SFNസാ​യാ​ഹ്ന ഫൌ​ണ്ടേ​ഷൻ
images/manasi-sancharangal-cover.jpg
In search of, a painting on mixed media (rice paper, graphite, acrylic on handmade paper) by Shobha Menon .
പു​ന്ന​പ്ര വയലാർ

ശശി​യ​മ്മാ​വൻ സ്വീ​ക​ര​ണ​മു​റി​യിൽ ചാ​രു​ക​സേ​ര​യിൽ ചാ​രി​ക്കി​ട​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. എല്ലാ​വ​രും അങ്ങോ​ട്ടു ചെ​ല്ലു​ന്ന​തു കണ്ട​പ്പോൾ പെ​ട്ടെ​ന്നു് നേ​രെ​യി​രു​ന്നു; ആൾ നല്ല ഉഷാ​റാ​യി​രി​ക്കു​ന്നു.

ശശി​യ​മ്മാ​വൻ പറ​ഞ്ഞു: “ങാ, ഇരി​ക്കു് ഇരി​ക്കു്… നേ​ര​ത്തേ നി​ങ്ങ​ളെ​യൊ​ക്കെ​ക്ക​ണ്ട സന്തോ​ഷം ഒരു വശ​ത്തു്; ആ സമ​ര​ത്തെ​പ്പ​റ്റി ഓർ​മ്മി​ച്ച​പ്പോൾ മന​സ്സി​നൊ​രു ഉല​ച്ചിൽ. ആ മൂഡിൽ ഞാ​നെ​ന്തൊ​ക്കെ​യോ പറ​ഞ്ഞു. ഇപ്പോ​ഴും ആ കഥകൾ ഓർ​ക്കു​മ്പോ​ഴും അതി​നെ​പ്പ​റ്റി വല്ല​തും പറ​യു​മ്പോ​ഴും വല്ലാ​തെ ആവേശം കൊ​ള്ളു​ന്നു.”

അമ്മാ​വൻ ഒരി​ട​നിർ​ത്തി ടീ​പ്പോ​യിൽ വച്ചി​രു​ന്ന വെ​ള്ള​മെ​ടു​ത്തു് ഒരി​റ​ക്കു കു​ടി​ച്ചു. കു​റ​ച്ചു​നേ​രം എന്തോ ആലോ​ചി​ച്ചി​രു​ന്നു; പി​ന്നെ തു​ട​ങ്ങി: “അത്ത​ര​ത്തി​ലൊ​രു സമ​ര​ത്തി​നു പശ്ചാ​ത്ത​ല​മൊ​രു​ങ്ങി​യ​തെ​ങ്ങ​നെ​യെ​ന്ന​റി​യ​ണ്ടേ; പറയാം. ഐതി​ഹാ​സി​ക​മായ ഒരു സമ​ര​മാ​യി​രു​ന്ന​തു്. ഇന്ത്യയുടെ-​കേരളത്തിന്റേയും, സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​സ​മര ചരി​ത്ര​ത്തിൽ രക്തം കൊ​ണ്ടെ​ഴു​തി​ച്ചേർ​ത്ത ഉജ്ജ്വ​ല​മായ ഒരേടു്-​അതാണു് ‘പു​ന്ന​പ്ര വയലാർ’…”

“നി​ങ്ങ​ളെ​ന്താ പര​സ്പ​രം നോ​ക്കു​ന്നേ? അന്നു കേ​ര​ള​മി​ല്ല​ല്ലോ എന്ന​ല്ലേ? ശരി​യാ​ണു്. അന്നു് രാ​ജ​ഭ​ര​ണ​ത്തി​ലു​ള്ള തി​രു​വി​താം​കൂർ, കൊ​ച്ചി എന്നീ രണ്ടു നാ​ട്ടു​രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളും ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് അധീ​ന​ത​യി​ലു​ള്ള മല​ബാ​റും ആയി​രു​ന്നു; മലബാർ, മദ്രാ​സ് പ്ര​സി​ഡൻ​സി​യു​ടെ ഭാഗം. അതു​മൂ​ന്നും കൂ​ട്ടി​ച്ചേർ​ത്താ​ണു് കേ​ര​ള​മെ​ന്ന സ്റ്റേ​റ്റ് ഉണ്ടാ​യ​തെ​ന്നും അതു് എന്നാ​ണെ​ന്നും അമ്മൂ​നും ആദി​ക്കും അറി​യാ​മ​ല്ലോ അല്ലേ?” ശശി​യ​മ്മാ​വൻ ഞങ്ങ​ളെ നോ​ക്കി​ച്ചി​രി​ച്ചു; ആദി ഒന്നും മന​സ്സി​ലാ​കാ​തെ മി​ഴി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു.

“അമ്മൂ, മോള് ആദി​ക്കു പറ​ഞ്ഞു​കൊ​ടു​ക്ക​ണെ… എവി​ടെ​യാ ഞാൻ നിർ​ത്തീ​തു്. ങാ, ഇന്ത്യ സ്വ​ത​ന്ത്ര​മാ​യ​തി​ന്റെ സദ്ഫ​ല​ങ്ങ​ളി​ലൊ​ന്നാ​ണ​തു്. ഒരു​പ​ക്ഷേ ഇന്ത്യ സ്വ​ത​ന്ത്ര​യാ​യാ​ലും നമ്മ​ളി​ങ്ങു തെ​ക്കു് തി​രു​വി​താം​കൂർ എന്നൊ​രു നാ​ട്ടു​രാ​ജ്യ​ത്തി​ലെ രാ​ജാ​വി​ന്റെ പ്ര​ജ​ക​ളാ​യി അവ​രു​ടെ ദി​വാൻ​മാ​രു​ടെ കി​രാ​ത​ഭ​ര​ണ​ത്തിൽ പഴയ അടിമ ജീ​വി​തം നയി​ച്ചേ​നെ.”

