദി​ത്വ​ത്തോ​ടെ ഓരോ​രു​ത്ത​രെ​യും ക്ഷ​ണി​ച്ചു അക​ത്തു​കൊ​ണ്ടു​വ​ന്നു മടി​യിൽ കി​ട​ത്തി പരി​ച​രി​ച്ചും ലാ​ളി​ച്ചും അല്പ​നേ​ര​ത്തേ​ക്കു ഊർ​ജ്ജ​സ്വ​ല​രാ​ക്കാൻ.”

“കു​രു​ക്ഷേ​ത്ര​വി​ജ​യ​ത്തി​ന്റെ ആദ്യ​വാർ​ഷി​കം പൊ​ടി​പൊ​ടി​ക്കു​മ്പോൾ, യു​ദ്ധ​നേ​ട്ട​ത്തിൽ മതി​മ​റ​ന്നു​വോ പാ​ണ്ഡ​വർ? പഴയ ലാ​വ​ണ​മായ ഇന്ദ്ര​പ്ര​സ്ഥ​ത്തു​പോ​യി ‘എന്തു​ണ്ടു് വി​ശേ​ഷം?’ എന്നി​തു​വ​രെ നി​ങ്ങൾ തി​ര​ക്കി​യി​ല്ലേ?”, അര​ങ്ങേ​റ്റ മൈ​താ​ന​ത്തി​ലെ വാർ​ഷിക ആഘോ​ഷ​വേ​ദി​യിൽ നി​ന്നി​റ​ങ്ങി രാ​ജ​ര​ഥ​ത്തിൽ കയ​റു​ക​യാ​യി​രു​ന്ന മഹാ​റാ​ണി പാ​ഞ്ചാ​ലി​യോ​ടു് കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ചോ​ദി​ച്ചു.

“കാ​ലി​ക​പ്ര​സ​ക്തി മാ​ത്ര​മു​ള്ള താൽ​ക്കാ​ലിക മയൻ​നിർ​മി​തി മാ​ത്ര​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ലേ, വി​ശി​ഷ്ട​വി​രു​ന്നു​വ​ന്ന​വ​രെ വഴു​ക്കി​വീ​ഴ്ത്തു​ന്ന ആ ചതിയൻ മന്ദി​ര​സ​മു​ച്ച​യം? കഴി​ഞ്ഞ പത്തു​പ​തി​നാ​ലു​വർ​ഷ​ങ്ങൾ​ക്കു​ള്ളിൽ, ഇന്ദ്ര​പ്ര​സ്ഥ​ത്തിൽ പ്ര​കൃ​തി​യു​ടെ സ്വാ​ഭാ​വിക പരി​ഗ​ണ​ന​യിൽ വളർ​ന്ന പു​ഴ​യോര കു​റ്റി​ക്കാ​ടു​ക​ളു​ണ്ടു് എന്നു് പ്രിയ നകുലൻ കേ​ട്ട​റി​ഞ്ഞ​പ്പോൾ, അതു് വെ​ട്ടി​നി​ര​പ്പാ​ക്കാ​നും, ജൈ​വ​വൈ​വി​ധ്യ​ങ്ങൾ നശി​പ്പി​ക്കാ​നും ആരെ​യും സമ്മ​തി​ക്കി​ല്ല എന്ന തീ​രു​മാ​ന​മെ​ടു​ത്തു. പാ​ണ്ഡവ കു​ടി​യേ​റ്റ​ത്തി​നു മു​മ്പു് ഖാ​ണ്ഡവ ആവാ​സ​വ്യ​വ​സ്ഥ എങ്ങ​നെ ആയി​രു​ന്നു​വോ ആ നില പു​നഃ​സ്ഥാ​പി​ച്ചു​കി​ട്ടാൻ വി​ശ്വ​പ്ര​കൃ​തി​യോ​ടു് ആവ​ശ്യ​പ്പെ​ടും. അത്ര​യും പാ​രി​സ്ഥി​തി​ക​പ്ര​തി​ബ​ദ്ധത ഹസ്തി​ന​പു​രി​യി​ലെ പൊതു സമൂഹം എന്നിൽ നി​ന്നു് പ്ര​തീ​ക്ഷി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടു് എന്നും നി​ങ്ങൾ​ക്ക​റി​യാം.”

“കാ​ര്യം മു​ഴു​വൻ മന​സ്സി​ലാ​യ​പ്പോൾ പാ​ണ്ഡ​വർ​ക്കാ​ശ്വാ​സ​മാ​യി എന്നാ​ണ​ല്ലോ ഭീമൻ ആശ്വ​സി​ച്ച​തു്. അങ്ങ​നെ തോ​ന്നാൻ, എന്താ ലൈം​ഗി​ക​കു​റ്റ​വാ​ളി ജയ​ദ്ര​ഥ​നെ നി​ങ്ങൾ ഒറ്റ​യ്ക്കു് കൈ​കാ​ര്യം ചെ​യ്തു എന്നാ​ണോ?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക പാ​ഞ്ചാ​ലി​യോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. വനാ​ശ്ര​മ​ത്തി​നു ചു​റ്റും നി​രീ​ക്ഷ​ണ​ഗോ​പു​ര​ങ്ങൾ പണിതു അന്തേ​വാ​സി​ക​ളു​ടെ സു​ര​ക്ഷ ഉറ​പ്പു​വ​രു​ത്താൻ അഞ്ചാ​ണു​ങ്ങ​ളും തി​ര​ക്കി​ലാ​യി​രു​ന്ന നേരം.

“സമാ​ഗ​മം എനി​ക്കു് പീ​ഡാ​നു​ഭ​വം ആയി എന്നോ? പാ​ണ്ഡ​വ​രിൽ ചിലർ അടഞ്ഞ മന​സ്സോ​ടെ അങ്ങ​നെ​യൊ​ക്കെ പറ​ഞ്ഞെ​ന്നി​രി​ക്കും. ജയ​ദ്രഥ സന്ദർ​ശ​നം ഒരു ‘വന​മ​ഹോ​ത്സ​വം’ എന്നാ​ണെ​നി​ക്കു തോ​ന്നി​യ​തു്. മു​ട്ടു​കു​ത്തി കൈ​മു​ത്തി​യു​ള്ള അവ​ന്റെ സ്വയം പരി​ച​യ​പ്പെ​ടു​ത്ത​ലും, പി​രി​യു​മ്പോൾ ഉപ​ചാ​രം ചൊ​ല്ല​ലും ഓർ​ക്കു​മ്പോൾ, എത്ര കു​ലീ​ന​മാ​യി​രു​ന്നു ജയ​ദ്രഥ പെ​രു​മാ​റ്റ​മെ​ന്നോ! ബലാൽ​ക്കാ​ര​ശ്ര​മ​ത്തിൽ പോലും കാ​ണാ​മാ​യി ആ പ്ര​ശ​സ്ത സൈ​ന്ധ​വ​വൈ​കാ​രി​കത. ആതി​ഥ്യ​മ​ര്യാ​ദ​യോ​ടെ ഞാൻ പായിൽ ഇരു​ത്തി സൽ​ക്ക​രി​ച്ച​ശേ​ഷം പെ​ട്ടെ​ന്നു​ണ്ടായ കായിക കട​ന്നു​ക​യ​റ്റം പ്ര​ത്യേ​കി​ച്ചൊ​രു പരി​ഭ്ര​മ​വും കൂ​ടാ​തെ ഞാൻ ചെ​റു​ത്തു തോൽ​പ്പി​ച്ചു എന്ന വസ്തുത അയാൾ​ക്കെ​തി​രാ​യി ഒന്നും തെ​ളി​യി​ക്കാ​ന​ല്ല. ചെ​യ്യേ​ണ്ട​തു് ചെ​യ്തു എന്നു് മാ​ത്രം പറ​യാ​നാ​ണു്. ഏതു​വി​ധം നോ​ക്കു​മ്പോ​ഴും ജയ​ദ്ര​ഥൻ പ്ര​തി​ക്കൂ​ട്ടി​ല​ല്ല. വേ​ണ​മെ​ങ്കിൽ ‘ആന​ന്ദ​മാർഗ’ത്തി​ലൂ​ടെ എനി​ക്ക​യാ​ളെ ബന്ദി​യാ​ക്കി, അരയിൽ കു​ടു​ക്കി​ട്ടു മര​യ​ഴി​ക്കൂ​ടിൽ കു​ന്തി​ച്ചി​രു​ത്തി, ഭാ​ര്യാ​സ​ഹോ​ദ​ര​നായ ദു​ര്യോ​ധ​ന​നോ​ടു് വി​ല​പേ​ശി വന​വാ​സ​ത്തിൽ ഞങ്ങൾ​ക്കു് ഇളവു നേ​ടാ​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ലേ? അതൊ​ന്നും ഞാൻ ചെ​യ്തി​ല്ല, പാ​ണ്ഡ​വർ എന്റെ ചെ​ല​വിൽ അങ്ങ​നെ സു​ഖി​ക്കേ​ണ്ട എന്നു തോ​ന്നി. ഭാ​ര്യ​യെ പണയം വച്ചു് കളി​ച്ചു തോറ്റ കൊ​ള്ള​രു​താ​ത്ത ഭർ​ത്താ​വും കി​ങ്ക​ര​ന്മാ​രും കൊ​ടും​കാ​ട്ടിൽ കഴി​യ​ട്ടെ വ്യാ​ഴ​വ​ട്ട​ക്കാ​ലം എന്നെ​നി​ക്ക​പ്പോൾ തോ​ന്നി​യാൽ, എന്നെ​യും കയ​റ്റു​മോ നി​ങ്ങൾ ജയ​ദ്ര​ഥ​നൊ​പ്പം പ്ര​തി​ക്കൂ​ട്ടിൽ?”

