വിശ്വാമിത്രപുത്രൻ മധുച്ഛന്ദസ്സ് ഋഷി; ഗായത്രി ഛന്ദസ്സ്; അഗ്നി ദേവത.
തീർച്ചയായ,ധ്വരമതു ചെന്നുചേരുന്നു ദേവരിൽ! 4
[1] ഋത്വിക്ക്–യജമാനനാല്‍ വരിയ്ക്കപ്പെട്ടു യാഗകർമ്മങ്ങൾ ചെയ്യുന്ന ആൾ. ദേവകളുടെ യാഗങ്ങളില്‍ അഗ്നിയത്രേ, ഹോതാവെന്ന ഋത്വിക്ക്. സുതരാം = ഏററവും. രത്നധാരി = രത്നങ്ങൾ കയ്യിലുള്ളവൻ; അല്ലെങ്കിൽ രത്നപോഷകന്‍.
[2] പുരാണര്‍ഷിമാര്‍ = പണ്ടേത്തെ ഋഷിമാർ. ആവാഹിയ്ക്ക = മന്ത്രം കൊണ്ടു വരുത്തുക. നേർക്ക് = നേരെ.
[3] വീരജനപ്പരപ്പ് = വളരെ വീരജനങ്ങൾ. ധനമുണ്ടായാൽ, വീരരായ ആൾക്കാരെ നിയമിയ്ക്കാം; സല്‍ക്കര്‍മ്മംകൊണ്ടു വീരസന്താനങ്ങളെ ജനിപ്പിയ്ക്കാം. നേടുന്നു എന്ന ക്രിയയ്ക്കു കർത്തൃപദമായി യജമാനന്‍ (യാഗംചെയ്യുന്ന ആൾ) എന്ന പദം അധ്യാഹരിയ്ക്കണം.
[5] അതിതരാം = ഏറ്റവും. ചിത്രകീർത്തി = വിവിധയശസ്സുകളുള്ളവൻ. കവിക്രതു = കടന്ന ബുദ്ധി, അല്ലെങ്കില്‍ കർമ്മം, ഉള്ളവന്‍.
[6] പ്രദാതാവ്–ഹവിസ്സിനെ നല്കിയ യജമാനന്‍. അംഗിരസ്സ് = അംഗാര(കനൽ)രൂപൻ; അംഗിരസ്സ് എന്ന ഋഷിയുടെ വംശത്തില്‍ ജനിച്ചവന്‍. അതവിടുത്തെയ്ക്കുതന്നെയാം–നന്മ (സമ്പത്ത്) ഉണ്ടായാല്‍ പ്രദാതാവു പിന്നെയും യജ്ഞം ചെയ്ത് അങ്ങയെ സുഖിതനാക്കുമല്ലോ. നിയതം = തീർച്ചയായും.
[7] ഹൃത്ത് = മനസ്സ്.
[8] അധ്വരങ്ങൾ യാഗങ്ങൾ. മുകളിലെ പദ്യത്തിലുള്ള അങ്ങയെ എന്ന പദത്തിന്റെ വിശേഷണങ്ങളാണ്, ഈ പദ്യത്തിലെ ദ്വിതീയാന്തപദങ്ങളൊക്കെ. സ്വസ്ഥാനേ–യാഗശാലയിൽ. വർദ്ധമാനൻ = വളരുന്നവൻ.
[9] സുപ്രാപൻ = സുഖേന പ്രാപിയ്ക്കപ്പെടാവുന്നവന്‍. അച്ഛന്റെ അടുക്കല്‍ മകന്ന് എപ്പോഴും എങ്ങിനെയും ചെല്ലാമല്ലോ; അച്ഛൻ മകനൊന്നിച്ചു വസിക്കുകയും ചെയ്ക്കും. നല്ല് = നന്മ.
മധുച്ഛന്ദസ്സ് ഋഷി; ഗായത്രി ഛന്ദസ്സ്; വായുവും ഇന്ദ്രവായുക്കളും മിത്രാവരുണന്മാരും ദേവതകൾ.
വിളിയ്ക്കുന്നേൻ, മഴ പൊഴിപ്പോരാമിയ്യിരുപേരെ ഞാന്‍. 7
[1] സോമം–സോമലത പിഴിഞ്ഞെടുത്ത നീർ. സുസംസ്കൃതം = വെടുപ്പു വരുത്തപ്പെട്ടത്.
[2] അഹർവേദികൾ–ഒരു പകല്‍കൊണ്ടവസാനിയ്ക്കുന്ന യാഗത്തിന്ന് അഹസ്സ് എന്നത്രേ പേർ; യാഗച്ചടങ്ങറിയുന്നവര്‍. വാഴ്ത്തികൾ = സ്തോതാക്കൾ. ഉക്ഥം–ശസ്ത്രമെന്ന ഒരു തരം സ്തോത്രം.
[3] അനേകഗാമി = വളരെ ആളുകളില്‍ (സോമം നല്‍കുന്നവരിലൊക്കെ)ചെല്ലുന്നത്. അഭിനന്ദനഭാഷിതം–‘ഹേ യജമാന, ഭവാൻ തന്ന സോമം ഞാൻ കുടിയ്ക്കാ’മെന്നു വായു കൊണ്ടാടും.
[4] ചോറുമായ്–ഞങ്ങൾക്കു തരാൻ അന്നംവുംകൊണ്ട്.
[5] സാന്നഹവിസ്സക്തന്‍മാര്‍ = അന്നത്തോടുകൂടിയ ഹവിസ്സില്‍ തല്‍പരന്മാര്‍. നീര്–സോമരസം. അഞ്ജസാ = വേഗത്തില്‍.
[6] പിഴിഞ്ഞുവെച്ചോനില്‍–സോമനീർ തയ്യാറാക്കിയ യജമാനന്റെ അടുക്കൽ. സുശക്തരേ = സാമര്‍ത്ഥ്യശാലികളേ; വായ്വിന്ദ്രന്മാരോടുള്ള സംബുദ്ധി.
[8] മിത്രാവരുണർ = മിത്രനും വരുണനും. ഋതശബ്ദത്തിന്നു വെള്ളം, സത്യം, യജ്ഞം എന്നു മൂന്നർത്ഥങ്ങളുണ്ട്; മൂന്നും ഇവിടെ ചേരും. നിങ്ങൾ ഈ യജ്ഞത്തിലെങ്ങും പെരുമാറുന്നുണ്ട്. സത്യത്താല്‍–കർമ്മത്തിന്നു ഫലം കൊടുക്കണമെന്ന ദൃഢവ്യവസ്ഥനിമിത്തം.
[9] മേധാഢ്യര്‍ = മേധ (ആശുഗ്രഹണബുദ്ധി) ഏറിയവര്‍. അനേകർക്കായ് = ബഹുജനോപകാരാർത്ഥം. ബഹുമന്ദിരര്‍ = വളരെ ഗൃഹങ്ങളുള്ളവര്‍; വളരെ യാഗശാലകളില്‍ (ആവാഹിയ്ക്കപെട്ടു) ചെന്നു വസിയ്ക്കുന്നവര്‍. കർമ്മവും കെല്പും വായ്ക്കാന്‍ മിത്രാവരുണന്മാര്‍ അനുഗ്രഹിക്കണം.
ഋഷിച്ഛന്ദസ്സുകൾ മുമ്പേത്തവ; അശ്വിനികളും, ഇന്ദ്രനും, വിശ്വദേവകളും, സരസ്വതിയും ദേവതകൾ.
നീര്‍ചേർത്ത സോമനീർ ദർഭച്ചാർത്തില്‍ വെച്ചതെടുക്കുവാൻ! 3
നിന്നെക്കൊതിച്ചിരിയ്ക്കുന്നൂ ചിത്രഭാനോ, സദാ ശുചി! 4
വന്നാലും, നീരു പിഴിയുമൃത്വിക്കിൻ സ്തുതി കേൾക്കുവാൻ! 5
[1] പീനഭുജര്‍ = തടിച്ചുരുണ്ട കൈകളോടുകൂടിയവര്‍. ശുഭപാലര്‍–സല്‍കർമ്മത്തെ രക്ഷിയ്ക്കുന്നവർ.
[2] ഭൂരിക്രിയര്‍–ബഹുകർമ്മാക്കൾ. ധൃഷ്ടശീലര്‍ = കൂസലില്ലാത്തവര്‍. പായുന്ന–എങ്ങും തടവില്ലാത്ത. നാഥര്‍ = നേതാക്കൾ. മൊഴി–സ്തുതി.
[3] രുദ്രവിക്രാന്തർ = കരയിയ്ക്കുന്ന (ശത്രുക്കളെ ദുഃഖിപ്പിയ്ക്കുന്ന) വിക്രമമുള്ളവര്‍. നാസത്യദസ്രർ = അസത്യമില്ലാത്തവരും, രോഗങ്ങളെ ശമിപ്പിയ്ക്കുന്നവരും. നാസത്യപദവും ദസ്രപദവും അശ്വിപര്യായങ്ങളാണ്. സ്വർഗ്ഗവൈദ്യന്മാരത്രേ, അശ്വികളിരുവരും. നീർ = വെള്ളം. ദർഭച്ചാര്‍ത്ത് = ദർഭപ്പുല്ലുകൾ വിരിച്ചത്.
[4] ചിത്രഭാനു = വിചിത്രപ്രകാശന്‍. ശുചി = പരിശുദ്ധം. വിരൽകളാല്‍–ഋത്വിക്കുകളുടെ കൈവിരലുകളാല്‍. നീര്–സോമരസം.
[5] ഉല്‍പ്രജ്ഞന്മാര്‍ = ഉയർന്ന ബുദ്ധിയുള്ളവര്‍; ഋത്വിക്കുകൾ.
[6] സോമകർമ്മം = സോമയാഗം. അന്നം–ഹവിസ്സ്.
[7] വിശ്വദേവകൾ–ദേവവർഗ്ഗത്തിലെ ഒരു കൂട്ടര്‍. നരധാരകര്‍ = മനുഷ്യരെ നിലനിർത്തുന്നവര്‍. പാലകർ = രക്ഷിതാക്കൾ. സോമനീര്‍ നല്കുന്നവന്‍–യജമാനൻ.
[8] വൃഷ്ടിപ്രദര്‍–മഴ തരുന്നവര്‍, പെയ്യിക്കുന്നവര്‍. അഹസ്സ്-പകല്‍.
[9] ഏഹിമായാസ്സുകൾ–വിശ്വദേവകളുടെ മറെറാരു പേര്‍: വെള്ളത്തില്‍ മുങ്ങിയ സൌചീകനെന്ന അഗ്നിയോട്, ‘ഏഹി (വരിക) മാ യാസീഃ’ (പോകരുത്) എന്നു പറഞ്ഞതിനാലത്രേ, ഈ പേര്‍ വന്നത്. അപക്ഷയര്‍ = ക്ഷയരഹിതർ,മേധം-യാഗം. ധനവാഹികൾ = ധനത്തെ വഹിയ്ക്കുന്നവർ.
[10] അസ്മദ്യജ്ഞം–നമ്മുടെ യാഗം. ധനകാരണഭൂത–കർമ്മഫലമായ ധനം കൊടുക്കുന്നവൾ. സരസ്വതി സ്വയം വെച്ചുണ്ടാക്കിയ അന്നങ്ങൾ ആളുകൾക്കു കൊടുത്തു, യാഗം നടത്തിത്തരട്ടെ.
[11] സൂനൃതങ്ങൾ = സത്യവും പ്രിയവുമായ വാക്കുകൾ. സുപ്രജ്ഞര്‍ = സുമതികൾ.
[12] സരസ്വതിയുടെ നദീരൂപമാണിതില്‍.
ഋഷിച്ഛന്ദസ്സുകൾ മുമ്പേത്തവ; ഇന്ദ്രൻ ദേവത.
നന്നായ്ച്ചുരത്തും പശുവെക്കറവിന്നെന്നപോലവേ. 1
ചോദിയ്ക്കുക; വരം നല്കുമല്ലോ, നിൻകൂട്ടുകാർക്കവൻ.’ 4
അന്നം നിവേദിച്ചീടാവൂ, ഞങ്ങൾ വിത്താര്‍ജ്ജനത്തിനായ്! 9
[1] സല്‍ക്കർമ്മവാനെ–ഇന്ദ്രനെ. പശു-പയ്യ്.
[2] സേവിയ്ക്ക = കുടിച്ചാലും. സോമപൻ = സോമനീര്‍ കുടിയ്ക്കുന്നവൻ. ധനി = ധനവാന്‍.
[3] പിമ്പ്–അങ്ങു സോമപാനം ചെയ്തതിന്നുശേഷം. നിന്നന്തേവാസിശിഷ്ടരാൽ = അങ്ങയ്ക്ക് ഏററവും അടുത്തവരായ സജ്ജനങ്ങൾവഴിയായി. ഞങ്ങൾ അങ്ങയെ മനസ്സിലാക്കും. ഞങ്ങളെക്കവിച്ച്–ഞങ്ങളോടു പറയുന്നതിലധികം. എങ്ങും ചൊല്ലായ്ക–ആരോടും അങ്ങയുടെ സ്വരൂപം പറയരുത്.
[4] യജമാനനോടു ഹോതാവു പറയുന്നു: ദ്രോഹമേല്ക്കാത്ത–ഇന്ദ്രനെ ദ്രോഹിയ്ക്ക ആർക്കും ശക്യമല്ല. വിജ്ഞനെ ചോദിയ്ക്കുക–‘ഈ ഹോതാവു വേണ്ടതിൻവിധം കർമ്മങ്ങൾ ചെയ്യുന്നില്ലേ?’ എന്ന്, എന്റെ അഭിജ്ഞതയെ അന്വേഷിച്ചു നോക്കുക; അപ്പോളറിയാം, എന്റെ വിദഗ്ദ്ധതയും, അതില്‍ ഇന്ദ്രന്നുണ്ടായ പ്രീതിയും.
[5] ഋത്വിക്കുകളോട്: സ്തുതിപ്പിൻ–ഇന്ദ്രനെ. മററിടംപോലും–ഇവിടെ നിന്നുമാത്രം വിട്ടുപോയാല്‍ പോരാ.
[6] ചൊല്ക–ചൊല്ലുമാറാകട്ടെ. ഇന്ദ്രസുഖങ്ങൾ–ഇന്ദ്രപ്രസാദത്താല്‍ ലഭിച്ച സുഖങ്ങൾ.
[7] യഷ്ടാവിനോട്: വ്യാപ്തൻ–സർവയാഗവ്യാപിയായ ഇന്ദ്രൻ. യജ്ഞഭൂതി-യജ്ഞത്തിന്റെ സമ്പത്തായിട്ടുള്ളത്. ഹർഷപ്രദന്ന്–യജമാനർക്കു സന്തോഷം കൊടുക്കുന്ന ഇന്ദ്രന്ന്. ഇഷ്ടൻ = തോഴൻ. കർമ്മാപ്തം-മൂന്നു സവനങ്ങളിലും ചേരുന്നത്. ഇതു–സോമനീർ; ചൂണ്ടിക്കാട്ടി പറഞ്ഞതാണ്.
[8] ഇതു–സോമം. വൃത്രന്മാർ–വൃത്രാസുരാദിശത്രുക്കൾ. തൻപടയാളി–സ്വഭക്തനായ ഭടൻ; ജാത്യേകവചനമാണ്, ഭടന്മാര്‍.
[9] അന്നം–ഹവിസ്സ്. വിത്താർജ്ജനത്തിനായ്–അങ്ങയുടെ പ്രസാദത്താല്‍ സമ്പത്തു നേടാൻ വേണ്ടി.
[10] ഋത്വിക്കുകളോട്: സഖാവ്–സുഹൃത്തെന്നപോലെ പ്രിയന്‍. കർമ്മസംപൂരകൻ = കർമ്മത്തെ വഴിപോലെ പൂരിപ്പിയ്ക്കുന്നവൻ. ഇന്ദ്രന്നായ് = ഇന്ദ്രനെ ഉദ്ദേശിച്ച്.
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ.
അടുക്കുകില്ലടരിലാ,യിന്ദ്രന്നായിട്ടു പാടുവിൻ!4
[1] സ്തോമം–സ്തോത്രം. സഖാക്കൾ–ഋത്വിക്കുകൾ.
[2] ഇഹ–ഈ യജ്ഞത്തില്‍. പാടുവിൻ എന്ന ക്രിയാപദം അധ്യാഹരിയ്ക്കണം.
[3] അവനേ-അവൻ (ഇന്ദ്രൻ) തന്നെ. യോഗം–അലബ്ധലാഭം. ബുദ്ധി-ജ്ഞാനം.
[5] നീര്–സോമരസം. നുകരുന്നവങ്കല്‍, ഇന്ദ്രന്റെ അടുക്കല്‍. അമറേത്ത്–ഭോജനം; ‘ആചാര’ഭാഷ.
[6] മൂപ്പു്–ദേവകളില്‍ കാരണവസ്ഥാനം. വൃദ്ധൻ–ഉത്സാഹം വർദ്ധിച്ചവൻ. ക്രതുശബ്ദത്തിന്നു കർമ്മമെന്നും ബുദ്ധിയെന്നും അർത്ഥമുണ്ട്.
[7] വ്യാപ്തങ്ങൾ–മൂന്നു സവനങ്ങളിലും ചേർന്നിരിയ്ക്കുന്നവ. ഇന്ദ്രനേ–ഹേ ഇന്ദ്ര. പ്രചേതസ്സ്–മികച്ച ജ്ഞാനമുള്ളവൻ.
[8] പ്രീതന്‍ എന്ന പദം രണ്ടാംപാദത്തിലുമെടുക്കണം.
[9] സർവപൌരുഷദായകം = എല്ലാപ്പൌരുഷങ്ങളേയും കൊടുക്കുന്നത്; അന്നത്തിന്റെ (ഹവിസ്സിന്റെ) വിശേഷണം.
[10] നുത്യർഹ = സ്തുത്യ. വധത്തെ–ഞങ്ങളില്‍ പ്രയോഗിയ്ക്കപ്പെടുന്ന ഹിംസയെ. ശക്തൻ-കഴിവുള്ളവൻ.
ഋഷിച്ഛന്ദസ്സുകൾ മുമ്പേത്തവ; ഇന്ദ്രനും മരുത്തുക്കളും ദേവതകൾ.
ചേർന്നിട്ടല്ലോ വീണ്ടെടുത്തൂ, ഗുഹയില്‍പ്പെട്ട ഗോക്കളെ. 5
വരികി;–ങ്ങുണ്ടു പാടുന്നൂ പരിതോവ്യാപ്തമേ, സ്തുതി. 9
ഇരക്കുന്ന നമുക്കിന്ദ്രൻ കല്പിച്ചേകേണമേ ധനം! 10
[1] അവൻ (ഇന്ദ്രൻ) ത്രിലോകവാസികളാല്‍ യജ്ഞങ്ങളിലൊക്കെ സൂര്യനും അഗ്നിയും വായുവുമാകുന്ന ദേവതകളാക്കപ്പെടുന്നു; ഈ മൂന്നു രൂപങ്ങളിലും വർത്തിയ്ക്കുന്നത്, ഇന്ദ്രൻ തന്നെ.
