images/tkn-ashwahridayam-cover.jpg
Conquest of the Mountain, an oil on cotton painting by Paul Klee (1879–1940).
പതി​നൊ​ന്നു്

കൃ​ഷ്ണ​ദാ​സ് നാ​രാ​യ​ണ​ദാ​സ്സ് ഭീം​ജി​യു​ടെ രണ്ടു പെൺ​മ​ക്ക​ളിൽ മൂ​ത്ത​തി​നു സ്വ​യം​വ​ര​ത്തി​ന്റെ പി​റ്റേ​ന്നാൾ ഒരു തല​വേ​ദന തു​ട​ങ്ങി. വളരെ പഴ​ക്ക​മു​ള്ള സംഭവം. രണ്ടു പ്ര​സ​വി​ച്ചു് മൂ​ന്നാ​മ​തു ഗർഭം ധരി​ച്ചു് മൂ​ന്നു മാസം കഴി​ഞ്ഞി​ട്ടും ആ തല​വേ​ദന ഉഗ്ര​ത​യോ​ടെ തു​ടർ​ന്നു.

രാ​ജ്യ​ത്തി​ന​ക​ത്തു​നി​ന്നും പു​റ​ത്തു​നി​ന്നും വമ്പൻ ബി​രു​ദ​ങ്ങ​ളൊ​രു​പാ​ടു വാ​രി​ക്കൂ​ട്ടിയ ഉഗ്ര​കേ​സ​രി​ക​ളായ ഡോ​ക്ടർ​മാർ പലരും പരി​ശ്ര​മി​ച്ചു; ഒറ്റ​യാ​യും കൂ​ട്ടാ​യും.

രക്തം പരി​ശോ​ധി​ച്ചു. നട്ടെ​ല്ലു് തു​ര​ന്നു സു​ഷു​മ്ന​യ്ക്കു​ള്ളിൽ​നി​ന്നു മജ്ജ വലി​ച്ചെ​ടു​ത്തു പരി​ശോ​ധി​ച്ചു. തല​യോ​ടി​ന്റെ എക്സ്റെ​യെ​ടു​ത്തു തി​രി​ച്ചും മറി​ച്ചും പല​വ​ട്ടം നോ​ക്കി. കണ്ണി​ലും മൂ​ക്കി​ലും ചെ​വി​ട്ടി​ലും തൊ​ണ്ട​യി​ലും പല പല സ്പെ​ഷ​ലി​സ്റ്റു​കൾ പന്തം​കൊ​ളു​ത്തി പര​തി​നോ​ക്കി.

നി​ഷ്ഫ​ലം.

പല്ലു​തേ​പ്പു്, കുളി, ഭക്ഷ​ണം, നിദ്ര, ഗർ​ഭ​ധാ​ര​ണം, പ്ര​സ​വ​മെ​ന്നിവ മു​റ​യ്ക്കു നട​ന്നു. പക്ഷേ ശേ​ട്ടു​പു​ത്രി​യ്ക്കു തല​വേ​ദന കു​റ​ഞ്ഞി​ല്ല. അങ്ങി​നെ സ്പെ​ഷ​ലി​സ്റ്റു​ക​ളും അവ​രു​ടെ വൈ​ദ​ഗ്ദ്ധ്യ​വും ശേ​ട്ടു​വി​ന്റെ പണവും തോ​റ്റു് രോഗം ജയി​ച്ചു വി​ള​യാ​ടു​മ്പോ​ഴാ​ണു് പര​മാ​ന​ന്ദ​യോ​ഗി​യു​ടെ ആഗമനം.

ശേ​ട്ടു​പു​ത്രി ഒന്നേ നമ​സ്ക​രി​ച്ചു​ള്ളു.

യോ​ഗി​വ​ര്യൻ ഒന്നു മു​ഴു​വ​നും കടാ​ക്ഷി​ച്ചി​ല്ല.

തല​വേ​ദന അപ്ര​ത്യ​ക്ഷം. അതു ശരീ​ര​ത്തി​ന്റെ അതിർ​ത്തി കട​ന്നു, മഹാ​ന​ഗ​ര​ത്തി​ന്റെ പ്രാ​ന്ത​പ്ര​ദേ​ശ​വും കട​ന്നു പ്രാ​ണ​നും​കൊ​ണ്ടോ​ടി.

അപാരം!

ആന​ന്ത​ഭ​ട്ടി​ന്റെ മകനു വയ​സ്സു് മൂ​ന്നാ​യി​ട്ടും മി​ണ്ടാ​ട്ട​മി​ല്ല. വി​ശ​ക്കു​മ്പോൾ കരയും, വയറു നി​റ​യു​മ്പോൾ ചി​രി​യ്ക്കും. അത്ര​മാ​ത്രം.

ലോ​ക​ത്തെ​മ്പാ​ടു​മു​ള്ള പ്ര​ശ്ന​ക്കാർ കവി​ടി​നി​ര​ത്തി നവ​ഗ്ര​ഹ​ങ്ങ​ളെ പ്ര​തി​ക്കൂ​ട്ടിൽ കയ​റ്റി നിർ​ത്തി വി​ചാ​ര​ണ​ചെ​യ്തു.

മന്ത്ര​വാ​ദി​ക​ളായ മന്ത്ര​വാ​ദി​ക​ളൊ​ക്കെ തി​രി​യു​ഴി​ഞ്ഞു, ഗു​രു​സി കു​റു​ക്കി, തർ​പ്പ​ണം നട​ത്തി. ഹോ​മ​കു​ണ്ഡ​ങ്ങൾ പലതും എരി​ഞ്ഞ​ട​ങ്ങി. അനേ​ക​മ​നേ​കം സ്വർ​ണ്ണ​ത്ത​കി​ടു​ക​ളി​ലും ചെ​മ്പു​ത​കി​ടു​ക​ളി​ലും മന്ത്രാ​ക്ഷ​ര​ങ്ങൾ നി​ര​ന്നു.

എന്നി​ട്ടും മി​ണ്ടാ​ട്ട​മി​ല്ല. അമ്മ മാ​റ​ത്ത​ടി​ച്ചു. അച്ഛൻ കര​ഞ്ഞു. ചെ​ക്ക​ന്റെ നാ​വ​ന​ങ്ങി​യി​ല്ല.

എന്നി​ട്ടോ? പര​മാ​ന​ന്ദ​യോ​ഗി​വ​ര്യൻ അവ​നെ​യൊ​ന്നു കടാ​ക്ഷി​ച്ചു. അവ​നോ​ടൊ​ന്നു ചി​രി​ച്ചു.

