SFNസാ​യാ​ഹ്ന ഫൌ​ണ്ടേ​ഷൻ
images/tkn-ashwahridayam-cover.jpg
Conquest of the Mountain, an oil on cotton painting by Paul Klee (1879–1940).
പന്ത്ര​ണ്ടു്

വെ​ള്ളി​മേ​ഘ​ങ്ങൾ ചി​ത​റി​ക്കി​ട​ക്കു​ന്ന ശരൽ​ക്കാ​ലാ​കാ​ശ​ത്തി​ന്നു കീഴിൽ മഹാ​ന​ഗ​രം പട​ക​ലി​കൊ​ണ്ടു നി​ന്നു.

പ്ര​ഭാ​ത​ത്തി​ല​ടി​ച്ചു വരു​ന്ന കാ​റ്റിൽ മാ​മ്പൂ​മ​ണ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. സു​ഖ​ക​ര​മായ തണു​പ്പും, പാ​ല​പ്പൂ​വി​ന്റെ മാ​ദ​ക​ഗ​ന്ധ​വും, ലളിത വി​കാ​ര​ത്തി​ന്റെ പൂ​മ്പൊ​ടി​പു​ര​ണ്ട നറു​നി​ലാ​വും രാ​ത്രി​യ്ക്ക​ല​ങ്കാ​ര​മി​യ​റ്റി​യി​രു​ന്നു.

ഒന്നും നഗ​ര​വാ​സി​ക​ള​റി​ഞ്ഞി​ല്ല.

അവർ പകിരി തി​രി​ഞ്ഞു് കച്ച മു​റു​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. ഉറു​മി​പ​ലിശ തൊ​ഴു​തെ​ടു​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. ഓരോ​രു​ത്ത​രും ആരോ​മ​ച്ചേ​വ​ക​രാ​യി മാ​റു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു.

സംഗതി ഭൗ​തി​ക​വും ആദ്ധ്യാ​ത്മി​ക​വും തന്നെ.

ഭൗതിക വാ​ദ​ത്തി​ന്റെ ചേ​രി​യിൽ അഭി​മ​ന്യു​വി​നെ​പ്പോ​ലെ കു​ഞ്ചു​ണ്ണി അടി​പ​ത​റാ​തെ നി​ന്നു പൊ​രു​തി. ആദ്ധ്യാ​ത്മി​ക​വാ​ദ​ത്തി​ന്റെ ചേ​രി​യിൽ നഗ​ര​വാ​സി​കൾ ഭൂ​രി​പ​ക്ഷം തപ്പ​ടി​ച്ചു​നി​ന്നു പോർ​വി​ളി മു​ഴ​ക്കി.

വലിയ വലിയ വാ​ദ​കോ​ലാ​ഹ​ല​ങ്ങ​ളും ചെ​റി​യ​ചെ​റിയ സം​ഘ​ട്ട​ന​ങ്ങ​ളും തു​ടർ​ന്നു​കൊ​ണ്ടേ​യി​രു​ന്നു. ബസ്സി​ലും തീ​വ​ണ്ടി​യി​ലും മു​റു​ക്കാൻ കട​യി​ലും റസ്റ്റോ​റ​ണ്ടി​ലും ആശു​പ​ത്രി​യി​ലും അമ്പ​ല​ന​ട​യ്ക്ക​ലും രണ്ടു ചേരി.

“ഈശ്വ​രൻ ഏതു ചേ​രി​യിൽ?”

കു​ഞ്ചു​ണ്ണി റോ​ക്ക​റ്റു​പോ​ലൊ​രു ചോ​ദ്യം തൊ​ടു​ത്തു​വി​ട്ടു. ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ തല​യ്ക്കു​മു​ക​ളി​ല​തു് മൂ​ളി​ക്കൊ​ണ്ടു പറ​ന്നു.

“ഈശ്വ​രൻ ഏതു ചേ​രി​യിൽ?”

ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങൾ പര​സ്പ​രം മി​ഴി​ച്ചു നോ​ക്കി. തകൃ​തി​യാ​യി കൂ​ടി​യാ​ലോ​ചി​ച്ചു. ഒടു​വിൽ ഏക​ക​ണ്ഠ​മാ​യി പ്ര​ഖ്യാ​പി​ച്ചു.

“ഈശരൻ ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ ചേ​രി​യിൽ.”

കു​ഞ്ചു​ണ്ണി വി​ട്ടു​കൊ​ടു​ത്തി​ല്ല. വി​ട്ടു​കൊ​ടു​ക്കു​ന്ന സ്വ​ഭാ​വം കു​ഞ്ചു​ണ്ണി​യ്ക്കി​ല്ല. ഉടനെ രണ്ടാ​മ​ത്തെ റോ​ക്ക​റ്റ് തൊ​ടു​ത്തു​വി​ട്ടു.

“ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങൾ ആരുടെ ചേ​രി​യിൽ?”

കു​ഴ​ഞ്ഞ പ്ര​ശ്നം. മി​ഴി​ച്ചു നോ​ക്ക​ലും കൂ​ടി​യാ​ലോ​ച​ന​യു​മു​ണ്ടാ​യി. പക്ഷേ, പ്ര​ഖ്യാ​പ​ന​മു​ണ്ടാ​യി​ല്ല. ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ ചേ​രി​യിൽ കനത്ത നി​ശ്ശ​ബ്ദത. രണ്ടാം നമ്പർ റോ​ക്ക​റ്റ് പലതവണ ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ തല​യ്ക്കു​മു​ക​ളിൽ മൂ​ളി​പ്പ​റ​ന്നു്, മുൻ​കൂ​ട്ടി നി​ശ്ച​യി​ച്ച സ്ഥ​ല​ത്തു തി​രി​ച്ചു​വ​ന്ന​പ്പോൾ കു​ഞ്ചു​ണ്ണി​യു​ടെ ഉറച്ച പ്ര​ഖ്യാ​പ​ന​മു​ണ്ടാ​യി.

“ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങൾ കരി​ഞ്ച​ന്ത​ക്കാ​ര​ന്റെ ചേ​രി​യിൽ”

മഹാ​ന​ഗ​ര​ത്തിൽ ഭൂ​ക​മ്പം!

ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങ​ളെ അപ​മാ​നി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു. അവ​രു​ടെ സത്യ​സ​ന്ധത ചോ​ദ്യം​ചെ​യ്യ​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്നു. മാ​പ്പി​ല്ലാ​ത്ത കു​റ്റം.

തനി​യ്ക്കു ചു​റ്റും അല​യ​ടി​ച്ചു​യ​രു​ന്ന പ്ര​തി​ഷേധ കോ​ലാ​ഹ​ല​ങ്ങ​ളൊ​ന്നും ശ്ര​ദ്ധി​ക്കാ​ത്ത മട്ടിൽ കു​ഞ്ചു​ണ്ണി നട​ന്നു. ഭയ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അന്നോ​ളം ആരു​മ​ങ്ങി​നെ തു​റ​ന്നു പറ​ഞ്ഞി​ട്ടി​ല്ല. അതി​ന്നു​ള്ള ധൈ​ര്യം ആർ​ക്കു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല.

ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ നേ​താ​ക്ക​ന്മാർ മു​മ്പോ​ട്ടു വന്നു കു​ഞ്ചു​ണ്ണി​യെ വെ​ല്ലു​വി​ളി​ച്ചു.

“ആരോ​പ​ണം തെ​ളി​യി​ക്കാ​മോ?”

“ഓഹോ, തെ​ളി​യി​ക്കാം.”

“എങ്ങി​നെ തെ​ളി​യി​ക്കാം?”

“എങ്ങി​നെ വേ​ണ​മെ​ങ്കി​ലും തെ​ളി​യി​ക്കാം.”

“പൊ​തു​യോ​ഗം വി​ളി​ച്ചു​കൂ​ട്ടി, തെ​ളി​വു​ക​ളോ​രോ​ന്നും നി​ര​ത്തി ജന​ങ്ങ​ളെ വി​ശ്വ​സി​പ്പി​യ്ക്ക​ണം.”

“സമ്മ​തം.”

“പരാ​ജ​യ​പ്പെ​ട്ടാൽ പര​സ്യ​മാ​യി ജന​ങ്ങ​ളോ​ടു മാ​പ്പു പറയണം.”

“റെഡി.”

“നി​രീ​ശ്വ​ര​വാ​ദ​മു​പേ​ക്ഷി​യ്ക്ക​ണം.”

“‘ഉപേ​ക്ഷി​യ്ക്കാം.”

“യു​ക്തി​വാ​ദ​മു​പേ​ക്ഷി​യ്ക്ക​ണം.”

“തയ്യാർ.”

“യോ​ഗീ​ശ്വ​ര​ന്റെ കാൽ​ക്കൽ നമ​സ്ക്ക​രി​ച്ചു്, ആ മഹാ​പു​രു​ഷ​ന്റെ ശി​ഷ്യ​ത്വം സ്വീ​ക​രി​ക്ക​ണം.”

“സ്വീ​ക​രി​ക്കാം, പക്ഷേ… ”

“ഞാൻ വാ​സു​മു​ത​ലാ​ളി​യു​ടെ വീ​ട്ടിൽ കേ​റി​ല്ല.”

“കേ​റ​ണ​മെ​ന്നു നിർ​ബ്ബ​ന്ധ​മി​ല്ല.”

“വാ​സു​മു​ത​ലാ​ളി​യു​ടെ വീ​ട്ടിൽ കേ​റാ​തെ യോ​ഗീ​ശ്വ​ര​ന്റെ കാലിൽ നമ​സ്ക​രി​ക്കാൻ പറ്റി​ല്ല​ല്ലൊ.”

“അതു് നിർ​ബ്ബ​ന്ധം! യോ​ഗീ​ശ്വ​ര​ന്റെ കാലിൽ നമ​സ്ക​രി​ക്കാ​തെ പറ്റി​ല്ല.”

“എങ്കിൽ യോ​ഗീ​ശ്വ​രൻ ബങ്ക്ളാ​വി​ന്റെ പടി​യ്ക്കൽ വന്നു് കാലു് പു​റ​ത്തേ​യ്ക്കു നീ​ട്ട​ട്ടെ, ഞാൻ നമ​സ്ക്ക​രി​ച്ചോ​ളാം, ശി​ഷ്യ​ത്വം സ്വി​ക​രി​ച്ചോ​ളാം.”

നേ​താ​ക്ക​ന്മാർ സമ്മ​തി​ച്ചു.

കരാ​റൊ​പ്പി​ട്ടു് തി​രി​ച്ചു​പോ​യി പൊ​തു​യോ​ഗം വി​ളി​ച്ചു​കൂ​ട്ടി.

പ്ര​സം​ഗ​മ​ണ്ഡ​പ​ത്തിൽ കയറി നി​ന്ന​പ്പോൾ ഒരു കാ​ര്യം കു​ഞ്ചു​ണ്ണി​ക്കു മന​സ്സി​ലാ​യി. തന്റെ അനു​യാ​യി​ക​ളോ സഹാ​യി​ക​ളോ കണ്ണെ​ത്തു​ന്ന ദൂ​ര​ത്തെ​ങ്ങു​മി​ല്ല. ഭക്ത​ജ​ങ്ങൾ മാ​ത്രം! തല ചു​റ്റി!

എന്നി​ട്ടും തന്റേ​ടം വി​ടാ​തെ കു​ഞ്ചു​ണ്ണി കൂവി.

“പ്രി​യ​മു​ള്ള നാ​ട്ടു​കാ​രേ,”

മുൻ​വ​രി​യിൽ​നി​ന്നു് ഒരു ഭക്ത​നെ​ഴു​ന്നേ​റ്റു് പ്ര​തി​ഷേ​ധി​ച്ചു.

“ആ സം​ബോ​ധന പിൻ​വ​ലി​യ്ക്ക​ണം.”

ആദ്യ​ത്തെ കത്തി​യ​മ്പു് വന്നു മു​തു​കിൽ തറ​ച്ച​പ്പോൾ കു​ഞ്ചു​ണ്ണി സ്വ​ല്പ​മൊ​ന്നു വിളറി. വി​നീ​ത​മാ​യി ചോ​ദി​ച്ചു.