[2] പൂട്ടുന്നൂ–കർത്താവു, സാരഥി. രമ്യധീരർ = രമ്യരും നിർഭയരും. തന്നാൾക്കാരെ–തേരില്‍ക്കേറുന്ന ഇന്ദ്ര–സൂതാദികളെ. ശോണഹയങ്ങൾതുടുത്ത കുതിരകൾ.
[3] സൂര്യരൂപനായ ഇന്ദ്രനോടു പറയുന്നു: മരിച്ച–അസ്തമയത്തെ മരണമാക്കി കല്പിച്ചിരിയ്ക്കുന്നു; ഉദയത്തെ ജനനമായും.
[4] ഇതു മരുത്തുക്കളെ കുറിച്ചുള്ളതാണ്: യജ്ഞാർഹപ്പേര്‍ വഹിപ്പവര്‍–യജ്ഞങ്ങളില്‍ ജപിയ്ക്കേണ്ടുന്ന പേരുകളുള്ള മരുത്തുക്കൾ. വാരിയെ ( = വെള്ളത്തെ) ഗർഭവാസത്തിലേർപ്പെടുത്തുന്നു. (മേഘങ്ങളുടെ ഉള്ളില്‍ നിറയ്ക്കുന്നു); അങ്ങിനെ, ലോകത്തില്‍ ഭക്ഷ്യോല്‍പാദനത്തിന്നു തുടർന്നേ (ആണ്ടുതോറും) മഴ പെയ്യിയ്ക്കുന്നു.
[5] വീശുവോര്‍–മരുത്തുക്കൾ. ഗുഹയില്‍പ്പെട്ട ഗോക്കളെ–പണികൾ എന്ന അസുരന്മാര്‍ ദേവലോകത്തുനിന്നു ഗോക്കളെ അപഹരിച്ച്, ഒരു ഗുഹയിൽ കൊണ്ടുനിർത്തിപോല്‍.
[6] മതിമാനെ (മനനശീലനായ ഇന്ദ്രനെ) എന്നപോലെ മരുത്തുക്കളേയും സ്തോതാക്കൾ (യജ്ഞങ്ങളില്‍ സ്തുതി പാടുന്നവർ) വാഴ്ത്തുന്നു. പ്രഖ്യാപകധനാഢ്യര്‍–സ്വമഹിമയെ പ്രഖ്യാപിയ്ക്കുന്ന (വെളിപ്പെടുത്തുന്ന) ധനശക്തിയുള്ളവര്‍;മരുത്തുക്കൾ.
[7] നിങ്ങളെ–മരുത്തുക്കളെ. ഇരുവരും–രണ്ടുകൂട്ടരും, ഇന്ദ്രനും നിങ്ങളും.
[8] ഞങ്ങളുടെ ഈ യജ്ഞം ഇന്ദ്രന്നും മരുദ്ഗണത്തിന്നുമുള്ളതാണ്. ഗണം = മരുത്സമൂഹം.
[9] പരിതോവ്യാപ്തമേ–ചുറ്റും വ്യാപിച്ചിരിയ്ക്കുന്ന മരുദ്ഗണമേ. സ്തുതി–നിന്നെപ്പറ്റി ഋത്വിക്ക് സ്തോത്രം പാടുന്നു.
[10] നിന്നുതാന്‍ = നിന്നോ.
ഋഷിച്ഛന്ദോ ദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ.
മന്ത്രത്താലും സ്തുതിച്ചാര,ങ്ങന്യരിന്ദ്രനെ വാണിയാല്‍. 1
എങ്ങും നടത്തുവോനിന്ദ്രൻ; ഇന്ദ്രന്‍ വജ്രി ഹിരണ്മയന്‍. 2
കല്പിച്ചുനിർത്തീ മേഘത്തില്‍ജ്ജലത്തെയവിടുന്നുതാൻ. 3
വിളിയ്ക്കാം ഞങ്ങള;–വിടുന്നേറെ നോക്കട്ടെ നമ്മളെ! 10
[1] ഗായകര്‍ = ഉദ്ഗാതാക്കൾ. ബൃഹത്ത്–തന്നാമകമായ സാമം; സാമവേദികൾ സാമം പാടി. അർച്ചകര്‍ = ഹോതാക്കൾ ഋങ്മന്ത്രം ചൊല്ലി. അന്യര്‍ വാണിയാല്‍ (യജുർവാക്യങ്ങൾകൊണ്ടു) സ്തുതിച്ചു. അങ്ങ്–യാഗശാലയില്‍.
[2] വിളിച്ചാല്‍പ്പൂട്ടിനില്ക്കുന്ന–സാരഥിയും മറ്റും വേണ്ടാ; സ്വയം രഥബദ്ധരായി നിന്നുകൊള്ളും. വജ്രി = വജ്രമെന്ന ആയുധമുള്ളവൻ. ഹിരണ്മയന്‍ = സ്വർണ്ണമയന്‍; സ്വർണ്ണാഭരണഭൂഷിതൻ.
[3] കാഴ്ചയ്ക്കായ്–പ്രാണികൾക്കു ദർശനശക്തിയുണ്ടാകാന്‍. ദ്യോവ് = ആകാശം.
[4] ദുർദ്ധര്‍ഷന്‍-ആക്രമിയ്ക്കപ്പെടാവല്ലാത്തവന്‍. പരിരക്ഷ–രക്ഷണോപായം, രക്ഷാനിര.
[5] ഇണങ്ങിനിന്നു–നാം ഒത്തൊരുമിച്ച്. വമ്പിച്ച സമ്പത്തിനും അല്പ സമ്പത്തിന്നും (അതു തരാന്‍).
[6] വൃഷാവ് = വൃഷ്ടിപ്രവർത്തകൻ. സർവാഭീഷ്ടസഹപ്രദ = എല്ലാ അഭീഷ്ടങ്ങളെയും ഒന്നിച്ചു നല്കുന്നവനേ. ഞങ്ങളോടില്ലെന്നോതാത്തോനേ–ഞങ്ങൾക്ക് എന്തും തരുന്നവനേ. മേഘമിതിനെ തുറക്ക–മഴ പെയ്യിച്ചാലും.
[7] മറ്റുള്ളോരെ(അന്യദേവന്മാരെ)ക്കുറിച്ചുള്ള സ്തുതിയൊന്നും ഇന്ദ്രന്നനുരൂപമായ സ്തുതിയാവില്ല: അവരിലൊക്കെ മീതെയാണ്, ഇന്ദ്രന്‍.
[8] വന്നുചേരുന്നു–മനുഷ്യരെ അനുഗ്രഹിപ്പാന്‍ വന്നെത്തുന്നു.
[9] ഒരേ ഇന്ദ്രനാണ്, മനുഷ്യർക്കും ധനത്തിനും ഭരണകർത്താവ്; അദ്ദേഹം തന്നെ, പഞ്ചഭൂവാസികൾക്കും (ഭൂമിയിലെ അഞ്ചുവർഗ്ഗങ്ങൾക്കും) ഉടയവന്‍.
[10] ഋത്വിഗ്യജമാനരോട്: ഏറെ നോക്കട്ടെ–അധികം അനുഗ്രഹിയ്ക്കട്ടെ.
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ.
കടുത്ത വജ്രം കൈക്കൊണ്ടു ജയിയ്ക്കാവൂ, രിപുക്കളെ!3
എന്നിട്ടു തീരെത്തോല്പിച്ചുവിടാവൂ ശത്രുസേനയെ! 4
വാനിടംപോലെ വിസ്തീർണ്ണമാകയും ചെയ്ക, തല്‍ബലം! 5
[1] ധനമുണ്ടായാല്‍, ശൂരരായ ഭടരേയും മറ്റും ഏർപ്പെടുത്തി ശത്രുക്കളെ ജയിയ്ക്കാമല്ലോ. അരുൾക = തരിക.
[2] ഇടിച്ചു–മുഷ്ടിപ്രഹരംചെയ്യുന്ന കാലാൾപ്പടകൊണ്ടും കുതിരപ്പടകൊണ്ടും മാററരെ (ശത്രുക്കളെ) തടയാം.
[5] വജ്രിയ്ക്കു (വജ്രായുധനായ ഇന്ദ്രന്നു) മേന്മകൾ ( = ഉന്നതികൾ, മഹത്ത്വങ്ങൾ) നില്ക്ക–നിലനില്ക്കട്ടെ. ചെയ്ക–ചെയ്യട്ടെ. തല്‍ബലം-അവന്റെ (ഇന്ദ്രന്റെ) ബലം (സൈന്യം).
[6] സ്തുതിച്ചാല്‍–ഇന്ദ്രനെ.
[7] വാരാശി = സമുദ്രം. ഇന്ദ്രന്റെ സോമനീര്‍ക്കൊതി!
[8] തിരുനേർമൊഴി = സത്യമായ തിരുമൊഴി, അരുളപ്പാട്. ഗോപ്രദം = ഗോക്കളെ കൊടുക്കുന്നത്. പഴങ്ങൾ നിറഞ്ഞ വൃക്ഷക്കൊമ്പ് എല്ലാവർക്കും മതിവരുത്തുമല്ലോ.
[9] അപ്പൊഴേ–കർമ്മാനുഷ്ഠാനസമയത്തുതന്നെ.
[10] ഇന്ദ്രനെ സോമപാനത്തിന്നായി സ്തോമം (സാമസ്തോത്രം) കൊണ്ടും, ഉക്ഥം (ഋക്സ്തോത്രം) കൊണ്ടും സ്തുതിയ്ക്കുന്നത് ഇമ്മട്ടിലുള്ളതാണ്. എമ്മട്ടില്‍? കാമ്യവും ശ്ലാഘാക്ഷരോചിതവും; ശ്ലാഘാക്ഷരോചിതം = ശ്ലാഘാർഹം.
ഋഷിഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ.
ഹര്‍ഷിയ്ക്കും വിശ്വകർമ്മാവാമിന്ദ്രന്നായ്, നല്പിയറ്റുവാന്‍. 2
അവ നിങ്കലുയർന്നെത്തീ; ഇന്ദ്ര, കൈക്കൊണ്ടിതങ്ങയും. 4
ഭവാന്റെ പക്കലുണ്ടല്ലോ, വേണ്ടുവോളവുമേറെയും. 5
വെമ്പല്‍ക്കൊള്ളും പുകൾപ്പെട്ട ഞങ്ങളെത്തുംഗവിത്ത, നീ! 6
പിഴിഞ്ഞുവെച്ചു,രുബലം വാഴ്ത്തുന്നൂ സർവകർമ്മിയും. 10
[1] മത്ത് = മദം, ലഹരി.
[2] അധ്വര്യക്കളോട്: പിഴിഞ്ഞുവെച്ചതില്‍ (സോമനീരില്‍) ഇത്–(ഹസ്തനിർദ്ദേശം) ഈ സോമനീര്‍കൂടി ഒഴിയ്ക്കുവിന്‍ അത് ഇന്ദ്രന്നു പ്രീതികരമായിരിയ്ക്കും. വിശ്വകർമ്മാവ്–സർവകർമ്മനിര്‍വാഹകൻ. നല്പിയറ്റുവാന്‍–നമുക്കു നന്മ വരുത്തുവാന്‍.
[3] മഞ്ജുനാസിക = അഴകൊത്ത മൂക്കുള്ളവനേ. ഒപ്പം–മറ്റു ദേവകളോടുകൂടി. സർവനരാരാദ്ധ-എല്ലാ മനുഷ്യരാലും പൂജിയ്ക്കപ്പെട്ടവനേ. സവനങ്ങൾ = യജ്ഞങ്ങൾ.
[4] വർഷിയ്ക്കും–അഭീഷ്ടങ്ങളെ പെയ്തുതരുന്ന. നാഥന്‍ = രക്ഷിതാവ്. തീർത്തേന്‍–ഉണ്ടാക്കി. അവ ഉയർന്ന് അങ്ങയുടെ അടുക്കലെത്തുകയും, അങ്ങു സ്വീകരിക്കുകയുംചെയ്തിരിയ്ക്കുന്നു.
[6] അതില്‍–കർമ്മത്തില്‍. തുംഗവിത്ത = സമ്പത്തേറിയവനേ.
[7] വിശ്വജീവനം–എല്ലാവർക്കും ജീവിപ്പാനുതകുന്നത്.
[8] ഒട്ടേറെ വണ്ടികളൊത്ത്–വളരെ വണ്ടികളില്‍ കേറ്റപ്പെട്ട.
[9] ഋക്കെണ്ണിക്കൊണ്ട്–ഋക്കുകൾ (സ്തോത്രങ്ങൾ) ഒന്നൊന്നായി സ്വീകരിച്ചുകൊണ്ട്. എഴുന്നള്ളും–യാഗസ്ഥലങ്ങളിലെയ്ക്കു പോകുന്ന.
[10] നിശ്ചിതസ്ഥാനൻ–യാഗശാലയില്‍ ഇന്ദ്രന്നു സ്ഥാനമിന്നതെന്നു വ്യവസ്ഥയുണ്ട്. ഉരുബലം–ഇന്ദ്രന്റെ മഹത്തായ ബലം. സർവകർമ്മിയും–എല്ലാ യജമാനന്മാരും
ഋഷിദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ; അനുഷ്ടുപ്പ് ഛന്ദസ്സ്. (കാകളി)
നീയനാം നിന്നെസ്സമർച്ചിപ്പു മാന്ത്രികർ;
പിന്നെയോ, പൊക്കുന്നു വംശത്തിനെപ്പോലെ
നിന്നെശ്ശതക്രതോ, ബ്രഹ്മപ്രഭൃതികൾ. 1
ന്യൂനമാം കർമ്മം തുടങ്ങിയാലപ്പൊഴേ
ഇംഗിതമെന്തെന്നറിഞ്ഞു, ഗണത്തൊടൊ-
ത്തങ്ങോട്ടെഴുന്നള്ളു,മിന്ദ്രൻ ബഹുപ്രദന്‍. 2
ക്കൂട്ടമിയന്ന യുവാശ്വദ്വയത്തെ നീ;
എന്നിട്ടു, ഞങ്ങൾതന്‍ സ്തോത്രങ്ങൾ കേൾക്കുവാൻ
വന്നാലു,മിങ്ങിന്ദ്ര, സോമപായിന്‍, ഭവാന്‍! 3
ച്ചൊന്നു ശബ്ദിയ്ക്ക, വർണ്ണിയ്ക്കുക, മൂളുക;
എന്നിട്ടു, ഞങ്ങൾക്കു യജ്ഞവുമന്നവു–
മൊന്നിച്ചു വർദ്ധിയ്ക്കുമാറാക്കുകിന്ദ്ര, നീ! 4
പ്പറ്റിജ്ജപിയ്ക്ക, നാമുക് ഥം സമൃദ്ധിദം:
ശബ്ദിച്ചരുളട്ടെ ശക്രനീ, നമ്മുടെ
പുത്രരോടും സുഹൃത്ത്വത്തില്‍ നില്പോരൊടും! 5
ലബ്ധിയ്ക്കവങ്കൽ,സ്സുശക്തിയ്ക്കവങ്കൽ നാം:
അത്രയല്ലാളുമാമല്ലോ, നമുക്കൊക്കെ
വിത്തം തരും ശക്രനിന്ദ്രന്‍ തിരുവടി. 6
നിന്നാല്‍ പ്രശോധിതമായി, സുപ്രാപമായ്;
ഇന്നിത്തുറക്കുക പൈത്തൊഴുത്തൊന്നു നീ;
കുന്നെതിർവജ്രനേ, നേടുക വിത്തവും! 7
മൊന്നൊതുങ്ങീടുകില്ലൂ,ഴിവാനങ്ങളില്‍;
അങ്ങിനിത്തണ്ണീര്‍ പൊഴിയ്ക്കുക വിണ്ണിൽനി-
ന്നെ,ങ്ങൾക്കയയ്ക്കയും ചെയ്യുക, പൈക്കളെ! 8
ചേർക്ക തിരുവുള്ളിലെന്നുടെ വാക്കുകൾ;
എന്നുടേതാകുമിസ്തോമം സഖാവിന്‍െറ-
യെന്നപോലംഗീകരിച്ചാലുമിന്ദ്ര, നീ! 9
ന,ങ്ങെങ്ങൾതൻ വിളി കേൾക്കുവോന്‍ പോര്‍കളില്‍;
കോരിച്ചൊരിയും ഭവാനെ വിളിയ്ക്കുന്നി-
തോ,രായിരം തരും രക്ഷയോർത്തിജ്ജനം. 10
ലു,ന്നമ്രഹഷം കുടിയ്ക്കുക സോമനീർ
ആയതമാക്കുക, നവ്യമാമായുസ്സൊ;-
രായിരം കിട്ടുമൃഷിയാക്കുകെന്നെ നീ! 11
പററിയെല്ലാററിലും വായ്ക്കുമീ വാക്കുകൾ.
സ്തുത്യർഹനാം നിങ്കല്‍ വന്നെത്തി ഞങ്ങളെ-
യുത്തോഷരാക്കട്ടെ,യങ്ങു കൈക്കൊൾകയാല്‍! 12
[1] ഗായകര്‍–സാമവേദികൾ. അർച്ചനീയന്‍-പൂജനീയന്‍, സ്തുത്യൻ. സമർച്ചിപ്പു = വഴിപോലെ പൂജിയ്ക്കു ന്നു, സ്തുതിയ്ക്കുന്നു. മാന്ത്രികര്‍ = മന്ത്രം. (ഋക്ക്) ചൊല്ലുന്നവര്‍. ബ്രഹ്മപ്രഭൃതികൾ–ബ്രഹ്മാവും (പരികർമ്മികളിലൊരാളുടെ സ്ഥാനപ്പേര്‍) മറ്റും. വംശത്തിനെപ്പോലെ ‘കമ്പക്കളി’ക്കാര്‍ മുളയെ എന്നപോലെ; അഥവാ, നല്ല ആൾ സ്വകുലത്തെ എന്നപോലെ. പൊക്കുന്നു = പൊന്തിയ്ക്കുന്നു, മഹത്ത്വപ്പെടുത്തുന്നു.