“കീഴാള കു​ടും​ബ​പ​ശ്ചാ​ത്ത​ല​ത്തിൽ​നി​ന്നും, തോണി തു​ഴ​ഞ്ഞും മീൻ​പി​ടി​ച്ചും സ്വാ​ശ്ര​യ​ശീ​ല​യായ വി​വാ​ഹ​പൂർവ ജീ​വി​ത​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന രാ​ജ​മാ​താ സത്യ​വ​തി​യെ​പോ​ലു​ള്ള സ്ത്രീ​സാ​ന്നി​ധ്യം ഒരു പെൺ​ക​രു​ത്താ​യി​രു​ന്ന കൊ​ട്ടാ​ര​ത്തിൽ നി​ങ്ങൾ, അർ​ദ്ധ​സ​ഹോ​ദ​ര​രു​ടെ ഭാ​ര്യ​എ​ന്ന പരി​ഗ​ണന കൊ​ടു​ക്കാ​തെ, ഇന്ദ്ര​പ്ര​സ്ഥം മഹാ​റാ​ണി പാ​ഞ്ചാ​ലി​യെ, കൗരവ അന്തഃ​പു​ര​ത്തിൽ നി​ന്നു് തോ​ളി​ലി​ട്ടു് തട്ടി​ക്കൊ​ണ്ടു​പോ​യി, ചൂ​താ​ട്ട​സ​ഭ​യിൽ വേശ്യ എന്നു് അവ​ഹേ​ളി​ക്കു​ക​യും, അടി​വ​സ്ത്രം വലി​ച്ചു വി​വ​സ്ത്ര​യാ​ക്കു​ന്ന​തു​മൊ​ക്കെ കണ്ടും കേ​ട്ടും പൗ​ര​സ​മൂ​ഹം ഭയ​ന്നു വി​റ​ക്കു​ന്നു​ണ്ട​ല്ലോ. ലോക മനഃ​സാ​ക്ഷി​യു​ടെ മു​മ്പിൽ പരി​ഷ്കൃത ഹസ്തി​ന​പു​രി​യെ പ്ര​തി​ക്കൂ​ട്ടി​ലാ​ക്കിയ ആഭാ​സ​ത്ത​രം എങ്ങ​നെ പ്ര​തി​രോ​ധി​ക്കു​ന്നു?” കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ചോ​ദി​ച്ചു. പൗ​രാ​വ​കാ​ശം നഷ്ട​പ്പെ​ട്ട ആറംഗ പാ​ണ്ഡ​വ​സം​ഘം വട​ക്കൻ മല​നി​ര​ക​ളി​ലേ​ക്കു് പദ​യാ​ത്ര ചെ​യ്യു​ന്ന​തു് മാ​ളി​ക​പ്പു​റ​ത്തു​നി​ന്നു നോ​ക്കി രസി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു ഇളമുറ.

“രസ​ക​ര​മാ​യി കളി മു​ന്നോ​ട്ടു നീ​ങ്ങു​മ്പോൾ, ഒഴു​ക്കു് തട​സ്സ​പ്പെ​ടു​ത്തു​വാൻ ഒരു​മ്പെ​ട്ട​വൾ മനഃ​പൂർ​വ്വം ശ്ര​മി​ച്ച ഓർ​മ്മ​യിൽ വ്യ​ക്ത​ത​യു​ണ്ടു്. ഒന്നൊ​ന്നാ​യി കളി​യു​ടെ തു​ട​ക്കം മുതൽ ബന്ധ​പ്പെ​ടു​ത്തി ആലോ​ചി​ക്കു​മ്പോൾ, കള്ള​ച്ചൂ​തിൽ കൗ​ന്തേ​യ​രു​ടെ കാ​ലി​ട​റു​ന്ന​തിൽ കൗ​തു​ക​വു​മു​ണ്ടു്. എങ്ങ​നെ യു​ധി​ഷ്ഠി​രൻ ആവർ​ത്തി​ച്ചു് തോൽ​ക്കു​ന്നു എന്ന ഓർ​മ്മ​യ്ക്കു് വ്യ​ക്ത​ത​യൊ​ട്ടി​ല്ല താനും. ചൂ​താ​ട്ട​ത്തിൽ അഭി​വ​ന്ദ്യ ദു​ര്യോ​ധ​നൻ വച്ച​ടി​വ​ച്ചു് ജയി​ച്ചു മു​ന്നേ​റു​മ്പോൾ ഞങ്ങൾ ഇള​മു​റ​ക്കാർ, ആഘോ​ഷാ​വ​സ​ര​ത്തിൽ പതി​വു​ള്ള പോലെ ലഹ​രി​യി​ലാ​യി​രു​ന്നു എന്ന​താ​യി​രി​ക്കു​മോ കാരണം?”, കണ്ണു് തി​രു​മ്മി കൗരവർ സ്ഥ​ല​കാല വി​ഭ്ര​മ​ത്തിൽ പക​ച്ചു ചു​റ്റും നോ​ക്കി, യാത്ര പറ​യാ​തെ പിൻ​വ​ലി​ഞ്ഞു. അമ്മ​യു​ടെ സഹോ​ദ​രൻ, അർ​ത്ഥ​ഗർ​ഭ​മായ ആജ്ഞാ​സൂ​ചന, ചു​ണ്ടു​ക​ളിൽ.

“തക്ഷ​ശി​ല​യിൽ​നി​ന്നും വന്ന മു​തിർ​ന്ന അധ്യാ​പ​ക​രു​ടെ പഠ​ന​സം​ഘം അരു​താ​ത്ത​തെ​ന്തോ പറ​ഞ്ഞെ​ന്ന പരാ​തി​യിൽ, സഞ്ചാ​ര​സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യം മര​വി​പ്പി​ച്ചി​രി​ക്ക​യാ​ണെ​ന്നു​കേ​ട്ട​ല്ലോ. ആഗോ​ള​ത​ല​ത്തിൽ തക്ഷ​ശി​ല​യു​ടെ ബൗ​ദ്ധി​ക​സം​ഭാ​വന അക​മ​ഴി​ഞ്ഞു് ആദ​രി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നൊ​രു വർ​ത്ത​മാ​ന​കാല അവ​സ്ഥ​യിൽ, നി​ങ്ങ​ളു​ടെ നടപടി ഹസ്തി​ന​പു​രി​യു​ടെ നീ​ണ്ട​കാല താൽ​പ്പ​ര്യ​ങ്ങ​ളെ ഹനി​ച്ചാൽ?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക പു​തു​പാ​ണ്ഡ​വ​ഭ​ര​ണ​കൂ​ട​ത്തി​ലെ ചാ​ര​വ​കു​പ്പു​മേ​ധാ​വി നകു​ല​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു.