“പി​ന്നെ​ന്തു വി​ളി​യ്ക്ക​ണം, എങ്ങ​നെ വി​ളി​യ്ക്ക​ണം?”

“ഭക്ത​ജ​ന​വും നാ​ട്ടു​കാ​ര​ല്ലേ?”

കു​ഞ്ചു​ണ്ണി കൂ​ടു​തൽ വി​നീ​ത​നാ​യി.

“നാ​ട്ടു​കാ​രെ​ല്ലാം ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങ​ളാ​യി​ക്കൊ​ള്ള​ണ​മെ​ന്നി​ല്ല.”

സദ​സ്സി​ന്റെ മദ്ധ്യ​ത്തിൽ നി​ന്നാ​ണു​ത്ത​രം വന്ന​തു്.

“യു​ക്തി​വാ​ദി​ക​ളും നാ​സ്തി​ക​ന്മാ​രും നാ​ട്ടു​കാ​രാ​ണു്. അവ​രോ​ടൊ​പ്പം ഞങ്ങ​ളെ സം​ബോ​ധന ചെ​യ്യ​രു​തു്. ഞങ്ങൾ​ക്ക​തി​ഷ്ട​മ​ല്ല, ആ സം​ബോ​ധന പിൻ​വ​ലി​ക്ക​ണം.”

“എങ്കി​ലും… ” കു​ഞ്ചു​ണ്ണി ആ സം​ബോ​ധ​ന​യു​ടെ വാലിൽ പി​ടി​ച്ചു തൂ​ങ്ങി നിൽ​ക്കാൻ ചെ​റി​യൊ​രു ശ്രമം നട​ത്തി.

“ഒരെ​ങ്കി​ലു​മി​ല്ല. പിൻ​വ​ലി​യ്ക്ക​ണം, പിൻ​വ​ലി​യ്ക്ക​ണം, പിൻ​വ​ലി​യ്ക്ക​ണം.”

മൂ​ന്നു​ത​വണ ആവ​ശ്യ​പ്പെ​ട്ടു. അതു് അന്ത്യ​ശാ​സ​ന​മാ​ണെ​ന്നു് മന​സ്സി​ലാ​ക്കിയ കു​ഞ്ചു​ണ്ണി അട​വൊ​ന്നു മാ​റ്റി.

“നി​ങ്ങ​ളെ​ന്റെ നാ​ട്ടു​കാ​ര​ല്ലേ?”

സ്നേ​ഹ​വാ​യ്പോ​ടെ ചോ​ദി​ച്ചു.

“അല്ലാ, അല്ലാ, ഒരി​ക്ക​ലു​മ​ല്ലാ.”

സദ​സ്സി​ന്റെ പല ഭാ​ഗ​ത്തു​നി​ന്നും കവ​ണ​ക്ക​ല്ലു​പോ​ലെ മറു​പ​ടി വന്നു.

“നി​ങ്ങ​ളു​ടെ നാ​ട്ടു​കാ​ര​നെ​ന്നു പറയാൻ ഞങ്ങൾ​ക്കു ലജ്ജ​യു​ണ്ടു്. ആ സം​ബോ​ധന പിൻ​വ​ലി​യ്ക്ക​ണം. പിൻ​വ​ലി​ച്ചേ തീരൂ.”

സദ​സ്സു് ഒന്നാ​യി ക്ഷോ​ഭി​ച്ചെ​ഴു​ന്നേ​റ്റു നി​ന്നു.

“സദ​സ്സു് നി​ശ്ശ​ബ്ദ​മാ​യി​രി​യ്ക്ക​ണം.”

നേ​താ​ക്ക​ന്മാ​രിൽ ഒരാ​ളി​ട​പെ​ട്ടു് നി​യ​ന്ത്ര​ണം പാ​ലി​ക്കാ​ന​പേ​ക്ഷി​ച്ചു.

“അയാൾ പറ​യ​ട്ടെ, അയാ​ളു​ടെ വാ​ദ​മെ​ന്തെ​ന്നു് നമു​ക്കു കേൾ​ക്കാം.”

സദ​സ്സു് നി​ശ്ശ​ബ്ദ​മാ​യ​പ്പോൾ കു​ഞ്ചു​ണ്ണി ഒരി​ക്കൽ​ക്കൂ​ടി സ്ഫു​ട​മാ​യും സം​ഗീ​താ​ത്മ​ക​മാ​യും വി​ളി​ച്ചു.

“പ്രി​യ​മു​ള്ള നാ​ട്ടു​കാ​രെ,”

ആ ധി​ക്കാ​രം സദ​സ്സു് പല്ലു​ക​ടി​ച്ചു സഹി​ച്ചു.

“ഞാനും നി​ങ്ങ​ളും ഈശ്വ​ര​നെ കണ്ടി​ട്ടി​ല്ല. കാണാൻ നമു​ക്കു കല​ശ​ലായ ആഗ്ര​ഹ​മു​ണ്ടു്. അതു ഞാൻ സമ്മ​തി​ക്കു​ന്നു. ആത്മാർ​ത്ഥ​മാ​യി നി​ങ്ങ​ള​തി​ന്നു ശ്ര​മി​ക്കു​ന്ന​വ​രാ​ണെ​ന്നെ​നി​ക്ക​റി​യാം. നി​ങ്ങൾ​ക്കു ഞാൻ വിജയം നേ​രു​ന്നു.

പ്രി​യ​പ്പെ​ട്ട നാ​ട്ടു​കാ​രേ, ഈശ്വ​ര​നെ കണ്ടി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും ഈശ്വ​ര​ന്റെ ജോ​ലി​യെ​ന്തെ​ന്നു് നമു​ക്ക​റി​യാം. ദു​ഷ്ട​നി​ഗ്ര​ഹ​വും ശി​ഷ്ട​പ​രി​പാ​ല​ന​വു​മാ​ണു് ലോ​കാ​രം​ഭം മുതൽ ഇന്നു​വ​രെ ഈശ്വ​ര​ന്റെ ജോലി.