അടു​ത്ത​നി​മി​ഷം ചെ​ക്കൻ മണ്ണ​ട്ട​പോ​ലെ അലറി.

“അച്ചോ.”

പി​ന്നെ ചെ​ക്കൻ രാ​ഷ്ട്രീ​യ​നേ​താ​ക്ക​ന്മാ​രെ​പ്പോ​ലും വെ​ല്ലു​വി​ളി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു് പ്ര​സം​ഗി​ച്ചു.

ഉപ​ക്ര​മ​വും, ഉപ​സം​ഹാ​ര​വും, സം​ഹാ​ര​വും.

അത്ഭു​തം!

ആന​ന്ദ​ഭ​ട്ട് ആയി​ര​ത്തൊ​ന്നു​റു​പ്പി​ക​യു​ടെ ഒരു കി​ഴി​വെ​ച്ചു യോ​ഗി​വ​ര്യ​ന്റെ കാ​ല്ക്കൽ കു​മ്പി​ട്ടു. പണ​ക്കി​ഴി​യു​ടെ കാ​റ്റേ​റ്റ​പ്പോൾ അസ​ഹ്യ​മായ വേ​ദ​ന​കൊ​ണ്ടെ​ന്ന​പോ​ലെ യോ​ഗി​വ​ര്യൻ പു​ള​ഞ്ഞു. കണ്ടു​നി​ന്ന​വർ അന്തം​വി​ട്ടു. വാ​സു​മു​ത​ലാ​ളി​യു​ടെ ദൃ​ഷ്ടി​കൾ ഭൂ​മ​ദ്ധ്യ​ത്തിൽ തറ​ച്ചു​നി​ന്നു.

ഭീം​ജി​യും പണ​ക്കി​ഴി സമർ​പ്പി​ച്ചു.

യോ​ഗി​വ​ര്യൻ ഭയ​പ്പെ​ട്ട​പോ​ലെ കണ്ണു​കൾ പൂ​ട്ടി മു​ദ്ര​വെ​ച്ചു. ദൃ​ക്സാ​ക്ഷി​കൾ ഉച്ച​ത്തിൽ നാ​മ​സ​ങ്കീർ​ത്ത​നം മു​ഴ​ക്കി.

മഹാ​ന​ഗ​ര​ത്തി​ലെ വീ​ടു​ക​ളിൽ​നി​ന്നു വീ​ടു​ക​ളി​ലേ​യ്ക്കും, തെ​രു​വു​ക​ളിൽ​നി​ന്നു തെ​രു​വു​ക​ളി​ലേ​യ്ക്കും യോ​ഗി​വ​ര്യ​ന്റെ അത്ഭു​ത​സി​ദ്ധി​ക​ളു​ടെ കഥ ഒഴു​കി​ച്ചേർ​ന്നു. എങ്ങോ​ട്ട​ടി​ക്കു​ന്ന കാ​റ്റി​ലാ​യാ​ലും അതു​ണ്ടു്. ചി​ല​പ്പോൾ അതു മാ​ത്ര​മേ​യു​ള്ളൂ.

സന്താ​ന​ദുഃ​ഖ​മ​നു​ഭ​വി​യ്ക്കു​ന്ന​വർ​ക്കു് തു​രു​തു​രെ സന്താ​ന​ങ്ങൾ പി​റ​ക്കു​ന്നു.

(കു​ടും​ബാ​സൂ​ത്ര​ണ​ക്കാ​രെ ജാ​ഗ്രത!)

പാമരൻ പണ്ഡി​ത​നാ​വു​ന്നു.

മൂകൻ വാ​ചാ​ല​നാ​വു​ന്നു!

ക്ഷ​യ​രോ​ഗി ഗു​സ്തി​ക്കാ​ര​നെ വെ​ല്ലു​വി​ളി​യ്ക്കു​ന്നു!

കാചം കാ​ഞ്ച​ന​മാ​വു​ന്നു.

നി​സ്വൻ കോ​ടീ​ശ്വ​ര​നാ​വു​ന്നു!

(സെൻ​ട്രൽ എക്സൈ​സു​കാ​രെ, കസ്റ്റം​സ്കാ​രെ, ഇൻ​കം​ടാ​ക്സു​കാ​രെ തീ​വ്ര​ജാ​ഗ്രത!)

കാ​ലൻ​കോ​ഴി പൈ​ങ്കി​ളി​ക്കു​ഞ്ഞാ​യി പാ​ട്ടു​പാ​ടു​ന്നു.

ഗർ​ദ്ദ​ഭം ചല​ച്ചി​ത്ര​ഗാ​യ​ക​നാ​യു​യ​രു​ന്നു!!

യോ​ഗി​വ​ര്യ​ന്റെ അത്ഭു​ത​സി​ദ്ധി​ക​ളു​ടെ പട്ടിക വളരെ നീ​ണ്ട​താ​ണു്. അതു​കേ​ട്ടു രാവും പകലും വാ​സു​മു​ത​ലാ​ളി​യു​ടെ ബം​ഗ്ലാ​വ​ന്വേ​ഷി​ച്ചു് നഗ​ര​വാ​സി​കൾ തീർ​ത്ഥ​യാ​ത്ര പു​റ​പ്പെ​ട്ടു. ബം​ഗ്ലാ​വി​ന്റെ മു​മ്പി​ലു​ള്ള റോഡ് ജന​നി​ബി​ഡ​മാ​യി.

ഹര, ഹരോ ഹര!

ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങ​ളെ നി​യ​ന്ത്രി​ക്കാൻ വാ​സു​മു​ത​ലാ​ളി എപ്പോ​ഴും ഗെ​യി​റ്റ​ട​ച്ചു പൂ​ട്ടി​യി​ട്ടു. പു​റ​മ​തി​ലിൽ കു​പ്പി​ച്ചി​ല്ലു​കൾ പാവി. അതു കണ്ടു് ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങൾ ക്ഷോ​ഭി​ച്ചി​ള​കി ബഹളം കൂ​ട്ടി. ബഹളം യോ​ഗി​വ​ര്യ​ന്റെ ഏകാ​ഗ്ര​ധ്യാ​ന​ത്തി​ന്നു ഭം​ഗ​മു​ണ്ടാ​ക്കു​ന്ന വിവരം വാ​സു​മു​ത​ലാ​ളി ഫോ​ണി​ലൂ​ടെ പോ​ലീ​സ്സു​ദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​ന്മാ​രെ​യ​റി​യി​ച്ചു.