“പു​ന്ന​പ്ര​വ​യ​ലാർ സമ​ര​ത്തി​നു് വി​ദേ​ശാ​ധി​പ​ത്യ​ത്തിൽ നി​ന്നു​ള്ള മോചനം മാ​ത്ര​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല ലക്ഷ്യം. രാ​ജാ​ധി​കാ​ര​ത്തിൽ ദി​വാ​ന്റെ കി​രാ​ത​ഭ​ര​ണ​മാ​യി​രു​ന്നു അന്നു നി​ല​നി​ന്ന​തു്; കൊ​ച്ചി​രാ​ജ്യം സമാ​ധാന ഉട​മ്പ​ടി​പ്ര​കാ​രം തി​രു​വി​താം​കൂ​റി​നു വി​ട്ടു​കൊ​ടു​ത്ത ‘കര​പ്പു​റം ദേശ’ മാ​ണ​ല്ലോ ചേർ​ത്ത​ല​യും ആല​പ്പു​ഴ​യും. കര​പ്പു​റം ദേ​ശ​ത്തു് അന്നു് വലിയ ജന്മി മാ​ട​മ്പി​കു​ടും​ബ​ങ്ങൾ ധാ​രാ​ളം ഉണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. നയ​വി​ശാ​ര​ദ​നായ ദിവാൻ സി. പി. രാ​മ​സ്വാ​മി അയ്യർ ജന്മി​മാ​രെ​യും മുതലാളിമാരെയും-​അന്നു വലിയ കയർ ഫാ​ക്ട​റി​ക​ളു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു; പി​ന്നെ സു​ഗ​ന്ധ​ദ്ര​വ്യ​ങ്ങ​ളും, കയറും, കൊ​പ്ര​യും തു​ട​ങ്ങി ഒരു​പാ​ടു കയ​റ്റു​മ​തി ഇട​പാ​ടു​ക​ളും. ആല​പ്പുഴ വലി​യൊ​രു വാ​ണി​ജ്യ​കേ​ന്ദ്ര​മാ​യി​രു​ന്ന​ല്ലോ. ഈ ഫാ​ക്ട​റി​ഉ​ട​മ​ക​ളും വലിയ കച്ച​വ​ട​ക്കാ​രു​മാ​ണു് അന്ന​ത്തെ മുതലാളിമാർ-​സ്വാധീനിച്ചു കൂടെ നിർ​ത്തി. തൊ​ഴി​ലാ​ളി​ക​ളെ​യും അടി​യാ​ള​രെ​യും മൃ​ഗ​തു​ല്യം കരു​തി​യി​രു​ന്ന ജന്മി​മാ​രും മു​ത​ലാ​ളി​മാ​രും സി. പി. യുടെ മർ​ദ്ദ​ന​ഭ​ര​ണ​ത്തി​നു് ചൂ​ട്ടു​പി​ടി​ച്ചു. പാ​വ​പ്പെ​ട്ട കർ​ഷ​ക​രും തൊ​ഴി​ലാ​ളി​സ​മൂ​ഹ​വും സാ​ധാ​ര​ണ​ക്കാ​രും സഹി​ക്കേ​ണ്ടി​വ​ന്ന പീ​ഡ​ന​ങ്ങ​ളും ദാ​രി​ദ്ര്യ​വും പട്ടി​ണി​യും, നേ​രി​ടേ​ണ്ടി​വ​ന്ന ക്രൂ​ര​മായ ജന​ദ്രേ​ാ​ഹ​നി​യ​മ​ങ്ങ​ളും മർ​ദ്ദ​ന​മു​റ​ക​ളും ജന​ങ്ങ​ളെ രോ​ഷാ​കു​ല​രാ​ക്കി.”

‘അതി​നി​ടെ രണ്ടാം ലോ​ക​മ​ഹാ​യു​ദ്ധം പൊ​ട്ടി​പ്പു​റ​പ്പെ​ട്ടു. ഭക്ഷ്യ​ക്ഷാ​മം കൂ​ടു​തൽ രൂ​ക്ഷ​മാ​യി; എല്ലാം യു​ദ്ധാ​വ​ശ്യ​ത്തി​നെ​ന്നാ​യി. വി​ള​വു​ക​ളെ​ല്ലാം ബല​മാ​യി ലെവി അള​പ്പി​ച്ചു് അധി​കൃ​തർ കൊ​ണ്ടു​പോ​കും. അതോടെ ജന്മി​മാർ ഭക്ഷ്യ​ധാ​ന്യ​ങ്ങൾ പൂ​ഴ്ത്തി​വ​ച്ചു. ഒരു​നാ​ഴി അരിയോ നെ​ല്ലോ ആരെ​ങ്കി​ലും കൊ​ണ്ടു​പോ​കു​ന്ന​തു പി​ടി​ച്ചാൽ അറ​സ്റ്റു ചെ​യ്യും. എല്ലാ​ത്തി​നും വില കേറി; പക്ഷെ കരി​ഞ്ച​ന്ത​യിൽ​പ്പോ​ലും ധാ​ന്യ​ങ്ങൾ കി​ട്ടാ​നി​ല്ല. കൂ​ടു​തൽ പേർ​ക്കും വാ​ങ്ങാ​നു​ള്ള ശേ​ഷി​യു​മി​ല്ല. രൂ​ക്ഷ​മായ തൊ​ഴി​ലി​ല്ലാ​യ്മ, തൊഴിൽ ചെ​യ്യു​ന്ന​വർ​ക്കോ നി​സ്സാ​ര​കൂ​ലി. അതും പല​പ്പോ​ഴും കൊ​ടു​ക്കി​ല്ല. ചോ​ദി​ച്ചാൽ ക്രൂ​ര​മർ​ദ്ദ​നം, പി​രി​ച്ചു​വി​ടൽ അങ്ങ​നെ… കർ​ഷ​ക​ത്തൊ​ഴി​ലാ​ളി​ക​ളെ പാ​ട​ത്തെ ചെ​ളി​യിൽ ചവി​ട്ടി​ത്താ​ഴ്ത്തിയ സം​ഭ​വ​ങ്ങൾ ധാ​രാ​ളം.’

‘പട്ടാ​ള​ത്തിൽ ചേർ​ന്നാൽ കി​ട്ടാ​വു​ന്ന ജീ​വി​ത​സൗ​ക​ര്യ​ങ്ങ​ളെ​ക്കു​റി​ച്ചും യു​ദ്ധം കഴി​ഞ്ഞാ​ലും വീ​ണ്ടും ജോ​ലി​കി​ട്ടു​മെ​ന്നും പി​രി​ഞ്ഞു​പോ​രു​മ്പോൾ കി​ട്ടാൻ പോ​കു​ന്ന പണ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി​യും എല്ലാം നിറം പി​ടി​പ്പി​ച്ച പര​സ്യ​ങ്ങ​ളാ​ണു് പത്ര​ത്തിൽ വന്നു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്ന​തു്. ആ പ്ര​ലോ​ഭ​ന​ങ്ങ​ളിൽ ഒരു​പാ​ടു പട്ടി​ണി​ക്കു​ന്ത​ങ്ങൾ വീണു. ഒരു​പാ​ടു നാ​ട്ടു​കാർ പട്ടാ​ള​ത്തിൽ ചേർ​ന്നു. മി​ക്ക​വാ​റും​പേർ കൂ​ലി​പ്പ​ട്ടാ​ള​മാ​യി​രു​ന്നു. ആസ്സാം കാ​ടു​ക​ളി​ലൂ​ടെ ബർ​മ്മ​യി​ലേ​ക്കും മറ്റു​മു​ള്ള റോ​ഡു​വെ​ട്ട​ലാ​ണു് പണി. കൊ​ടും​ശൈ​ത്യ​വും മല​മ്പ​നി​യും മറ്റു​മാ​യി ഒരു​പാ​ടു​പേർ ചത്തൊ​ടു​ങ്ങി…’