ഓ! എത്ര​യെ​ത്ര ദു​ഷ്ട​ന്മാ​രെ ഈശ്വ​രൻ നി​ഗ്ര​ഹി​ച്ചു. എത്ര​യെ​ത്ര അസു​ര​ന്മാ​രെ ശി​ക്ഷി​ച്ചു. അതി​നെ​ന്തൊ​ക്കെ വേ​ഷ​മെ​ടു​ക്കേ​ണ്ടി​വ​ന്നു.

ആമ​യാ​യി​ട്ടി​ല്ലേ? മത്സ്യ​മാ​യി​ട്ടി​ല്ലേ? പന്നി​യാ​യി​ട്ടി​ല്ലേ? നര​സിം​ഹ​മാ​യി​ട്ടി​ല്ലേ? നി​ങ്ങ​ളെ​ന്താ മി​ണ്ടാ​ത്ത​തു്? എതി​രു​ണ്ടെ​ങ്കിൽ പറയണം.”

സദ​സ്സു് മി​ണ്ടി​യി​ല്ല. ദശാ​വ​താ​ര​കഥ വി​വ​രി​ക്കാൻ തു​ട​ങ്ങു​മ്പോൾ എതി​രു​ണ്ടെ​ന്നെ​ങ്ങി​നെ​പ​റ​യും.

“ഹി​ര​ണ്യ​നെ നി​ങ്ങൾ കേ​ട്ടി​ട്ടി​ല്ലേ? ഓ! ഭയ​ങ്ക​രൻ! പര​മ​ദു​ഷ്ടൻ. മഹാ​പാ​പി! അവനെ ഭഗവാൻ നി​ഗ്ര​ഹി​ച്ച​പ്പോൾ ജന​ങ്ങൾ ആഹ്ലാ​ദം​കൊ​ണ്ടു് മതി​മ​റ​ന്നു!

ഹി​ര​ണ്യൻ ചെയ്ത കു​റ്റ​മെ​ന്താ​യി​രു​ന്നു? നമ്മ​ളാ​രെ​ങ്കി​ലും അന്വേ​ഷി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടോ? ഇല്ല. നമു​ക്ക​തി​റി​ഞ്ഞി​ട്ടു പ്ര​യോ​ജ​ന​മി​ല്ല. ഒന്നു് നമു​ക്കൂ​ഹി​യ്ക്കാൻ കഴി​യും. ഇന്നു നമ്മു​ടെ ഇട​യി​ലെ ദു​ഷ്ട​ന്മാ​രു​ടെ പ്ര​വൃ​ത്തി​യു​മാ​യി തട്ടി​ച്ചു​നോ​ക്കു​മ്പോൾ ഹി​ര​ണ്യ​ന്റേ​തു് താ​ര​ത്മ്യേന നി​സ്സാ​ര​മാ​യി​രി​യ്ക്ക​ണം. ഹി​ര​ണ്യ​നേ​ക്കാൾ ഭയ​ങ്ക​ര​ന്മാ​രായ മനു​ഷ്യർ ഇന്നു് നമ്മു​ടെ ഇട​യി​ലി​ല്ലേ? ഇല്ലെ​ന്നു് പറ​യാ​നാ​വു​മോ?”

ആവു​മെ​ങ്കിൽ പറ​യ​ട്ടെ എന്ന മട്ടിൽ കു​ഞ്ചു​ണ്ണി തെ​ല്ലിട മി​ണ്ടാ​തെ നി​ന്നു. മേ​ശ​പ്പു​റ​ത്ത​ട​ച്ചു​വെ​ച്ച വെ​ള്ള​മെ​ടു​ത്തു് രണ്ടു കവിൾ അക​ത്താ​ക്കി. ജു​ബ്ബ​യു​ടെ അറ്റം​കൊ​ണ്ടു് മുഖം തു​ട​ച്ചു് തന്റെ മു​മ്പി​ലി​രി​യ്ക്കു​ന്ന​വ​രെ അമർ​ത്തി​യൊ​ന്നു നോ​ക്കി.

തു​ട​ക്ക​ത്തി​ലു​ള്ള ആവേശം ആറി​ത്ത​ണു​ത്തു് സദ​സ്സൊ​ന്നു് പാ​ക​പ്പെ​ട്ടി​ട്ടു​ണ്ടു്. വക​വ​രു​ത്തി​ക്ക​ള​യാ​മെ​ന്ന അഹ​ങ്കാ​ര​ത്തോ​ടെ കു​ഞ്ചു​ണ്ണി തു​ടർ​ന്നു.

“നി​ങ്ങൾ ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങ​ളാ​യ​തു​കൊ​ണ്ടു് ഭഗവാൻ ചരി​ത്രം വേ​ണ്ടു​വോ​ളം മന​സ്സി​ലാ​ക്കീ​ട്ടു​ണ്ടാ​വു​മെ​ന്നു് ഞാൻ വി​ശ്വ​സി​ക്കു​ന്നു. അതു​കൊ​ണ്ടു് അതൊ​ന്നും എടു​ത്തു​പ​റ​യാൻ ഞാ​നി​വി​ടെ ഉദ്ദേ​ശി​ക്കു​ന്നി​ല്ല. നമു​ക്കു ഹി​ര​ണ്യ​ന്റെ കാ​ര്യം തന്നെ​യെ​ടു​ക്കാം.

ഹി​ര​ണ്യൻ ചെയ്ത കു​റ്റ​മെ​ന്താ​യി​രു​ന്നു? ജന​ങ്ങൾ വി​ശ​ന്നു പൊ​രി​യു​മ്പോൾ അരി​യും നെ​ല്ലും പൂ​ഴ്ത്തി​വെ​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നോ? തീ​പ്പി​ടി​ച്ച വി​ല​യ്ക്കു അതൊ​ക്കെ വി​ല്പന നട​ത്തി പണം വാ​രി​ക്കൂ​ട്ടി​യി​രു​ന്നോ? ഭക്ഷ്യ​വ​സ്തു​ക്ക​ളിൽ മാ​യം​ചേർ​ത്തി​രു​ന്നോ? മു​ല​പ്പാ​ലി​ല്ലാ​ത്ത പി​ഞ്ചോ​മ​ന​കൾ​ക്കു ചു​ണ്ടു​ന​ന​യ്ക്കാ​നു​പ​യോ​ഗി​ക്കു​ന്ന ‘ബേ​ബി​ഫു​ഡ്’ കരി​ഞ്ച​ന്ത​യിൽ പൂ​ഴ്ത്തി​വെ​ച്ചു് കൃ​ത്രി​മ​ക്ഷാ​മം സൃ​ഷ്ടി​ച്ചി​രു​ന്നോ?