മു​ത​ലാ​ളി​യു​ടെ പടി​ക്കൽ പോ​ലീ​സ്സു കാവൽ!

ഭൗ​തി​ക​ശ​ക്തി​യും ആത്മീ​യ​ശ​ക്തി​യും മു​ഖ​ത്തോ​ടു മുഖം നോ​ക്കി നി​ന്നു.

കണ്ണീർ​വാ​തക ഷെൽ പൊ​ട്ടി​യ്ക്ക​ണോ? ലാ​ത്തി​ച്ചാർ​ജ്ജു് തു​ട​ങ്ങ​ണോ?

ആത്മീ​യ​ശ​ക്തി ഭക്തി​പാ​ര​വ​ശ്യ​ത്തോ​ടെ ഗെ​യി​റ്റു​വി​ട്ടു പത്ത​ടി പു​റ​കോ​ട്ടു മാ​റി​നി​ന്നു.

സാ​യാ​ഹ്ന​സ​ന്ധ്യ​ക​ളെ, മഹാ​ന​ഗ​ര​ത്തി​ന്റെ പാ​പ​പ​ങ്കം കഴു​കി​ക്ക​ള​യാ​നെ​ത്തു​ന്ന നി​ങ്ങൾ​ക്കു് വന്ദ​നം, സ്വാ​ഗ​തം!

കാ​ക്ക​കൾ പറ​ന്നു ചേ​ക്കേ​റാൻ പോ​വു​മ്പോൾ നമ്ര​ശി​ര​സ്ക​രായ ഭക്ത​മു​ത​ലാ​ളി​മാ​രേ​യും വഹി​ച്ചു് പല വലു​പ്പ​ത്തി​ലും നി​റ​ത്തി​ലു​മു​ള്ള കാ​റു​കൾ എന്നും വാ​സു​മു​ത​ലാ​ളി​യു​ടെ ബം​ഗ്ലാ​വി​ലേ​യ്ക്കൊ​ഴു​കി വന്നു. ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​പ്ര​മു​ഖർ, രാ​ഷ്ട്രീയ നേ​താ​ക്ക​ന്മാർ, തൊ​ഴി​ലു​ട​മ​കൾ, വ്യാ​പാ​രി​ശി​ങ്ക​ങ്ങൾ, സാ​ഹി​ത്യ​കോ​ടാ​ലി​കൾ, കലാ​ലോ​ക​സാ​മ്രാ​ട്ടു​കൾ, അവ​രു​ടെ​യൊ​ക്കെ ഭാ​ര്യ​മാർ! കു​ഞ്ഞു​ങ്ങൾ!

കാറിൽ വരു​ന്ന​വ​രെ ബഹു​മാ​നാ​ദ​ര​ങ്ങ​ളോ​ടെ പോ​ലീ​സ്സു​കാർ അക​ത്തു കട​ത്തി​വി​ട്ടു.

നട​വ​ഴി​യും മു​റ്റ​വും കാ​റു​ക​ളാൽ നി​റ​യു​മ്പോൾ പി​ന്നാ​ലെ വരു​ന്ന​വർ റോഡിൽ പാർ​ക്കു ചെ​യ്യും. അവ​യി​ലെ ള്ള​ട​ക്ക​ങ്ങൾ മണ്ണും പൊ​ടി​യും ചവു​ട്ടി സാ​വ​കാ​ശം ഗെ​യി​റ്റു കട​ക്കും. ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങ​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടു ബം​ഗ്ലാ​വി​ന്റെ രണ്ടാ​മ​ത്തെ നി​ല​യി​ലെ ഹാൾ നി​റ​യു​മ്പോൾ പ്ര​വേ​ശ​നം പി​ന്നെ കല​ശ​ലാ​യി നി​യ​ന്ത്രി​ക്കും. ആരേ​യും കട​ത്തി​വി​ടി​ല്ല. ഏതു വലി​യ​വൻ വന്നാ​ലും തി​രി​ച്ചു പോവണം.

ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങൾ ഉച്ച​നീ​ച​ത്വം പരി​ഗ​ണി​യ്ക്കാ​തെ എല്ലാ​വ​രും തറയിൽ ചമ്രം​പ​ടി​ഞ്ഞി​രി​ക്കും. എല്ലാം കഴി​ഞ്ഞു് പര​മു​വി​ന്റെ ശം​ഖ​നാ​ദ​മു​യ​രും. ശം​ഖ​നാ​ദം കേ​ട്ടു ഭക്ത​ജ​ങ്ങൾ ആത്മ​വി​സ്മൃ​തി​പൂ​ണ്ടു കണ്ണ​ട​യ്ക്കും. ആദ്യ​ത്തെ ശം​ഖ​നാ​ദം ഹാ​ളി​ന്റെ പി​റ​കി​ലെ മു​റി​യിൽ​നി​ന്നാ​ണു്. അവി​ട​മാ​ണു് യോ​ഗി​വ​ര്യ​ന്റെ ആശ്ര​മം. ഹി​മാ​ല​യ​ത്തി​ലെ തണു​പ്പ​നു​ഭ​വ​പ്പെ​ടാൻ ആശ്ര​മം എയർ​ക​ണ്ടീ​ഷൻ ചെ​യ്തു​വ​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു.

ശം​ഖ​നാ​ദ​ത്തി​നു​ശേ​ഷം പരമു പതു​ക്കെ​പ്പ​തു​ക്കെ നട​ന്നു ഹാളിൽ പ്ര​വേ​ശി​യ്ക്കും. അതു ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങൾ കാ​ണി​ല്ല. അവർ കണ്ണ​ട​ച്ചു് പര​മാ​ന​ന്ദാ​മൃ​തം നു​ക​രു​ക​യാ​വും. പി​ന്നെ പൂ​ജാ​മ​ണി​യു​ടെ ശബ്ദം കേ​ട്ടു് കണ്ണൂ തു​ഇ​റ​ക്കു​ന്നു. അപ്പോൾ യോ​ഗി​വ​ര്യൻ രാ​ധാ​കൃ​ഷ്ണ​പ്ര​തി​മ​യിൽ അർ​ച്ചന നട​ത്തു​ക​യാ​വും.

അർ​ച്ചന, മണി​നാ​ദം, സാ​ഷ്ടാം​ഗ​പ്ര​ണാ​മം, പഞ്ചാ​മൃ​ത​ദാ​നം.