“പു​രോ​ഗ​മന ചി​ന്ത​യിൽ​നി​ന്നു​ള്ള വി​മർ​ശ​ന​മാ​യി​രു​ന്നു​വോ? അതോ കു​രു​ക്ഷേ​ത്ര​ജേ​താ​ക്ക​ളെ കണ്ണിൽ​ക്കു​ത്തി അവ​ഹേ​ളി​ക്ക​ലോ. അര​മ​ന​യിൽ​നി​ന്നും ആരാ​ധ​നാ​ല​യ​ത്തി​ലേ​ക്കു സന്ധ്യ​യിൽ വഴി​ന​ട​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്ന ആറംഗ പാ​ണ്ഡ​വ​കു​ടും​ബ​ത്തെ കോ​ട്ട​കൊ​ത്ത​ള​ത്തിൽ​നി​ന്നും നോ​ക്കി സു​ന്ദ​രി​യാ​യൊ​രു വനിത ഒഴികെ പി​ന്നിൽ കാ​ണു​ന്ന അഞ്ചു മധ്യ​വ​യ​സ്കർ ആധു​നിക സമൂ​ഹ​ത്തിൽ അസാ​ധു​വാ​യ​പോ​ലെ! എന്നു് നി​രു​ത്ത​ര​വാ​ദ​പ​ര​മാ​യി നി​രീ​ക്ഷി​ച്ചാൽ, ഒളി​ച്ചെ​വി​യിൽ കേട്ട ചാരൻ പോലും ഉടൻ ധാർ​മ്മി​ക​രോ​ഷ​ത്തിൽ തട്ടി​ക്കേ​റി​യി​ല്ലേ. ഇതാ​ണു് സന്ദർ​ഭം. അർഥം വി​ശ​ദീ​ക​രി​ക്കു​ന്ന പണി പത്ര​പ്ര​വർ​ത്ത​കർ​ക്കു്. രാ​ത്രി വെ​ളു​ക്കു​മ്പോ​ഴേ​ക്കും, കോ​ഴി​കൂ​വു​മ്പോ​ഴേ​ക്കും അറി​യാം ആരാ​ണു് അസാധു ആരാ​ണു് സാധു!”

“പത്തു​കൊ​ല്ലം നി​ങ്ങൾ ആറു​പേ​രെ ഒരു മാ​നു​ഷി​ക​പ​രി​ഗ​ണ​ന​യും കൂ​ടാ​തെ കാ​ട്ടിൽ പറ​ഞ്ഞ​യ​ച്ചു കഷ്ട​പ്പെ​ടു​ത്തിയ കു​ടി​ല​കൗ​ര​വർ​ക്കെ​തി​രെ മാ​ദ്രീ​പു​ത്ര​ന്മാർ പോലും ഒളി​പ്പോർ ചെയ്ത വാർ​ത്ത കേ​ട്ടി​ല്ല​ല്ലോ? പാ​ഞ്ചാ​ലീ​വ​സ്ത്രാ​ക്ഷേ​പ​ത്തി​ന്റെ പതി​നൊ​ന്നാം വാർ​ഷി​ക​ദി​നം രഹ​സ്യ​മാ​യി ആച​രി​ക്കു​മ്പോൾ, ചാർ​വാ​കൻ അനു​യാ​യി​ക​ളു​മാ​യി ദുഃ​ഖം​പ​ങ്കു​വ​ച്ചു, ഒരു ധീര പോ​രാ​ളി​യെ​ങ്കി​ലും മന്തൻ​പാ​ണ്ഡ​വർ​ക്കി​ട​യി​ലു​ണ്ടെ​ന്ന മുൻ​വി​ധി നാം ഇനി മാ​റ്റ​ണം, പ്ര​തി​ക​ര​ണ​ശേ​ഷി​യും പ്ര​തി​കാ​ര​ബോ​ധ​വും അവരിൽ നി​ന്നും ഒലി​ച്ചു​പോ​യെ​ന്നു വ്യ​ക്തം! അങ്ങ​നെ​യാ​ണു് ഹസ്തി​ന​പു​രി​യു​ടെ വിമത നായകൻ വി​ല​പി​ച്ച​തു്. എങ്ങ​നെ പ്ര​തി​ക​രി​ക്കു​ന്നു?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക നകു​ല​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. അജ്ഞാ​ത​വാ​സം കഴി​ഞ്ഞു വി​രാ​ട​രാ​ജ്യ​ത്തി​ലെ സൈ​നി​ക​പാ​ള​യ​ത്തിൽ പാ​ണ്ഡ​വർ ഭാ​വി​ന​യ​ത​ന്ത്ര​പ​ദ്ധ​തി തയ്യാ​റാ​ക്കു​ന്ന കാലം.

“ഒളി​യു​ദ്ധം ചെ​യ്താൽ നഷ്ട​പ്പെ​ടുക നാ​ട്ടു​കാ​രു​ടെ സന്മ​ന​സ്സാ​യി​രി​ക്കു​മെ​ന്നു ‘ധർ​മ്മ​പു​ത്ര’രെന്ന ദേ​ശീ​യ​ഖ്യാ​തി​ക്കാ​യി പരി​ശ്ര​മി​ക്കു​ന്ന യു​ധി​ഷ്ഠി​രൻ മു​ന്ന​റി​യി​പ്പു​ത​ന്നു, കൗ​ര​വ​ക​ടു​വ​ക​ളെ മടയിൽ കയറി വേ​ട്ട​യാ​ടാൻ ഞങ്ങൾ രണ്ടു മാ​ദ്രി​മ​ക്കൾ മതി എന്ന ഉത്ത​മ​ബോ​ധ്യ​ത്തിൽ അതു​കൊ​ണ്ടു് മി​ന്ന​ലാ​ക്ര​മ​ണം ചെ​യ്തു ഗാ​ന്ധാ​രി​യെ എളു​പ്പം ബന്ദി​യാ​ക്കാ​മെ​ന്നു ഞാൻ കു​ടും​ബ​യോ​ഗ​ത്തിൽ മു​തിർ​ന്ന മൂ​ന്നു കൗ​ന്തേ​യ​രെ സമാ​ശ്വ​സി​പ്പി​ച്ചു. ഖാ​ണ്ഡ​വ​ത്തി​ലേ​ക്കു കു​ടി​യേ​റു​ന്ന കാ​ല​ത്തു തന്നെ ദു​ര്യോ​ധ​നൻ എടു​ത്തൊ​രു മുൻ​ക​രു​തൽ അപ്പോൾ അർ​ജ്ജു​നൻ എന്നെ വേ​ദ​ന​യോ​ടെ ഓർ​മ്മി​പ്പി​ച്ചു. പാ​ണ്ഡ​വ​രു​ടെ നല്ല​ന​ട​പ്പി​നു് കു​ന്തി​യെ കൗ​ര​വ​ബ​ന്ദി​യാ​ക്കി​യി​രി​ക്ക​യാ​ണു് അന്നു​മു​തൽ ദു​ര്യോ​ധ​നൻ. കൗ​ര​വർ​ക്കെ​തി​രെ ഞങ്ങൾ ഇടം തി​രി​ഞ്ഞാൽ, കു​ന്തി​യെ എങ്ങ​നെ കൈ​കാ​ര്യം ചെ​യ്യ​ണ​മെ​ന്നു് കൗ​ര​വർ​ക്ക​റി​യാം. അതു കേ​ട്ട​തോ​ടെ ഞങ്ങൾ പത്തി​താ​ഴ്ത്തി!”

“വൈ​കാ​രി​ക​പ​രി​സ​ര​മു​ള്ള ഈ പ്ര​ഹ​സ​നം വർ​ഷ​ങ്ങൾ​ക്കു​മു​മ്പു് തന്നെ ഗാ​ന്ധാ​രി​യെ നി​ങ്ങൾ പരി​ശീ​ലി​പ്പി​ച്ചി​രു​ന്നു എന്നാ​ണോ ഞങ്ങൾ സൂ​ച​ന​ക​ളിൽ​നി​ന്നും വാ​യി​ച്ചെ​ടു​ക്കേ​ണ്ട​തു്?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ചോ​ദി​ച്ചു. മക്ക​ളു​ടെ ജഡ​ങ്ങ​ളാ​ണു് ചു​റ്റും ചി​ത​റി​ക്കി​ട​ക്കു​ന്ന​തെ​ന്ന​റി​ഞ്ഞ ഗാ​ന്ധാ​രി വീ​ണ്ടും കൺ​കെ​ട്ടു് കെ​ട്ടി പൊ​ട്ടി​ക്ക​ര​ഞ്ഞു ഒച്ച​വെ​ച്ചു ശപി​ച്ച വി​ലാ​പ​ത്തിൽ പാ​ണ്ഡ​വർ ആകെ പക​ച്ചു​പോയ നേരം.