ഇല്ല. എന്റെ പരി​മി​ത​മായ പു​രാ​ണ​പ​രി​ച​യം വെ​ച്ചു് ഞാൻ തീർ​ത്തു പറ​യു​ന്നു. ഇല്ല.

ഇന്നോ? ഇന്നു നമ്മു​ടെ ഇട​യി​ലു​ള്ള അസു​ര​ന്മാർ എന്താ​ണു് ചെ​യ്യു​ന്ന​തു്? ഹി​ര​ണ്യ​നെ​ക്കാൾ നൂ​റു​മ​ട​ങ്ങു് പാ​പം​ചെ​യ്യു​ന്ന ദു​ഷ്ട​ന്മാ​ര​ല്ലേ അവർ? അവ​രു​ടെ കൊ​ടും​ച​തി​കൊ​ണ്ടു് നമ്മ​ള​നു​ഭ​വി​ക്കു​ന്ന ദു​രി​ത​ത്തി​ന്നു് വല കയ്യും കണ​ക്കു​മു​ണ്ടോ?”

ഇവി​ടെ​യെ​ത്തി​യ​പ്പോൾ കു​ഞ്ചു​ണ്ണി​യു​ടെ നാ​ക്കിൽ വൃ​ത്ത​മി​ല്ലാ​ക്ക​വി​ത​വ​ന്നു നൃ​ത്തം ചെ​യ്യാൻ തു​ട​ങ്ങി. എത്ര​യൊ​ക്കെ പണി​പ്പെ​ട്ടി​ട്ടും നി​യ​ന്ത്രി​ച്ചി​ട്ടും അവനെ തട​യാ​നൊ​ത്തി​ല്ല.

“കടയിൽ,
ചായപ്പൊടിയിൽ-​
ഈർ​ച്ച​പ്പൊ​ടി​ചേർ​ക്കും പടി നമ്മൾ
കല​ക്കി​ക്കു​ടി,
വയ​റു​ക​ടീ!
പൂ​ഴി​ത്ത​രി!
പഞ്ചാ​ര​യി​ലൊ​ത്തി​രി, വയറിൽ പൂത്തിരി-​
കത്തീ!
കത്തി​ക്കാ​ളീ, മാളീ, വി​വ​ശ​ത​യാ​ളീ
രോഗം!
നമ്മു​ടെ രോഗം, നാടിൻ ദു​ര്യോ​ഗം,
ദു​ഷ്ട​നു് ഭോഗം.”

കവി​ത​യ്ക്കു ശേഷം വി​ജ​യ​ഭാ​വ​ത്തിൽ തല​യു​യർ​ത്തി​പ്പി​ടി​ച്ചു് കു​ഞ്ചു​ണ്ണി നി​ന്നു. ജു​ബ്ബ​യു​ടെ പോ​ക്ക​റ്റിൽ കൈ തി​രു​കി​ക്ക​യ​റ്റി, വയറും നെ​ഞ്ചും മു​ന്നോ​ട്ടു തള്ളി ഉദ്ധ​ത​ഭാ​വ​ത്തിൽ സദ​സ്സി​നെ നോ​ക്കി.

സദ​സ്സു് മൃ​ത​പ്രാ​യം!

ഒരു ഡോ​സ്സു​കൂ​ടി കൊ​ടു​ത്താൽ എല്ലാം അവ​സാ​നി​ക്കു​മെ​ന്നു തീ​രു​മാ​നി​ച്ചു് ശബ്ദം കന​പ്പി​ച്ചു.

“നമ്മെ നി​ത്യ​രോ​ഗി​ക​ളും പട്ടി​ണി​ക്കാ​രു​മാ​ക്കു​ന്ന ഇന്നാ​ട്ടിൽ ഒരു പിടി അസു​ര​ന്മാർ ലക്ഷ​പ്ര​ഭു​ക്ക​ളാ​കു​ന്നു. അവർ​ക്കു് തേരും കു​തി​ര​യും കാ​ലാ​ളു​മു​ണ്ടു്. ഏതു സാ​മ്രാ​ജ്യം എപ്പോൾ വേ​ണ​മെ​ങ്കി​ലും അവർ​ക്കു് വെ​ട്ടി​പ്പി​ടി​യ്ക്കാം. പി​റ​ന്നു വീണ നാടു് അവർ​ക്കൊ​രു പ്ര​ശ്ന​മ​ല്ല. സഹ​ജീ​വി​ക​ളു​ടെ വേ​ദ​ന​യിൽ അവ​രാ​ന​ന്ദം​കൊ​ള്ളു​ന്നു. പാ​പ​പു​ണ്യ​ങ്ങ​ളെ​പ്പ​റ്റി അവർ​ക്കു ചി​ന്ത​യി​ല്ല. പണം പണം. അവർ​ക്കു് ഈശ്വ​രൻ​പോ​ലും പണ​ത്തി​ന്നു താ​ഴെ​യാ​ണു്!

പ്രി​യ​മു​ള്ള നാ​ട്ടു​കാ​രെ, ആരാ​യി​രു​ന്നു വാസു മു​ത​ലാ​ളി? ഇന്ന​യാ​ളു​ടെ നി​ല​യെ​ന്താ​ണു്? ഇക്കാ​ണു​ന്ന​ത​ത്ര​യും നേരായ മാർ​ഗ്ഗ​ത്തി​ലൂ​ടെ സമ്പാ​ദി​ച്ചു കൂ​ട്ടി​യ​താ​ണെ​ന്നു് നി​ങ്ങൾ​ക്ക​ഭി​പ്രാ​യ​മു​ണ്ടോ? വാസു മു​ത​ലാ​ളി പൂ​ഴ്ത്തി​വെ​പ്പു​കാ​ര​ന​ല്ലെ​ന്നു് പറ​യാ​നൊ​ക്കു​മോ? കരി​ഞ്ച​ന്ത​ക്കാ​ര​ന​ല്ലെ​ന്നു് പറ​യാ​നൊ​ക്കു​മോ? എന്താ മി​ണ്ടാ​ത്ത​തു്? നി​ങ്ങൾ​ക്ക​ങ്ങി​നെ പറയാൻ കഴി​യി​ല്ലെ​ന്നെ​നി​ക്കു​റ​പ്പു​ണ്ടു്.