[2] യജമാനന്‍ ഒരു സാനു (മലഞ്ചെരി) വില്‍നിന്നു മറെറാന്നില്‍ കേറി സോമലതയും മറ്റുംകൊണ്ടുപോന്ന് അന്യൂനമാം (കുറവൊന്നുമില്ലാത്ത) കർമ്മം (യജ്ഞം) തുടങ്ങുന്നതോടേ, ഇന്ദ്രന്‍ അവിടെയ്ക്കു പുറപ്പെടും. ഇംഗിതം–യജമാനന്റെ അന്തർഗ്ഗതം. ഗണം–മരുത്സമൂഹം. ബഹുപ്രദൻ = വളരെ കൊടുക്കുന്നവന്‍.
[3] കീഴ്‌വാറ് (കുതിരയുടെ വയററത്തു കെട്ടുന്നത്) വീർക്കുന്നതു്, കുതിരയുടെ അംഗപുഷ്ടികൊണ്ടാകുന്നു. സട = കുഞ്ചിരോമം. യുവാശ്വദ്വയം = യൌവന പ്രായക്കാരായ രണ്ടു കുതിരകൾ, ഹരികൾ. പൂട്ടുക = തേരോടുചേർത്തുകെട്ടുക. സോമപായിന്‍ = സോമം കുടിയ്ക്കുന്നവനേ.
[4] വസോ = വസിപ്പിയ്ക്കുന്നവനേ, പ്രാണികളെ പൊറുപ്പിയ്ക്കുന്നവനേ. ശബ്ദിച്ചും (പ്രീതിസൂചകമായ ഒരൊച്ച പുറപ്പെടുവിച്ചും), വർണ്ണിച്ചും, മൂളിയും ഞങ്ങളൂടെ സ്തോമ (സ്തോത്ര)ങ്ങളെ അഭിനന്ദിച്ചാലും.
[5] ഉക്ഥം = ആ പേരിലുള്ള സ്തോത്രം. സമൃദ്ധിദം = സമ്പല്‍കരം. ശബ്ദിച്ചരുളട്ടെ–നമ്മെപ്പറ്റി ശ്ലാഘിച്ചു സംസാരിയ്ക്കട്ടെ. സുഹൃത്ത്വത്തില്‍ നില്‍പ്പോർ = സ്നേഹത്തിൽ വർത്തിയ്ക്കുന്നവര്‍, സ്നേഹിതന്മാർ.
[6] മിത്രതാവാപ്തിയ്ക്ക്–ഇന്ദ്രന്‍െറ മൈത്രി കിട്ടാന്‍. ആളുമാം = സമർത്ഥനുമാകും നമ്മെ രക്ഷിപ്പാൻ അവിടെയ്ക്കു കഴിവുണ്ട്.
[7] സുപ്രാപം = സുലഭം. ഇന്നി = ഇനി. കുന്നെതിർവജ്രനേ = മലയ്ക്കൊത്ത വജ്രമുള്ളവനേ. നേടുക–പ്രാർത്ഥിയ്ക്കുന്നവർക്കു കൊടുക്കാന്‍.
[8] അങ്ങയ്ക്കു ശത്രുവധത്തിലുള്ള മിടുക്ക് ഊഴിവാനങ്ങളില്‍ ഒതുങ്ങുകില്ല; അവയെക്കാളും വിസ്തീര്‍ണ്ണമാണത്.
[9] സർവതഃകര്‍ണ്ണ = എല്ലാടത്തും ചെവിയുള്ളവനേ; എല്ലാം കേൾക്കുന്നവനേ. വാക്കുകൾ–സ്തുതികൾ. ഒരു സുഹൃത്തിന്‍െറ വാക്കുപോലെ, എന്റെ ഈ സ്തുതി അങ്ങയെ പ്രീതിപ്പെടുത്തട്ടെ.
[10] ഓരായിരം തരും–വളരെ ഗുണമുളവാക്കുന്ന. ഇജ്ജനം–ഞങ്ങൾ. രക്ഷയോർത്ത്–രക്ഷയ്ക്കുവേണ്ടി.
[11] കൌശികന്‍–ഇന്ദ്രപര്യായം. ഞങ്ങളില്‍–ഞങ്ങളുടെ അടുക്കല്‍. ആയതം = നീണ്ടത്. നവ്യം = സ്തുത്യം. ആയുസ്സു ദീർഘിച്ചാല്‍ പോരാ, പ്രശംസനീയവുമാകണം. ആയിരം കിട്ടും–വളരെ സിദ്ധികൾ കൈവന്ന.
[12] എല്ലാറ്റിലും–സർവകർമ്മങ്ങളിലും. ഉത്തോഷർ = സന്തോഷമുയർന്നവര്‍.
മധുച്ഛന്ദസ്സിന്റെ മകന്‍ ജേതാവ് ഋഷി; ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ. (കാകളി)
ച്ചോറിന്റെ നാഥനായ്സ്സജ്ജനപാലനായ്
വാരാശിപോലേ വിശാലനാമങ്ങയെ-
പ്പാരം വളർത്തുമാറാക, വാക്കൊക്കയും! 1
നിന്നുടെ മൈത്രിയാലിന്ദ്ര, ബലപ്രഭോ;
ഞങ്ങൾ നികാമം പരക്കെ സ്തുതിയ്ക്കാവു,
ഭംഗം പെടാത്ത ജേതാവാകുമങ്ങയെ! 2
ണ്ടെന്നോ തുടങ്ങിയതാണെന്നിരിയ്ക്കയാല്‍,
ചേരില്ല രക്ഷയ്ക്കിടിച്ചില്‍, പശുവിനും
ചോറിന്നുമായ്പ്പണം കർമ്മികൾക്കേകിയാല്‍! 3
യെന്നും യുവാവ,പ്രമേയബലാന്വിതൻ,
കർമ്മത്തെയൊക്കയും പുഷ്ടിപ്പെടുത്തുവോ–
നു,ന്മിഷദ്വജ്രന,നേകത്ര സംസ്തുതൻ! 4
ഗോവൃന്ദനായ വലന്റെ ബിലത്തെ നീ;
അപ്പോൾ ഭവാങ്കലണഞ്ഞാര്‍ ഭയം വെടി-
ഞ്ഞു,ല്‍പ്പന്നപീഢരായ് മേവിന ദേവകൾ. 5
നീരില്‍ പ്രകീർത്തിച്ചുകൊണ്ടു ഞാന്‍ പിന്നെയും:
ഭൂരിസ്തവാർഹ, ഭവാനെശ്ശരിയ്ക്കറി-
ഞ്ഞോരാണു, മുല്പാടുപാസിച്ച കർമ്മികൾ! 6
മായാവിയാകിന ശുഷ്ണനെയിന്ദ്ര, നീ;
ആയതറിഞ്ഞിരിയ്ക്കുന്നു മേധാവികൾ
ഭൂയിഷ്ടമാക്കുക, ഭക്ഷ്യമവർക്കു നീ! 7
ളോരായിരമോ, ശരിയ്ക്കതിലേറെയോ,
പാരിച്ച കെല്പൊക്കുമാ നാഥനിന്ദ്രനെ
സ്വൈരം സ്തുതിയ്ക്കുവിൻ, നിങ്ങള്‍ഋത്വിക്കുകൾ! 8
[1] തേരാളി–തേരിൽക്കേറി പൊരുതുന്നവന്‍. വാക്ക്–ഞങ്ങളുടെ സ്തുതി.
[2] ബലപ്രഭു = ബലരക്ഷകൻ. നികാമം = ഏററവും. ഭംഗം = തോല്മ.
[3] കർമ്മികൾക്കു (ഋത്വിക്കുകൾക്കു) ദക്ഷിണയായി പണം കൊടുത്ത യജമാനന്നു ചേതമൊന്നും വരില്ല: ഇന്ദ്രന്‍ എന്നും ധനം കൊടുത്തുകൊണ്ടിരിയ്ക്കും.
[4] പുരങ്ങൾ = അസുരനഗരങ്ങൾ. കവി = മേധാവി. ഉന്മിഷദ്വജ്രന്‍ = പ്രകാശിയ്ക്കുന്ന വജ്രത്തോടുകൂടിയവൻ. അനേകത്ര = വളരെ (യാഗ)സ്ഥലങ്ങളില്‍. സംസ്തുതന്‍ = നന്നായി സ്തുതിയ്ക്കപ്പെട്ടവൻ.
[5] വലൻ എന്ന അസുരൻ ദേവന്മാരുടെ വളരെ ഗോക്കളെ അപഹരിച്ച് ഒരു ബിലത്തില്‍ (ഗുഹയില്‍) ഒളിപ്പിച്ചു; അവയെ ഇന്ദ്രൻ ഗ്രഹ തുറന്നു വീണ്ടെടുത്തു. ഇങ്ങനെ ഒരു കഥയുണ്ട്. ഉല്‍പന്നപീഡര്‍–വലൻമൂലം ഉപദ്രവമുളവായവര്‍.
[6] നീരില്‍–സോമയാഗത്തില്‍. പ്രകീർത്തിച്ചുകൊണ്ട്–അങ്ങയുടെ ദാനശീലത്വം ഉദ്ഘോഷിച്ചുകൊണ്ട്. മുല്പാടുപാസിച്ച (മുമ്പു ഭവാനെ സമീപിച്ച) കർമ്മികൾക്കറിയാം, ഭവാന്റെ ഔദാര്യം.
[7] മഥിച്ചു–കൊന്നു. ശുഷ്ണന്‍–ഒരസുരന്‍െറ പേര്‍. ഭൂയിഷ്ഠമാക്കുക–ധാരാളം കൊടുക്കുക.
[8] വിത്തപ്രദാനങ്ങൾ = ധനദാനങ്ങൾ.
കണ്വപുത്രന്‍ മേധാതിഥി ഋഷി; ഗായത്രി ഛന്ദസ്സ്; അഗ്നി ദേവത.
വന്നിരിയ്ക്കുകയും ചെയ്കി,ക്കർമ്മത്തിൽദ്ദേവയുക്തനായ് ! 4
എന്നും യുവാവു, മേധാവി, ഹവ്യവാഹന്‍, ഗൃഹേശ്വരൻ! 6
സത്യധർമ്മാവിനെ,ശ്ശത്രുമർദ്ദിയാമഗ്നിദേവനെ! 7
പൂജിച്ചുപോരു,മായാളെപ്പാലിച്ചരുൾക തീർച്ചയായ് ! 8
ശുശ്രൂഷചെയ്യു,മവനെസ്സുഖിപ്പിയ്ക്കുക പാവക! 9
[1] ദേവകളുടെ ദൂതനത്രേ, അഗ്നി.
[2] പ്രജേശൻ–മനുഷ്യരുടെ ഹോമാദികളെ രക്ഷിയ്ക്കുന്നവൻ. ഹവിസ്സേന്തും–ഹവിസ്സു ദേവകൾക്കു കൊണ്ടുകൊടുക്കാനായി വഹിയ്ക്കുന്ന. ബഹുപ്രീതികൃത്ത് = വളരെപ്പേർക്കു പ്രീതിയുണ്ടാക്കുന്നവൻ. അഗ്നി ഏകനെങ്കിലും, ആഹവനീയാദി സ്വരൂപേണ വർത്തിയ്ക്കുന്നു എന്നതുകൊണ്ടാണ്, അഗ്നിപദം രണ്ടെണ്ണം പ്രയോഗിച്ചിരിയ്ക്കുന്നത്. കർമ്മികൾ അഗ്നേ, അഗ്നേ, എന്നു ജപിച്ച് ആവാഹിയ്ക്കുന്നു എന്നും അർത്ഥമെടുക്കാം.
[3] ദർഭകൊയ്തോൻ–യജ്ഞത്തിന്നു ദർഭ മുറിച്ചൊരുക്കിയവന്‍; യജമാനന്‍.അരണിജന്‍–രണ്ടു മരപ്പൊളികൾ കൂട്ടിയുരസിയിട്ടാണ്, യാഗത്തിന്ന് അഗ്നിയെ ഉണ്ടാക്കുക; ആ മരത്തിന്ന് അരണി എന്നു പേര്‍.
[4] അവര്‍ (ദേവകൾ) ഹവ്യക്കൊതിയന്മാരാണ്: ഇവിടെ ഒരു യജ്ഞമുണ്ടെന്നറിയിയ്ക്കപ്പെട്ടാല്‍ ഇങ്ങോട്ടു പോന്നുകൊള്ളും.
[5] ആഹുതന്‍ = ഹോമിയ്ക്കപ്പെട്ടവന്‍. ദീപ്തനായ് = ജ്വലിച്ച്. അരക്കരോടൊപ്പം–രാക്ഷസരെയും.
[6] അഗ്നി–ആഹവനീയന്‍. അഗ്നി = തിയ്യ്. ജുഹൂമുഖന്‍–ജുഹു (ഹോമദ്രവ്യം കോരിയെടുക്കുന്ന ഒരു തരം കരണ്ടി) ആകുന്ന മുഖത്തോടുകൂടിയവന്‍. ഗൃഹേശ്വരൻ–യാഗശാലയെ, അഥവാ യജമാനഗൃഹത്തെ രക്ഷിയ്ക്കുന്നവൻ.
[10] എത്തിയ്ക്ക–ദേവകളുടെ അടുക്കല്‍ കൊണ്ടുവെയ്ക്കുക.
[11] അതിനൂതനഗായത്രം–ഏററവും പുതുതായ (ഞങ്ങളുടെ പൂര്‍വന്മാർക്കും കിട്ടിയിട്ടില്ലാത്ത) ഗായത്രീച്ഛന്ദസ്സിലുള്ള സ്തോത്രം. വീരാന്വിതാന്നം–വീരരായ പുത്രഭൃത്യാദികളോടുകൂടിയ അന്നം; ആഹാരസമൃദ്ധി വീരപുത്രാദികൾക്കു കാരണമാകുമല്ലോ.
[12] സർവദേവാഹ്വാനം–ദേവകളെയെല്ലാം വിളിപ്പാന്‍ സ്വയം നിർമ്മിച്ച സ്തോത്രങ്ങൾ. അസ്മദീയം = ഞങ്ങളുടേത്.
[1] അസ്മല്‍കർമ്മി–ഞങ്ങളുടെ യജമാനന്‍. സമിദ്ധൻ–സമിദ്ധനെന്ന അഗ്നി.
[2] കവേ = ഹേ മേധാവിന്‍. തനൂനപാത്ത്–അപ്പേരിലുള്ള അഗ്നി. തേൻ കലർന്ന–മധുരമായ, സ്വാദേറിയ.
[3] നരാശംസന്‍–തന്നാമകനായ അഗ്നി. ഹവിഷ്കർത്താവ് = ഹവിസ്സൊരുക്കുന്നവൻ. തേൻനാവുള്ളോന്‍–മധുരഭാഷിയായ, മധുരഭോജിയായ നാവുള്ളവന്‍.
[4] ഈഡിതന്‍–അപ്പേരിലുള്ള അഗ്നി. സുഖത്തേർ–ഇരിപ്പാൻ സുഖമുളള രഥം. മന്ത്രപൂർവം പ്രതിഷ്ഠിയ്ക്കപ്പെട്ട ഭവാന്‍ ഹോതാവാണല്ലോ. ഹോതാവ് = വിളിയ്ക്കുന്നവൻ. ദേവകളെ വിളിപ്പാനാണല്ലോ, അങ്ങയെ പ്രതിഷ്ഠിച്ചിരിയ്ക്കുന്നത്.
[5] നൈവെച്ച–നൈനിറച്ച സ്രുക്കുകൾ (ഒരു തരം കരണ്ടികൾ) വെച്ച. ബർഹിസ്സ് = ദർഭപ്പുല്ല്; ബർഹിസ്സ് എന്ന അഗ്നിയെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. ഇതിങ്കല്‍–ദർഭ വിരിപ്പില്‍. അമൃതാലോകം–അമൃതിന്നൊത്ത നെയ്യിന്റെ, അഥവാ അമൃതന്റെ (മരണരഹിതനായ ബർഹിസ്സ് എന്ന അഗ്നിയുടെ) ദർശനം. സുധീകളേ–സൽബുദ്ധികളായ ഋത്വിക്കുകളേ.
[6] സത്യം വളർത്തും–സത്യാ(യജ്ഞാ)ഭിവൃദ്ധികരങ്ങളായ. ആൾപൂകാദ്ദീപ്രദ്വാരങ്ങൾ–ജനപ്രവേശമില്ലാത്ത ഉജ്ജ്വലദ്വാരങ്ങൾ. യജിക്കുക = യജ്ഞം ചെയ്യുക.
[7] നക്തോഷസ്സുകൾ–നക്തം, ഉഷസ്സ് എന്ന രണ്ട് അഗ്നിമൂർത്തികൾ.
[8] സുജിഹ്വര്‍ = നല്ല (പ്രിയസത്യവാദിയായ) നാവ്, അല്ലെങ്കില്‍ ജ്വാല, ഉള്ളവര്‍. കവികൾ = മേധാവികൾ. ഹോതൃദൈവ്യര്‍ = ഹോതാവെന്നും ദൈവ്യനെന്നും പേരുള്ള രണ്ടഗ്നികൾ. മഖം = യാഗം.
[9] ദർഭമേല്‍ വന്നെത്തുക–വന്നു ദർഭവിരിപ്പില്‍ ഇരിയ്ക്കട്ടെ.
[10] ത്വഷ്ടാവ്–ആ പേരിലുള്ള അഗ്നി. വിശ്വരൂപൻ–വിവിധസ്വരുപന്‍. ഏറെ–മറ്റുള്ളവരെ നോക്കുന്ന (അനുഗ്രഹിക്കുന്ന)തിനെക്കാൾ അധികം.
[11] വനസ്പതി–തന്നാമകാഗ്നി. ദായകൻ–ഹവിസ്സുകൊടുത്തവന്‍, യജമാനന്‍.
[12] സ്വാഹായജ്ഞം–സ്വാഹ എന്ന അഗ്നിയാൽ സംപാദിതമായ യാഗം. യഷ്ട്യനികേതനേ = യജമാന്‍െറ ഗൃഹത്തില്‍വെച്ച്.
മേധാതിഥി ഋഷി; ഗായത്രി ഛന്ദസ്സ്; വിശ്വദേവകൾ ദേവത.
ആദിത്യന്മാര്‍, മരുദ്വർഗ്ഗം, യജിയ്ക്കുകിവരെബ്ഭവാന്‍., 3
മുറയ്ക്കു ദർഭകൾ മുറിച്ച,ണിചാർത്തി, ഹവിസ്സുമായ്. 5
[1] അർച്ച = പൂജ.
[2] തവ കർമ്മങ്ങളും വാഴ്ത്തുന്നു–അങ്ങയുടെ കർമ്മങ്ങളെ വാഴ്ത്തുകയും ചെയ്യുന്നു. ആഗമിയ്ക്ക = വരിക. സദേവൻ = ദേന്മാരോടുകൂടി യവന്‍.
[3] അഗ്നി–മറെറാരഗ്നിയാണിത്.