‘രണ്ടാം ലോ​ക​മ​ഹാ​യു​ദ്ധം തീർ​ന്ന​പ്പോൾ സ്ഥി​തി വീ​ണ്ടും വഷ​ളാ​യി. യു​ദ്ധം തീർ​ന്ന​തും എല്ലാ​വ​രേ​യും വെറും കൈ​യോ​ടെ പി​രി​ച്ചു​വി​ട്ടു. അതോടെ തൊ​ഴി​ലി​ല്ലാ​യ്മ കൂ​ടു​തൽ രൂ​ക്ഷ​മാ​യി. യു​ദ്ധം തീർ​ന്നെ​ങ്കി​ലും ഭക്ഷ്യ​ക്ഷാ​മ​ത്തി​നു അറുതി വന്നി​ല്ല. കൊടും പട്ടി​ണി, ഒപ്പം ദി​വാ​ന്റെ​യും ജന്മി​മാ​രു​ടെ​യും മു​ത​ലാ​ളി​മാ​രു​ടെ​യും മർ​ദ്ദ​ന​ഭ​ര​ണ​ത്തി​ന്റെ തീ​വ്ര​ത​യും. സമാ​ന​മായ അവ​സ്ഥ​ക​ളൊ​ക്കെ​ത്ത​ന്നെ​യാ​യി​രു​ന്നു കൊ​ച്ചി​യി​ലും മല​ബാ​റി​ലും. കമ്യൂ​ണി​സ്റ്റു​പാർ​ട്ടി പ്ര​വർ​ത്ത​കർ ജന​ങ്ങ​ളെ അണി​നി​ര​ത്തി, അടി​ച്ച​മർ​ത്ത​ലി​നെ​തി​രേ​യും ഭക്ഷ്യ​ക്ഷാ​മം പരി​ഹ​രി​ക്കാ​നാ​യും വ്യാ​പ​ക​മാ​യി സമ​ര​ങ്ങൾ നട​ത്തി. പക്ഷെ സർ​ക്കാ​രി​ന്റെ ഭാ​ഗ​ത്തു​നി​ന്നു​ണ്ടാ​യ​തു് ഭീ​ക​ര​മായ മനു​ഷ്യ​വേ​ട്ട​യാ​ണു്. വി​ദേ​ശാ​ധി​പ​ത്യ​ത്തി​നെ​തി​രെ മല​ബാ​റിൽ ഇതി​ന​കം പല സമ​ര​ങ്ങ​ളും അര​ങ്ങേ​റി​യി​രു​ന്നു. വൈ​ദേ​ശി​ക​മാ​യാ​ലും രാ​ജ​വാ​ഴ്ച​യു​ടേ​താ​യാ​ലും അടി​മ​ത്ത​വും അടി​ച്ച​മർ​ത്ത​ലും അവ​സാ​നി​പ്പി​ക്കേ​ണ്ട​താ​ണെ​ന്നു​ള്ള തി​രി​ച്ച​റി​വു് തൊ​ഴി​ലാ​ളി സമൂ​ഹ​ത്തിൽ മാ​ത്ര​മ​ല്ല മറ്റു സാ​ധാ​ര​ണ​ക്കാ​രി​ലും സൃ​ഷ്ടി​ക്കാൻ കമ്യൂ​ണി​സ്റ്റു​പാർ​ട്ടി പ്ര​വർ​ത്ത​കർ​ക്കു സാ​ധി​ച്ചു…’

‘തി​രു​വി​താം​കൂ​റിൽ ഇന്ത്യൻ നാഷണൽ കോൺ​ഗ്ര​സ് ആദ്യ​കാ​ല​ങ്ങ​ളിൽ അത്ര​യ്ക്കൊ​ന്നും സജീ​വ​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല. പക്ഷേ 1938-ൽ തി​രു​വി​താം​കൂർ സ്റ്റേ​റ്റു കോൺ​ഗ്ര​സ് രൂ​പീ​ക​രി​ച്ച​തോ​ടെ കോൺ​ഗ്ര​സി​ന്റെ പ്ര​വർ​ത്ത​ന​ങ്ങൾ ഉഷാ​റാ​ക്കി. മല​ബാ​റി​ലാ​ണ​ല്ലോ കമ്യൂ​ണി​സ്റ്റു​പാർ​ട്ടി ആദ്യം രൂ​പം​കൊ​ണ്ട​തു്. അവിടെ നി​ന്നും പി. കൃ​ഷ്ണ​പി​ള്ള​യും എ. കെ. ജി. യും ഇ. എം. എസ്സും കെ. ദാ​മോ​ദ​ര​നും തി​രു​വി​താം​കൂ​റി​ലേ​ക്കു വന്നി​രു​ന്നു. അവരും ആദ്യ​കാല കോൺ​ഗ്ര​സ് പ്ര​വർ​ത്ത​ക​രാ​ണു്. ഇന്ത്യ സ്വ​ത​ന്ത്ര​യാ​കു​ന്ന​തു പോലെ തന്നെ പ്രാ​ധാ​ന്യ​മു​ള്ള​താ​ണു് രാ​ജ​വാ​ഴ്ച​യു​ടേ​യും ജന്മി​ത്വ​ത്തി​ന്റേ​യും ചൂ​ഷ​ണ​ങ്ങ​ളി​ലും പീ​ഡ​ന​ങ്ങ​ളി​ലും നി​ന്നു് കൃ​ഷി​ക്കാ​രു​ടെ​യും തൊ​ഴി​ലാ​ളി​ക​ളു​ടെ​യും മോ​ച​ന​വും സവർ​ണ​മേ​ധാ​വി​ത്വ​ത്തി​ന്റെ കെ​ട്ടു​പാ​ടിൽ നി​ന്നു് അധഃ​കൃ​ത​വർ​ഗ്ഗ​ങ്ങ​ളു​ടെ മോ​ച​ന​വു​മെ​ന്നു് കമ്മ്യൂ​ണി​സ്റ്റു​കാർ തി​രി​ച്ച​റി​ഞ്ഞു.’