ചട​ങ്ങു​കൾ എന്നും ക്ര​മം​തെ​റ്റാ​തെ തു​ടർ​ന്നു.

എല്ലാം കഴി​ഞ്ഞു്, റോഡിൽ തടി​ച്ചു​കൂ​ടി​യ​വർ​ക്കു് യോ​ഗി​വ​ര്യൻ ദർശനം നല്കും.

ആദ്യം പരമു ബാൽ​ക്ക​ണി​യിൽ പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​പ്പെ​ടും. ബാൽ​ക്ക​ണി​യി​ലെ നീ​ല​വെ​ളി​ച്ചം​പ​ര​ത്തു​ന്ന നിയോൺ ദീ​പ​ത്തി​ന്നു ചു​വ​ട്ടിൽ വടി​പോ​ലെ നി​ന്നു സർ​വ്വാ​ണി​ക്കു വേ​ണ്ടി പരമു ശം​ഖ​നാ​ദം മു​ഴ​ക്കും. അതു​കേ​ട്ടു സർ​വ്വാ​ണി​യു​ടെ കഴു​ത്തു​കൾ നീ​ളം​വെ​യ്ക്കും. കണ്ണു​കൾ വി​ക​സി​ക്കും.

മൂ​ന്നാ​മ​ത്തെ ശം​ഖ​നാ​ദ​ത്തി​ന്റെ അലകൾ തെ​ന്നി​ത്തെ​ന്നി ചക്ര​വാ​ള​ത്തി​ലേ​യ്ക്കു നീ​ങ്ങി വിലയം പ്രാ​പി​ക്കു​മ്പോൾ യോ​ഗി​വ​ര്യൻ പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​പ്പെ​ടും. റോഡിൽ ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങൾ തല​യ്ക്കു മു​ക​ളിൽ കൂ​പ്പു​ക​യ്യു​യർ​ത്തി കാ​ലു​കൾ പൊ​ക്കി നി​ല്ക്കും. യോ​ഗി​വ​ര്യൻ ആകാ​ശ​ത്തി​ലേ​ക്കു് പു​ഷ്പ​ദ​ള​ങ്ങൾ വാ​രി​യെ​റി​യും. മന്ദ​സ്മി​തം പൊ​ഴി​യ്ക്കും. എന്നി​ട്ടു് വേ​ഗ​ത്തിൽ തി​രി​ച്ചു​പോ​വും.

ചട​ങ്ങി​ന്റെ അവ​സാ​നം നി​ര​ത്തു ശൂ​ന്യം! രണ്ടാം​നി​ല​യി​ലെ വലിയ ഹാൾ ശൂ​ന്യം.

അങ്ങി​നെ ആത്മീയ കാ​ര്യ​ങ്ങൾ​ക്കു പ്രാ​ധാ​ന്യ​മു​ള്ള ദി​വ​സ​ങ്ങ​ളോ​രോ​ന്നും മഹാ​ന​ഗ​ര​ത്തി​ലെ​രി​ഞ്ഞ​ട​ങ്ങു​മ്പോൾ കു​ഞ്ചു​ണ്ണി​യു​ടെ മു​മ്പിൽ അനേ​ക​മ​നേ​കം ചോ​ദ്യ​ചി​ഹ്ന​ങ്ങൾ എടു​ത്തെ​റി​യു​ന്നു. അതൊ​ക്കെ വലിയ അണ​ക്കെ​ട്ടു​ക​ളാ​യി കു​ഞ്ചു​ണ്ണി​യു​ടെ ശ്വാ​സ​നാ​ള​ത്തിൽ കൊ​ളു​ത്തി​പ്പി​ടി​ച്ചു് വീർ​പ്പു​മു​ട്ട​ലു​ണ്ടാ​ക്കു​ന്നു.

വീർ​പ്പു​മു​ട്ട​ലിൽ​നി​ന്നു രക്ഷ​പ്പെ​ടാ​നു​ള്ള ആദ്യ​ത്തെ ശ്രമം ‘തീ​പ്പ​ന്ത’ത്തി​ന്റെ ഒന്നാം​പേ​ജി​ന്റെ ഘട​ന​യിൽ മാ​റ്റം​വ​രു​ത്തു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു.

വലിയ മാ​റ്റം വരു​ത്തി.

ആദ്യം യു​ക്തി​വാ​ദം ഒരു കൈ നോ​ക്കാ​മെ​ന്നു വെ​ച്ചു. ഈശ്വ​ര​നെ വെ​ല്ലു​വി​ളി​ച്ചു.

ഈശ്വ​രൻ മി​ണ്ടി​യി​ല്ല. കു​ഞ്ചു​ണ്ണി​യ്ക്ക​താ​വ​ശ്യ​വു​മി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. അന്ധ​വി​ശ്വാ​സ​ത്തി​ന്റെ നേർ​ക്ക​ടു​ത്തു. അന്ധ​വി​ശ്വാ​സം കണ്ട ഭാവം നടി​ച്ചി​ല്ല.

പോ​ട്ടെ പു​ല്ലു്!

ഒടു​വിൽ പര​മാ​ന​ന്ദ​യോ​ഗി​വ​ര്യ​നെ പി​ടി​കൂ​ടി. യോ​ഗി​വ​ര്യ​ന​തു കണ്ടി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും അറി​ഞ്ഞി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങൾ കണ്ടു. അറി​ഞ്ഞു.

നഗ​ര​വാ​സി​കൾ മു​ഴു​വ​നും കണ്ടു.

ബഹു​ജ​നം ചേരി തി​രി​ഞ്ഞു.

കു​ഞ്ചു​ണ്ണി​പ്പാർ​ട്ടി​യും യോ​ഗീ​ശ്വ​ര​പ്പാർ​ട്ടി​യു​മാ​യ​വർ മാ​റി​നി​ന്നു. വീ​റോ​ടെ വാ​ദി​ച്ചു.

കു​ഞ്ചു​ണ്ണി വി​ട്ടി​ല്ല. വി​ടു​ന്ന സ്വ​ഭാ​വ​ക്കാ​ര​ന​ല്ല കു​ഞ്ചു​ണ്ണി. വാ​സു​മു​ത​ലാ​ളി​യു​ടെ വീ​ട്ടിൽ ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ എണ്ണം വർ​ദ്ധി​ക്കു​മ്പോൾ തീ​പ്പ​ന്ത​ത്തി​ന്റെ ഒന്നാം​പേ​ജിൽ യോ​ഗി​വ​ര്യ​നെ​ക്കു​റി​ച്ചു​ള്ള ആക്ഷേ​പം പെ​രു​കി.