[4] ചമസം–ഒരുതരം യജ്ഞപാത്രം. തേനായ–തേന്‍പോലെ മധുരമായ.
[5] അണിചാർത്തി = ആഭരണമണിഞ്ഞ്.
[6] പുറത്തു നെയ്യോലും–നെയ്യൊലിയ്ക്കുന്നുണ്ടെന്നു തോന്നത്തക്കവണ്ണം സ്നിഗ്ധമായ പൃഷ്ഠം ഉള്ളവര്‍. വിചാരിച്ചാല്‍ക്കഴിഞ്ഞു, സ്വയംബദ്ധരായി നിന്നു കൊള്ളും. വാഹങ്ങൾ = അശ്വങ്ങൾ. സോമപീതി = സോമപാനം.
[7] യാജ്യന്മാർ = യജനീയര്‍ (ദേവന്മാര്‍). തേനിന്‍പങ്ക്–തേന്‍പോലെയുള്ള സോമനീരിന്‍െറ അംശങ്ങൾ. (ഇന്ന ദേവന്ന് ഇത്ര സോമനീർ എന്നു വ്യവസ്ഥയുണ്ട്.) ശോഭനജിഹ്വ = നല്ല നാവ് (ജ്വാല) ഉള്ളവനേ.
[8] ദേവന്മാരുടെ മുഖം അഗ്നിയത്രേ. മുറയ്ക്കു = ക്രമാനുസാരേണ. വഷട്കരത്തിങ്കല്‍–ഹവിരർപ്പണസമയത്ത്.
[9] രോചനം = പ്രകാശമണ്ഡലം. അവന്‍–അഗ്നി. സർവദേവരെ = എല്ലദ്ദേവകളെയും.
[10] തേജസ്സുകൾ–മൂർത്തിഭേദങ്ങൾ.
[11] മന്ത്രസ്ഥാപിതൻ = മന്ത്രങ്ങൾ ജപിച്ചു പ്രതിഷ്ഠിയ്ക്കപ്പെട്ടവന്‍. അങ്ങ് ഭവാന്‍. അധ്വരം = യാഗം.
[12] രോഹിദശ്വാംഗനകൾ = രോഹിത്തുകൾ എന്നു പേരായ പെണ്‍കുതിരകൾ. കൊണ്ടോടും–തേർവഹിച്ചു പായുന്ന.
ഋഷിച്ചന്ദസ്സുകൾ മുമ്പേത്തവ; ഋതുക്കൾ ദേവത.
രത്നങ്ങൾ നല്കുവോനല്ലോ, ത്വഷ്ടാവേ, സ്ത്രീസമേത, നീ! 3
ദേവന്മാരില്‍സ്സമർപ്പിയ്ക്കാമല്ലോ, പേർത്തും നമുക്കവ! 8
നീര് കുടിപ്പതിനിച്ഛിപ്പൂ; ചെന്നു, ഹോമിച്ചു, പോരുവിൻ. 9
[1] തന്നികേതനം = അതാകുന്ന (വയറാകുന്ന) പാർപ്പിടത്തോടുകൂടിയത്. അങ്ങയുടെ വയററിലാണ്, സോമരസത്തിന്റെ നിവാസം!
[2] പോത്രം–പോതാവ് എന്ന ഋത്വിക്കിന്റെ പാത്രം. സേവിപ്പിൻ–സോമം കുടിയ്ക്കുവിന്‍.
[3] സ്ത്രീസമേത = സ്ത്രീ(പത്നി)യോടുകൂടിയവനേ. കുടിയ്ക്ക–സോമനീര്‍.
[4] മൂന്നിടങ്ങളില്‍–സവനത്രയസ്ഥാനങ്ങളില്‍. അലംകരിയ്ക്കുക–ദേവകളെ പണ്ടമണിയിച്ചാലും.
[5] ബ്രാഹ്മണാച്ഛംസിസമ്പത്ത്–ബ്രാഹ്മണാച്ഛംസി എന്ന ഋത്വിക്കിന്‍െറ മുതല്‍, പാത്രം. അവര്‍–ഋതുക്കൾ.
[6] കൈക്കൊണ്ട്–യജ്ഞത്തെ സ്വീകരിച്ച്. ശ്രീമദക്ഷയ്യയജ്ഞം = ശ്രീമത്തും (സമൃദ്ധവും) അക്ഷയ്യവും (നിങ്ങളുടെ സാന്നിധ്യംമൂലം ശത്രുക്കൾക്കു നശിപ്പിയ്ക്കാവതല്പാത്തതും) ആയ യജ്ഞം.
[7] ദ്രവ്യോല്‍ക്കര്‍–ധനകാമരായ ഋത്വിക്കുകൾ. ചതകല്ല്–നീര് പിഴിയാൻ സോമലത ചമയ്ക്കുന്ന അമ്മിക്കുഴ. ദ്രവിണോദസ്സുദേവനെ–ദ്രവിണോദസ്സ് (ധനദാതാവ്) എന്ന അഗ്നിദേവനെ. അധ്വരം–അഗ്നിഷ്ടോമവും മറ്റും. യജ്ഞങ്ങൾ–ഉക്ഥ്യവും മറ്റും.
[9] ഋത്വിക്കുകളോട്: നേഷ്ടം–നേഷ്ടാവ് എന്ന ഋത്വിക്കിന്‍െറ പാത്രം. പോരുവിൻ–ഹോമിച്ചതിന്നുശേഷം അവിടെ നില്ക്കുരുത്: അവര്‍ സോമം കുടിച്ചു കൊള്ളട്ടെ.
[10] ഋതുയുക്തനാം തിരുമേനിയെ–ഋതുക്കളോടുകൂടിയ അങ്ങയെ; അങ്ങയെയും ഋതുക്കളെയും. ഏകേണമേ–ധനം തരേണമേ.
[11] ദീപ്താഗ്നിയുക്തരേ–ഉജ്ജ്വലരായ ആഹവനീയാദ്യഗ്നികളോടുകൂടിയവരേ. ഋതു–ഋതുദേവത. തേൻ–മധുരസോമരസം.
[12] ഗാർഹപത്യർത്തുയുതനായ്–അഗ്നിയുടെതന്നെ രൂപമായ ഗാർഹപത്യ(ഗൃഹപതി)നോടും ഋതുദേവതയോടുംകൂടി. ദേവോന്മുഖന്നായി–ദേവകളെ (ദേവപ്രീതിയെ) കാമിയ്ക്കുന്ന യജമാനന്നുവേണ്ടി.
ഋഷിച്ഛന്ദസ്സുകൾ മുമ്പേത്തവ; ഇന്ദ്രൻ ദേവത.
ഇന്ദ്ര, നിന്നെ പ്രകാശിപ്പിയ്ക്കട്ടേ, സൂര്യസമപ്രഭര്‍! 1
വിളിപ്പൂ, ഞങ്ങളൊടുവിൽസ്സോമപാനത്തിനിന്ദ്രനെ. 3
അതെടുത്തു കുടിച്ചാലും, ഭവാനിന്ദ്ര, ബലത്തിനായ്! 6
പില്പാടു നീ, കുടിച്ചാലും പിഴിയപ്പെട്ട സോമനീര്‍. 7
നീര് കുടിച്ചു മദംകൊൾവാനിന്ദ്രന്‍, വൃത്രനിഷൂദനൻ! 8
[1] എത്തിയ്ക്ക–കൊണ്ടുവരട്ടെ. വാജികൾ–അങ്ങയുടെ അശ്വങ്ങൾ. പ്രകാശിപ്പിയ്ക്കുക–മന്ത്രങ്ങൾകൊണ്ടു വെളിപ്പെടുത്തുക. സൂര്യസമപ്രഭർ–സൂര്യന്നൊത്ത പ്രകാശമുള്ള ഋത്വിക്കുകൾ.
[2] ഈ നൈപ്പൊരിയവില്ക്കായി–ഈ (ചുണ്ടിക്കാട്ടുകയാണ്) നെയ്യില്‍ നനച്ച പൊരിയവില്‍ ഭുജിപ്പാൻ.
[4] സട ചേർന്ന ഹയങ്ങളാല്‍–കുഞ്ചിരോമമുള്ള കുതിരകൾ വലിയ്ക്കുന്ന തേരില്‍.
[5] കർമ്മസോമനീര്‍–കർമ്മത്തിന്നുവെച്ചു സോമരസം. ഇതാ–ഹസ്തനിർദ്ദേശം. ഗൌരമൃഗം = ഗൌരമെന്ന മൃഗം. ദാഹം പൂണ്ടു കടിയ്ക്ക–ദാഹമുള്ളപ്പോൾ പാനം ഏറെ പ്രീതികരമാകുമല്ലോ.
[7] അഗ്ര്യമായ്–മികച്ചതായിച്ചമഞ്ഞ്.
[9] കാമം = അഭിലാഷം. ഗവാശ്വത്താല്‍–ഗോക്കളേയും കുതിരകളേയും തന്ന്. പൂരിപ്പിയ്ക്ക–നിറവേറ്റിയാലും.
മേധാതിഥി ഋഷി; ഗായത്രിയും പാദനിച്യത്തും ഛന്ദസ്സ്; ഇന്ദ്രാവരുണന്മാര്‍ ദേവത.
നേരുന്നേൻ രക്ഷ;–യതിനാല്‍സ്സുഖം നല്ക, നമുക്കവര്‍! 1
എന്നാലതില്‍ക്കവിഞ്ഞും സ്വത്തെങ്ങൾക്കുണ്ടായ് വരേണമേ! 6
വിളിച്ചീടുന്നു ഞാൻ; നന്നായ് വിജയിപ്പിപ്പിനെങ്ങളെ!7
ഒപ്പം വാഴ്ത്തുവതും സുഷ്ഠുസ്തുതിയായ്പ്പുല്ക, നിങ്ങളെ! 9
[2] വിപ്രന്‍–ഋത്വിക്ക്.
[3] നിങ്ങളില്‍–നിങ്ങളുടെ അടുക്കല്‍. അർത്ഥിപ്പൂ = പ്രാർത്ഥിയ്ക്കുന്നു.
[4] കൂട്ടനീര്‍–വെള്ളവും മറ്റും ചേർത്ത സോമരസം; ഇതുപോലെ, നാനാഗുണസമേതമായിരിയ്ക്കും, സുമതിഗാഥയും (സജ്ജനകൃതമായ സ്തുതിയും). നിങ്ങൾ ഇതു രണ്ടും സ്വീകരിച്ചു, ഞങ്ങളെ മികച്ച അന്നദാതാക്കളാക്കിത്തീർക്കുവിന്‍; വളരെ അന്നദാനം നടത്താന്‍ വേണ്ടുന്ന ധനം ഞങ്ങൾക്കു തരുവിൻ.
[5] അഗ്രിമൻ = മുമ്പന്‍. പ്രശംസായോഗ്യരില്‍–പ്രശംസനീയരില്‍വെച്ച്.
[6] നേടാം–ധനം സമ്പാദിയ്ക്കാം. കരുതിവെച്ചിടാം–അനുഭവിച്ചു ശേഷിച്ചതു നിധിയാക്കിവെയ്ക്കാം.
[8] സേവേച്ഛ തോന്നവേ–നിങ്ങളെ സേവിപ്പാൻ താല്‍പര്യമുണ്ടാകുമ്പോൾ.
[9] രണ്ടുപേരെയും–നിങ്ങളിരുവരെയും.
[1] സോമകർമ്മി–സോമനീരൊരുക്കിയവന്‍, യജമാനന്‍. ബ്രഹ്മണസ്പതി–ഒരു ദേവന്‍െറ പേര്‍. കക്ഷിവാനെന്ന ഋഷിയത്രേ, യജ്വാക്കളില്‍വെച്ചു കീർത്തിമാൻ. ഉശിക്ക്–അച്ഛന്‍െറ പേർ.
[2] ധനി = ധനവാന്‍. ലബ്ധാർത്ഥൻ = ധനം ലഭിച്ചവന്‍. ക്ഷിപ്രകർത്താവ് = വേഗത്തില്‍ ചെയ്യുന്നവന്‍, ഫലം നല്കുന്നവൻ. നമ്മളെ കൈക്കൊണ്ടരുളീടട്ടെ = അനുഗ്രഹിയ്ക്കട്ടെ. അവൻ ബ്രഹ്മണസ്പതി.
[3] നോവുംമാറ് = വേദന തോന്നത്തക്കവണ്ണം.
[4] അനത്യയന്‍–അത്യയം (നാശം) ഇല്ലാത്തവന്‍.
[5] ആ മർത്ത്യനെ–കർമ്മമനുഷ്ഠിയ്ക്കുന്നവനെ.
[6] കാമ്യൻ-സ്പൃഹണീയന്‍. ആശ്ചര്യകൃത്ത് = വിസ്മയകരന്‍. ഇഷ്ടൻ = സ്നേഹിതന്‍. മേധ = ആശുഗ്രഹണബുദ്ധി. ഒരു ദേവന്‍െറ പേരാണ്, സദസസ്പതി.
[7] സർവകർമ്മവ്യാപിയാണ്, സദസസ്പതി.
[8] ഉടന്‍–അനുഷ്ഠാനാവസാനത്തില്‍ത്തന്നെ. ഹവിഷ്കാരന്‍-ഹവിസ്സുണ്ടാക്കിയവന്‍, യജമാനന്‍. സ്തുതി ചെല്ലുന്നു ദേവരില്‍–നമ്മുടെ സ്തുതി സദസ്പതിമുഖേന ദേവന്മാരെ പ്രാപിയ്ക്കുന്നു.
[9] നരാശംസന്‍–ഒരു ദേവന്‍െറ പേര്‍. ധാർഷ്ട്യശാലി = പ്രഗല്ഭന്‍. ദ്യോവ് = സ്വർഗ്ഗം. തേജസ്സമേതൻ = തേജസ്സോടുകൂടിയവന്‍. ദ്വിതീയാന്തപദങ്ങളെല്ലാം നരാശംസന്‍െറ വിശേഷണങ്ങൾ. കണ്ടേന്‍–ഞാന്‍ ശാസ്ത്രദൃഷ്ട്യാ ദർശിച്ചു.
ഋഷിച്ഛന്ദസ്സുകൾ മുമ്പേത്തവ; അഗ്നിമരുത്തുക്കൾ ദേവതകൾ.
അത്തേജസ്വിമരുത്തുക്കളൊത്തഗ്നേ, വരികിങ്ങു നീ! 3
ആ മരുത്തുക്കളോടൊന്നിച്ചുഗ്നേ, വന്നെത്തുകിങ്ങു നീ! 5
ആദ്ദീപ്തരാം മരുത്തുക്കളൊത്തഗ്നേ, വരികിങ്ങു നീ! 6
മരുത്തുക്കളൊടുംകൂടിയഗ്നേ, വന്നെത്തുകിങ്ങു നീ! 9
[1] സദ്യാഗേ = നല്ല (കുറവൊന്നുമില്ലാത്ത) യാഗത്തില്‍. വിളിയ്ക്കുമല്ലോ–അനുഷ്ഠാതാക്കൾ വിളിയ്ക്കുക പതിവാണ്; ഞങ്ങളും വിളിയ്ക്കുന്നു. മരുദന്വിതന്‍ = മരുത്തുക്കളോടുകൂടിയവന്‍.
[2] മഹാനായ അങ്ങയ്ക്കുള്ള യാഗത്തില്‍ പൂജിയ്ക്കപ്പെടുന്ന ദേവനും അതനുഷ്ഠിയ്ക്കുന്ന മനുഷ്യനുംതന്നെ ഉല്‍ക്കൃഷ്ടർ.
[4] ഓജസ്സ് = ബലം.
[5] സദ്വിത്തര്‍ = നല്ല (വിശുദ്ധ) ധനമുള്ളവര്‍. ശത്രുഭക്ഷകര്‍ = ശത്രുക്കളെ വിഴുങ്ങു(നശിപ്പിയ്ക്കു)ന്നവര്‍.
[7] തകർക്കും–ചിതറിയ്ക്കും.
[8] പരക്കും = വ്യാപിയ്ക്കും: ക്രിയാപദം. കതിരൊത്ത്–സൂര്യരശ്മികളോടുകൂടി. സിന്ധു = സമുദ്രം.
[9] മുന്നേപ്പോലെ–പതിവിൻപടി. തേ = അങ്ങയ്ക്ക്. സോമനീര്‍മധു–തേൻപോലെ മധുരമായ സോമരസം.
ഋഷിച്ഛന്ദസ്സുകൾ മുമ്പേത്തവ; ഋഭുക്കൾ ദേവതകൾ.
മനസ്സുകൊണ്ടു സൃഷ്ടിച്ചോര്‍ പണിക്കാരായ്, മഖങ്ങളില്‍! 2
മരുത്തുക്കൾക്കു,മുദ്ദീപ്തന്മാരാമദിതിജർക്കുമേ. 5
[1] ദേവന്മാരായ്ച്ചമഞ്ഞോരെ–ഋഭുക്കളെ. തപസ്സുചെയ്തു ദേവത്വം പ്രാപിച്ചവരത്രേ, ഋഭുക്കൾ. മതിശാലികൾ = ബുദ്ധിമാന്മാര്‍. മുഖങ്ങളാല്‍–സ്വയം നിർമ്മിച്ച്. അതിരത്നദം = രത്നങ്ങളെ ഏററവും ദാനംചെയ്യുന്നത്; ഈ സ്തോത്രം ജപിച്ചാല്‍, ഋഭുക്കൾ പ്രസാദിച്ചു വളരെ ധനം നല്കും.
[2] പറഞ്ഞാല്‍ മതി, സ്വയം ബദ്ധരായിനിന്നുകൊള്ളും, അങ്ങനെയുള്ള രണ്ടു തേര്‍ക്കുതിരകളെ ഇന്ദ്രന്നുവേണ്ടി മനസ്സു(സങ്കല്പമാത്രം)കൊണ്ടു സൃഷ്ടിച്ചോര്‍ (സൃഷ്ടിച്ചവരായ ഋഭുക്കൾ) മഖങ്ങളില്‍ (യാഗങ്ങളില്‍) പണിക്കാരായ്–ചമസ നിർമ്മാണാദിജോലികൾ ചെയ്തുപോരുന്നു.
[3] ഋഭുക്കൾതന്നെ കർത്തൃപദം. സർവദുഘ = വേണ്ടുവോളം പാല്‍ ചുരത്തുന്ന.
[4] ആത്തതാരുണ്യര്‍ = യൌവനം കിട്ടിയവര്‍. സത്യമന്ത്രന്മാര്‍ = നിഷ്ഫലമാകാത്ത മന്ത്രത്തോടുകൂടിയവര്‍; മന്ത്രസിദ്ധികൊണ്ടാണ് അച്ഛനമ്മമാരുടെ വാർദ്ധക്യം നീക്കിയത്.