“യു​ദ്ധ​മേ​ഘ​ങ്ങൾ കറു​ത്ത ഒരു സന്ധ്യ​യിൽ, പി​തൃ​സ​ഹോ​ദ​രി​യായ കു​ന്തി​യെ കണ്ട​ശേ​ഷം, ഹസ്തി​ന​പു​രി കൊ​ട്ടാ​ര​ത്തിൽ നി​ന്നു് ഞാൻ പു​റ​ത്തു കട​ക്കു​മ്പോൾ മന്ത്രി വി​ദു​രർ പറ​ഞ്ഞു, ഗാ​ന്ധാ​രി​ക്കെ​ന്നെ കാ​ണ​ണ​മെ​ന്നു്. അങ്ങ​നെ അവരെ കണ്ടു, സം​സാ​രി​ച്ചു. അവി​ശ്വ​സ​നീ​യ​മെ​ന്നി​പ്പോൾ കരു​താ​വു​ന്ന പലതും നാളെ സം​ഭ​വി​ക്കാ​മെ​ന്നും, മക്ക​ളെ ചോ​ര​പ്പുഴ ഒഴു​ക്കു​ന്ന പോ​രാ​ട്ട​ത്തിൽ നി​ന്നും പി​ന്തി​രി​യി​പ്പി​ക്കാൻ നി​ങ്ങൾ കൺ​കെ​ട്ട​ഴി​ച്ചു​ണർ​ന്നി​ല്ലെ​ങ്കിൽ, പി​ന്നീ​ടു് വി​ല​പി​ക്കേ​ണ്ടി​വ​രു​മെ​ന്നും ഞാൻ ഗാ​ന്ധാ​രി​യെ മൃ​ദു​വ​ച​ന​ങ്ങ​ളാൽ ഓർ​മ്മി​പ്പി​ച്ചു. മാ​തൃ​പ്രേ​ര​ണ​ക്കു വഴ​ങ്ങു​ന്ന​വ​ര​ല്ല കൗരവർ എന്നു ഗാ​ന്ധാ​രി പറ​ഞ്ഞ​പ്പോൾ, ‘കൗ​ര​വ​വം​ശ​ഹ​ത്യ ഭാ​വി​യി​ലു​ണ്ടാ​യാൽ, എന്നെ പ്ര​തി​സ്ഥാ​ന​ത്തു​നിർ​ത്തി ശപി​ക്കാ​നാ​യി ഒരു വി​ലാ​പ​ഗീ​തം രഹ​സ്യ​മാ​യി പഠി​പ്പി​ച്ചു തരാ’മെ​ന്നു ആ വൃണിത മാ​തൃ​മ​ന​സ്സി​നെ ഞാൻ ആശ്വ​സി​പ്പി​ച്ചു. യു​ദ്ധാ​ന​ന്തര ശോ​ക​മു​ഹൂർ​ത്ത​ത്തിൽ, വാ​ക്കു​കൾ കൃ​ത്യ​മാ​യി ഓർ​മ്മി​ക്കാൻ, നി​ത്യ​വും നാ​മ​ജ​പ​ത്തി​നൊ​പ്പം ഇതും ചൊ​ല്ല​ണം എന്നു​പ​ദേ​ശി​ച്ച​ത​വർ ഉത്ത​ര​വാ​ദി​ത്വ​ത്തോ​ടെ ചെ​യ്തു എന്നു് വേണം നാം കാണാൻ. എന്നെ ഗാ​ന്ധാ​രി ‘ശപി​ച്ച’പ്പോൾ, ഒന്നേ എനി​ക്കു് തി​രി​ച്ചു പ്ര​ശം​സി​ച്ചു പറ​യേ​ണ്ടി​വ​ന്നു​ള്ളൂ. അമ്മാ, ഞാൻ പണ്ടു് ചൊ​ല്ലി​ത്ത​ന്ന​തെ​ല്ലാം, ഒരു വാ​ക്കു പോലും തെ​റ്റാ​തെ, ഗാ​ന്ധാ​രീ ശാപം എന്നു് പിൽ​ക്കാ​ല​ത്ത​റി​യ​പ്പെ​ടാ​വു​ന്ന​താ​യി​രു​ന്നു നി​ങ്ങ​ളി​പ്പോൾ ഉച്ച​രി​ച്ച​തു്. അതിനു നന്ദി. ഈ നീണ്ട ജീ​വി​ത​ത്തി​ലെ കെ​ട്ടു​പാ​ടു​ക​ളിൽ നി​ന്നു് വി​ട്ടു​മാ​റാൻ അതു് എന്നെ തു​ണ​ക്ക​ട്ടെ!”

“വല്ലാ​ത്തൊ​രു കാഴ്ച! നി​ങ്ങ​ളോ​ടു് സം​സാ​രി​ക്കു​ന്ന അർ​ജ്ജു​ന​ന്റെ പി​ന്നിൽ പതു​ങ്ങി​നി​ന്നു ചക്ര​വർ​ത്തി​നി പാ​ഞ്ചാ​ലി നകു​ല​നോ​ടെ​ന്തോ രഹ​സ്യ​സ​ന്ദേ​ശം വി​നി​മ​യം ചെ​യ്യു​ന്ന​തു കണ്ട​ല്ലോ” കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക, പാ​ണ്ഡ​വർ​ക്കി​ട​യിൽ ‘ഭാ​വി​പ്ര​വ​ചി​ക്കു​ന്ന​വൻ’ എന്ന ഖ്യാ​തി നേടിയ സഹ​ദേ​വ​നോ​ടു് മന്ത്രി​ച്ചു. ഇന്ദ്ര​പ്ര​സ്ഥ​ക്കാ​ലം.

“ജൈ​വി​ക​പി​താ​വി​ന്റെ അതി​ഥി​യാ​യി സ്വർ​ഗ്ഗ​രാ​ജ്യ​ത്തിൽ വി​രു​ന്നി​നു പോയി മട​ങ്ങി​വ​ന്ന അർ​ജ്ജു​നൻ, ഞാ​നുൾ​പ്പെ​ടെ മറ്റു​പാ​ണ്ഡ​വ​രോ​ടു് ആകാ​ശ​യാ​ത്രാ​നു​ഭ​വ​ങ്ങൾ വർ​ണ്ണി​ക്കു​മ്പോൾ, അതിൽ ചേ​രാ​തെ മാ​റി​നി​ന്നു പാ​ഞ്ചാ​ലി പ്രി​യ​ന​കു​ല​നു സാ​ന്ദർ​ഭി​ക​മാ​യി ആം​ഗ്യം കാ​ണി​ച്ച​താ​ണു്, പാ​ഞ്ചാ​ലി​യോ​ടു് ഇട​ഞ്ഞു അർ​ജ്ജു​നൻ നാ​ടൊ​ട്ടു​ക്കു് അല​ഞ്ഞു​തി​രി​ഞ്ഞു, തി​രി​ച്ചു​വ​ന്നു മതി​ഭ്ര​മം കാ​ണി​ക്കു​ന്നു ചി​കിൽ​സി​ക്ക​ണം! എത്ര​വർ​ഷം ഇനി അവൾ കാ​ത്തി​രി​ക്ക​ണം സ്വർ​ഗ്ഗ​രാ​ജ്യ​ത്തി​ലെ ദു​ര​നു​ഭ​വ​മായ ഉർ​വ്വ​ശീ​ശാ​പം ഭാവി ജീ​വി​ത​ത്തി​ലൊ​രി​ക്കൽ അർ​ജ്ജു​ന​നു് ഉപ​കാ​ര​മാ​യി മാ​റാ​നും അതെ​ങ്ങ​നെ സം​ഭ​വി​ച്ചു എന്ന​റി​യാ​നും!”

“ആദ്യ​രാ​ത്രി​യിൽ പാ​യ​ക്കൂ​ട്ടി​നെ​ത്തിയ ഒന്നാം​ഊ​ഴ​ക്കാ​ര​നെ എങ്ങ​നെ, സേ​വ​ന​ദാ​താ​വെ​ന്ന നി​ല​യിൽ നി​ങ്ങൾ നേ​രി​ട്ടു?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ദ്രൗ​പ​ദി​യോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. അടി​ച്ചേ​ല്പി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട ബഹു​ഭർ​ത്തൃ​ത്വ​ത്തിൽ പാ​ഞ്ചാ​ല​പു​ത്രി പതി​ത്വം നേ​രി​ടു​ന്ന ആദ്യ ദി​ന​ങ്ങൾ. കു​രു​വംശ കൊ​ട്ടാ​ര​ത്തി​ന്റെ അതി​ഥി​മ​ന്ദി​ര​ത്തിൽ കഴി​യു​ന്ന ഇടവേള.