യോ​ഗി​വ​ര്യ​ന്റെ അത്ഭു​ത​സി​ദ്ധി​യ്ക്കു് കൺ​കെ​ട്ടെ​ന്നു് കു​ഞ്ചു​ണ്ണി പേ​രി​ട്ടു.

പല തെ​രു​വു​ക​ളിൽ​വെ​ച്ചും അന്നു് കു​ഞ്ചു​ണ്ണി​പ്പാർ​ട്ടി​യോ​ടു് യോ​ഗീ​ശ്വ​ര​പ്പാർ​ട്ടി ഏറ്റു​മു​ട്ടി.

കു​ഞ്ചു​ണ്ണി ഒരടി മു​ന്നോ​ട്ടു​നീ​ങ്ങി.

യോ​ഗീ​ശ്വ​ര​ന്റെ അമാ​നു​ഷ​ശ​ക്തി​യ്ക്കു് മഹേ​ന്ദ്ര​ജാ​ല​മെ​ന്നു പേ​രി​ട്ടു.

ഒരു വശ​ത്തു് ഭക്തി​പാ​ര​വ​ശ്യം! മറു​വ​ശ​ത്തു് യു​ക്തി​വാ​ദം! എതിർ​പ്പും ആക്ഷേ​പ​വും.

നേ​രി​ട്ടു​ള്ള സമരം!

ആന​ന്ത​ഭ​ട്ടി​ന്റെ മകൻ സം​സാ​രി​ച്ച​പ്പോൾ കു​ഞ്ചു​ണ്ണി​പ്പാർ​ട്ടി​യിൽ​നി​ന്നു് ഒരു പറ്റം ആളുകൾ കൂ​റു​മാ​റി.

ശേ​ട്ടു​പു​ത്രി​യു​ടെ തല​വേ​ദന മാ​റി​യ​പ്പോൾ പത്ര​മു​ട​മ​യായ വക്ക​ച്ച​ന്റെ മന​സ്സു് ആശ​ങ്ക​യു​ടെ തു​ലാ​സ്സിൽ കി​ട​ന്നാ​ടി. അവിടെ ആസ്തി​ക​ത്വ​ത്തി​ന്റെ അണ​പൊ​ട്ടി ജല​പ്ര​ള​യ​മു​ണ്ടാ​യി.

“എന്തോ​ന്നി​നി കു​ന്ത​മി​ങ്ങ​നെ നട​ത്തി രൂപ തൊ​ല​യ്ക്ക​ണം?”

കു​ന്ത​മെ​ന്നു് പറ​ഞ്ഞ​തു് ‘തീ​പ്പ​ന്തം’. വക്ക​ച്ചൻ അല്പം ക്ഷോ​ഭി​ച്ചാ​ണു ചോ​ദി​ച്ച​തു്.

“ദൈ​വ​ദോ​ഷം അച്ച​ടി​ച്ചു വി​ട്ടാൽ കു​ടും​ബ​ദോ​ഷ​മാ ഫലം.”

“സന്ന്യാ​സി​യ്ക്കു കു​ടും​ബ​മി​ല്ല.”

കു​ഞ്ചു​ണ്ണി തി​രി​ച്ച​ടി​ച്ചു.

“അങ്ങേ​ര്ടെ​കാ​ര്യം വിട്. അത​ല്ലാ പറ​ഞ്ഞ​തു്. തന്റേ​യും എന്റേ​യും കാ​ര്യ​മാ. നമ്മു​ടെ പത്ര​ത്തി​ല​ങ്ങ​നെ മത​വി​രോ​ധ​മൊ​ന്നും പ്ര​ച​രി​പ്പി​യ്ക്കാ​നൊ​ക്ക​ത്തി​ല്ല.”

അതൊരു താ​ക്കീ​താ​യി​രു​ന്നു.

കു​ഞ്ചു​ണ്ണി​യ്ക്ക​രി​ശം പി​ടി​ച്ചു. അന​ങ്ങാൻ നി​വൃ​ത്തി​യി​ല്ല. ആപ്പീ​സ്സു് വക്ക​ച്ച​ന്റെ കെ​ട്ടി​ട​ത്തി​ലാ​ണു്. മേ​ശ​യും കസേ​ര​യും വക്ക​ച്ച​ന്റേ​താ​ണു്. പത്ര​ത്തി​ന്റെ പ്രി​ന്റ​റും പബ്ലി​ഷ​റും വക്ക​ച്ച​നാ​ണു്. അന​ങ്ങി​യാൽ ആപ്പീ​സ്സു് പൂ​ട്ടും. ആപ്പീ​സു് പൂ​ട്ടി​യാ​ലും വേ​ണ്ടി​ല്ലെ​ന്നു് വെ​ച്ചു് കു​ഞ്ചു​ണ്ണി വാ​ദി​ച്ചു. ഈശ്വ​ര​നെ​തി​രെ, മത​ങ്ങൾ​ക്കെ​തി​രെ, അന്ധ​വി​ശ്വാ​സ​ങ്ങൾ​ക്കെ​തി​രെ.

“താ​നൊ​രെ​മ്പോ​ക്കി​യാ​ണെ​ടൊ.”

വക്ക​ച്ചൻ തീർ​ത്തു പറ​ഞ്ഞു.

“തന്നെ കൂ​ട്ടി​നു പി​ടി​ച്ചു് പത്രം തു​ട​ങ്ങി​യ​തേ പി​ശ​കു്. തനി​യ്ക്ക​റി​യാ​മ്മേ​ലാ. ഞാ​നൊ​രു സത്യ​വി​ശ്വാ​സി​യായ കത്തോ​ലി​ക്ക​നാ. മത​ത്തി​നെ​തി​രെ, ദൈ​വ​ത്തി​നെ​തി​രെ ഇനി വല്ല​തു​മെ​ഴു​തി​പ്പി​ടി​പ്പി​ച്ചാൽ അന്നു പത്ര​ത്തി​ന്റെ പ്ര​സി​ദ്ധീ​ക​ര​ണം മു​ട​ക്കും.”

കു​ഞ്ചു​ണ്ണി​യെ ദഹി​പ്പി​ക്കു​മാ​റു് തി​രി​ഞ്ഞു​നോ​ക്കി തി​രി​ഞ്ഞു​നോ​ക്കി​യാ​ണു് വക്ക​ച്ചൻ കാ​റി​ന​ടു​ത്തേ​ക്കു നട​ന്ന​തു്.