[5] മദിപ്പിയ്ക്കും രസം–മത്തുപിടിപ്പിയ്ക്കുന്ന സോമനീര്‍. ഉദ്ദീപ്തന്മാര്‍ = തിളങ്ങുന്നവര്‍. അദിതിജർ = ആദിത്യര്‍. ഋഭുക്കൾക്ക് ഇന്ദ്രാദികളോടൊപ്പമാകാം, തൃതീയസവനത്തില്‍ സോമപാനം.
[6] ത്വഷ്ട്യദേവന്‍െറ കൃതിയാം–ത്വഷ്ടാവെന്ന ദേവന്‍ നിർമ്മിച്ച. ശ്ലാഘായോഗ്യത്തെ = ശ്ലാഘ്യത്തെ; ചമസത്തിന്‍െറ വിശേഷണം. ഒരു ചമസത്തെ ത്വഷ്ട്യശിഷ്യരായ ഋഭുക്കൾ നാലെണ്ണമാക്കി.
[7] ചേലില്‍–വഴിപോലെ. രത്നസാപ്തത്രയങ്ങൾ = രത്നങ്ങളും (രമ്യവസ്തുക്കളും) സാപ്തത്രയങ്ങളും (മുമ്മൂന്നു സപ്തകർമ്മവർഗ്ഗവും); അങ്ങിനെ ഇരുപത്തൊന്നു കർമ്മങ്ങൾ. സോമകർത്താവ് = യജമാനന്‍.
[8] ഭാരവാഹികൾ–യജ്ഞങ്ങളില്‍ ചമസനിർമ്മാണാദിച്ചുമതലക്കാര്‍. ദേവന്മാരില്‍ (ദേവന്മാരുടെ ഇടയില്‍) യജ്ഞാംശഭാഗികളുമായിച്ചമഞ്ഞു.
ഋഷിച്ഛന്ദസ്സുകൾ മുമ്പേത്തവ; ഇന്ദ്രാഗ്നികൾ ദേവത.
ചാർത്തിപ്പിന;–വരെപ്പറ്റിഗ്ഗായത്രീഗാഥ പാടുവിൻ! 2
[1] അവർക്കുതാന്‍–അവരെക്കുറിച്ചുതന്നെ. സോമപര്‍ = സോമം കുടിയ്ക്കുന്നവര്‍.
[2] ചാർത്തിപ്പിൻ–ആഭരണങ്ങളണിയിപ്പിന്‍. ഗായത്രീഗാഥ-ഗായത്രീച്ഛന്ദസ്സിലുള്ള പാട്ട്.
[3] അൻപ് = സ്നേഹം.
[4] ക്രൂരരായ്ത്തീരും–ശത്രുവധാദികളില്‍ ക്രൂരരായിത്തീരുന്ന.
[5] സദസ്പതികൾ = സഭാപാലകന്മാര്‍. ശരിയ്ക്കാക്കട്ടെ–ഉപദ്രവിയ്ക്കാത്തവരാക്കിത്തീർക്കട്ടെ. വിനാശകർ = മുടിയന്മാര്‍.
[6] അസ്സത്യത്താല്‍–ഞങ്ങൾ ചെയ്ത വിഫലമാകാത്ത കർമ്മത്താല്‍ (യാഗം മൂലം). ഉണരുവിൻ–അവധാനംകൊള്ളുവിൻ.
ഋഷിച്ഛന്ദസ്സുകൾ മുമ്പേത്തവ; അശ്വികളും, സവിതാവും, അഗ്നിയും, ദേവികളും, ഇന്ദ്രവരുണാഗ്നിപത്നികളും, ദ്യാവാപൃഥിവികളും, പൃഥിവിയും, വിഷ്ണുവും ദേവതകൾ.
അവന്‍ ദേവതയായ്ത്തീർന്നാ പ്രാപ്യത്തെയറിയിയ്ക്കുമേ. 5
അദ്ദേഹത്തിന്റെ കർമ്മങ്ങൾ നാമും ചെയ്യായ്വരേണമേ! 6
വെച്ചാൻ മൂന്നടിയിങ്ങെല്ലാം, ധർമ്മങ്ങളെ വളർത്തുവാന്‍. 18
പാരം പുകഴ്ത്തി മഹിമപ്പെടുത്തുന്നു മനീഷികൾ. 21
[1] ഉഷസ്സവനചര്യ = പ്രഭാതത്തിലെ സവനകർമ്മം.
[2] രഥീന്ദ്രര്‍ = തേരാളികളില്‍ ശ്രേഷ്ഠര്‍. സുരഥര്‍ = നല്ല തേരുള്ളവര്‍. ദ്യോവ് = സ്വർഗ്ഗം.
[3] സൂനൃതവത്ത് = സൂനൃതത്തോടു (സത്യവാക്കോടു) കൂടിയത്. ചാട്ടുവാറു (ചമ്മട്ടികൊണ്ടടിയ്ക്കുമ്പോഴത്തെ ശബ്ദത്തിന്നു (അതു കേൾക്കുന്നതു തേരാളികൾക്കു പ്രിയമാകയാല്‍) സൂനൃതത്വം കല്പിച്ചിരിയ്ക്കുന്നു. നീര്–അടിയേറ്റു കുതിച്ചോടുന്ന കുതിരകളുടെ വിയർപ്പ്. സേചിപ്പാൻ–സോമനീര്‍കൊണ്ട് നനയ്ക്കാന്‍.
[4] സോമകാരസദനം–യജമാനഗൃഹം. അതിവേഗികളാണല്ലോ, നിങ്ങളുടെ തേര്‍ക്കുതിരകൾ. അതിനാല്‍, നിങ്ങൾക്കു ദൂരം എന്നൊന്നില്ല.
[5] സ്വർണ്ണകരൻ–ഒരു ദേവയജ്ഞത്തില്‍വെച്ചു സവിതാവി(സൂര്യ)ന്‍െറ കൈപ്പടങ്ങൾ കാരണവശാല്‍ മുറിഞ്ഞുപോയതിനാല്‍, പകരം അവ സ്വർണ്ണംകൊണ്ടുണ്ടാക്കി എന്നൊരുപാഖ്യാനമുണ്ട്; യജമാനന്നു കൊടുക്കാന്‍ സ്വർണ്ണം കയ്യിലെടുത്തവന്‍ എന്നുമാകാം. ദേവതയായ്ത്തീർന്ന്–അവനെ ദേവനാക്കി മന്ത്രം ജപിച്ചാല്‍, യജമാനന്റെ പ്രാപ്യസ്ഥാനം ഏതെന്ന് അവന്‍ പറയും.
[6] കർമ്മങ്ങൾ–സോമയാഗാദികൾ.
[7] പൊറുപ്പ് = ജീവധാരണം. വീതിപ്പോൻ–ഓരോ യജമാനന്നും യഥാർഹം പങ്കിടുന്നവന്‍.
[8] മിത്രരേ–ഋത്വിക്കുകളേ. തെളിഞ്ഞ്–ശോഭിച്ച്.
[9] ഇച്ഛിയ്ക്കും–സോമപാനത്തെ അഭിലഷിയ്ക്കുന്ന.
[10] യവിഷ്ഠ = അതിയുവാവേ. ഹോത്ര–ഹോതാവെന്ന അഗ്നിയുടെ പത്നി. ഭാരതി–ഭരതനെന്ന ആദിത്യന്റെ പത്നി. ധിഷണ = വാഗ്ദേവി.
[11] രക്ഷയും വൻസുഖവുമായ്–ഞങ്ങൾക്കു തരാനുള്ള രക്ഷയോടും വമ്പിച്ച സുഖത്തോടും കൂടി. നരപാലികമാര്‍ = മനുഷ്യരക്ഷിണികൾ. പക്ഷം (ചിറക്) അറ്റുപോകാത്ത–അവരുടെ ചിറകുകൾ ആർക്കും ഛേദിയ്ക്കാവുന്നവയല്ല.
[12] ഇങ്ങ്–ഞങ്ങളുടെ. പീതി = പാനം.
[13] മഹാദ്യാവും പൃഥിവിയും–മഹതിയായ സ്വർഗ്ഗദേവതയും, ഭൂദേവതയും. സംസേചിയ്ക്കട്ടെ–സ്വന്തം ജലവിശേഷംകൊണ്ടു നനയ്ക്കട്ടെ.
[14] ഗന്ധർവര്‍തൻ സ്ഥിരസ്ഥാനേ = ഗന്ധർവരുടെ ശാശ്വതസ്ഥാനത്ത് (അന്തരിക്ഷത്തില്‍). രണ്ടുപേരുടെ–ദ്യോവിന്റേയും ഭൂവിന്റേയും. തണ്ണീര്‍–മുന്‍പദ്യത്തില്‍ സൂചിപ്പിച്ച വെള്ളം. ഘൃതം = നൈ. പ്രാജ്ഞകർമ്മികൾ = മേധാവികളായ അനുഷ്ഠാതാക്കൾ. മേധാവികൾ കർമ്മങ്ങളനുഷ്ഠിച്ച്, ഈ ജലദ്വയത്തെ പാനംചെയ്യുന്നു; ഇതു നൈപോലെ പോഷകമാണ്.
[15] മുള്ള്–ഉപദ്രവങ്ങൾ. നിവാസസ്ഥാനം–പ്രാണികളുടെ പാർപ്പിടം.
[16] ധാമങ്ങളേഴിനാല്‍–ഗായത്ര്യാദിച്ഛന്ദസ്സുകളാകുന്ന ഏഴുപകരണങ്ങൾ കൊണ്ട്. മൂന്നുലോകം മൂന്നടികൊണ്ട് അളക്കാനൊരുങ്ങിയ വാമനരുപിയായ വിഷ്ണു ഭൂമിയിലാണ് ഒന്നാമത്തെ അടി വെച്ചത്. മന്നിടത്തില്‍നിന്നു രക്ഷിയ്ക്ക എന്നതിന്റെ അർത്ഥം, ഭൂവാസികളുടെ പാപങ്ങൾ തടുക്കുക എന്നാകുന്നു.
[17] ഇത്–ഇക്കാണുന്ന ലോകം. സമസ്തവും–ജഗത്തുമുഴുവനും.
[18] ഇങ്ങെല്ലാം–പൃഥിവ്യാദികളായ മൂന്നു സ്ഥാനങ്ങളിലും.
[19] വിഷ്ണണുവിന്റെ കർമ്മങ്ങളാലുള്ള രക്ഷകൊണ്ടാണ്, ഭൂലോകത്തു വ്രതാനുഷ്ഠാനം ശരിയ്ക്കു നടക്കുന്നത്.
[20] കാണുന്നു–ശാസ്ത്രദൃഷ്ട്യാ ആകാശത്തു ചരിയ്ക്കുന്ന കണ്ണുകൾക്കു തടവില്ലാതെ എന്തും സ്പഷ്ടമായി കാണാം; അവപോലെ സൂരികൾ (വിദ്വാന്മാര്‍) കാണുന്നു.
മേധാതിഥി ഋഷി; ഗായത്രിയും പുരഉഷ്ണിക്കും അനുഷ്ടുപ്പും ഛന്ദസ്സ്; വായുവും, ഇന്ദ്രവായുക്കളും, മിത്രവരുണന്മാരും, മരുദിന്ദ്രന്മാരും, വിശ്വദേവന്മാരും, പൂഷാവും, ജലവും, അഗ്നിയും ദേവതകൾ.
വേണ്ടോളം കൊണ്ടുവെച്ചിട്ടുണ്ടു;-തു വായോ, കടിയ്ക്ക നീ. 1
ആഹ്വാനംചെയ്തിടുക നാ,മിസ്സോമത്തെ നുകർന്നിടാൻ. 2
ഇങ്ങെഴുന്നള്ളുമാറാക, വിശുദ്ധബലരാമവര്‍! 4
ധനം ധാരാളമേകീടുമാറാകട്ടെ, നമുക്കവര്‍! 6
സംതൃപ്തനായ്ബ്ഭവിയ്ക്കട്ടേ, ഗണത്തോടൊരുമിച്ചവൻ! 7
നമ്മെ രക്ഷിയ്ക്ക; നമ്മൾക്കു സുഖം നല്ക, മരുത്തുകൾ! 12
അജ്ജലം പ്രീതമാക്കട്ടെ, നമ്മൾതന്നധ്വരത്തിനെ!17
വിളിപ്പൻ; തീർക്കുകൊ,ഴുകമവൾക്കായി ഹവിസ്സിനെ. 18
[3] മനോജവം = മനസ്സിന്നൊത്ത ഗതിവേഗം. ആയിരം അക്ഷി (കണ്ണ്) ഇന്ദ്രന്നേ ഉള്ളൂ. ധീപാലര്‍ = ബുദ്ധിയെ (ദോഷങ്ങളിൽനിന്നു) രക്ഷിയ്ക്കുന്നവര്‍; കർമ്മപാലകരെന്നുമാകാം. മനീഷികൾ–മേധാവികളായ യജമാനന്മാരും ഋത്വിക്കുകളും.
[5] സത്യതേജോധിപര്‍ = യഥാർത്ഥ വെളിച്ചത്തിന്റെ അധിപതികൾ. മിത്രവരുണന്മാരും ആദിത്യരിലുൾപ്പെട്ടവരത്രേ. സത്യാല്‍–കർമ്മങ്ങൾക്കു ഫലം കൊടുക്കുമെന്ന പ്രതിജ്ഞയാല്‍. സത്യം–അവശ്യംഭാവിയായ കർമ്മഫലം.
[7] മരുത്ത്വാൻ = മരുത്തുക്കളോടുകൂടിയവന്‍. സംതൃപ്തൻ = മതിവന്നവന്‍. ഗണം–മരുദ്ഗണം.
[8] മാരുതര്‍ = മരുത്തുക്കൾ.
[9] മംഗളദാനരേ = ശോഭനൌദാര്യന്മാരേ. നിങ്ങൾ–മരുത്തുക്കൾ. ഞങ്ങളില്‍ ശക്തനാകൊല്ല–ഞങ്ങളെ ഉപദ്രവിപ്പാൻ ആളാകരുത്.
[10] മരുദ്ദേവര്‍ = മരുത്തുക്കളെന്ന ദേവന്മാർ; ഭൂപുത്രന്മാരത്രേ, അവര്‍.
[11] മരുത്തുക്കളും നിങ്ങളും ഒന്നുതന്നെ. ജേതാക്കളുടെ–വിജയികളുടെ ശബ്ദം. നാഥരേ–നേതാക്കളേ.
[13] സചിത്രദർഭം = വിചിത്രങ്ങളായ ദർഭപ്പുല്ലുകളോടുകൂടിയത്. ദീപ്ത = തിളങ്ങുന്നവനേ. പൂഷൻ = -പൂഷാവേ. ചരിഷ്ണു = സഞ്ചാശീലന്‍. ഒരാൾ കാണാതെപോയ പശുവിനെ തിരഞ്ഞുപിടിച്ചു കൊണ്ടുവരുന്നതുപോലെ, അങ്ങ് അംബരാല്‍. (ആകാശത്തുനിന്നു) സോമം കൊണ്ടുവന്നാലും.
[14] കൈവരുത്തീടിനാൻ–കണ്ടുപിടിച്ചു കയ്യിലാക്കി.
[15] യവത്തിനായ്–യവം വിതപ്പാന്‍. ഉഴല്‍ ആണ്ടുതോറുമുണ്ടല്ലോ; ഋതുക്കളും പ്രതിവര്‍ഷം വരുന്നു. അവൻ–പൂഷാവ്.
[16] വഴികൾ–ദേവയജനമാർഗ്ഗങ്ങൾ. യജ്ഞാനുഷക്തിയില്‍–ഞങ്ങൾ യജ്ഞത്തിലേർപ്പെടുമ്പോൾ. നറുംപാലുൾപ്പെടുത്തിക്കൊണ്ട്–പൈക്കളിലും മറ്റും മധുരമായ പാല്‍ ഉണ്ടാകുന്നതു വെള്ളത്താലാണല്ലോ. അമ്മബന്ധുക്കളാം = അമ്മയും ബന്ധുവുമായ. പ്രാണികൾക്ക് അമ്മയാണ്, ബന്ധുവാണ്, വെള്ളം.
[17] പ്രീതമാക്കട്ടേ–നിറവേററട്ടെ.
[19] വെള്ളത്തില്‍ അമൃതിരിപ്പുണ്ട്; മരുന്നുമുണ്ട്, വെള്ളത്തില്‍. കീർത്തിപ്പാൻ–സ്തുതിപ്പാന്‍.
[20] വിശ്വശംഭൂവ്–ഒരഗ്നിയുടെ പേര്‍; ജഗല്‍സുഖകരന്‍ എന്നാണ്, പദത്തിന്‍െറ അർത്ഥം. ഈ അഗ്നിയും വെള്ളത്തിലുണ്ടെന്നു സോമൻ എന്നോടു പറഞ്ഞിട്ടുണ്ട്. സകലഭേഷജം = എല്ലാ മരുന്നുകളോടുംകൂടിയത്,
[21] ഞാന്‍ നോക്കാവൂ സൂര്യനെച്ചിരം–വളരെനേരം സൂര്യനെ നോക്കാൻ എനിയ്ക്ക് ആരോഗ്യം ലഭിയ്ക്കട്ടെ.
[22] പാപം–അറിയാതെ ചെയ്തത്. ദ്രോഹിച്ചത്–അറിഞ്ഞു ചെയ്ത ദ്രോഹം. ശാപമിട്ടത്–സജ്ജനളെ ശപിച്ചു സംസാരിച്ചത്.
[23] മുങ്ങിനേൻ–അവഭൃഥസ്നാനമനുഷ്ഠിച്ചേൻ; മുങ്ങിയതുകൊണ്ടു വെള്ളത്തിന്‍െറ സത്തോടു ചേർന്നു. സതോയൻ = വെള്ളത്തോടുകൂടിയവൻ; ജലവർത്തിയാകകൊണ്ടു ദേഹത്തില്‍ വെള്ളം പററിയവന്‍. അഗ്നേ–വിശ്വശംഭൂവേ.
[24] അപത്യം = സന്തതി. ഈ എന്നെ അറിക–എന്‍െറ അനുഷ്ഠാനത്തെ മനസ്സിലാക്കുമാറാകട്ടെ.
അജീഗർത്തപുത്രൻ ശുനശ്ശേപൻ ഋഷി; ത്രിഷ്ടുപ്പും ഗായത്രിയും ഛന്ദസ്സുകൾ; പ്രജാപതിയും, അഗ്നിയും, സവിതാവും, ഭഗനും, വരുണനും ദേവതകൾ. (പാന)
രോതുകവേണ്ടു ഞങ്ങളമർത്ത്യരില്‍?