‘രാ​ജ്യ​ത്തി​ന്റെ സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​ത്തി​നു​വേ​ണ്ടി സമൂ​ഹ​ത്തി​ലെ മേൽ​ത്ത​ട്ടി​ലു​ള്ള​വ​രും ബു​ദ്ധി​ജീ​വി​ക​ളു​മ​ട​ങ്ങു​ന്ന​വ​രു​ടെ നേ​തൃ​ത്വ​ത്തി​ലു​ള്ള സമ​ര​വും ഒപ്പം കർ​ഷ​ക​രേ​യും തൊ​ഴി​ലാ​ളി​ക​ളേ​യും ചൂ​ഷ​ണ​ത്തിൽ നി​ന്നും അധഃ​കൃ​ത​സ​മൂ​ഹ​ത്തെ ജാ​തി​യ​ടി​മ​ത്ത​ത്തിൽ​നി​ന്നും മോ​ചി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തി​നു​ള്ള സമ​ര​ങ്ങ​ളും പല​യി​ട​ത്തും നട​ന്നി​രു​ന്നു. ക്രൂ​ര​മർ​ദ്ദ​ന​ങ്ങ​ളും അറ​സ്റ്റു​മാ​യി ആ സമ​ര​ങ്ങ​ളെ അടി​ച്ച​മർ​ത്താ​നാ​ണു് അധി​കാ​രി​കൾ തു​നി​ഞ്ഞ​തു്. മദ്യ​പാ​നി​ക​ളേ​യും ഗു​ണ്ട​ക​ളേ​യും കൊ​ണ്ടു് സമ​ര​ക്കാ​രെ മർ​ദ്ദി​പ്പി​ക്കുക, സമ​ര​ക്കാ​രു​ടെ വീ​ടു​കൾ കൊ​ള്ള​യ​ടി​ക്കുക, കള്ള​ക്കേ​സു​കൾ കെ​ട്ടി​ച്ച​മ​യ്ക്കുക അങ്ങ​നെ പല​വി​ധ​ത്തിൽ ഉപ​ദ്ര​വി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. സി. പി. യുടെ കു​തി​ര​പ്പ​ട്ടാ​ള​വും പോ​ലീ​സും കോ​ളേ​ജു​ക​ളിൽ കയറി വി​ദ്യാർ​ത്ഥി​ക​ളെ പോലും മാ​ര​ക​മാ​യി തല്ലി​ച്ച​ത​ച്ചു; പ്ര​ക​ട​ന​ങ്ങ​ളും യോ​ഗ​ങ്ങ​ളും നി​രോ​ധി​ച്ചു… അതി​നെ​തി​രെ നി​യ​മ​ലം​ഘന സമരം നട​ത്തു​മെ​ന്ന സ്റ്റേ​റ്റു കോൺ​ഗ്ര​സി​ന്റെ മു​ന്ന​റി​യി​പ്പു വന്ന​തോ​ടെ സ്റ്റേ​റ്റു കോൺ​ഗ്ര​സ്സി​നെ​യും നി​രോ​ധി​ച്ചു സി. പി.’

‘അതി​നെ​ത്തു​ടർ​ന്നു് നി​യ​മ​ലം​ഘന സമ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ ഘോ​ഷ​യാ​ത്ര​യാ​യി. ഒരു​പാ​ടു അക്ര​മ​സം​ഭ​വ​ങ്ങ​ളും വെ​ടി​വെ​പ്പും ക്രൂ​ര​മർ​ദ്ദ​ന​ങ്ങ​ളും കസ്റ്റ​ഡി​ക്കൊ​ല​പാ​ത​ക​ങ്ങ​ളും ഉണ്ടാ​യി. സമരം രൂ​ക്ഷ​മാ​യി. സമ​ര​ത്തി​നു് ആവേശം പകരാൻ നി​ര​വ​ധി വാ​ള​ണ്ടി​യർ​മാർ രാ​ജ്യ​ത്തി​ന്റെ നാ​നാ​ഭാ​ഗ​ത്തു​നി​ന്നും എത്തി. നേ​താ​ക്ക​ന്മാർ വള​രെ​പ്പേർ ഇരു​മ്പ​ഴി​ക്കു​ള്ളി​ലാ​യി​ക്ക​ഴി​ഞ്ഞി​രു​ന്നു. പതി​നാ​യി​ര​ക്ക​ണ​ക്കി​നു് തൊ​ഴി​ലാ​ളി​കൾ ഒറ്റ​ക്കെ​ട്ടാ​യി കമ്യൂ​ണി​സ്റ്റു​പാർ​ട്ടി​യു​ടെ കൊ​ടി​ക്കീ​ഴിൽ അണി​നി​ര​ന്നു. ആല​പ്പു​ഴ​യി​ലെ ബോ​ട്ടു​ക​ളി​ലെ നാ​വി​ക​ത്തൊ​ഴി​ലാ​ളി​ക​ളും പണി​മു​ട​ക്കി. തുലാം ഏഴി​നു് ചി​ത്തി​ര​തി​രു​നാൾ മഹാ​രാ​ജാ​വി​ന്റെ ജന്മ​ദി​ന​ത്തിൽ കയർ​ഫാ​ക്ട​റി തൊ​ഴി​ലാ​ളി വാ​ള​ണ്ടി​യർ​മാർ നി​രാ​ഹാ​രം കി​ട​ന്നു. അന്നു തി​രു​വ​ന​ന്ത​പു​ര​ത്തു് സ്റ്റേ​റ്റു കോൺ​ഗ്ര​സ് മഹാ​രാ​ജാ​വി​ന്റെ കൊ​ട്ടാ​ര​ത്തി​ലേ​ക്കു് നട​ത്തിയ ജാ​ഥ​യിൽ ആല​പ്പു​ഴ​യി​ലെ തൊ​ഴി​ലാ​ളി​ക​ളും പങ്കെ​ടു​ത്തി​രു​ന്നു.’