“ഇനി വരു​മ്പോ​ഴ​ല്ലേ, സാ​ര​മി​ല്ല.”

കു​ഞ്ചു​ണ്ണി ആശ്വ​സി​ച്ചു.

വക്ക​ച്ചൻ എസ്റ്റേ​റ്റി​ലാ​യ​പ്പോൾ കു​ഞ്ചു​ണ്ണി പി​ന്നേ​യും യോ​ഗി​വ​ര്യ​നെ പി​ടി​കൂ​ടി. പലതും എഴു​തി​വി​ട്ടു.

എഴു​തി​യെ​ഴു​തി എത്തേ​ണ്ട​തി​ലു​മ​പ്പു​റ​മെ​ത്തി.

വേ​ഷം​മാ​റി വന്ന സി.ഐ.ഡി.യാണു് യോ​ഗി​വ​ര്യ​നെ​ന്നെ​ഴു​തി​പ്പി​ടി​പ്പി​ച്ച ദിവസം മഹാ​ന​ഗ​ര​ത്തി​ന്റെ പല കോ​ണു​ക​ളിൽ​വെ​ച്ചും ക്ഷു​ഭി​ത​രായ ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങൾ ‘തീ​പ്പ​ന്ത’ത്തി​ന്റെ പ്ര​തി​കൾ പര​സ്യ​മാ​യി കത്തി​ച്ചു.

കു​ഞ്ചു​ണ്ണി കു​ലു​ങ്ങി​യി​ല്ല. കു​ലു​ങ്ങു​ന്ന സ്വ​ഭാ​വ​ക്കാ​ര​ന​ല്ല കു​ഞ്ചു​ണ്ണി.

യോ​ഗി​വ​ര്യൻ പോ​ലീ​സ്സി​നെ കബ​ളി​പ്പി​ച്ചു് നട​ക്കു​ന്ന ക്രി​മി​നൽ​പു​ള്ളി​യാ​ണെ​ന്നു് തെ​ളി​വു​കൾ ഹാ​ജ​രാ​ക്കി സമർ​ത്ഥി​ച്ചു.

അതു് വാ​യി​ച്ച​രി​ശം പി​ടി​ച്ച ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങൾ കു​ഞ്ചു​ണ്ണി​യു​ടെ ആപ്പീ​സ്സി​നു് കല്ലു​കൊ​ണ്ട​ഭി​ഷേ​കം നട​ത്തി.

ജന​ലി​ന്റെ കണ്ണാ​ടി​ച്ചി​ല്ലു​ക​ളും ഓടു​ക​ളും തകർ​ത്തു. അക​ത്തു വന്നു വീണ മു​ട്ടൻ​ക​ല്ലു​ക​ളിൽ​നി​ന്നു ശരീ​ര​വും പ്രാ​ണ​നും രക്ഷി​ച്ചെ​ടു​ക്കാൻ കു​ഞ്ചു​ണ്ണി രാ​ത്രി​യാ​വു​ന്ന​തു​വ​രെ ഒര​ല​മാ​റ​യ്ക്കു പി​ന്നിൽ ഒളി​ച്ചു​കൂ​ടേ​ണ്ടി​വ​ന്നു.

രാ​ത്രി നല്ല​പോ​ലെ ഇരു​ട്ടി​യ​പ്പോൾ ജു​ബ്ബ​യ​ഴി​ച്ചു തലയിൽ കെ​ട്ടി, വേ​ഷ​പ്പ​കർ​ച്ച വരു​ത്തി, നി​ശ്ശ​ബ്ദ​മാ​യി ആപ്പീ​സ്സു പൂ​ട്ടി, വെ​ളി​ച്ചം​കു​റ​ഞ്ഞ തെ​രു​വീ​ഥി​ക​ളി​ലൂ​ടെ അരി​ച്ച​രി​ച്ചു കു​ഞ്ചു​ണ്ണി അശ്വ​ഹൃ​ദ​യ​ത്തി​ലേ​യ്ക്കു നീ​ങ്ങി.

അശ്വ​ഹൃ​ദ​യം ശബ്ദാ​യ​മാ​ന​മാ​യി​രു​ന്നു. തകർ​പ്പൻ വാ​ദ​പ്ര​തി​വാ​ദ​ത്തി​ന്റെ ബഹളം. കു​ഞ്ചു​ണ്ണി ഇരു​ട്ടിൽ നി​ന്നു ശ്ര​ദ്ധി​ച്ചു.

“ഏതു രോ​ഗ​വും മാറും.”

ഗു​രു​വി​ന്റെ ശബ്ദ​മാ​ണു്.

“മരു​ന്നി​ല്ല, മന്ത്ര​മി​ല്ല, തട്ടി​പ്പോ വെ​ട്ടി​പ്പോ ഇല്ല. ഒരു നോ​ട്ടം, ഒരു ചിരി, കഴി​ഞ്ഞു.”

“ഓ! തട്ടി​പ്പാ​വും ന്നേ.”

പീ​റ്റർ അല​സ​മാ​യി പറ​ഞ്ഞു. അതു കേ​ട്ടു ഗു​രു​വി​നു് ശു​ണ്ഠി​വ​ന്നു.

“അനാ​വ​ശ്യം പറ​യ​രു​തു്. അതും നമു​ക്ക​റി​യാ​ത്ത കാ​ര്യ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചു്, തന്റെ മത​ത്തി​ലെ ഒരു പു​ണ്യാ​ള​നാ​ണെ​ങ്കിൽ താ​നി​ങ്ങ​നെ പറ​യ്യോ?”

“ശരി​യാ​ണു്.”

ആത്മീ​യ​കാ​ര്യ​ങ്ങ​ളിൽ അതീവ ശ്ര​ദ്ധാ​ലു​വായ കണ്ണൻ​കു​ട്ടി മേനോൻ ഗു​രു​വി​ന്റെ ഭാഗം ചേർ​ന്നു. ഗു​രു​വി​നു​ത്സാ​ഹ​മാ​യി.

“അല്ല പി​ന്നെ, എത്ര എളു​പ്പം കഴി​ഞ്ഞു തട്ടി​പ്പെ​ന്നു പറയാൻ. ഞാൻ നേരിൽ കണ്ട​വ​നാ.”

“എന്താ കണ്ട​തു്?”