ആര്‍ തിരുമന്നിനേകിടും, വിണ്ടുമേ
മാതൃതാതരെക്കാണുന്നതിന്നെന്നെ? 1
രോതിടുന്നിതു ഞങ്ങളമർത്ത്യരില്‍:
ഹാ, തിരുമന്നിനേകുകെന്നെയവൻ,
മാതൃതാതരെക്കാണുവാൻ വീണ്ടുമേ! 2
മില്ല കെല്പീ,പ്പറക്കും ഖഗങ്ങൾക്കും;
ഇല്ല നില്ലാതൊലിയ്ക്കും ജലത്തിനു,-
മില്ല കാറ്റിനു,മിത്ര ഗതിവേഗം! 6
മീതെ നിർത്തുന്നു, വാനില്‍ക്കതിര്‍കളെ;
മീതെ വേർ, തുമ്പു താഴെയുമാമവ
കേതുവായുള്ളില്‍ നില്ക്കാവു നമ്മളില്‍!7
വാർവഴി തീർത്തു, പോക്കുവരവിനായ്;
ആവതല്ലാത്തിടത്തു കാല്‍ വെയ്ക്ക ഞാൻ!
പോവുമാറാക, നെഞ്ചം പിളർപ്പോനും! 8
വായ്ക്ക, നിൻകൃപയ്ക്കാഴവും വീതിയും:
അങ്ങകറ്റി വലയ്ക്ക നിര്യതിയെ;–
ബ്ഭംഗമേകുക ചെയ്ത പാപത്തിനും! 9
രാവിലെ;–ങ്ങോ ഗമിയ്ക്കുമഹസ്സിങ്കല്‍;
ഇല്ലിടിച്ചിൽ വരുണന്റെ ചെയ്തികൾ–
ക്ക,ല്ലിലെത്തുന്നു ചന്ദ്രനൊളി വീശി! 10
താത്തഹവ്യനായ് നേരുന്നു കർമ്മിയും:
ആസ്ഥയോടറികിങ്ങെ,ങ്ങൾതന്നുയിര്‍
കീർത്തനീയ, വരുണ, നീ കക്കൊലാ! 11
ന്നുള്ളിൽനിന്നുമിതൊന്നേ വെളിപ്പെട്ടു:
ബദ്ധനായ് വിളിയ്ക്കുന്ന ശുനശ്ശേപൻ
മുക്തനാക, വരുണരാജാവിനാല്‍! 12
ട്ടാ,രെയങ്ങു വിളിച്ചാൻ ശുനശ്ശേപന്‍,
ആ വരുണനാം രാജാവറിവുറേറാ–
നാദിതേയനപീഡിതനിയ്യാളെ.
കല്പിച്ചുവിടുവിയ്ക്കുകവേണമേ:
കെല്‍പ്പൊടേ വെട്ടിനീക്കട്ടെ കെട്ടുകൾ! 13
മംഗളഹവിസ്സാലും, നമസ്സാലും:
ഇങ്ങു വാണപ്രിയഘ്ന, പ്രചേതസ്സേ,
ഞങ്ങള്‍തൻ പിഴ തീര്‍ക്കൂ വരുണ, നീ! 14
ജാതമിക്കെട്ടഴിയ്ക്കൂ വരുണ, നീ;
ആദിതേയ, പിമ്പെങ്ങൾ നിന്‍ചെയ്തിയില്‍–
ബ്ബാധ പററാതെ നിന്നിടാം, തെറ്റെന്ന്യേ! 15
[1] ഒരു രാജാവിനാല്‍ നരമേധത്തിന്നു വിലയ്ക്കു വാങ്ങപ്പെട്ടവനും യൂപ(സ്തംഭ)ത്തില്‍ ബദ്ധനുമായ ശുനശ്ശേപര(ഫ)ന്റെ വിലാപം: ഞങ്ങൾ-ഞാന്‍. അമത്ത്യരില്‍–ദേവന്മാരില്‍വെച്ച് ആരുടെയാരുടെ പേര്‍ ഉച്ചരിയ്ക്കേണ്ടു? ഏതു ദേവനെ കീർത്തിച്ചാലായിരിയ്ക്കും എനിയ്ക്കു വിടുതി കിട്ടുക? തിരുമന്ന് = ശ്രീഭൂമി.
[2] അഗ്നിയെ സ്തുതിയ്ക്കാൻ പ്രജാപതി ഉപദേശിച്ചതിനാല്‍ ശുനശ്ശേപൻ അതു ചെയ്യുന്നു:
[3] അഗ്നി സവിതാവിനെ സ്തുതിപ്പാൻ നിർദ്ദേശിച്ചു. അതിനാല്‍ ശുനശ്ശേപന്‍ സവിതാവിനെ സ്തുതിയ്ക്കുന്നു. നിങ്കല്‍ അർത്ഥികൾ–അങ്ങയുടെ ധനത്തിന്‍െറ ഒരംശം തരിക എന്ന് അങ്ങയുടെ അടുക്കല്‍ യാചിയ്ക്കുന്നു.
[4] നിന്ദനദ്വേഷമുക്തമായ് സ്തുത്യമാകുന്ന–നിന്ദനത്തിന്നും ദ്വേഷത്തിന്നും വിഷയമായിട്ടില്ലായ്കയാല്‍ സ്തുതിയ്ക്കപ്പെട്ടുവരുന്ന.
[5] നിന്‍െറ ഞങ്ങൾ–അങ്ങയുടെ ആളുകളായ ഞങ്ങൾ.
[6] സവിതാവു വരുണനെ സ്തുതിപ്പാനുപദേശിച്ചു; ശുനശ്ശേപന്‍ അതു ചെയ്യുന്നു: നിന്‍ക്രോധമില്ല എന്നതുകൊണ്ട്, അങ്ങു ക്രോധിച്ചാല്‍, അതു താങ്ങാന്‍ കഴിവില്ലെന്നുകൂടി വ്യഞ്ജിയ്ക്കുന്നു.
[7] വാനില്‍–തന്റെ വാസസ്ഥാനമായ അന്തരിക്ഷത്തില്‍. മീതെ വേര്‍, തുമ്പു താഴെയും–ആ കതിരുകളുടെ (തേജസ്സിന്റെ) വേര്‍ (കീഴ്ഭാഗം) മീതെയും, തുമ്പ് (അഗ്രഭാഗം) താഴെയുമാണ്. കേതുവായ്–അടയാളമായി, പ്രാണനായി.
[8] വാര്‍വഴി = വിശാലമാർഗ്ഗം. പോക്കുവരവ്–അസ്തമയോദയങ്ങൾ. ഞാന്‍ ആവതല്ലാത്തിടത്തു കാൽ വെയ്ക്ക–ഞാൻ ബന്ധനമുക്തനായി അഗമ്യപ്രദേശത്തൂടെയെങ്കിലും നടന്നുപോകുമാറാകട്ടെ. എന്റെ നെഞ്ചം പിളര്‍പ്പോനും (വേദനപ്പിയ്ക്കുന്ന ശത്രുവും) പോവുമാറാക (വിട്ടുപോകട്ടെ). ഇതിന്നു വരുണന്‍ അനുഗ്രഹിക്കട്ടെ.
[9] വൈദ്യര്‍–ബന്ധനം വിടുർത്താന്‍ ത്രാണിയുള്ള വൈദ്യന്മാര്‍. വായ്ക്ക–അങ്ങയ്ക്ക് എങ്കില്‍ അഗാധവിശാലമായ അനുഗ്രഹബുദ്ധി ഉണ്ടാകട്ടെ. നിര്യതിയെ (പാപദേവതയെ) ദൂരീകരിച്ചു കഷ്ടപ്പെടുത്തിയാലും. ഭംഗം = നാശം.
[10] അഹസ്സ് = പകൽ. ഇതൊക്കെ വരുണന്റെ ആജ്ഞയാലാണ്. എത്തുന്നു–ഉദിച്ചുപൊങ്ങുന്നു.
[11] ഇത്–ഉത്തരാർദ്ധത്തില്‍ പറയുന്നത്. ആത്തഹവ്യൻ–അങ്ങയ്ക്കായി ഹവിസ്സെടുത്തവൻ. കർമ്മി–യജമാനൻ. ആസ്ഥയോടും–അനാദരിയ്ക്കാതെ.അറിക–ഞങ്ങളുടെ അപേക്ഷ മനസ്സിലാക്കുക. ഉയിര്‍ കക്കൊലാ-എങ്ങളെ (എന്നെ) മൃത്യുവില്‍നിന്നു രക്ഷിച്ചാലും.
[12] ചൊല്ലിനാര്‍–അഭിജ്ഞര്‍ പറഞ്ഞുതന്നു. ഇതേ–വരുണസേവനം തന്നെ. വിളിയ്ക്കുന്ന–വരുണനോടു പ്രാർത്ഥിയ്ക്കുന്ന. മുക്തനാക = മോചിപ്പിയ്ക്കപ്പെടട്ടെ.
[13] ദാരു = മരം, യൂപം. മൂന്നിടത്തായ്–മൂന്നു കൊതകളില്‍. തളയ്ക്കപ്പെട്ട്–പിടിച്ചുകെട്ടപ്പെട്ട്. അങ്ങു–അവിടെനിന്ന്. ആദിതേയ = അദിതിയുടെ പുത്രൻ. അപീഡിതന്‍–ശത്രുക്കളാല്‍ ഉപദ്രവിക്കപ്പെട്ടിട്ടില്ലാത്തവൻ. ഇയ്യാളെ–ശുനശ്ശേപനെ.
[14] അപ്രിയഘ്ന–അനിഷ്ടനാശന. പ്രചേതസ്സേ = മികച്ച ജ്ഞാനമുള്ളവനേ; വരുണപര്യായമാണ്, പ്രചേതസ്സ്. പിഴ–പാപം.
[15] മീതെ = ശിരസ്സില്‍. നടു = അര. താഴെ–കാലുകളില്‍. ജാതം = സംഭവിച്ച. പിമ്പ്–മോചനാനന്തരം, മേലില്‍. നിന്‍ചെയ്തിയിൽ (അങ്ങയുടെ കർമ്മത്തില്‍) നിന്നിടാം (നിന്നുകൊള്ളാം). എന്നാല്‍ ബാധ (ഉപദ്രവം) പററില്ലല്ലോ. തെററന്യേ–പിഴ (പാപം) ചെയ്യാതെ.
ശുനശ്ശേപൻ ഋഷി; ഗായത്രി ഛന്ദസ്സ്; വരുണന്‍ ദേവത.
[1] പ്രജകൾ–മററാളുകൾ.
[4] അരിശമിലാത്ത–പ്രശാന്തങ്ങളായ.
[5] ബഹുദ്രഷ്ടാവ് = വളരെ വസ്തുക്കളെ കണ്ടറിഞ്ഞവന്‍.
[6] ഇരുവരും–വരുണനും മിത്രനും. അതുതന്നെ–ഞങ്ങൾ അർപ്പിച്ച ഹവിസ്സുതന്നെ.
[7] അവിടെയ്ക്ക്–വരുണന്ന്. തോണിയുടേതും–തോണിയുടെ ഗതിയും. അദ്ദേഹം എന്നെ ബന്ധമുക്തനാക്കട്ടെ!
[10] സാമ്രാജ്യത്തിന്നായി–കോയ്മ സ്ഥാപിപ്പാന്‍വേണ്ടി.
[16] ബഹുദർശനീയൻ = വളരെപ്പേരാല്‍ കാണപ്പെടേണ്ടുന്നവൻ; സുന്ദരാകാരന്‍.
[17] അരുമത്തേൻ–പ്രിയപ്പെട്ട മധുരഹവിസ്സ്.
[18] വിശ്വദർശനീയനെ–സുന്ദരാകാരനായ വരുണനെ. വാക്കുകൾ–സ്തുതികൾ.
[19] ശബ്ദിയ്ക്കുന്നു–സ്തുതികളെ അയയ്ക്കുന്നു.
[20] ക്ഷേമം–എന്നെ രക്ഷിയ്ക്കാമെന്നു മറുപടി തരിക.
[21] ജീവിപ്പാൻ–ഞാന്‍ മരിയ്ക്കാതിരിപ്പാൻ. ഞങ്ങളുടെ–എന്റെ.
ഋഷിച്ഛന്ദസ്സുകൾ മുമ്പേത്തവ; അഗ്നി ദേവത.
[1] അഗ്നിയെ സ്തുതിപ്പാനാണ്, വരുണന്‍ നിർദ്ദേശിച്ചത്. അതുനിമിത്തം ശുനശ്ശേപന്‍ വീണ്ടും അഗ്നിയെ സ്തുതിയ്ക്കുന്നു: വസ്ത്രങ്ങൾ–തേജസ്സ്. പ്രജ്വലിയ്ക്കുക എന്നത്ഥം.
[4] ഹിംസകര്‍ = ദ്രോഹികൾ. വിഴുങ്ങുന്ന–കൊന്നൊടുക്കുന്ന. മനുവിന്റേതില്‍–മനുവിന്റെ യാഗത്തില്‍. വന്നണയട്ടെ–അതിന്ന് അങ്ങ് ആ സ്നേഹിതന്മാരെ പ്രേരിപ്പിച്ചാലും!
[5] പൂർവക–ഞങ്ങൾ മുതലായവർക്കൊക്കെ മുമ്പേ ജനിച്ചവനേ. ഇതിന്നും സ്നേഹത്തിന്നുമായി–ഈ യാഗം നിറവേററാനും ഞങ്ങളെ സ്സേഹിപ്പാനു(അനുഗ്രഹിപ്പാനു)മായി. വാക്കുകൾ–സ്തുതികൾ.
[6] അന്യദേവതാവിഷയമായ യാഗവും അങ്ങയ്ക്കുള്ളതുതന്നെ.
[7] ഹോതാവ് = അഗ്നി.
[8] തേജസ്വികൾ–ഋത്വിക്കുകൾ.
[9] ഒടുവില്‍–യാഗാവസാനത്തില്‍. മര്‍ത്ത്യര്‍ = മരണമുള്ളവര്‍. പരസ്പരം–‘അനുഷ്ഠാനം നന്നായി‘ എന്ന് അഗ്നി; ‘ഞങ്ങൾ അനുഗൃഹീതരായി‘ എന്നു ഞങ്ങൾ. ഇങ്ങിനെ അന്യോന്യം കൊണ്ടാടുമാറാകട്ടെ.
[10] അഗ്നികൾ–ആഹവനീയാദികൾ. ഈ–ഞങ്ങളുടെ. ചേർന്ന്–സ്വീകരിച്ച്.
ശുനശ്ശേപൻ ഋഷി; ഗായത്രിയും ത്രിഷ്ടുപ്പും ഛന്ദസ്സുകൾ; അഗ്നിയും വിശ്വദേവന്മാരും ദേവതകൾ.
[1] കുതിര വാലുകൊണ്ട് ഈച്ചകളെയും മറ്റുമെന്നപോലെ, അങ്ങു ജ്വാലകൾകൊണ്ടു ഞങ്ങളുടെ വിരോധികളെ ആട്ടിപ്പായിയ്ക്കുന്നു.
[2] പരന്ന നടപ്പൊത്ത = വിശാലഗതിയായ. ബലപുത്രൻ–അഗ്നി. കോരിച്ചൊയൊരിയട്ടെ–അഭീഷ്ടങ്ങൾ വർഷിയ്ക്കട്ടെ.
[3] എങ്ങും നടക്കുന്ന–സർവവ്യാപിയായ.
[4]ഗായത്രം–ഗായത്രീച്ഛന്ദസ്സിലുള്ള സ്തുതി.
[5] മുകൾ–സ്വർഗ്ഗലോകം. നടു–അന്തരിക്ഷലോകം. അടുത്തത്–ഭൂലോകം. അന്നങ്ങളിലെത്തിയ്ക്കുക–അന്നങ്ങൾ ഞങ്ങൾക്കു കൊണ്ടുവന്നു തരിക.
[6] തിരകളെ എന്നപോലെ–ആളുകൾ തിരകളെ തോടും മറ്റുമാക്കി വേർതിരിയ്ക്കുന്നതുപോലെ. ഹവാർദ്ദാതാവ്–യജമാനൻ. വർഷിച്ചുംകൊടുക്കുന്നു–ധനങ്ങളെ കോരിച്ചൊരിഞ്ഞുകൊടുക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. തല്‍ക്ഷണം–കർമ്മാനുഷ്ഠാനാവസാനത്തില്‍ത്തന്നെ.
[7] അന്നങ്ങൾ ആ മനുഷ്യന്റെ വരുതിയിലാകും.
[8] ഇവനെ–മുകളില്‍ പറയപ്പെട്ട മനുഷ്യനെ. കേൾക്കത്തക്ക–വിശ്രുതമായ.
[9] അവിടുന്ന്–അഗ്നി. അശ്വങ്ങളെക്കൊണ്ട്–ഞങ്ങൾക്കു കുതിരകളെത്തന്ന്. യുദ്ധം കടത്തിവിടട്ടെ–ജയിപ്പിയ്ക്കട്ടെ. മേധാവികളോടുകൂടിയ–ഋത്വിക്കുകളാൽ ആരാധിതനായ.
[12] ധനികനെന്നപോലെ–ഒരു പണക്കാരൻ വൈതാളികരുടെ സ്തുതി കേൾക്കുന്നതുപോലെ. ഉക്ഥം–ഒരു തരം സ്തോത്രം.
[13] അഗ്നിയാൽ പ്രേരിതനായ ശുനശ്ശേപൻ വിശ്വദേവകളെ സ്തുതിയ്ക്കുന്നു: ജ്യേഷ്ഠന്‍–മൂപ്പേറിയ ദേവൻ. മുറിയരുതേ–അവിച്ഛിന്നമായി നടക്കട്ടെ.
ശുനശ്ശേപൻ ഋഷി; അനുഷ്ടുപ്പും, ഗായത്രിയും ഛന്ദസ്സ്; ഇന്ദ്രനും,ഉരലും,ഉലയ്ക്കയും, കാളത്തോലും ദേവതകൾ.
[1] പിഴിഞ്ഞതു–സോമരസം. അഭിഷവം = ഇടിച്ചുപിഴിയല്‍.
[3] സ്ത്രീ–പത്നി. പുറത്തു–യാഗശാലയില്‍നിന്ന്. അഭ്യസിയ്ക്കുന്നു–തുടരെത്തുടരെ ചെയ്യുന്നു.
[4] കുതിരയ്ക്കു കടിഞ്ഞാണുകളിടാനെന്നപോലെ, കയറുകൾകൊണ്ടു കടകോല്‍ കെട്ടിയിട്ടുണ്ടോ.
[5] ഇവിടെ–ഈ വൈദികകർമ്മത്തില്‍. വിജയികൾ–യുദ്ധത്തില്‍ ജയിച്ചവര്‍. ശബ്ദം–ഉലയ്ക്കകൊണ്ടടിയ്ക്കുമ്പോഴത്തെ ഒച്ച.