‘സി. പി. കു​റു​ക്ക​നാ​യി​രു​ന്നു. സ്റ്റേ​റ്റു കോൺ​ഗ്ര​സ്സി​ന്റേ​യും യൂ​ത്തു് ലീ​ഗി​ന്റേ​യും നി​രോ​ധം നീ​ക്കി. തട​വി​ലാ​ക്കി​യി​രു​ന്ന നേ​താ​ക്ക​ന്മാ​രെ വി​ട്ട​യ​ച്ചു. ഇതും സമ​ര​ക്കാ​രു​ടെ ആവ​ശ്യ​ത്തി​ലു​ള്ള കാ​ര്യ​മാ​യി​രു​ന്ന​ല്ലോ. പക്ഷെ, ആല​പ്പു​ഴ​യി​ലെ സമ​ര​ക്കാ​രെ സി. പി. നോ​ക്കി​വ​ച്ചി​രു​ന്നു. രാ​ത്രി ആല​പ്പുഴ കട​പ്പു​റ​ത്തു് യോഗം കഴി​ഞ്ഞി​റ​ങ്ങിയ തൊ​ഴി​ലാ​ളി​ക​ളേ​യും വാ​ള​ണ്ടി​യർ​മാ​രേ​യും അതി​ഭീ​ക​ര​മാ​യി മർ​ദ്ദി​ച്ചു് കാലും കയ്യും നെ​ഞ്ചും തല്ലി​ത്ത​കർ​ത്തു് വലി​ച്ചെ​റി​ഞ്ഞു. യൂ​ണി​യ​നാ​ഫീ​സ് തല്ലി​പ്പൊ​ളി​ച്ചു, അതി​ന​ക​ത്തു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന​വ​രെ തല്ലി ജീ​വ​ച്ഛ​വ​മാ​ക്കി. പ്ര​തി​ഷേ​ധി​ച്ചു് ജാഥ നട​ത്തി​യ​വർ​ക്ക് നേരെ വെ​ടി​വ​ച്ചു. രണ്ടു​പേർ അവി​ടെ​ത്ത​ന്നെ മരി​ച്ചു​വീ​ണു. പി​റ്റേ​ന്നു് ഫാ​ക്ട​റി​പ്പ​ടി​ക്ക​ലെ​ത്തിയ സമു​ന്ന​ത​രായ നേ​താ​ക്ക​ന്മാ​രെ അതി​ക്രൂ​ര​മാ​യി മർ​ദ്ദി​ച്ചു. പി. കൃ​ഷ്ണ​പി​ള്ള​യും എ. കെ. ജി. യും കെ. കെ. വാ​രി​യ​രും യൂ​ത്തു് ലീഗ് പ്ര​വർ​ത്ത​ക​രും സമ​ര​ത്തെ കൂ​ടു​തൽ ശക്ത​മാ​ക്കി മു​ന്നോ​ട്ടു​കൊ​ണ്ടു​പോ​യി. അതേ​സ​മ​യം സ്റ്റേ​റ്റു കോൺ​ഗ്ര​സ് നേ​താ​ക്ക​ളായ പട്ടം​താ​ണു​പി​ള്ള, ടി. എം. വർ​ഗീ​സ് തു​ട​ങ്ങി​യ​വ​രൊ​ന്നും പണി​മു​ട​ക്കു് ഭാ​ഗ​ത്തേ​ക്കു നോ​ക്കി​യ​തേ​യി​ല്ല. കോൺ​ഗ്ര​സ്സു​കാ​രും കമ്യൂ​ണി​സ്റ്റു​കാ​രും ഒന്നി​ച്ചു​നി​ന്ന ആ പോ​രാ​ട്ട​ത്തി​നെ ചില നേ​താ​ക്കൾ ദി​വാ​നും മു​ത​ലാ​ളി​മാ​രു​മാ​യി ഒത്തു​തീർ​പ്പു​ണ്ടാ​ക്കി വഞ്ചി​ച്ചു. പക്ഷെ ഭൂ​രി​ഭാ​ഗം തൊ​ഴി​ലാ​ളി​ക​ളും പി​ന്മാ​റി​യി​ല്ല. സമ​ര​ത്തി​ന്റെ ഫല​മാ​യി കൂ​ലി​യിൽ ചെറിയ വർ​ധ​ന​വ് നൽകാൻ മു​ത​ലാ​ളി​മാർ തയ്യാ​റാ​യി. തു​ടർ​ന്നു യൂ​ണി​യൻ തന്നെ സമരം പിൻ​വ​ലി​ച്ചു.’

“അതു​പോ​ട്ടെ; ചു​രു​ക്കി​പ്പ​റ​യാം… ഞാൻ കാ​ടു​കേ​റു​ന്നു. സ്റ്റേ​റ്റു​കോൺ​ഗ്ര​സ്സി​ലും, പി​ന്നീ​ടു് രൂ​പീ​ക​രി​ച്ച കേ​ര​ള​ത്തി​ലെ കോൺ​ഗ്ര​സ് സോ​ഷ്യ​ലി​സ്റ്റു​പാർ​ട്ടി​യി​ലും പ്ര​വർ​ത്തി​ച്ചി​രു​ന്ന പലരും പതു​ക്കെ​പ്പ​തു​ക്കെ കമ്യൂ​ണി​സ്റ്റു​കാ​രാ​യി മാ​റി​യി​രു​ന്നു. അങ്ങ​നെ​യാ​ണു് അവ​സാ​നം 1939-ൽ കേ​ര​ള​ത്തി​ലെ കോൺ​ഗ്ര​സ് സോ​ഷ്യ​ലി​സ്റ്റു പാർ​ട്ടി കമ്മി​റ്റി അപ്പാ​ടെ കമ്യൂ​ണി​സ്റ്റു​പാർ​ട്ടി​യാ​യി​ത്തീർ​ന്ന​തു്. തൊ​ഴി​ലാ​ളി സമ​ര​ങ്ങൾ നട​ക്കു​മ്പോൾ തന്നെ ട്രേ​ഡ് യൂ​ണി​യൻ പ്ര​വർ​ത്ത​നം വി​പ്ല​വാ​ടി​സ്ഥാ​ന​ത്തിൽ പു​നഃ​സം​ഘ​ടി​പ്പി​ക്കാ​നു​ള്ള ശ്ര​മ​ങ്ങൾ ഊർ​ജ്ജി​ത​മാ​യി നട​ന്നു. കമ്മ്യൂ​ണി​സ്റ്റു് പാർ​ട്ടി​യു​ടെ ചെ​റു​ഗ്രൂ​പ്പു​കൾ, രാ​ഷ്ട്രീയ ക്ലാ​സ്സു​കൾ, വി​പ്ലവ ട്രേ​ഡ് യൂ​ണി​യൻ പ്ര​വർ​ത്തന ശൈലി… അങ്ങ​നെ​യ​ങ്ങ​നെ ചി​ട്ട​യായ ട്രേ​ഡ് യൂ​ണി​യൻ പ്ര​വർ​ത്ത​നം പരി​ശീ​ലി​പ്പി​ച്ചു; ഒപ്പം അവർ സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​സ​മര പോ​രാ​ളി​ക​ളു​മാ​യി.”