“അനു​ജ​ന്റെ ഭാ​ര്യ​യെ നിർ​ല​ജ്ജം തട്ടി​യെ​ടു​ത്ത​വൻ കി​ട​പ്പ​റ​യിൽ എന്നോ​ടൊ​പ്പ​മാ​യ​പ്പോൾ വാ​ചാ​ല​നായ ന്യാ​യീ​ക​രണ ധർ​മ്മി​ഷ്ഠ​നാ​യി. ബഹു​ഭർ​ത്തൃ​ത്വ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ച​യാ​ളു​ടെ പു​ത്ത​നാ​ഖ്യാ​നം കേ​ട്ട​പ്പോൾ, നി​ന്ദ​മ​റ​ച്ചു വെ​ക്കാ​നാ​വാ​തെ ഞാൻ ചോ​ദി​ച്ചു, “ആദ്യ​വി​വാ​ഹ​മാ​ണോ?”. അല്ലെ​ന്ന​യാൾ പറ​ഞ്ഞ​പ്പോൾ, “വി​വാ​ഹ​മോ​ചി​ത​നാ​ണോ?, അതോ വി​ഭാ​ര്യ​നോ?”. വാ​മൊ​ഴി നിർ​ത്തി രണ്ടു​മ​ല്ലെ​ന്ന​യാൾ ആം​ഗ്യം കാ​ണി​ച്ച​പ്പോൾ ഞാൻ പി​ന്തു​ടർ​ന്നു ചോ​ദി​ച്ചു, “നി​ങ്ങ​ളെ അവൾ ഉപേ​ക്ഷി​ച്ചു​പോ​യോ, അതോ നി​ങ്ങൾ അവളെ വഴി​യിൽ തള്ളി​യോ?” പൂ​ക്കാ​ര​ത്തെ​രു​വിൽ മാ​ല​കെ​ട്ടി അന്ന​ന്ന​ത്തെ ധാ​ന്യം വാ​ങ്ങു​ന്ന, അനാഥ രാ​ജ​കു​മാ​രി​ത​ന്നെ​യാ​ണോ നി​ങ്ങ​ളു​ടെ ആദ്യ​ഭാ​ര്യ?, അര​മ​ന​വി​ഴു​പ്പു് ഞാൻ പു​റ​ത്തി​ട്ട​പ്പോൾ, കട്ടി​ലിൽ​നി​ന്നും ഇറ​ങ്ങി യു​ധി​ഷ്ഠി​രൻ മു​ട്ടു​കു​ത്തി. “അരുതേ, ഭവതീ! ഈ പ്രാ​യ​ത്തിൽ അതൊ​ന്നും എന്നെ ഓർ​മ്മി​പ്പി​ക്ക​രു​തേ. നി​ന​ക്കു​ഞാ​നൊ​രു വി​ശ്വ​സ്ത​വി​ധേ​യ​നാ​യി​രി​ക്കും. മൂ​പ്പി​ളമ തർ​ക്കം നീ​ങ്ങി ഞാൻ രാ​ജ​പ​ദ​വി നേ​ടി​യാൽ നീ ഏക റാണി”. വി​ള​ക്കൂ​തി, മൃ​ദു​വാ​യി കൈ കൊ​ടു​ത്തു ഞാ​ന​യാ​ളെ കർ​മ്മ​നി​ര​ത​നാ​ക്കാൻ എഴു​ന്നേൽ​പ്പി​ച്ച​തോർ​മ്മ​യു​ണ്ടു്. എന്റെ മടി​ക്കു​ത്തിൽ പി​ടി​ച്ചു വി​വ​സ്ത്ര​യാ​ക്കു​ന്ന​തി​നു പകരം, പു​റ​ത്തു​പോ​വു​ന്ന​തു​ക​ണ്ടു ഞാൻ സമാ​ധാ​ന​ത്തോ​ടെ. ഉറ​ങ്ങി​പ്പോ​യി. ഉണർ​ന്ന​പ്പോൾ, അതാ! നി​ല​ത്തൊ​രു പാ​യ​വി​രി​ച്ചു​റ​ങ്ങു​ന്നു ആദ്യ​രാ​ത്രി​യിൽ തന്നെ വി​ധേ​യ​വി​ശ്വ​സ്തൻ!” ജാ​ല​ക​ത്തി​നു വെ​ളി​യിൽ പത്തു പാ​ണ്ഡ​വ​ക്ക​ണ്ണു​കൾ ദു​സ്സം​ശ​യ​ത്തോ​ടെ പാ​ഞ്ചാ​ലി​യെ നി​രീ​ക്ഷി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നു.

“അഴി​മ​തി ‘തു​ട​ച്ചു’നീ​ക്കി അരമന അടി​മു​ടി നവീ​ക​രി​ക്കു​മെ​ന്നു താ​ങ്കൾ ആദ്യ​ദി​നം അവ​കാ​ശ​പ്പെ​ട്ട​ല്ലോ. എന്താ​യി?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ചോ​ദി​ച്ചു. യു​ദ്ധാ​ന​ന്തര ഹസ്തി​ന​പു​രി. കാ​യി​ക​ക്ഷ​മ​ത​യു​ള്ള ആണു​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം കൊ​ല്ല​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു. കോ​ട്ട​യ്ക്കു​ള്ളിൽ ആൾ​ച​ല​നം സാ​വ​ധാ​ന​ത്തി​ലാ​യി​രു​ന്നു.