[6] കാറ്റ്–ഉലയ്ക്കുകൊണ്ടിടിയ്ക്കെ പുറപ്പെടുന്ന കാറ്റ്.
[7] അവ–ഉരലും ഉലയ്ക്കയും. തീററ തിന്നുന്ന–മുതിരയും മറ്റും കടിച്ചു തിന്നുന്ന. ഇന്ദ്രാശ്വങ്ങൾ–ഇന്ദ്രന്റെ ഹരികളെന്ന രണ്ടു കുതിരകൾ.
[8] ഇരുമരങ്ങളേ–ഉലൂഖലമുസലങ്ങളേ. സോതാക്കൾ–പിഴിയുന്ന ഉപകരണങ്ങൾ.
ശുനശ്ശേപൻ ഋഷി; പംക്തി ഛന്ദസ്സ്; ഇന്ദ്രൻ ദേവത.
വിശ്വദേവകളാല്‍ പ്രേരിതനായ ശുനശ്ശേപൻ ഇന്ദ്രനെ സ്തുതിയ്ക്കുന്നു:
[1] ഗവാശ്വങ്ങളെക്കൊണ്ടു–പശുക്കളെയും കുതിരകളെയും തന്ന്.
[3] മിഥൂദൃശകൾ = ഒപ്പം നടക്കുന്ന രണ്ടു യമദൂതികൾ. മതിമറന്ന്–ഞങ്ങളെ മരിപ്പിയ്ക്കുക എന്ന ഉദ്ദേശം വിസ്മരിച്ച്.
[4] ആ കൊടാത്തവർ–ഞങ്ങൾക്കു നേരിട്ടു പരിചയമില്ലാത്ത അദാതാക്കൾ, ശത്രുക്കൾ. കൊടുക്കുന്നവർ–ബന്ധുക്കൾ.
[5] കഴുതയെ–ശത്രുവിനെ.
ശുനശ്ശേപൻ ഋഷി; ഗായത്രിയും പാദനിചൃത്തും ത്രിഷ്ടുപ്പും ഛന്ദസ്സുകൾ ഇന്ദ്രനും, അശ്വിനികളും, ഉഷസ്സും ദേവതകൾ. (അന്നനട)
പെരിയൊരു ശതക്രതുവാമിന്ദ്രനെ
നിറച്ചുകൊളളുന്നൂ കുളിർസോമനീരാ–
ലൊ,രു കുണ്ടുകിണറിനെയെന്നപോലെ. 1
മരുന്നിട്ട രസമൊരായിരംതാനോ
തിരുവടിയിങ്കലണഞ്ഞിടുമല്ലോ,
ശരിയ്ക്കൊ,രു കുഴിനിലത്തെന്നപോലെ. 2
പ്പിറാവു ഗർഭിണിപ്പിടയിങ്കല്‍പ്പോലെ
എഴുന്നളളു,മതിങ്ങിതാ; ഞങ്ങളുടെ
മൊഴി ഭവാന്‍ കേൾപ്പത,തിനാല്‍ത്താനല്ലോ! 4
പ്പരിപാലിപ്പാനായ് ശ്ശതക്രതോ, ഭവാൻ;
ഇതരമാകിയ വിഷയമൊക്കെ നാ–
മിരുവരും കൂടിയിരുന്നാലോചിയ്ക്കാം! 6
പ്പടയിങ്കലൊ,രു പരിരക്ഷയ്ക്കായി
വിളിയ്ക്കുക ചങ്ങാതികളുടെ മട്ടിൽ,–
ബ്ബലിഷ്ഠനാമിന്ദ്രൻതിരുവടിയെ നാം:7
പെരുതിടങ്ങളിലെഴുന്നള്ളുവോനെ
ക്രമാനുസാരേണ വിളിപ്പതുണ്ടു ഞാന്‍,
മമ താതന്‍ പണ്ടു വിളിച്ചതുപോലെ. 9
ശരണദാതാവേ, സ്തുതികാരന്മാർക്കായ്
ഇരക്കുന്നു ഞങ്ങൾ ഭവാനൊടു: വജ്ര–
ധര, സഖേ, സോമരസം കുടിപ്പോനേ,
തരിക, സോമപര്‍ സഖാക്കളെങ്ങൾക്കു
പെരിയ മൂക്കുള്ള പശുപ്പരിഷയെ! 10–11
പരിപൂജിതനായ് സ്തുതികാരന്മാരില്‍
ശരിയ്ക്കണയ്ക്കട്ടേ തദീയാഭീപ്സിത,–
മുരുൾകളിലച്ചുതടിയെന്നപോലേ! 14
ദ്ധനം സദാപി കീഴടക്കിയോനിന്ദ്രൻ;
അവന്‍ കർമ്മശീലന,വന്‍ ദാതാവെങ്ങൾ–
ക്കരുളിനാൻ കേറാനൊ,രു കനകത്തേർ! 16
ക്കനുഭവിപ്പാനേതൊരു നരനുള്ളു?
എവങ്കൽച്ചെല്ലും നീ വിശിഷ്ടാനുഭാവേ?
സുവിദ്യോതേ, ചിത്രേ, വിസരണശീലേ,
അരികില്‍നിന്നു തൊട്ടകലത്തുവരെ–
യ്ക്കറിയുന്നീലല്ലോ, ഭവതിയെ ഞങ്ങൾ! 20–21
[1] ഞങ്ങൾ–ഞാൻ, ശുനശ്ശേപനൻ. അയി–ഋത്വിക്കുകളേ, യജമാനന്മാരേ.
[2] രസം–സോമനീര്‍. തിരുവടി–ഇന്ദ്രന്‍. കുഴിനിലം = നിമ്നപ്രദേശം. വെള്ളം നിമ്നപ്രദേശത്തെയ്ക്കൊഴുകുന്നതുപോലെ.
[3] ഇത്–സോമനീര്‍. അക്കെല്പന്ന്–ബലവാനായ ഇന്ദ്രന്ന്. തൃക്കുക്ഷിയില്‍–ഇന്ദ്രന്റെ വയററില്‍. ഉദധിയിൽപോലെ–നദീജലം സമുദ്രത്തില്‍ ചെന്നു പരക്കുന്നതുപോലെ.
[4] അത്-സോമനീർ. ഇതാ–അങ്ങയ്ക്കായി ഒരുക്കിവെച്ചിരിക്കുന്നു. അതിനാൽത്താനല്ലോ (സോമത്തെക്കുറിച്ചുള്ള പ്രേമംകൊണ്ടുതന്നെയാണല്ലോ) ഭവാൻ ഞങ്ങളുടെ മൊഴി (പ്രാർത്ഥന) കേൾക്കുന്നത് (സ്വീകരിക്കുന്നത്).
[5] വചോവാഹ = വചസ്സ് (സ്തുതി) ആകുന്ന വാഹനത്തോടു കൂടിയവനേ; സ്തുതിയാല്‍ വഹിയ്ക്കപ്പെടുന്നവനേ. സ്തുതി ഒരു വാഹനമെന്നപോലെ അങ്ങയെ യജനസ്ഥലങ്ങളിലെത്തിയ്ക്കുന്നു. നുതൻ = സ്തുതിയ്ക്കപ്പെട്ടവൻ. നിൻ ലക്ഷ്മി (സമ്പത്ത്) പ്രിയസത്യയാക–അസ്മാദൃശരെ തീർച്ചയായും പ്രീതിപ്പെടുത്തുമാറാകട്ടെ. ഞങ്ങൾക്കു സമ്പത്തു തന്നരുളുക.
[6] ആലോചിയ്ക്കാം–ഞാന്‍ രക്ഷിയ്ക്കപ്പെട്ടതിന്നുശേഷം.
[7] തുടങ്ങല്‍–കർമ്മാരംഭം. പട–വിഘ്നകാരികളോടുള്ള യുദ്ധം.
[8] ഇര–അന്നം.
[9] പുരാതനം = പണ്ടേ ഉള്ളത്. പുരം–സ്വർഗ്ഗം. പെരുതിടങ്ങളില്‍ (വളരെ യാഗശാലകളില്‍) എഴുന്നള്ളുവോനെ–ഇന്ദ്രനെ. ക്രമാനുസാരേണ–കർമ്മങ്ങളുടെ ക്രമമനുസരിച്ച്. പണ്ടു–യജ്ഞാവസരത്തില്‍.
[10–11] ശരണദാതാവേ = പാർപ്പിടം നല്കുന്നവനേ. സ്തുതികാരന്മാർക്കായ്–സ്തോതാക്കൾക്കുവേണ്ടി. പെരിയ–നീണ്ട.
[12] അത്–അഭിമതസിദ്ധി (അഭീഷ്ടപ്രാപ്തി).
[13] സമപ്രീതൻ–നമ്മോടൊപ്പം തോഷിച്ച. ബലിഷ്ഠഗോക്കളെ = കരുത്തേറിയ പൈക്കളെ. ചോറുള്ള–ആഹാരവും ഇന്ദ്രൻ തരട്ടെ എന്നു ധ്വനി.
[14] ഒരു ഭവത്സമൻ–അങ്ങയോടു തുല്യനായ ഒരു ദേവൻ. ധൃഷ്ണോ = ദൃഷ്ണനായുള്ളോവേ. തദീയാഭീപ്സിതം–അവരുടെ (സ്തോതാക്കളുടെ) അഭീഷ്ടം. ഉരുൾകൾ = വണ്ടിച്ചക്രങ്ങൾ. അച്ചുതടി = അച്ചുതണ്ട്. വണ്ടിച്ചക്രങ്ങളില്‍ അച്ചുതണ്ടു ചേർക്കുന്നതുപോലെ, സ്തോതാക്കളില്‍ ഇഷ്ടസിദ്ധി ചേർക്കട്ടെ.
[15] രഥത്തച്ചൻ (തേരുണ്ടാക്കുന്നവന്‍) ചക്രങ്ങളില്‍ അച്ചുതണ്ടു ചേർക്കുന്നതുപോലെ, ഭവാന്‍ സ്തോതാക്കളില്‍ സമ്പത്തു ചേർത്തുപോരുന്നു.
[16] ചീനച്ച് = ശബ്ദം പുറപ്പെടുവിച്ച്. വീർത്ത് = വീർപ്പിട്ട്, കിതച്ച്. അശ്വങ്ങളാല്‍–യുദ്ധത്തിലിറക്കപ്പെട്ട സ്വന്തം കുതിരകളെക്കൊണ്ട്. ധനം–ശത്രുക്കളുടെ സമ്പത്ത്. സ്തുതിപ്രസന്നന്നായ ഇന്ദ്രന്‍ ശുനശ്ശേപന്ന് ഒരു സ്വർണ്ണരഥം കൊടുത്തുപോല്‍.
[17] പുരുഹയാന്നരായ്–ഞങ്ങൾക്കു തരുവാന്‍ വളരെ കുതിരകളോടും അന്നങ്ങളോടുംകൂടി. ഇങ്ങു–ഞങ്ങളുടെ ഗൃഹങ്ങളില്‍. പൊൻ–പശുക്കൾ = പൊന്നും കന്നാലികളും. ഇന്ദ്രപ്പേരണയാലാണ്, ശുനശ്ശേപൻ അശ്വിദേവന്മാരെ സ്തുതിച്ചു തുടങ്ങിയത്
[18] തട = തടസ്സം.
[19] വട്ടൊന്ന് = ഒരു ചക്രം. അചലാഗ്രേ = പർവതമുകളില്‍. ഇതരം–മറേറച്ചക്രം.
[20–21] അശ്വികളാല്‍ പ്രേരിതനായ ശുനശ്ശേപന്‍ ഉഷസ്സിനെ സ്തുതിയ്ക്കുന്നു: സനാതനോഷസ്സേ = നാശമിലാത്ത ഉഷസ്സേ. നിനക്കനുഭവിയ്ക്കത്തക്കവനായി, മനുഷ്യരില്‍ ഒരുത്തനുമില്ല. വിശിഷ്ടാനുഭാവേ = അസാധരണപ്രഭാവമുള്ളവളേ. നീ എവങ്കല്‍ ചെല്ലും.നിന്നെ രമിപ്പിയ്ക്കാൻ ഒരുവനും ശക്തനാകില്ല. സുവിദ്യോതേ = നല്ല പ്രഭയുള്ളവളേ. ചിത്രേ = നാനാവർണ്ണങ്ങളുള്ളവളേ. വിസരണശീലേ = വ്യാപിനി.
[22] ദ്യോവിൻസുതേ–ദ്യുദേവതയുടെ മകളായ ഉഷസ്സേ. ഈ സ്തുതിയോ ടേ ശുനശ്ശേപന്‍ കെട്ടിൽനിന്നു വേര്‍പെട്ടുപോല്‍.
അംഗിരസ്സിന്റെ മകന്‍ ഹിരണ്യസ്തൂപൻ ഋഷി; ത്രിഷ്ടുപ്പും ജഗതിയും ഛന്ദസ്സുകൾ; അഗ്നി ദേവത. (കേക)
വർഗ്ഗത്തിന്നൊരു നല്ല മിത്രമാകിയ ദേവൻ;
നിന്നുടെ കർമ്മത്തിങ്കല്‍പ്പിറന്നോര്‍, പൃഥുജ്ഞാനര്‍
മിന്നുമായുധമുള്ള കവികൾ മരുത്തുക്കൾ. 1
മേധാവി ശോഭിപ്പിപ്പൂ ദേവകർമ്മത്തെബ്ഭവാൻ;
അങ്ങെല്ലാജ്ജഗത്തിന്നുംവേണ്ടി നാനാത്മാവായ്ത്തീ–
ർന്നെങ്ങനെയൊക്കെപ്പള്ളികൊള്ളുന്നു മനുഷ്യർക്കായ് ! 2
വായുപചരിപ്പോനു കാണുമാറായ് വന്നാലും;
ഞെട്ടിപ്പോയ് ദ്യോവും ഭൂവും: ഹോതൃകൃത്യത്തിൻ ഭാര–
മൊട്ടുക്കു വഹിച്ചു; നീ യജിച്ചൂ മഹാന്മാരെ! 3
സല്‍ക്കർമ്മി പുരൂരവസ്സിന്നതിശുഭം നല്കീ.
അരണിദ്വയഘർഷോല്‍പന്നനാം നിന്നെക്കിഴ–
ക്കണച്ചുവെച്ചാരല്ലോ, പില്പാടു പടിഞ്ഞാറും.4
സ്രുക്കെടുത്തവന്നായി ശ്രവ്യനായ്ച്ചമയുന്നൂ;
മുമ്പേ, സദ്വഷട്കാരഹവിസ്സർപ്പിപ്പോനെയും
പിമ്പാൾക്കാരെയും ശോഭിപ്പിപ്പു നീ, തദേകാന്നൻ. 5
ത്തക്ക കർമ്മത്തില്‍ക്കൊണ്ടുനിർത്തുന്നൂ ഭവാനഗ്നേ;
പരിതോഗന്തവ്യമാം ശൂരര്‍തൻ സ്വത്തില്‍ച്ചെമ്മേ
പൊരുമല്പരെക്കൊണ്ടും കൊൽവു നീ കേമന്മാരെ! 6
വന്മത്തർത്ത്യേതരത്വത്തിൽനിർത്തുന്നൂ ഭവാനഗ്നേ;
നാല്ക്കാലിയിരുകാലിവർഗ്ഗത്തിനായിദ്ദാഹം
വായ്ക്കുന്ന വിജ്ഞന്നുണ്ടാക്കുന്നു സൌഖ്യവും ചോറും! 7
മങ്ങഗ്നേ, തരികൊ,രു കർമ്മിയാം യശസ്വിയെ:
കൈവളർത്താവൂ കർമ്മം പുതുനേട്ടത്താലെങ്ങൾ;
കാക്കുകെങ്ങളെ,ദ്ദേവന്മാരുമായ് ദ്യോവേ, ഭൂവേ! 8
ദേവൻ നീ മാതാപിതൃസന്നിധിസ്ഥനായ്ത്തന്നേ
ഞങ്ങൾക്കു മകനാക; കർമ്മിയില്‍ക്കരൾ വെയ്ക്ക;
മംഗളാത്മാവേ, സർവവിത്തഭൃത്തല്ലോ, ഭവാന്‍! 9
നാ, യുഷ്യപ്രദായി നീ; നിന്‍െറ ചാർച്ചക്കാര്‍ ഞങ്ങൾ;
നൂറുമായിരവുമായ്ച്ചേരുന്നൂ ധനങ്ങൾ, സ-
ദ്വീരനായജയ്യനായ് ക്കർമ്മപാലനാം നിങ്കല്‍! 10
ന്നായുവാം ചമൂനാഥനാക്കി, ദേവകളഗ്നേ;
മനുവിന്നുപദേഷ്ടിയാക്കിനാരിളയെയും;
ജനിച്ചൂ നീ താനെന്നെ,ന്നച്ഛന്നു മകനായി! 11
കുന്ന ഞങ്ങളെദ്ദേവ, ദേഹങ്ങളെയുമഗ്നേ:
പില്പാടാര്‍ തവ കർമ്മം കണ്ണിമയ്ക്കാതേ കാക്കു,–
മപ്പുത്രതനയന്റെ ഗോക്കളെപ്പാലിപ്പോൻ നീ! 12
ദിക്കില്‍ നാലിലും കണ്‍വെച്ചുജ്ജ്വലിയ്ക്കുന്നൂ ചാരേ;
സദയം പോഷിപ്പിയ്ക്കും നിനക്കു ഹവിസ്സേകി–
സ്തുതിപ്പോനുടെ മന്ത്രം മനസാ യാചിപ്പോന്‍ നീ! 13
കാമ്യം നന്മുതലെന്നു നണ്ണുവോൻ ഭവാനഗ്നേ;
പോഷണീയന്നും ഭവാനൻപുറ്റ പിതാവെന്നാർ;
ശാസിപ്പൂ, ശിശുവെയും ദിക്കുകളെയും വിദ്വൻ! 14
രക്ഷിപ്പു, നന്നായ്ത്തയ്ക്കപ്പെട്ട ചട്ടപോലെങ്ങും;
എവനോ ഗൃഹത്തിങ്കല്‍ നല്‍ച്ചോറാൽസ്സുഖിപ്പിച്ചു
ജീവയജ്ഞത്തെച്ചെയ്യും, വിണ്ണിനു തുല്യനവന്‍! 15
മെങ്ങൾ പൊന്നകലത്തീ മാർഗ്ഗത്തിലണഞ്ഞതും;
ഗമ്യന,ൻപെഴുമച്ഛൻ, സോമാർഹമനുഷ്യർക്കു
കർമ്മസാധകൻ, പ്രത്യക്ഷാത്മാവുമല്ലോ ഭവാൻ! 16
കണക്കെ,ശ്ശുചിയായൊരംഗിരസ്സാം നീ നേരേ
സഭ്യശാലയില്‍ച്ചെല്കാ,വാഹിയ്ക്ക ദേവന്മാരെ,–
ദ്ദർഭയിലിരുത്തുക, നല്ക വേണ്ടതുമഗ്നേ! 17
ശ്ശക്തിയാ,ലറിവാലോ തീർത്തതാമീ മന്ത്രത്താല്‍;
ഉന്നതിയണയ്ക്കയും ചെയ്യുകെങ്ങളെ ബ്ഭവാൻ;
തന്നരുൾകെ,ങ്ങൾക്കന്നസമ്പത്തും സുമനസ്സും! 18
[1] ഒന്നാമനാമംഗിരസ്സൃഷി–അംഗിരഃകുലകൂടസ്ഥന്‍. കവികൾ = മേധാവികൾ.