‘രണ്ടാം​ലോക മഹാ​യു​ദ്ധം കഴി​ഞ്ഞ സമ​യ​ത്തു് സമ​ര​ങ്ങൾ കൊ​ടു​മ്പി​രി​ക്കൊ​ണ്ടു. തൊ​ഴി​ലാ​ളി​ക​ളും കൃ​ഷി​ക്കാ​രു​മെ​ല്ലാം സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​ബോ​ധ​വും വർ​ഗ്ഗ​ബോ​ധ​വു​മു​ള്ള​വ​രാ​യി മാ​റി​യി​രു​ന്നു… അപ്പോ​ഴാ​ണു് ജന​ങ്ങ​ളു​ടെ ശ്ര​ദ്ധ​യെ ആകർ​ഷി​ക്കാ​നും അനു​ഭാ​വ​വും സഹ​ക​ര​ണ​വും പി​ടി​ച്ചു​പ​റ്റാ​നും ദിവാൻ സി. പി. മഹാ​രാ​ജാ​വി​നെ മു​ന്നിൽ നി​റു​ത്തി ഒരു പുതിയ തന്ത്രം പ്ര​യോ​ഗി​ച്ച​തു്: സ്വ​ത​ന്ത്ര​തി​രു​വി​താം​കൂ​റും അമേ​രി​ക്കൻ മോഡൽ ഭര​ണ​സ​മ്പ്ര​ദാ​യ​വും.’

“അമേ​രി​ക്കൻ മോഡൽ എന്നു​വ​ച്ചാൽ എന്താ​യി​രു​ന്നു എന്ന​റി​യാ​മോ അമ്മൂ?” ശശി​യ​മ്മാ​വൻ ചോ​ദി​ച്ചു. “അപ്പ​ച്ചി​യ​മ്മൂ​മ്മ പണ്ടു് പറ​ഞ്ഞ​തു കേ​ട്ടി​ട്ടു​ണ്ടു് ‘അമേ​രി​ക്കൻ മോഡൽ അറ​ബി​ക്ക​ട​ലിൽ’ എന്നൊ​ക്കെ മു​ദ്രാ​വാ​ക്യം വി​ളി​ച്ചോ​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു അന്നു് തൊ​ഴി​ലാ​ളി​കൾ സമരം ചെ​യ്ത​തെ​ന്നു്.” അമ്മു പറ​ഞ്ഞു.

“ങാ… പക്ഷേ അമേ​രി​ക്കൻ മോഡൽ എന്നു് ദിവാൻ ഉദ്ദേ​ശി​ച്ച​തു് രാ​ജ​ഭ​ര​ണ​ത്തി​ന്റെ കീഴിൽ പ്രാ​യ​പൂർ​ത്തി വോ​ട്ട​വ​കാ​ശ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടിയ തെ​ര​ഞ്ഞെ​ടു​പ്പി​ലൂ​ടെ അസം​ബ്ലി​യും ദി​വാ​ന്റെ നേ​തൃ​ത്വ​ത്തി​ലു​ള്ള എക്സി​ക്യൂ​ട്ടീ​വ​ട​ങ്ങു​ന്ന ഗവൺ​മെ​ന്റെ​ന്നു​മാ​ണു്. പക്ഷെ അസം​ബ്ലി​ക്കു് എക്സി​ക്യൂ​ട്ടീ​വി​നെ നി​യ​ന്ത്രി​ക്കാൻ അധി​കാ​ര​മി​ല്ല. എന്നു​വ​ച്ചാൽ ജന​ങ്ങ​ളു​ടെ പ്ര​തി​നി​ധി​ക​ളാ​യി കു​റ​ച്ചു​പേർ​ക്കു് അവിടെ പോ​യി​രി​ക്കാം. ദി​വാ​ന്റെ ഇഷ്ടം പോലെ ഭരി​ക്കും. ചു​രു​ക്ക​ത്തിൽ ഇന്ത്യാ​രാ​ജ്യം സ്വ​ത​ന്ത്ര​യാ​കു​മ്പോൾ തി​രു​വി​താം​കൂർ ഒരു പര​മാ​ധി​കാര രാ​ജ്യ​മാ​യി നി​ല​നിൽ​ക്കും. തൊ​ഴി​ലാ​ളി​ക​ളും കർ​ഷ​ക​രും പഴ​യ​പ​ടി ജീ​വി​ത​ത്തി​ന്റെ പു​റം​പോ​ക്കിൽ പു​ഴു​ക്ക​ളെ​പ്പോ​ലെ തു​ട​രും…”

‘തൊ​ഴി​ലാ​ളി​കൾ​ക്കു് ഇതു സ്വീ​ക​രി​ക്കാ​നാ​വു​ന്ന​താ​യി​രു​ന്നി​ല്ല. തി​രു​വി​താം​കൂ​റിൽ ഉത്ത​ര​വാ​ദ​ഭ​രണ പ്ര​ക്ഷോ​ഭം മു​ന്നോ​ട്ടു കൊ​ണ്ടു​പോ​കു​മെ​ന്ന പ്ര​ഖ്യാ​പ​ന​ത്തിൽ നി​ന്നു് പട്ടം പ്ര​ഭൃ​തി​കൾ ഒഴി​ഞ്ഞു മാറി. എന്നാൽ സി. പി. യെ എതിർ​ത്ത കോൺ​ഗ്ര​സ്നേ​താ​ക്ക​ളായ സി. കേശവൻ, കു​മ്പ​ള​ത്തു ശങ്കു​പ്പി​ള്ള, ആനി​മ​സ്ക്രീൻ തു​ട​ങ്ങി​യ​വ​രെ സർ​ക്കാർ ഒറ്റ​പ്പെ​ടു​ത്തി. ദിവാൻ പട്ട​ത്തെ വി​ളി​ച്ചു സം​സാ​രി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു് അദ്ദേ​ഹ​ത്തെ മാ​ന്യ​നാ​യി അം​ഗീ​ക​രി​ച്ചു വശ​ത്താ​ക്കി. സി. പി. ഇന്ത്യൻ ഭര​ണാ​ധി​കാ​രി​ക​ളിൽ സമർ​ത്ഥ​നായ ആളാ​ണെ​ന്നും അമേ​രി​ക്കൻ മോഡൽ ഭര​ണ​പ​രി​ഷ്ക്കാ​രം പരീ​ക്ഷി​ച്ചു നോ​ക്ക​ണ​മെ​ന്നും പട്ടം നി​ല​പാ​ടെ​ടു​ത്തു. സി. പി. സ്വ​ത​ന്ത്ര തി​രു​വി​താം​കൂർ പ്ര​ഖ്യാ​പി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു് സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​സ​മ​ര​ഭ​ട​ന്മാ​രായ സോ​ഷ്യ​ലി​സ്റ്റു​ക​ളേ​യും കമ്യൂ​ണി​സ്റ്റു​ക​ളേ​യും വേ​ട്ട​യാ​ടാൻ തു​ട​ങ്ങി. സി. പി. യുടെ പോ​ലീ​സി​ന്റെ വേ​ട്ട​യാ​ട​ലി​നു് പട്ടം തു​ട​ങ്ങിയ കോൺ​ഗ്ര​സ് നേ​താ​ക്ക​ളും മു​ത​ലാ​ളി​മാ​രും ജന്മി​മാ​രും അവ​രു​ടെ ഗു​ണ്ടാ​പ്പ​ട​യും ഒത്താശ ചെ​യ്തു.’