“ഭര​ണ​കൂ​ടം എന്നു​റ​പ്പി​ച്ചു പറയാൻ നി​ല​വിൽ ഞങ്ങൾ നാ​ല​ഞ്ചു് പാ​ണ്ഡ​വർ മാ​ത്ര​മ​ല്ലേ ഉള്ളൂ. സിം​ഹാ​സ​നം പൊ​ടി​ത​ട്ടി വൃ​ത്തി​യാ​ക്കു​ന്ന​തു് പോലും ഞങ്ങ​ളാ​ണു്. പതി​മൂ​ന്നു​വ​യ​സ്സി​നു മേലെ ഉള്ള​വ​രെ​യെ​ല്ലാം ദു​ഷ്ട​ദു​ര്യോ​ധ​നൻ കു​രു​ക്ഷേ​ത്ര​യിൽ ബലി​കൊ​ടു​ത്തി​ല്ലേ? പതി​മൂ​ന്നി​നു് താ​ഴെ​യു​ള്ള ജന​സം​ഖ്യ​യി​ലാ​ണു് ഭാ​വി​തൊ​ഴി​ലാ​ളി​മ​ണ്ഡ​ലം അണി​യി​ച്ചൊ​രു​ക്കേ​ണ്ട​തു്. ഞങ്ങൾ​ക്കും പ്രാ​യ​ത്തി​ന്റെ പ്ര​ശ്ന​മു​ണ്ട​ല്ലോ. ആരോ​ഗ്യ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന കാ​ല​ത്തു കാ​ട്ടിൽ സാ​ഹ​സി​ക​മാ​യി അല​ഞ്ഞു​ജീ​വി​ച്ച​തൊ​ക്കെ നി​ങ്ങ​ളും വാ​യി​ച്ച​റി​ഞ്ഞി​ട്ടു​ണ്ടാ​വും. ആയു​സ്സി​ന്റെ ബല​ത്താൽ നട​ന്നു വന്നു. രക്ത​ച്ചൊ​രി​ച്ചിൽ ഇല്ലാ​തെ ചെ​ങ്കോൽ ധൃ​ത​രാ​ഷ്ട്ര​രിൽ നി​ന്നും കൈ​വ​ശ​പ്പെ​ടു​ത്താൻ കഴി​ഞ്ഞ​താ​ണെ​ന്റെ ആദ്യ നയ​ത​ന്ത്ര നേ​ട്ടം. പോ​രാ​ട്ട​ഭൂ​മി​യിൽ ജയി​ക്കാൻ പെ​ട്ട​പാ​ടൊ​ന്നും ഹസ്തി​ന​പു​രി കോട്ട പി​ടി​ച്ചെ​ടു​ക്കാൻ ഞങ്ങൾ​ക്കു് വേ​ണ്ടി​വ​ന്നി​ല്ല. ‘ഞങ്ങ​ളെ കൊ​ല്ല​രു​തു്, പാ​ണ്ഡ​വ​രു​ടെ എന്തു് ദാ​സ്യ​വൃ​ത്തി​ക്കും ഞങ്ങൾ തയ്യാർ’ എന്നു് ധൃ​ത​രാ​ഷ്ട്ര​രു​ടെ വ്യ​ക്തി​ഗ​ത​സേ​വ​ന​ദാ​താ​ക്കൾ ഇരു​കൈ​ക​ളും മലർ​ത്തി പറ​ഞ്ഞ​തു് മൊ​ത്തം അര​മ​ന​യു​ടെ അനു​മ​തി​യാ​യി. നി​ല​വിൽ ഭര​ണ​കൂ​ടം നേ​രി​ടു​ന്ന വെ​ല്ലു​വി​ളി ഭാ​ര്യ​യു​ടേ​താ​ണു്. കു​ന്തി​യെ​യും ഗാ​ന്ധാ​രി​യെ​യും വന​വാ​സ​ത്തി​ന​യ​ച്ചു​വേ​ണം അവൾ​ക്കു രാ​ജ​മാ​താ​പ​ദ​വി ആവ​ശ്യ​പ്പെ​ടാൻ. പാ​ഞ്ചാ​ലി​ക്കെ​തി​രെ അഭി​മ​ന്യു വിധവ എത്തി​യ​താ​ണു് കഷ്ടം. കൈ​ക്കു​ഞ്ഞായ പരീ​ക്ഷി​ത്തി​നെ കി​രീ​ടാ​വ​കാ​ശി​യാ​യി പ്ര​ഖ്യാ​പി​ച്ചു​വേ​ണം ഉത്ത​ര​ക്കു് കൊ​ട്ടാ​ര​ത്തിൽ അവ​കാ​ശ​ത്തോ​ടെ കാ​ലു​കു​ത്താൻ. പ്ര​ശ്ന​ങ്ങ​ളു​ടെ നടു​ക്ക​ട​ലി​ലും വെ​ള്ളി​വെ​ളി​ച്ചം എന്താ​ണെ​ന്നു​വ​ച്ചാൽ പാ​ഞ്ചാ​ലി​യു​ടെ അഞ്ചു മക്കൾ മരി​ച്ച​തു​കൊ​ണ്ടു, ഭാ​വി​യിൽ പരീ​ക്ഷി​ത്തും അവരും തമ്മിൽ സം​ഘ​ട്ട​ന​സാ​ധ്യത ഒഴി​ഞ്ഞു​പോ​യി. ഒരാ​ലോ​ച​ന​യു​മി​ല്ലാ​തെ​യ​ല്ലേ ഭീ​ഷ്മർ കു​രു​വം​ശ​ത്തിൽ ഓരോരോ കാ​ര്യ​ങ്ങൾ ആദ്യ​കാ​ല​ത്തു ചെ​യ്ത​തു്. ഇനി ശര​ശ​യ്യ​യിൽ ചെ​ന്നു​ക​ണ്ടു രാ​ജ​ഭ​രണ ‘ബാ​ല​പാ​ഠ​ങ്ങൾ’ ഞാൻ ഭി​ഷ്മ​മു​ഖ​ത്തു​നി​ന്നു നേ​രി​ട്ടു പടി​ക്ക​ണ​മെ​ന്നു കൃ​പാ​ചാ​ര്യർ! രഥ​മോ​ടി​ക്കാ​നു​ള്ള​വ​രെ​ല്ലാം കൊ​ല്ല​പ്പെ​ട്ട​തു​കൊ​ണ്ടു ഭീമൻ ആയി​രി​ക്കും സാരഥി!” യു​ധി​ഷ്ഠി​രൻ കൊ​ട്ടാ​രം ലേ​ഖി​ക​യോ​ട​ല്ല സം​സാ​രി​ച്ചു കൊ​ണ്ടി​രു​ന്ന​തു്. ചെ​ന്നി​യിൽ തല്ലി​യും, കാ​ലു​കൾ മു​ന്നോ​ട്ടും പി​ന്നോ​ട്ടും ചലി​പ്പി​ച്ചും, സ്വയം സം​സാ​രി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. ജാ​ല​ക​ത്തി​ന്ന​പ്പു​റ​ത്തു അയാ​ളു​ടെ ചേ​ഷ്ട​കൾ മറ്റു പാ​ണ്ഡ​വർ നീ​ര​സ​ത്തോ​ടെ നോ​ക്കി, പാ​ഞ്ചാ​ലി അനി​ഷ്ട​ത്തോ​ടെ യു​ധി​ഷ്ഠി​ര​ചേ​ഷ്ട​ക​ളിൽ നി​ന്നും മുഖം തി​രി​ച്ചു.

“സ്ഥി​ത​പ്ര​ജ്ഞ​നെ​ന്നു് മുൻ​വി​ധി​യോ​ടെ നാം കണ്ടി​രു​ന്ന പി​താ​മ​ഹ​നു മാ​ന​സി​ക​പ്ര​ശ്നം വല്ല​തു​മു​ണ്ടോ? ഭീ​ഷ്മ​രു​ടെ ‘ആത്മ​ഭാ​ഷ​ണം’ നേരിൽ കണ്ടു ഞാൻ ശരി​ക്കും പതറി. ഏങ്ങ​ല​ടി​ച്ചു കൈ​വീ​ശി, ഇരുൾ​വീ​ഴു​മ്പോൾ ഭീ​ഷ്മർ സ്വയം തേ​രോ​ടി​ച്ചു പോ​വു​ന്ന​തു് എങ്ങോ​ട്ടാ​ണു്?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ചാർ​വാ​ക​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. യു​ദ്ധ​മേ​ഘ​ങ്ങൾ തി​ങ്ങു​ന്ന സാ​യാ​ഹ്നം.

“അവി​വാ​ഹി​ത​ന്റെ നേ​ര​നു​ഭ​വം നി​ങ്ങൾ വെ​റു​മൊ​രു ‘അമിത ഭാ​വാ​ഭി​നയ’മായി മാ​ത്രം വാ​യി​ച്ചെ​ടു​ത്തു​വോ! സ്നേ​ഹ​വാ​ത്സ​ല്യ​ങ്ങൾ കൊ​തി​ക്കു​ന്ന ആ മകൻ, പെ​റ്റ​ത​ള്ള​യോ​ടു് ഹൃദയം തു​റ​ന്നു മി​ണ്ടി​പ്പ​റ​യു​ക​യ​ല്ലേ? എട്ടു​വ​യ​സ്സു​വ​രെ വളർ​ത്തി​യ​ശേ​ഷ​മ​ല്ലേ കി​രീ​ടാ​വ​കാ​ശി​യാ​വാൻ ദേ​വ​വ്ര​ത​നെ​ന്ന ഈ ബാലനെ ഗം​ഗാ​ദേ​വി ഏൽ​പ്പി​ച്ച​തു്. നി​ങ്ങ​ളെ പോലെ ഞാനും കണ്ടു ‘മാതൃ പു​ത്ര​സ​മാ​ഗ​മം’ നേരിൽ. കാ​ര്യം ചോ​ദി​ക്കാ​നു​ള്ള ലഹ​രി​യ​പ്പോൾ എന്റെ ഉള്ളി​ലു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അപ്പോൾ ദേ​വ​വ്ര​തൻ എന്ന പി​താ​മ​ഹൻ പറ​ഞ്ഞു: “ഭൂ​വാ​സി​യായ നി​ങ്ങൾ യു​ക്തി​വാ​ദി​ക്കു പി​ടി​കി​ട്ടാ​ത്തൊ​ര​തീ​ത​ലോ​ക​ത്തിൽ​നി​ന്നാ​ണു് ഞാൻ!” ഇട​ക്കൊ​ക്കെ കാ​ത്തു​നിൽ​ക്കും. ഭഗീ​ര​ഥ​ക​രാർ അനു​സ​രി​ച്ചു ഭൂ​മി​യിൽ അപ്പോൾ ഗംഗ വരും. നീ​രൊ​ഴു​ക്കി​ന്റെ തി​ര​ക്കൊ​ഴി​ഞ്ഞാൽ എന്നെ കാണാൻ അവൾ സാ​വ​കാ​ശം കണ്ടെ​ത്തും. ഞാൻ അപ്പോൾ ആ പഴയ എട്ടു വയ​സ്സു​കാ​ര​നാ​വും. മഞ്ഞു​മല ഉരുകി നദി​യിൽ ജല​പാ​തം വർ​ധി​പ്പി​ക്കു​ന്ന ഛി​ദ്ര​ശ​ക്തി​ക​ളെ ചെ​റു​ക്കാ​നാ​വാ​തെ ഗംഗ മട​ങ്ങു​മ്പോൾ, ആ എട്ടു​വ​യ​സു​കാ​രൻ ഹസ്തി​ന​പു​രി ഭൂ​മി​ക​യി​ലേ​ക്കു തി​രി​ച്ചു​വ​രും. സമ​യ​മെ​ടു​ക്കും ‘താ​ടി​യും തലയും നരച്ച പി​താ​മ​ഹ​വേ​ഷ​പ്പ​കർ​ച്ച’ പൂർ​ത്തി​യാ​വാൻ! ഭൂ​മി​യിൽ ചില ജന്മ​ങ്ങൾ നമ്മെ പോ​ലെ​യ​ല്ല എന്നു് മന​സ്സി​ലാ​ക്കി​യാൽ മതി.”