ഹി​ര​ണ്യ​നേ​ക്കാൾ ദു​ഷ്ട​നായ വാ​സു​മു​ത​ലാ​ളി​യു​ടെ വീ​ട്ടിൽ ഈശ്വ​ര​വി​ശ്വാ​സി​കൾ കാ​ലു​കു​ത്താ​ന​റ​യ്ക്കും. ഒരു സി​ദ്ധ​ന്റെ പേരിൽ നി​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാ​വ​രും അവിടെ പോ​കു​ന്നു. ഇതു് ഭക്തി​യാ​ണോ? ഇതു​കൊ​ണ്ടു് മു​ക്തി നേ​ടാ​മെ​ന്നു് നി​ങ്ങൾ വി​ശ്വ​സി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടോ?”

സദ​സ്സിൽ മു​റു​മു​റു​പ്പു്. കു​ഞ്ചു​ണ്ണി ശ്ര​ദ്ധി​ച്ചി​ല്ല.

“ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങൾ കരി​ഞ്ച​ന്ത​ക്കാ​ര​ന്റെ ചേ​രി​യി​ലെ​ന്നു് ഞാ​നി​പ്പോ​ഴും പറ​യു​ന്നു. ഇനി​യും പറയും. അതി​ലെ​ന്താ​ണു് തെ​റ്റു്? ഇന്നു​വ​രെ തെ​ളി​വി​ല്ലാ​ത്ത കാ​ര്യ​ങ്ങ​ളൊ​ന്നും ഞാൻ പറ​ഞ്ഞി​ട്ടി​ല്ല.”

സദ​സ്സിൽ മു​റു​മു​റു​പ്പു് വർ​ദ്ധി​ക്കു​ന്നു. ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ കണ്ണു് ചു​വ​ക്കു​ന്നു.

“സി​ദ്ധ​നും അവ​ധൂ​ത​നു​മൊ​ന്നും വാ​സു​മു​ത​ലാ​ളി​യു​ടെ വീ​ട്ടിൽ കയ​റി​ല്ല. ആ പടി​യ്ക്ക​ലൂ​ടെ വഴി പോ​വി​ല്ല, ആ പടി കട​ക്കാൻ ചെ​കു​ത്താ​നും കു​റ​ഞ്ഞൊ​ന്നാ​ലോ​ചി​ക്കും.”

സദ​സ്സി​ന്റെ പ്ര​തി​ക​ര​ണം സൂ​ക്ഷി​ച്ചു ശ്ര​ദ്ധി​ക്കു​ന്ന നേ​താ​ക്ക​ന്മാർ​ക്കു് ആസ​ന്ന​മാ​യൊ​രു പൊ​ട്ടി​ത്തെ​റി​യു​ടെ വി​ങ്ങ​ല​നു​ഭ​വ​പ്പെ​ടു​ന്നു. കു​ഞ്ചു​ണ്ണി രണ്ടും കല്പി​ച്ചു് അവ​സാ​ന​ത്തെ തല്ലി​നു് തയ്യാ​റെ​ടു​ക്കു​ന്നു.

“അതു​കൊ​ണ്ടു്, എന്റെ നാ​ട്ടു​കാ​രെ, ഞാ​നു​റ​പ്പി​ച്ചു പറ​യു​ന്നു പര​മാ​ന​ന്ദ യോ​ഗീ​ശ്വ​രൻ സി​ദ്ധ​നോ അവ​ധൂ​ത​നോ അല്ല. വെറും കപ​ട​യോ​ഗി. കരി​ഞ്ച​ന്ത​യ്ക്ക​രു​നി​ല്ക്കു​ന്ന കള്ള​സ്സ​ന്യാ​സി.”

ഹരഹരോ ഹര!

ക്ഷു​ഭി​ത​രായ ഭക്ത​ജ​ന​ങ്ങൾ പ്ര​സം​ഗ​മ​ണ്ഡ​പ​ത്തി​ലേ​ക്കു തള്ളി​ക്ക​യ​റി. കു​ഞ്ചു​ണ്ണി പിൻ​പു​റ​ത്തെ വാ​തി​ലി​ലൂ​ടെ പു​റ​ത്തു ചാടി ഓടി. ഓട്ട​ത്തിൽ ഇന്നോ​ളം കു​ഞ്ചു​ണ്ണി​യെ ആരും ജയി​ച്ചി​ട്ടി​ല്ല.

അങ്ങി​നെ സം​ഭ​വ​ങ്ങൾ​ക്കു് പി​രി​മു​റു​ക്കം കൂ​ടി​ക്കൊ​ണ്ടു വരു​മ്പോൾ ഒരു വാർ​ത്താ ജല​പ്ര​വാ​ഹം വാ​സു​മു​ത​ലാ​ളി​യു​ടെ ബങ്ക്ളാ​വിൽ​നി​ന്നു് ഉഴ​റി​പ്പാ​ഞ്ഞു വന്നു് നഗ​ര​വാ​സി​ക​ളെ മു​ക്കി​ക്ക​ള​ഞ്ഞു. മു​ന്ന​റി​യി​പ്പു കൂ​ടാ​തെ റി​സർ​വോ​യർ തു​റ​ന്നു​വി​ട്ട​പോ​ലെ.

നഗ​ര​വാ​സി​കൾ​ക്കു വീർ​പ്പു​മു​ട്ടി, കയ​ത്തിൽ കാ​ലു​റ​ക്കാ​തെ​യാ​യി!

എല്ലാ പത്ര​ങ്ങ​ളും ആ വാർ​ത്ത മു​ഖ്യ​സ്ഥാ​ന​ത്തിൽ പകർ​ത്തി.

“യോ​ഗീ​ശ്വ​രൻ സം​സാ​രി​യ്ക്കു​ന്നു!”