ജി​ജ്ഞാ​സു​വായ മു​കു​ന്ദൻ ചോ​ദി​ച്ചു. രോഗം മാ​റ്റാൻ ഒരു നോ​ട്ട​മോ ചി​രി​യോ മതി​യെ​ങ്കിൽ എത്ര എളു​പ്പം. എന്താ​ദാ​യം! ആസ​വാ​രി​ഷ്ട​ങ്ങൾ​ക്കു ചി​ല​വാ​ക്കു​ന്ന കാശു പലി​ശ​യ്ക്കു കൊ​ടു​ക്കാം. ഇല്ലെ​ങ്കിൽ സേ​വി​ങ്ങ്സ് ബാ​ങ്കി​ലി​ടാം. മു​കു​ന്ദ​ന്റെ വി​ചാ​ര​മ​താ​ണു്.

“എന്താ കണ്ട​തെ​ന്നോ?”

ഗു​രു​വി​ന്നു​ത്സാ​ഹം കൂടി. വി​വ​ര​ണ​മാ​രം​ഭി​ച്ചു.

“നമ്മ​ളീ പത്ര​ങ്ങ​ളൊ​ന്നും വാ​യി​ക്കാ​ത്ത​താ​ണു് കു​ഴ​പ്പം. യോ​ഗീ​ശ്വ​ര​ന്റെ അപ​ദാ​ന​ങ്ങൾ ദി​വ​സ​വും പത്ര​ങ്ങ​ളിൽ വരു​ന്നു. ഇന്നു ഡപ്യൂ​ട്ടി കല​ക്ട​രു​ടെ വീ​ട്ടിൽ​നി​ന്നു പത്രം വാ​യി​ച്ച​പ്പോ​ഴാ​ണു് സക​ല​തും പി​ടി​കി​ട്ടു​ന്ന​തു്.”

“എന്തൊ​ക്കെ​യാ കേൾ​ക്ക​ട്ടെ.” ’

കണ്ണൻ​കു​ട്ടി മേനോൻ കയ​റ്റു​ക​ട്ടി​ലിൽ ചെ​ന്നി​രു​ന്നു. ഗു​രു​വി​നെ തൊ​ട്ടു​രു​മ്മി​ക്കൊ​ണ്ടു്.

“പത്ര​ത്തിൽ നൂ​റി​ലൊ​രം​ശം വരു​ന്നി​ല്ല. ഡപ്യൂ​ട്ടി കല​ക്ട​ര​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ ഭാര്യ പറ​ഞ്ഞു കേ​ട്ട​പ്പോൾ ഞാ​ന​ന്തം​വി​ട്ടു​പോ​യി.”

പി​ന്നെ അത്ഭു​ത​ക​ഥ​ക​ളു​ടെ പ്ര​ക്ഷേ​പ​ണ​മാ​ണു്. പ്ര​ക്ഷേ​പ​ണം കഴി​ഞ്ഞു്, യോ​ഗി​വ​ര്യ​ന്റെ ദർ​ശ​ന​മാ​ഹാ​ത്മ്യം കൈ​വ​ന്ന കഥ ഗുരു ആവേ​ശ​ത്തോ​ടെ വി​വ​രി​ച്ചു.

“ഇന്നു് സന്ധ്യ​യ്ക്കെ​നി​യ്ക്ക​തി​നു​ള്ള ഭാ​ഗ്യ​മു​ണ്ടാ​യി. മഹാ​പു​രു​ഷൻ! മു​ഖ​ത്തു് നേ​രി​ട്ടു് നോ​ക്കാൻ വയ്യ. എന്തൊ​രു തേ​ജ​സ്സു്! കണ്ണൂ​കൾ നക്ഷ​ത്ര​ങ്ങ​ളെ​പ്പോ​ലെ ജ്വ​ലി​ക്കു​ന്നു.”

“ശരി​യാ​യി​രി​ക്കാം.” പീ​റ്റർ പറ​ഞ്ഞു.

“എന്നി​ട്ടും ശങ്ക. എടോ, താ​നേ​താ​യാ​ലും നസ്രാ​ണി​യ​ല്ലേ. നസ്രാ​ണി​യെ വി​ശ്വ​സി​പ്പി​യ്ക്ക​ണ​മെ​ന്നു് ഞങ്ങൾ​ക്കു നിർ​ബ്ബ​ന്ധ​മി​ല്ല.”

ഞങ്ങ​ളെ​ന്നു ഗുരു മനഃ​പ്പൂർ​വ്വം പറ​ഞ്ഞ​താ​ണു്. അശ്വ​ഹൃ​ദ​യ​ത്തി​ലെ എല്ലാ ഹി​ന്ദു​ക്ക​ളേ​യും പ്ര​തി​നി​ധീ​ക​രി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു് ഇതു ഹി​ന്ദു​ക്ക​ളു​ടെ മാ​ത്രം പ്ര​ശ്ന​മാ​ണു്. നസ്രാ​ണി​ക്കു് വി​മർ​ശി​ക്കാ​നോ പരി​ഹ​സി​ക്കാ​നോ അവ​കാ​ശ​മി​ല്ല.

“മറി​ച്ചു​ള്ള അഭി​പ്രാ​യ​വു​മു​ണ്ടു്.” പീ​റ്റർ വി​ട്ടി​ല്ല.

“എവിടെ?”

“പത്ര​ത്തിൽ”

“ഏതു പത്ര​ത്തിൽ.”

“തീ​പ്പ​ന്ത​ത്തിൽ.”

“ഹൊ! എനി​യ്ക്കു കേൾ​ക്ക​ണ്ട. അതൊരു പത്ര​മാ​ണോ?”

കു​ഞ്ചു​ണ്ണി ഇരു​ട്ടിൽ​നി​ന്നു് പല്ലു ഞെ​രി​ച്ചു. ഗുരു ആവേ​ശ​ത്തോ​ടെ തു​ടർ​ന്നു.

“എല്ലാം ഈ കണ്ണു​കൊ​ണ്ടു് വി​സ്ത​രി​ച്ചു് കണ്ടു മന​സ്സി​ലാ​ക്കി​യാ​ണു് ഞാ​നി​പ്പോൾ വരു​ന്ന​തു്.”

“കേൾ​ക്ക​ട്ടെ, കേൾ​ക്ക​ട്ടെ.”

കണ്ണൻ​കു​ട്ടി​മേ​നോ​നു് ധൃ​തി​യാ​യി.