“പാ​ണ്ഡു പി​റ​ന്ന കു​രു​വം​ശ​ത്തി​ലെ നാ​റു​ന്ന കി​ട​പ്പ​റ​ക്ക​ഥ​കൾ ‘ഹസ്തി​ന​പു​രി പത്രിക’യുടെ മു​മ്പിൽ നി​ങ്ങൾ കഴു​കി​യി​ട്ടു എന്തു് കാ​ര്യം?”, മാ​ദ്രീ​പു​ത്ര​നായ നകു​ല​നോ​ടു് ഒന്നും രണ്ടും പറ​ഞ്ഞു കൊ​ട്ടാ​രം ലേ​ഖി​ക​യു​ടെ സ്വരം കന​ത്തു. വി​രാ​ട​യി​ലെ സൈനിക പാളയം.

“കഴു​കി​യ​ത​ല്ലേ ഉള്ളു! കഴു​കിയ വി​ഴു​പ്പു ഉണ​ക്കി​മ​ട​ക്കു​ന്ന കാ​ര്യ​ത്തി​ലേ​ക്കു ഇനി കട​ക്കാം. പന്ത്ര​ണ്ടു കൊ​ല്ലം കാ​ട്ടിൽ അന്യായ ശിക്ഷ നേ​രി​ട്ടെ​ങ്കി​ലും, പാ​ണ്ഡ​വർ നി​സ്സാ​ര​ന്മാ​ര​ല്ല എന്നു് നി​ങ്ങൾ ധൃ​ത​രാ​ഷ്ട്ര അര​മ​ന​യിൽ ചെ​ന്നു് അഭി​പ്രാ​യ​സ്വാ​ധീ​നം ഉള്ള​വ​രോ​ടെ​ല്ലാം പറയണം. ചു​വ​രെ​ഴു​ത്തു പത്ര​പ്ര​വർ​ത്ത​ക​രെ രാ​ജ​ധർ​മ​ത്തിൽ മധ്യ​വർ​ത്തി ആക്കു​ന്ന രീതി അടു​ത്ത യു​ഗ​ത്തിൽ സാർ​വർ​ത്രി​ക​മാ​വും, ഉത്ത​ര​യു​മാ​യു​ള്ള വി​വാ​ഹ​ത്തി​നു് സു​ഭ​ദ്ര​യു​മൊ​ത്തു വന്ന അഭി​മ​ന്യു പറ​യു​ന്ന​തു് കേ​ട്ടു. കു​റ​ഞ്ഞ ചെ​ല​വിൽ വലിയ കാ​ര്യ​ങ്ങൾ നട​ത്തി​ക്കി​ട്ടാൻ നയ​ത​ന്ത്ര​വി​ദ​ഗ്ദ​രെ ദ്വാ​ര​ക​യിൽ​നി​ന്നും എഴു​ന്നെ​ള്ളി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു​വ​രു​ന്ന​തി​നേ​ക്കാൾ എളു​പ്പ​വും ലാ​ഭ​വും, മദ്യ​വും മദി​രാ​ക്ഷി​യും കി​ട്ടി​യാൽ എന്തു​പോ​ക്രി​ത്ത​ര​ത്തി​നും പി​ന്തു​ണ​ത​രു​ന്ന നി​ങ്ങ​ളെ​പോ​ലു​ള്ള​വ​രാ​ണു്!”

“പടി​ഞ്ഞാ​റു ദ്വാ​രക മുതൽ കി​ഴ​ക്കു അം​ഗ​രാ​ജ്യം വരെ, വട​ക്കു ഹസ്തി​ന​പു​രി മുതൽ ദക്ഷി​ണാ​പ​ഥം വരെ, മനു​ഷ്യർ മുതൽ അതി​മാ​നു​ഷർ വരെ, നി​ങ്ങ​ളു​ടെ നീ​ണ്ട​കാല വൈ​വി​ധ്യ ആരാ​ധ​കർ ഇന്നും കേൾ​ക്കാൻ കൊ​തി​ക്കു​ന്ന സ്വ​കാ​ര്യ​വാർ​ത്ത വല്ല​തു​മു​ണ്ടോ, ഞങ്ങ​ളു​ടെ ചു​വ​രെ​ഴു​ത്തു വാ​യ​ന​ക്കാ​രു​മാ​യി പങ്കു​വെ​ക്കാൻ?”, പാ​ഞ്ചാ​ലി​യോ​ടു് കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ചോ​ദി​ച്ചു. വസ്ത്രാ​ക്ഷേ​പ​ത്തി​നു​ശേ​ഷ​മു​ള്ള വേ​ദ​നി​പ്പി​ക്കു​ന്ന വന​വാ​സ​ക്കാ​ലം.

“ഇന്നു് മുതൽ നീ പീ​ഡ​ക​പു​രു​ഷ​ന്റെ അമി​താ​ധി​കാ​ര​പ​രി​ധി​യിൽ വരു​ന്ന കേ​വ​ല​മൊ​രു പെ​ണ്ണ​ടി​മ​യ​ല്ല, നീ ഇപ്പോൾ ഉട​ലി​ലും മന​സ്സി​ലും ആർ​ക്കും അധി​നി​വേശ ഇട​മി​ല്ലാ​ത്ത വിധം പൂർണ സ്വ​ത​ന്ത്ര എന്ന ഒരു നി​ശാ​ഭാ​വന, ജലാ​ശ​യ​ത്തിൽ ഉച്ച​ക്കു് നീ​ന്തി​ത്തു​ടി​ക്കു​മ്പോൾ എന്നിൽ ഉന്മാ​ദം പടർ​ത്തും. അതോടെ, ഈ കാ​രാ​ഗൃ​ഹ​ത്തിൽ നി​ന്നു് ആരോ​രു​മ​റി​യാ​തെ ഞാൻ പു​റ​ത്തു​ചാ​ടി, കാ​ട്ട​രു​വി​യിൽ സ്വർ​ണ​മ​ത്സ്യ​മാ​യി, പീ​ഡ​ക​പാ​ണ്ഡ​വ​രി​ല്ലാ​ത്ത വി​ദൂ​ര​ലോ​ക​ത്തി​ലേ​ക്കു ഒറ്റ​ക്കൊ​ഴു​കി പോവും. കൂ​ടെ​പോ​രു​ന്നോ നീയും!”

“നി​യു​ക്ത രാ​ജാ​വു് യു​ധി​ഷ്ഠി​ര​നോ​ടു് നി​ങ്ങൾ അപ​മ​ര്യാ​ദ​യാ​യി പെ​രു​മാ​റി എന്ന ഗു​രു​തര പരാതി ഉയർ​ന്നി​ട്ടു​ണ്ട​ല്ലോ. അരമന മാ​ധ്യ​മ​പ്ര​വർ​ത്ത​ക​ക്കു് പെ​രു​മാ​റ്റ​ച്ച​ട്ടം ബാ​ധ​ക​മ​ല്ലേ?”, കൊ​ട്ടാ​രം ലേ​ഖി​ക​യോ​ടു് പാ​ണ്ഡവ ഭര​ണ​കൂ​ട​ത്തി​ലെ ചാ​ര​വ​കു​പ്പു​മേ​ധാ​വി നകുലൻ ചോ​ദി​ച്ചു. യു​ദ്ധാ​ന​ന്തര ഹസ്തി​ന​പു​രി.

“വന​വാ​സ​ക്കാല പാ​ണ്ഡ​വ​രെ അഭി​മു​ഖം ചെയ്ത പരി​ച​യ​ത്തിൽ ചോ​ദി​ച്ചു, “ഒരു ദശാ​ബ്ദ​ക്കാ​ലം ഇന്ദ്ര​പ്ര​സ്ഥം ചക്ര​വർ​ത്തി​യാ​യി​രു​ന്ന ഭര​ണ​പ​രി​ച​യം പോ​രാ​തെ തോ​ന്നി​യ​തു കൊ​ണ്ടാ​ണോ, ഒരി​ക്ക​ലും ചെ​ങ്കോൽ പി​ടി​ച്ചി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത ഭീ​ഷ്മ​രെ ശര​ശ​യ്യ​യിൽ കണ്ടു രാ​ജ്യ​ഭ​ര​ണ​ത്തി​ന്റെ ബാ​ല​പാ​ഠ​ങ്ങൾ പഠി​ക്കാൻ പോ​വു​ന്ന​തു്?” അങ്ങ​നെ ഞാൻ ‘പെ​രു​മാ​റ്റ ലംഘനം’ ചെ​യ്തെ​ങ്കിൽ അതു് മു​ഖ​ത്തു​നോ​ക്കി പറ​ഞ്ഞാൽ പോരെ, “ആള​റി​ഞ്ഞു​വേ​ണം നി​യു​ക്ത രാ​ജാ​വി​നോ​ടു് സം​സാ​രി​ക്കാൻ?, ഒന്നു​മി​ല്ലാ​ത്ത അവ​സ്ഥ​യി​ലും ആളും അർ​ത്ഥ​വും സം​ഭ​രി​ച്ചു കൗരവ ഉൻ​മൂ​ല​നം ചെ​യ്തു ഹസ്തി​ന​പു​രി പി​ടി​ച്ചെ​ടു​ത്ത ‘ധർ​മ്മ​പു​ത്ര’രാണു് ഞാൻ എന്ന യാ​ഥാർ​ഥ്യം മറ​ക്ക​രു​തു്,” എന്നൊ​ക്കെ എന്നോ​ടു് പരി​ഭ​വി​ക്ക​ണോ?”