“പന്ത്ര​ണ്ടു വർ​ഷ​ത്തെ നീണ്ട മൗ​ന​വ്ര​തം പര​മാ​ന​ന്ദ​യോ​ഗീ​ശ്വ​രൻ സമാ​പി​യ്ക്കു​ന്നു.”

വാർ​ത്ത പു​റ​ത്തു വി​ട്ട​പ്പോൾ, വരാ​നി​രി​ക്കു​ന്ന ക്ര​മാ​തീ​ത​മായ ജന​ത്തി​ര​ക്കു വാ​സു​മു​ത​ലാ​ളി കണ​ക്കി​ലെ​ടു​ത്തു. കൂ​ടു​തൽ ജന​ങ്ങ​ളെ ഭജ​ന​യിൽ പങ്കെ​ടു​പ്പി​ക്കാ​നു​ള്ള സൗ​ക​ര്യ​മു​ണ്ടാ​ക്ക​ലാ​യി​രു​ന്നു പി​ന്ന​ത്തെ ജോലി. ബങ്ക്ളാ​വി​ന്റെ മു​ക​ളി​ല​ത്തെ നി​ല​യിൽ​നി​ന്നു് ഭജന മു​റ്റ​ത്തേ​ക്കു മാ​റ്റാൻ തീ​രു​മാ​നി​ച്ചു. അതി​ന്നു​വേ​ണ്ടി മു​റ്റ​ത്തു് വലിയ പന്ത​ലി​ട്ടു വി​താ​നി​ച്ചു. നട​വ​ഴി​യി​ലും തൊ​ടി​യി​ലും ആളു​കൾ​ക്കി​രി​ക്കാ​നു​ള്ള സൗ​ക​ര്യ​മു​ണ്ടാ​ക്കി. നി​ര​ത്തി​ന്റെ മറു​വ​ശ​ത്തു​ള്ള പു​റ​മ്പോ​ക്കു സ്ഥലം കാടു ചെ​ത്തി തെ​ളി​യി​ച്ച​പ്പോൾ കാ​റു​കൾ പാർ​ക്കു​ചെ​യ്യാൻ വേ​ണ്ട​ത്ര സ്ഥലം കി​ട്ടി.

ഒരു മഹോ​ത്സ​വ​ത്തി​നെ​ന്ന​പോ​ലെ വി​പു​ല​മായ ഒരു​ക്ക​ങ്ങൾ മു​ഴു​വ​നും നട​ന്നു​ക​ഴി​ഞ്ഞ​പ്പോൾ ഒരി​യ്ക്കൽ​കൂ​ടി റി​സർ​വോ​യർ തു​റ​ന്നു​വി​ട്ടു.

“യോ​ഗീ​ശ്വ​രൻ രോ​ഗി​ക​ളെ അനു​ഗ്ര​ഹി​ക്കാ​മെ​ന്നു് സദയം സമ്മ​തി​ച്ചി​രി​യ്ക്കു​ന്നു.”

എങ്ങും ആഹ്ലാ​ദ​പ്ര​ക​ട​നം! മഹാ​ഭാ​ഗ്യ​ങ്ങൾ വഴി​ക്കു​വ​ഴി നഗ​ര​വാ​സി​ക​ളെ അനു​ഗ്ര​ഹി​യ്ക്കാ​നെ​ത്തു​ന്നു!

പക്ഷെ, മറ്റൊ​രു പി​ശ​കു് മറു​ഭാ​ഗ​ത്തു് തല​യു​യർ​ത്താൻ തു​ട​ങ്ങി. യോ​ഗീ​ശ്വ​രൻ രോ​ഗി​ക​ളെ പരി​ശോ​ധി​ച്ചു് ചി​കി​ത്സ നിർ​ദ്ദേ​ശി​ക്കാൻ തീ​രു​മാ​നി​ച്ച വി​വ​ര​മ​റി​ഞ്ഞ​പ്പോൾ നഗ​ര​വാ​സി​കൾ​ക്കു് മു​ഴു​വ​നും ഒന്ന​ല്ലെ​ങ്കിൽ മറ്റൊ​രു രോ​ഗ​മു​ണ്ടു്. തല​വേ​ദന, നെ​ഞ്ചു​വേ​ദന, കാ​സ​ശ്വാ​സം, ഞര​മ്പു തളർ​ച്ച, വാ​ത​ക്ക​ട​ച്ചിൽ, വയ​റു​വേ​ദന.

എല്ലാ​വർ​ക്കു​മു​ണ്ടു് രോഗം! എല്ലാ​വർ​ക്കും യോ​ഗീ​ശ്വ​ര​നെ സമീ​പി​യ്ക്ക​ണം.

അഡ്വാൻ​സ് ബു​ക്കി​ങ്ങി​ന്നു് ജന​ങ്ങൾ വാ​സു​മു​ത​ലാ​ളി​യെ സമീ​പി​ച്ചു.

പാ​ണ്ടി​ക​ശാ​ല​യി​ലും ബങ്ക്ളാ​വി​ലും നീണ്ട ‘ക്യൂ’ പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​പ്പെ​ട്ടു. വാ​സു​മു​ത​ലാ​ളി​യു​ടെ സൗ​ക​ര്യ​വും കാ​ത്തു നി​ല്ക്കു​ന്ന​വ​രിൽ ലക്ഷ​പ്ര​ഭു​വും എര​പ്പാ​ളി​യു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു! മേ​ലു​ദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​നും കീ​ഴു​ദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​നു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു!

വാ​സു​മു​ത​ലാ​ളി ഒട്ടും അസ​ഹി​ഷ്ണത കാ​ണി​യ്ക്കാ​തെ ശാ​ന്ത​മാ​യി. ആത്മീയ തേ​ജ​സു് മു​ഖ​ത്തു പ്ര​ദർ​ശി​പ്പി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു് എല്ലാ​വർ​ക്കും ഒരേ മറു​പ​ടി നല്കി.