‘ഈ സാ​ഹ​ച​ര്യ​ത്തി​ലാ​ണു് ദിവാൻ ഭരണം അവ​സാ​നി​പ്പി​ക്കുക, ഉത്ത​ര​വാ​ദ​ഭ​ര​ണം അനു​വ​ദി​ക്കുക, അമേ​രി​ക്കൻ മോഡൽ പിൻ​വ​ലി​ക്കുക, രാ​ഷ്ട്രീ​യ​ത്ത​ട​വു​കാ​രെ വി​ട്ട​യ​ക്കുക, നാ​ട്ടു​കാ​രെ വേ​ട്ട​യാ​ടാൻ തു​റ​ന്ന പോ​ലീ​സ് ക്യാ​മ്പു​കൾ പിൻ​വ​ലി​ക്കുക തു​ട​ങ്ങി കുറെ ആവ​ശ്യ​ങ്ങൾ മുൻ​നിർ​ത്തി അമ്പലപ്പുഴ-​ചേർത്തല താ​ലൂ​ക്കു​ക​ളി​ലെ തൊ​ഴി​ലാ​ളി​സം​ഘ​ട​ന​കൾ ഒന്ന​ട​ങ്കം പണി​മു​ട​ക്കി​നി​റ​ങ്ങി​യ​യ​തു്.’

“പത്ര​ങ്ങ​ളിൽ വാർ​ത്ത വന്ന​തു് ‘തി​രു​വി​താം​കൂ​റിൽ ലഹള… കൊ​ള്ള​യും കൊ​ല​യും തീ​വെ​പ്പും നിർ​ബ്ബാ​ധം നട​ക്കു​ന്നു. പട്ടാ​ള​നി​യ​മം പ്ര​ഖ്യാ​പി​ച്ചു.’ എന്നാ​ണു്. ‘കമ്യൂ​ണി​സ്റ്റു​കാ​രാ​ണു് ഇതി​ന്റെ​യെ​ല്ലാം പി​റ​കിൽ; പട്ടാ​ള​ത്തീ​ന്നു പി​രി​ഞ്ഞു വന്ന ചിലരെ ലഹ​ള​യ്ക്കു​വേ​ണ്ടി സം​ഘ​ടി​പ്പി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടു്. പോ​ലീ​സി​ന്റേ​യും പട്ടാ​ള​ത്തി​ന്റേ​യും കയ്യിൽ നി​ന്നു് ഒരു​പാ​ടു് ആയു​ധ​ങ്ങൾ അവർ പി​ടി​ച്ചെ​ടു​ത്തി​ട്ടു​ണ്ടു്. അവർ അതു കൃ​ത്യ​മാ​യി ഉപ​യോ​ഗി​ക്കു​ന്നു’ എന്നൊ​ക്കെ കമ്യൂ​ണി​സ്റ്റു​കാർ​ക്കെ​തി​രെ ഒന്നു​ര​ണ്ടു വാർ​ത്ത വന്നു​വെ​ന്നു് പി​ന്നീ​ടു് അച്ഛൻ പറ​ഞ്ഞു കേ​ട്ടി​ട്ടു​ണ്ടു്”, സാ​വി​ത്രി​ക്കു​ട്ടി വി​ശ​ദീ​ക​രി​ച്ചു.

“അതു്…” ശശി​യ​മ്മാ​വൻ പറ​ഞ്ഞു​തു​ട​ങ്ങി: “പത്ര​ങ്ങൾ​ക്കു് കർ​ക്ക​ശ​മായ സെൻ​സർ​ഷി​പ്പാ​യി​രു​ന്നു. പര​മ​പ്ര​ധാ​ന​മായ 27 ആവ​ശ്യ​ങ്ങൾ മുൻ​നിർ​ത്തി​യാ​ണു് തൊ​ഴി​ലാ​ളി​കൾ സമരം തു​ട​ങ്ങി​യ​തു്. പാ​ര​ല​ലാ​യി​ട്ടു് ജന്മി​ക​ളും അവ​രു​ടെ ഗു​ണ്ടാ റൗ​ഡി​സെ​റ്റും ചേർ​ത്തല നഗരം ചു​റ്റി ദി​വാ​നും രാ​ജാ​വി​നും ജയ് വി​ളി​ച്ചു ജാഥ നട​ത്തി. ഞങ്ങൾ അന്നു് സ്ക്കൂൾ​ഫൈ​നൽ ക്ലാ​സ്സി​ലുൾ​പ്പെ​ടെ​യു​ള്ള വി​ദ്യാർ​ത്ഥി​ക​ളും സമ​ര​ത്തെ അനു​കൂ​ലി​ച്ചും ‘ദിവാൻ ഗോ ബാ​ക്ക്’ വി​ളി​ച്ചും ഉഗ്രൻ പ്ര​ക​ട​നം നട​ത്തി. അത്ര​യും വലിയ ഒരു വി​ദ്യാർ​ത്ഥി ജാഥ അന്നാ​ദ്യ​മാ​യി​രു​ന്നു.”

“പക്ഷെ ജാഥ കഴി​ഞ്ഞെ​ത്തിയ ഗു​ണ്ടാ റൗ​ഡി​സം​ഘ​ങ്ങൾ പോ​ലീ​സി​നോ​ടൊ​പ്പം ചേർ​ന്നു് വീ​ടു​ക​ളും കട​ക​ളും കൊ​ള്ള​യ​ടി​ക്കു​ക​യും ആളു​ക​ളെ മർ​ദ്ദി​ക്കു​ക​യും വീ​ടു​കൾ പൊ​ളി​ച്ചു തീ​യി​ടു​ക​യും മറ്റും ചെ​യ്തു. ഓ, ഞാൻ നേ​ര​ത്തെ അക്കാ​ര്യം പറ​ഞ്ഞു അല്ലേ?”