“വാ​സു​മു​ത​ലാ​ളി​യു​ടെ ബം​ഗ്ലാ​വി​ന്റെ രണ്ടാ​മ​ത്തെ നി​ല​യിൽ​വെ​ച്ചാ​ണു് കണ്ട​തു്. ആരൊ​ക്കെ​യാ​ണു് യോ​ഗീ​ശ്വ​ര​നെ സാ​ഷ്ടാം​ഗം നമ​സ്ക​രി​ച്ചു് അവി​ട​ത്തെ കാൽ​പൊ​ടി​യെ​ടു​ത്തു് മൂർ​ദ്ധാ​വിൽ ചൂ​ടു​ന്ന​തു്! കല​ക്ട​രും, ഡി.എസ്സ്.പി.യും നേ​താ​ക്ക​ന്മാ​രും, വ്യാ​പാ​രി​ക​ളും! ശിവ! ശിവ!

“ശിവ! ശിവ!”

കണ്ണൻ​കു​ട്ടി​മേ​നോൻ ഏറ്റു ജപി​ച്ചു.

“ബങ്ക്ളാ​വി​ന്റെ ചു​റ്റി​ലും നി​ര​ത്തി​ലും ആയി​ര​ക്ക​ണ​ക്കി​ന​ല്ലേ ആളുകൾ തമ്പ​ടി​ച്ചു നി​ല്ക്കു​ന്ന​തു്. യോ​ഗീ​ശ്വ​ര​നെ ഒരു നോ​ക്കു കാണാൻ. എന്നി​ട്ടു് തീ​പ്പ​ന്ത​ത്തി​ന്റെ കാ​ര്യം പറ​യു​ന്നു! അതൊരു പത്ര​മാ​ണോ?”

“മി​ണ്ട​രു​തു്.”

കു​ഞ്ചു​ണ്ണി അല​റി​ക്കൊ​ണ്ടു ചാ​ടി​വീ​ണു.

“എഡി​റ്റ​റേ.”

പെ​ട്ടെ​ന്നു​ണ്ടായ ഞെ​ട്ട​ലോ​ടെ ബദ്ധ​പ്പെ​ട്ടെ​ഴു​ന്നേ​റ്റു ഗുരു ഗദ്ഗദ സ്വ​ര​ത്തിൽ വി​ളി​ച്ചു. കു​ഞ്ചു​ണ്ണി ശ്ര​ദ്ധി​ച്ചി​ല്ല.

“നി​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാ​വ​രും എനി​യ്ക്കെ​തി​രാ​ണു്.”

കു​ഞ്ചു​ണ്ണി തു​ടർ​ന്ന​ല​റി.

“പക്ഷെ, ഒരു കാ​ര്യ​മു​ണ്ടു്. ആരെ​തി​രാ​യാ​ലും കു​ഞ്ചു​ണ്ണി തോൽ​ക്കി​ല്ല. തോ​ല്ക്കാൻ പി​റ​ന്ന​വ​ന​ല്ല കു​ഞ്ചു​ണ്ണി.”

“ക്ഷ​മി​യ്ക്ക​ണം എഡി​റ്റ​റേ.”

ഗു​രു​വി​ന്റെ ശബ്ദം നേർ​ത്തു​നേർ​ത്തു വന്നു.

“ഒരു​ദി​വ​സം നി​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാ​വ​രും എന്റെ കാലു് വന്നു പി​ടി​യ്ക്കും.”

കു​ഞ്ചു​ണ്ണി വീ​ര​വാ​ദം മു​ഴ​ക്കി.

“ഇല്ലെ​ങ്കിൽ ഞാൻ പി​ടി​പ്പി​യ്ക്കും. ഓർ​ത്തോ​ളു!”

“എഡി​റ്റ​റേ, ഇത്ത​വണ മാ​പ്പു്.”

അതു് ഗു​രു​വി​ന്റെ അവസാന വാ​ക്കാ​യി​രു​ന്നു. കു​ഞ്ചു​ണ്ണി സോ​പ്പും തോർ​ത്തു​മെ​ടു​ത്തു് ടാ​പ്പി​ന​ടു​ത്തേ​യ്ക്കു പോ​കു​മ്പോൾ ഇത്ര​യും​കൂ​ടി പറ​ഞ്ഞു.

“കു​ഞ്ചു​ണ്ണി തോ​ല്ക്കാൻ പി​റ​ന്ന​വ​ന​ല്ല.”

അശ്വ​ഹൃ​ദ​യം ശോ​ക​മൂ​കം.

Colophon

Title: Ashwahridayam (ml: അശ്വ​ഹൃ​ദ​യം).

Author(s): Thikkodiyan.

First publication details: Navakerala Co-op. Publishing House; Kozhikode, Kerala; 1; 1969.

Deafult language: ml, Malayalam.

Keywords: Novel, Thikkodiyan, തി​ക്കോ​ടി​യൻ, അശ്വ​ഹൃ​ദ​യം, Open Access Publishing, Malayalam, Sayahna Foundation, Free Software, XML.

Digital Publisher: Sayahna Foundation; JWRA 34, Jagthy; Trivandrum 695014; India.

Date: October 31, 2022.

Credits: The text of the original item is copyrighted to the author/inheritors. The text encoding and editorial notes were created and​/or prepared by the Sayahna Foundation and are licensed under a Creative Commons Attribution By ShareAlike 4​.0 International License (CC BY-SA 4​.0). Any reuse of the material should credit the Sayahna Foundation and must be shared under the same terms.

Cover: Conquest of the Mountain, an oil on cotton painting by Paul Klee (1879–1940). The image is taken from Wikimedia Commons and is gratefully acknowledged.

Production history: Data entry: Staffers at River Valley; Typesetter: CVR; Digitizer: PK Ashok; Encoding: CVR.

Production notes: The entire document processing has been done in a computer running GNU/Linux operating system and TeX and friends. The PDF has been generated using XeLaTeX from TeXLive distribution 2021 using Ithal (ഇതൾ), an online framework for text formatting. The TEI (P5) encoded XML has been generated from the same LaTeX sources using LuaLaTeX. HTML version has been generated from XML using XSLT stylesheet (sfn-​tei-html.xsl) developed by CV Radhakrkishnan.

Fonts: The basefont used in PDF and HTML versions is RIT Rachana authored by KH Hussain, et al., and maintained by the Rachana Institute of Typography. The font used for Latin script is Linux Libertine developed by Phillip Poll.

Web site: Maintained by KV Rajeesh.

Download document sources in TEI encoded XML format.

Download PDF.