“എല്ലാം അവി​ടു​ത്തെ കാ​രു​ണ്യം! അനു​ഗ്ര​ഹം! എനി​ക്കൊ​ന്നും മുൻ​കൂ​ട്ടി പറ​യാ​നോ നി​ശ്ച​യി​ക്കാ​നോ വയ്യ! തൃ​പ്പാ​ദ​ങ്ങൾ അപ്പ​പ്പോൾ തോ​ന്നു​ന്ന​തു് ചെ​യ്യു​ന്നു. ഞാൻ എളി​യൊ​രു ദൃ​ക്സാ​ക്ഷി മാ​ത്രം. വന്നോ​ളു, കാൽ​ക്കൽ നമ​സ്ക​രി​ച്ചോ​ളു, അനു​ഗ്ര​ഹം വാ​ങ്ങി​ക്കോ​ളു. ഇതിൽ കവി​ഞ്ഞൊ​ന്നും എനി​ക്കു പറ​യാ​നി​ല്ല.”

മൗ​ന​വ്രത സമാ​പ​ന​ത്തി​നു​ള്ള ദിവസം പ്ര​ഖ്യാ​പി​ച്ചു. മഹാ​ല​യാ​മാ​വാ​സി നാളിൽ! അന്നാ​ണ​ല്ലൊ നവ​രാ​ത്രി​യു​ടെ തു​ട​ക്കം.

മഹാ​ന​ഗ​ര​ത്തി​ലെ പണ്ഡി​ത​ന്മാർ ചേർ​ന്നു് അന്നൊ​രു മത​മ​ഹാ​സ​മ്മേ​ള​നം ചേ​രു​മെ​ന്നും സമ്മേ​ള​ന​ത്തിൽ യോ​ഗി​വ​ര്യ​ന്റെ സാ​ന്നി​ദ്ധ്യ​മു​ണ്ടാ​വു​മെ​ന്നും പ്ര​ഖ്യാ​പ​ന​മു​ണ്ടാ​യി!

“പ്ര​മാ​ദം”

തു​ടർ​ന്നു മറ്റൊ​രു പ്ര​ഖ്യാ​പ​നം വരു​ന്നു.

നാ​ട്ടു​വൈ​ദ്യ​സ​മ്മേ​ള​നം!

മത​സ​മ്മേ​ള​ന​ത്തെ​ത്തു​ടർ​ന്നു് അവി​ടെ​വെ​ച്ചു തന്നെ നാ​ട്ടു​വൈ​ദ്യ​സ​മ്മേ​ള​നം നട​ക്കു​ന്നു. സമ്മേ​ള​നം ഒരു വി​ള​ക്കു കൊ​ളു​ത്തി​ക്കൊ​ണ്ടു് യോ​ഗീ​ശ്വ​രൻ ഉദ്ഘാ​ട​നം ചെ​യു​ന്നു.

നാ​ട്ടു​മ​രു​ന്നു​ക​ളെ​ക്കു​റി​ച്ചും നാ​ട്ടു​ചി​കി​ത്സാ സമ്പ്ര​ദാ​യ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചും സമ്മേ​ള​ന​ത്തിൽ വി​പു​ല​മാർ​ന്ന ചർച്ച നട​ക്കും. ഉട​നീ​ളം യോ​ഗീ​ശ്വ​രൻ തന്റെ സാ​ന്നി​ദ്ധ്യം​കൊ​ണ്ടു് സമ്മേ​ള​ന​ത്തെ അനു​ഗ്ര​ഹി​ക്കും! മഹാ​പ്ര​മാ​ദം.

എങ്ങും ഉത്സാ​ഹം എങ്ങും തി​ര​ക്കു്!

നവ​രാ​ത്രി കാ​ല​ത്തി​ന്റെ മൂ​ടൽ​മ​ഞ്ഞി​നൊ​പ്പം ആദ്ധ്യാ​ത്മിക തേ​ജ​സ്സും മഹാ​ന​ഗ​ര​ത്തെ പൊ​തി​ഞ്ഞു നി​ന്നു.

എല്ലാ വീ​ടു​ക​ളി​ലും ചന്ദ​ന​ത്തി​രി​യെ​രി​ഞ്ഞു.

കർ​പ്പൂ​രം കത്തി.

കർ​പ്പൂ​ര​ത്തി​ന്റെ​യും ചന്ദ​ന​ത്തി​രി​യു​ടെ​യും ഗന്ധ​ത്തിൽ മാ​മ്പൂ​മ​ണം മു​ങ്ങി​പ്പോ​യി.

Colophon

Title: Ashwahridayam (ml: അശ്വ​ഹൃ​ദ​യം).

Author(s): Thikkodiyan.

First publication details: Navakerala Co-op. Publishing House; Kozhikode, Kerala; 1; 1969.

Deafult language: ml, Malayalam.

Keywords: Novel, Thikkodiyan, തി​ക്കോ​ടി​യൻ, അശ്വ​ഹൃ​ദ​യം, Open Access Publishing, Malayalam, Sayahna Foundation, Free Software, XML.

Digital Publisher: Sayahna Foundation; JWRA 34, Jagthy; Trivandrum 695014; India.

Date: October 31, 2022.

Credits: The text of the original item is copyrighted to the author/inheritors. The text encoding and editorial notes were created and​/or prepared by the Sayahna Foundation and are licensed under a Creative Commons Attribution By ShareAlike 4​.0 International License (CC BY-SA 4​.0). Any reuse of the material should credit the Sayahna Foundation and must be shared under the same terms.

Cover: Conquest of the Mountain, an oil on cotton painting by Paul Klee (1879–1940). The image is taken from Wikimedia Commons and is gratefully acknowledged.

Production history: Data entry: Staffers at River Valley; Typesetter: CVR; Digitizer: PK Ashok; Encoding: CVR.

Production notes: The entire document processing has been done in a computer running GNU/Linux operating system and TeX and friends. The PDF has been generated using XeLaTeX from TeXLive distribution 2021 using Ithal (ഇതൾ), an online framework for text formatting. The TEI (P5) encoded XML has been generated from the same LaTeX sources using LuaLaTeX. HTML version has been generated from XML using XSLT stylesheet (sfn-​tei-html.xsl) developed by CV Radhakrkishnan.

Fonts: The basefont used in PDF and HTML versions is RIT Rachana authored by KH Hussain, et al., and maintained by the Rachana Institute of Typography. The font used for Latin script is Linux Libertine developed by Phillip Poll.

Web site: Maintained by KV Rajeesh.

Download document sources in TEI encoded XML format.

Download PDF.