“നി​ങ്ങൾ എന്തു് മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞു, പ്ര​കോ​പി​പ്പി​ക്കാൻ?” നകുലൻ ചോ​ദി​ച്ചു.

“മാ​ധ്യ​മ​പ്ര​വർ​ത്ത​ക​ക്കു് മാ​റ്റി​മ​റി​ക്കാ​നു​ള്ള​ത​ല്ല ഹസ്തി​ന​പു​രി എന്ന മുൻ​വി​ധി​യെ എന്നോ മറി​ക​ട​ന്ന​വ​ളാ​ണു് ഞാൻ എന്നു് പ്ര​തി​ക​രി​ച്ചു മു​ട്ടു​കു​ത്തി. കൈ​മു​ത്തി, പ്ര​സ​ന്ന​മു​ഖ​ത്തോ​ടെ​യാ​ണ​ല്ലോ യു​ധി​ഷ്ഠി​രൻ പി​ന്തി​രി​ഞ്ഞ​തു്?”

“പാ​രി​തോ​ഷി​ക​മാ​യി ഓരോ ജന്മ​ദി​ന​ത്തി​ലും കി​ട്ടു​ന്ന എഴു​ത്താ​ണി​ക​ളൊ​ന്നും ഉപ​യോ​ഗി​ക്കാ​നാ​വി​ല്ലെ​ന്നു എന്തോ ദു​രൂ​ഹ​മാ​യി മഹാ​ക​വി ആവർ​ത്തി​ക്കു​ന്നു​ണ്ട​ല്ലോ. എന്താ​ണ​തി​ന്റെ ഉള്ളറ രഹ സ്യം? ഇപ്പോൾ കവി എഴു​തു​ന്ന​തു് കു​രു​വം​ശ​ത്തി​ന്റെ നൂ​റ്റാ​ണ്ടു​കൾ വരു​ന്ന ജീ​വ​ച​രി​ത്ര​വും, അതിൽ​ത്ത​ന്നെ നാലിൽ ഒരു ഭാഗം മഹാ​ഭാ​ര​ത​യു​ദ്ധ​വു​മ​ല്ലേ. അപ്പോൾ എഴു​ത്താ​ണി ഒന്നു​മ​തി​യോ?” കൊ​ട്ടാ​രം ലേഖിക ചാർ​വ​ക​നോ​ടു് ചോ​ദി​ച്ചു. മല​യ​ടി​വാ​ര​ത്തിൽ മഹാ​ക​വി​യു​ടെ തി​ര​ക്കു​പി​ടി​ച്ച ആശ്ര​മം സന്ദർ​ശി​ച്ചു മട​ങ്ങി​വ​രി​ക​യാ​യി​രു​ന്നു ഇരു​വ​രും. ശി​ഷ്യ​ന്മാർ കാ​ര്യം വി​ശ​ദീ​ക​രി​ക്കാ​തെ അവ​രേ​റ്റെ​ടു​ത്ത ജോലി തു​ട​രു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു.

“യു​ദ്ധം കഴി​ഞ്ഞു ഹസ്തി​ന​പു​രി​യിൽ വം​ശീ​യ​ഭ​ര​ണം കൗ​ര​വ​രിൽ​നി​ന്നും പാ​ണ്ഡ​വ​രി​ലേ​ക്കു മാ​റി​യ​പ്പോൾ ഞങ്ങൾ ചരി​ത്ര രചന നേ​രി​ടാ​വു​ന്ന പാ​ണ്ഡവ ഇട​പെ​ട​ലു​കൾ എന്തൊ​ക്കെ പ്ര​തീ​ക്ഷി​ക്ക​ണ​മെ​ന്നു ചർ​ച്ച​ചെ​യ്തു. അപ്പോ​ഴും, പി​ന്നീ​ടും ഉയർ​ന്ന പ്ര​തി​ക​ര​ണ​ങ്ങ​ളിൽ ഒന്നാ​യി​രു​ന്നു ഇപ്പോൾ ഇതി​ഹാ​സ​ക​വി ഉപ​യോ​ഗി​ക്കു​ന്ന എഴു​ത്താ​ണി​യു​ടെ സവി​ശേഷ പിൻ​ബ​ലം ഇനി​യും കവി​ക്കു് കി​ട്ടേ​ണ്ടി​വ​രും പു​തു​പാ​ണ്ഡവ ഭര​ണ​കൂ​ടം, കവി​യു​ടെ കു​രു​വം​ശ​ആ​ഖ്യാ​ന​ത്തിൽ പാ​ണ്ഡ​വാ​ഭി​മു​ഖ്യം ശക്തി​പ്പെ​ടു​ത്താൻ പാ​ഞ്ചാ​ലി​യി​ലൂ​ടെ കവി​യിൽ സമ്മർ​ദ്ദം ചെ​ലു​ത്തു​മ്പോൾ, ഒരു​പാ​ടൊ​രു​പാ​ടു് നിർ​ണ്ണാ​യക വാ​ക്കു​ക​ളും ഖണ്ഡി​ക​ക​ളും, എന്തി​നു മൊ​ത്തം ആഖ്യാ​ന​രീ​തി തന്നെ പാ​ണ്ഡ​വർ​ക്കു് അനു​കൂ​ല​മാ​യി മാ​റ്റേ​ണ്ടി​വ​രും എന്നാ​ണു് ഞങ്ങൾ സം​ശ​യി​ക്കു​ന്ന​തു്. നി​ല​വിൽ കവി ഉപ​യോ​ഗി​ക്കു​ന്ന മയൻ നിർ​മ്മിത എഴു​ത്താ​ണി​ക്കൊ​രു സാ​ങ്കേ​തിക മി​ക​വു് നേ​ര​ത്തേ കി​ട്ടി​യി​ട്ടു​ണ്ടു്—ഇതു​വ​രെ എഴു​തിയ ഭാ​ഗ​ങ്ങൾ പാ​ണ്ഡ​വ​സ​മ്മർ​ദ്ദ​ത്തിൽ മാ​റ്റാൻ നേരം, ഇതി​ഹാ​സ​ത്തി​ന്റെ ഓല​ക്കെ​ട്ടു​കൾ മു​ഴു​വൻ നശി​പ്പി​ക്കാ​തെ തന്നെ വി​വാ​ദ​ഭാ​ഗം മാ​ത്രം മാ​യ്ച്ചു​ക​ള​യാൻ അങ്ങ​നെ സാധ്യ തയു​ണ്ടെ​ന്ന​താ​ണു് മയൻ നിർ​മ്മിത എഴു​ത്താ​ണി​യു​ടെ സവി​ശേ​ഷത. വരും​കാ​ല​ത്തിൽ, നി​ങ്ങ​ളെ​പ്പോ​ലു​ള്ള മാ​ധ്യ​മ​പ്ര​വർ​ത്ത​കർ​ക്കും വേ​ണ്ടി​വ​രും, എഴു​തി​യ​തു് എളു​പ്പം മാ​യ്ച്ചു പു​തു​ആ​ഖ്യാന നിർ​മ്മി​തി എളു​പ്പ​മാ​ക്കാൻ തു​ണ​ക്കു​ന്നൊ​രു എഴു​ത്താ​ണി—മയൻ നിർ​മ്മി​ച്ചാ​ലും മനു​ഷ്യൻ നിർ​മ്മി​ച്ചാ​ലും, പു​തു​ഭ​ര​ണ​കൂ​ട​ങ്ങ​ളെ പേ​ടി​ക്കു​മ്പോൾ പ്ര​ത്യേ​കി​ച്ചും.”