“അതി​നി​ടെ ഒരു കഥ​യു​ണ്ടു്. നമ്മു​ടെ ബന്ധു​വായ ഒരു ജന്മി​യു​ടെ ഗു​ണ്ടാ​ത്ത​ല​വ​നാ​യി​രു​ന്നു കണ്ട​ത്തിൽ പാ​ച്ചു​പി​ള്ള. കണ്ട​ത്തിൽ കു​ടും​ബം അന്ത​സ്സും ആഭി​ജാ​ത്യ​വു​മു​ള്ള സമ്പ​ന്ന കു​ടും​ബ​മാ​ണു്. വി​ദ്യാ​സ​മ്പ​ന്ന​രും ആ കു​ടും​ബ​ത്തിൽ ധാ​രാ​ള​മു​ണ്ടു്. പക്ഷെ ഇയാൾ റൗ​ഡി​യാ​യി ജീ​വി​ക്കാ​നാ​ണു് ഇഷ്ട​പ്പെ​ട്ട​തു്. ഭാ​ര്യേം കു​ട്ടി​ക​ളേം ഉപേ​ക്ഷി​ച്ചു് ഒറ്റ​യ്ക്കൊ​രു വീ​ട്ടി​ലാ​ണു് താമസം. താ​മ​സ​മെ​ന്നു പറ​ഞ്ഞാൽ വല്ല​പ്പോ​ഴും തങ്ങു​ന്നൊ​രി​ടം. ബാ​ക്കി സമ​യ​മൊ​ക്കെ വെ​ട്ടും കു​ത്തും അടി​പി​ടീം. ഇതി​നി​ടെ ജന്മി​യു​ടെ ശത്രു​ക്ക​ളായ വാ​ല​ന്മാ​രെ ഓടി​ക്കാൻ ചെ​ന്നു പാ​ച്ചു​പി​ള്ള​യും കൂ​ട്ട​രും. എതിർ​ത്തു​നി​ന്ന വാ​ല​ന്മാ​രിൽ ചിലരെ കട​ലാ​വ​ണ​ക്കിൻ പത്ത​ലി​നു് അടി​ച്ചു​കൊ​ന്നു് കാ​യ​ലി​ലെ​റി​ഞ്ഞു. തടയാൻ ചെന്ന പോ​ലീ​സി​ന്റെ കൈ മഴു​വി​നു വെ​ട്ടി​മു​റി​ച്ചു.”

“വാ​ളെ​ടു​ത്ത​വൻ വാളാൽ എന്ന​ല്ലെ. അവ​സാ​നം ഏതോ ചതി​വി​ലാ ചത്ത​തു്. പാ​ച്ചു​പി​ള്ള​യ്ക്കു് ഒരു തട്ടാ​ത്തി സ്ത്രീ​യി​ലു​ണ്ടായ മകൻ തട്ടാൻ​വേ​ലു ഒറ്റി​ക്കൊ​ടു​ത്ത​താ​ണ​ത്രെ. പാ​ച്ചു​പി​ള്ള മരി​ച്ചു കഴി​ഞ്ഞ​പ്പം അയാടെ വീ​ട്ടി​ലെ അര​പ്പെ​ട്ടി (അന്നു് ട്ര​ങ്കൊ​ന്നും സാ​ധാ​ര​ണ​യ​ല്ല. പല അള​വി​ലെ തടി​പ്പെ​ട്ടി​ക​ളാ​ണു്) നിറയെ ആയുധങ്ങൾ-​വടിവാള്, കഠാരി, മഴു, വെ​ട്ടു​ക​ത്തി, ഇടി​ക്ക​ട്ട അങ്ങ​നെ…”

“സാ​വി​ത്രി​ക്കു​ട്ടി​യെ​ന്തോ പറ​യാ​നോ​ങ്ങി​യ​പോ​ലെ… ഓ നീ മേ​നാ​ച്ചേ​രീ​ലും രക്ത​സാ​ക്ഷി മണ്ഡ​പ​ങ്ങ​ളി​ലു​മൊ​ക്കെ അടു​ത്തി​ടെ പോ​യ​ല്ലോ. അക്കാ​ര്യം പറ​യാ​നാ അല്ലേ? പറ​ഞ്ഞോ പറ​ഞ്ഞോ… അത്ര നേരം ഞാ​നൊ​ന്നു കെ​ട​ക്കാം.” ശശി​യ​മ്മാ​വൻ അക​ത്തെ മു​റി​യി​ലേ​ക്കു പോയി. ‘ക്ഷീ​ണി​ച്ചു​കാ​ണും.’

Colophon

Title: Sāvitṛikkuṭṭiyuṭe sancārangaḷ (ml: സാ​വി​ത്രി​ക്കു​ട്ടി​യു​ടെ സഞ്ചാ​ര​ങ്ങൾ).

Author(s): Manasidevi.

First publication details: Sayahna Foundation; Trivandrum, Kerala; 2022.

Deafult language: ml, Malayalam.

Keywords: Novel, Manasidevi, മാ​ന​സി​ദേ​വി, സാ​വി​ത്രി​ക്കു​ട്ടി​യു​ടെ സഞ്ചാ​ര​ങ്ങൾ, Open Access Publishing, Malayalam, Sayahna Foundation, Free Software, XML.

Digital Publisher: Sayahna Foundation; JWRA 34, Jagthy; Trivandrum 695014; India.

Date: March 22, 2022.

Credits: The text of the original item is copyrighted to the author. The text encoding and editorial notes were created and​/or prepared by the Sayahna Foundation and are licensed under a Creative Commons Attribution By NonCommercial ShareAlike 4​.0 International License (CC BY-​NC-SA 4​.0). Commercial use of the content is prohibited. Any reuse of the material should credit the Sayahna Foundation and must be shared under the same terms.

Cover: In search of, a painting on mixed media (rice paper, graphite, acrylic on handmade paper) by Shobha Menon . The image has been kindly provided by the painter under the terms of cc-​by-sa

Production history: Data entry: The author; Typesetter: CVR; Digitizer: KB Sujith; Encoding: CVR.

Production notes: The entire document processing has been done in a computer running GNU/Linux operating system and TeX and friends. The PDF has been generated using XeLaTeX from TeXLive distribution 2021 using Ithal (ഇതൾ), an online framework for text formatting. The TEI (P5) encoded XML has been generated from the same LaTeX sources using LuaLaTeX. HTML version has been generated from XML using XSLT stylesheet (sfn-​tei-html.xsl) developed by CV Radhakrkishnan.

Fonts: The basefont used in PDF and HTML versions is RIT Rachana authored by KH Hussain, et al., and maintained by the Rachana Institute of Typography. The font used for Latin script is Linux Libertine developed by Phillip Poll.

Web site: Maintained by KV Rajeesh.

Download document sources in TEI encoded XML format.

Download PDF.