[2] രണ്ടമ്മമാര്‍–രണ്ടു മരക്കഷ്ണങ്ങൾ (അരണികൾ): ഇവയുടെ ഘര്‍ഷണത്തില്‍ അഗ്നി ജനിയ്ക്കുന്നു. നാനാത്മാവായ്ത്തീർന്ന്-ആഹവനീയനും മറ്റുമായിച്ചമഞ്ഞ്. മനുഷ്യർക്കായ്–മനുഷ്യർക്കുവേണ്ടി. എങ്ങിനെയൊക്കെപ്പള്ളികൊള്ളുന്നു (ശയിയ്ക്കുന്നു). ഒരോ മനുഷ്യഗൃഹത്തിലും സ്ഥിതിചെയ്യുന്ന അങ്ങയുടെ സ്വരൂപങ്ങൾ ഇത്ര എന്ന് ആർക്കും അറിഞ്ഞുകൂടാ.
[3] അഗ്ര്യൻ = മുമ്പൻ. വാസദ–പാർപ്പിടം നല്കുന്നവനേ. കാണുമാറായ് വന്നാലും = പ്രത്യക്ഷീഭവിച്ചാലും. ഞെട്ടിപ്പോയ്–അങ്ങയുടെ പ്രഭാവം കണ്ടിട്ട്. മഹാന്മാരെ യജിച്ചു–മഹാന്മാരെ (ദേവന്മാരെ) ഉദ്ദേശിച്ചു യജ്ഞംചെയ്തു.
[4] മനുവിന്നായ്–മനുവിനെ അനുഗ്രഹിപ്പാൻ. സ്വർഗ്ഗത്തെയുദ്ഘോഷിച്ചൂ–പുണ്യലഭ്യമാണ്’ സ്വർഗ്ഗമെന്നു വെളിപ്പെടുത്തി. സല്‍ക്കർമ്മി–അങ്ങയെ പൂജിച്ച. കിഴക്കണച്ചു–വേദിയുടെ കിഴക്കുഭാഗത്ത് ആഹവനീയനെന്ന പേരില്‍ പ്രതിഷ്ഠിച്ചു; പില്പാടു പടിഞ്ഞാറും–പടിഞ്ഞാറെബ്ഭാഗത്തു ഗാർഹപത്യനെന്ന പേരിലും പ്രതിഷ്ഠിച്ചു.
[5] പ്രവർഷിപ്പൂ–കാമങ്ങളെ കോരിച്ചൊരിഞ്ഞുകൊടുക്കുന്നു. പുഷ്ടിയെ–യജമാനന്‍െറ സമ്പത്തിനെ. സ്രുക്കെടുത്തവന്നായി ശ്രവ്യനായ്ച്ചമയുന്നു–ഹോമംചെയ്യുന്നവനെ അനുഗ്രഹിപ്പാൻവേണ്ടി, മന്ത്രങ്ങൾകൊണ്ടു വിളിയ്ക്കപ്പെടാവുന്നവനായിബ് ഭവിയ്യുന്നു. വഷട്കാരത്തോടുകൂടി ഹവിസ്സിനെ അർപ്പിയ്ക്കുന്നവനെ മുമ്പും, അവന്റെ ആൾക്കാരെ പിമ്പും, തദേകാന്നനായ (ആ ഹവിസ്സുമാത്രം ആഹാരമായിട്ടുള്ള) നീ ശോഭിപ്പിയ്ക്കുന്നു; അവർക്കു മേന്മ വരുത്തുന്നു.
[6] പരിതോഗന്തവ്യമാം = ചുറ്റും നടക്കപ്പെടേണ്ടതായ. ശൂരര്‍തന്‍ സ്വത്തില്‍–ശൂരന്മാർക്കു സമ്പത്തുപോലെ പ്രിയപ്പെട്ട യുദ്ധത്തില്‍. പൊരും = പൊരുതുന്ന. കേമന്മാരെ അല്പരെക്കൊണ്ടും കൊല്ലുന്നു; ഇത്രയ്ക്കുണ്ട്, അങ്ങയ്ക്കു മഹിമ!
[7] അമ്മനുഷ്യനെ–അങ്ങയെ സേവിയ്ക്കുന്നവനെ. വന്മർത്ത്യേതരത്വം = ഉല്‍കൃഷ്ടമായ മരണരഹിതത്വം. നാല്ക്കാലി–യിരുകാലിവർഗ്ഗത്തിനായിദ്ദാഹം വായ്ക്കുന്ന–നാല്ക്കാലികളേയും (പശ്വാദികളെയും) ഇരുകാലികളേയും (മിത്രഭൃത്യാദിമനുഷ്യരെയും) കിട്ടാൻ കൊതിയ്ക്കുന്ന. വിജ്ഞന്ന്–യജമാനന്ന്. ഉണ്ടാക്കുന്നു–കൊടുക്കുന്നു.
[8] വിനുതൻ = സ്തുതൻ. അങ്ങ് = ഭവാന്‍. യശസ്വിയെ = കീർത്തിമാനായ പുത്രനെ; അവൻ ഞങ്ങൾക്കു ധനം സമ്പാദിച്ചുതന്നുകൊള്ളും. പുതുനേട്ടത്താല്‍–പുത്രലാഭത്താല്‍. കാക്കുക–നിങ്ങളിരുവരും ഞങ്ങളെ രക്ഷിയ്ക്കുവിന്‍.
[9] മാതാപിതൃസന്നിധിസ്ഥനായ്ത്തന്നേ–ദ്യാവാപൃഥിവികളുടെ അടുക്കലിരുന്നുകൊണ്ടുതന്നെ. കർമ്മിയില്‍ക്കരൾ വെയ്ക്ക–യജമാനനെ അനുഗ്രഹിപ്പാൻ കനിയുക. സർവവിത്തഭൃത്ത്–യജമാനന്നു നല്കാൻ എല്ലാദ്ധനങ്ങളും ഭരി(വഹി)യ്ക്കുന്നവൻ.
[10] ആയുഷ്യപ്രദായി = ജീവനം തരുന്നവന്‍. സദ്വീരന്‍ = നല്ല വീരന്മാരോടുകൂടിയവൻ.
[11] നഹുഷൻ = നഹുഷനെന്ന രാജാവ്. ആയു–പേര്‍ ചമൂനാഥന്‍ = സേനാപതി. ഇള–പേര്‍; ഇവൾ മനുവിന്റെ പുത്രിയുമാണ്. എന്നച്ഛന്ന്–അംഗിരസ്സിന്ന്.
[12] ദേഹങ്ങളെയും–സന്താനങ്ങളെയും. ഞങ്ങളുടെ പൌത്രന്‍െറ ഗോക്കളെ സംരക്ഷിപ്പാനും, അങ്ങാണ്. അപ്പോൾ, ഞങ്ങളുടെ കാര്യം പറയാനുണ്ടോ?
[13] കേടേശായ്വാൻ–തകരാറൊന്നും വരാതിരിപ്പാൻ. കൺ–ജ്വാല. സദയം പോഷിപ്പിയ്ക്കും–ദയാശീലത്വത്താല്‍ അഭിവൃദ്ധികരനായ. യാചിപ്പോന്‍ നീ–അത്രയ്ക്കുണ്ട്, ഹവിർദ്ദാതാവിന്റെ മന്ത്രത്തില്‍ അങ്ങയ്ക്കഭിരുചി.
[14] ഭൂരിശ്ലാഘ്യൻ-വളരെ ആളുകളാൽ ശ്ലാഘനീയൻ. കാമ്യം = സ്പൃഹണീയം. ഋത്വിക്കിന്നു ധനം ലഭിയ്ക്കട്ടെ എന്നു വാഞ്ചരിയ്ക്കുന്നവനാണ്, ഭവാന്‍. എന്നാര്‍–അഭിജ്ഞര്‍ പറഞ്ഞിരിയ്ക്കുന്നു. ശിശു–അനഭിജ്ഞനായ യജമാനന്‍. ദിക്കുകളെയും ശാസിപ്പൂ-ഭവാൻ പറഞ്ഞു കൊടുക്കാഞ്ഞാല്‍ കർമ്മികൾക്കു ദിഗ്ഭ്രമം പററിപ്പോകും.
[15] ചട്ട–നല്ല ഒരു കവചം പോരാളിയെ രക്ഷിക്കുന്നതുപോലെ. സുഖിപ്പിച്ചു–അതിഥികളെ സംതൃപ്തരാക്കി. അവൻ–അതിഥിപൂജയാകുന്ന ജീവയജ്ഞമനുഷ്ടിച്ച യജമാനൻ സ്വർഗ്ഗതുല്യനാണ്, ഋത്വിക്കുകളെ സ്വർഗ്ഗമെന്നപോലെ സുഖിതരാക്കും.
[16] പോന്ന്–ഭവത്സേവനം ത്യജിച്ചു പോന്ന്. സോമാർഹമനുഷ്യര്‍ക്കു–സോമത്തിന്നഹർരായ ആളുകൾക്ക്, അനുഷ്ഠാതാക്കൾക്ക്. ഗമ്യന്‍ = പ്രാപ്യന്‍.
[17] യയാതി–യയാതി എന്ന രാജാവ്. പൂർവര്‍–മറ്റു പൂർവകന്മാര്‍. സഭ്യശാല–യാഗശാല. വേണ്ടതും നല്ക–പ്രിയവസ്തു (ഹവിസ്സ്) നല്കുകയും ചെയ്യുക.
[18] ശക്തി = കഴിവ്. ഈ മന്ത്രത്താല്‍ അങ്ങു വർദ്ധിയ്ക്ക = മഹത്ത്വപ്പെടുക. ഞങ്ങളെ ഉന്നതിയണയ്ക്കയും ചെയ്യുക. അനുഷ്ഠാതാക്കളായ ഞങ്ങളെ ശ്രേയസ്സിലെത്തിയ്ക്കുകയും ചെയ്യുക. സുമനസ്സും = നല്ല (കർമ്മശ്രദ്ധയുള) ഹൃദയവും.
ഹിരണ്യസ്തൂപൻ ഋഷി; ത്രിഷ്ഠുപ്പ് ഛന്ദസ്സ്; ഇന്ദ്രൻ ദേവത. (കാകളി)
വർണ്ണിച്ചുരയ്ക്കുവനോരോന്നുമാശു ഞാൻ:
കൊന്നാൻ പയോദത്തെ; വീഴ്ത്തിനാൻ വെള്ളത്തെ;
നന്നായ് പ്പിളർത്തിനാനദ്രിനദികളെ.1
ഞ്ഞിട്ടാണു കൊന്നത,ദ്രിസ്ഥമാം കാറിനെ;
അപ്പോളൊലിച്ച തണ്ണീരുകൾ പാഞ്ഞാഴി–
യുൾപ്പുക്കിതു,‘മ്പ’യിടും പൈക്കൾപോലവേ. 2
യാഗത്രയത്തില്‍പ്പിഴിഞ്ഞതാം സോമനീര്‍
ആകലിതാസ്ത്രനായ് ക്കൊന്നാന്‍ മഘവാവു,
കാര്‍കളിലാദ്യം പിറന്നോരു കാറിനെ. 3
മായാവികളുടെ മായയും പോക്കി നീ
വാനുഷസ്സർക്കരെപ്പേർത്തും ജനിപ്പിച്ചു;
താനഥ കണ്ടെത്തിയില്ലൊരു വൈരിയെ! 4
കോടാലിയാല്‍ത്തരുസ്കന്ധങ്ങൾപോലവേ
മെത്തിയ വജ്രമെയ്തിന്ദ്രൻ മുറിയ്ക്കയാല്‍–
ച്ചത്തവന്‍ മന്നിലടിഞ്ഞുകിടക്കയായ് ! 5
ന്ദ്രാരി വിളിച്ചാനരിഘ്നനാം വീരന;
ഭൂരിജേതാവിൻ കൊലകളെപ്പിന്നിടാന്‍
പോരാഞ്ഞു വീണങ്ങരച്ചാൻ പുഴകളെ! 6
പുംസ്ത്വേച്ഛുവാം ഛിന്നമുഷ്കന്‍കണക്കിനെ!-
ഇന്ദ്രനോ, വജ്രമെറിഞ്ഞാൻ ചുമല്‍ത്തട്ടി–
ലൊ;–ന്നിലേറെപ്പരിക്കേറ്റു വീണാനവൻ. 7
കക്കും ജലം, വിണ്ട കൂലത്തെയാംവിധം;
നിർത്തിനാനേതിനെ സ്വന്തം പെരുമയാൽ,
വൃത്രനഹിയതിന്‍ കാല്ക്കല്‍ക്കിടക്കയായ് ! 8
വിട്ടാന,വൾതൻ ചുവട്ടിലെയ്ക്കായുധം;
അമ്മ മീതേ, മകന്‍ താഴെ–യദ്ദാനവി
ചുമ്മാ കിടന്നു, കുഞ്ഞൊത്ത പൈപോലവേ! 9
പ്പുക്കു പേർ പോയ്പോയ വൃത്രവപുസ്സിനെ
കേറിക്കടന്നങ്ങൊലിച്ചു; ജലം നീണ്ട
കൂരിരുട്ടൊന്നിലടിഞ്ഞിതിന്ദ്രാഹിതൻ! 10
നാഥനഹി, പണി പൈക്കളെയാംവിധം;
പാരുമുടിയ്ക്കുന്ന വൃത്രനടച്ച ത–
ണ്ണീരിൻ ബിലത്തെത്തുറന്നാൻ, തദന്തകന്‍. 11
രശ്വവാലായ്ത്തീർന്നിതിന്ദ്ര, ശൂരൻ ഭവാൻ;
ഗോക്കളെ വെന്നു നീ; സോമത്തെ വെന്നു നീ;
നേർക്കൊഴുകിച്ചു നീയേഴു പുഴയെയും! 12
വെട്ടും മഴയുമിടിവാളുമൊന്നുമേ
ഇന്ദ്രങ്കലേശീല,വനുമായ് പ്പോര്‍ചെയ്കെ;
വെന്നാൻ, മഘവാവു മറ്റു പണികളും. 13
പറ്റിയല്ലോ ഭയം, കൊന്നതിലിന്ദ്ര, തേ:
തൊണ്ണൂററിയൊമ്പതാററിന്‍െറ വെള്ളം ഭയാൽ–
പ്പിന്നിട്ടുവല്ലോ, പരുന്തെന്നപോലെ നീ! 14
യ്ക്കേവമരചനായ്ത്തീർന്നു വജ്രായുധൻ;
മർത്ത്യര്‍ക്കുമിന്ദ്രനേ രാജാവ;-വറ്റിനെ–
ച്ചുററിനാൻ, നേമിയേർക്കാല്കളെപ്പോലവൻ! 15
[1] കൊന്നാൻ–പിളർത്തി. വീഴ്ത്തിനാൻ വെള്ളത്തെ–ഭൂമിയില്‍ മഴപെയ്യിച്ചു. അദ്രിനദികളെ പിളർത്തിനാന്‍–മലമ്പുഴകളെ, രണ്ടു കരകളും വലിച്ചുനീക്കി, പ്രവഹിപ്പിച്ചു.
[2] ചെത്തിക്കൊടുത്ത–കനം കുറച്ചു മൂർച്ച കൂട്ടിക്കൊടുത്ത. അദ്രിസ്ഥം = പർവതസ്ഥിതം. ഉമ്പയിടും–ഉമ്പാശബ്ദം പുറപ്പെടുവിയ്ക്കുന്ന. പൈക്കളുടെ ഈ വിശേഷണം, ഒലിയ്ക്കുന്ന വെള്ളങ്ങളുടെ ഇരമ്പത്തെ വ്യഞ്ജിപ്പിയ്ക്കുന്നു. പൈക്കൾ തൊഴുത്തിലെന്നപോലെ ജലങ്ങൾ സമുദ്രത്തില്‍ ചെന്നുചേർന്നു.
[3] വൃഷം = കാള. യാഗത്രയത്തില്‍–ജ്യോതിസ്സ്, ഗോവ്, ആയുസ്സ് എന്നീ മൂന്നു യാഗങ്ങളില്‍. ആകലിതാസ്ത്രനായ് = അസ്ത്രം (ആയുധം, വജ്രം) എടുത്ത്.
[4] തോയവാഹങ്ങൾ = മേഘങ്ങൾ. മായാവികൾ–അസുരന്മാര്‍. വാനുഷസ്സർക്കരെ = വാനിനെയും ഉഷസ്സിനെയും സൂര്യനെയും. ജനിപ്പിച്ചു–പ്രകാശിപ്പിച്ചു. അഥ = പിന്നെ. ഒരു വൈരിയെ കണ്ടെത്തിയില്ല–ഇന്ദ്രനെ എതിർക്കാൻ ആരുമില്ലാതായി.
[5] തരുസ്കന്ധങ്ങൾ = വൃക്ഷത്തടികൾ.
[6] ആൾ–എതിരാളി. ഇന്ദ്രാരി = അസുരൻ, വൃത്രൻ. അരിഘ്നൻ = ശത്രു ഹന്താവ്. ഭൂരിജേതാവിന്റെ കൊലകളെപ്പിന്നിടാൻ–വളരെപ്പേരെ ജയിച്ചവനായ ഇന്ദ്രന്‍െറ കൊലകളിൽനിന്നു രക്ഷപ്പെടാൻ. പുഴകളെ–നദീതീരങ്ങളിലെ പാറകളെയും മറ്റും.
[7] അടര്‍ തേടി–ഇന്ദ്രനോടു പൊരുതാൻ നോക്കി. ഛിന്നമുഷ്കനായ (വൃഷണങ്ങളറുക്കപ്പെട്ട) ഒരുവൻ പുംസ്ത്വം (ആണത്തം) ഇച്ഛിയ്ക്കുന്നതുപോലെ. വൃഷണമില്ലാത്തവന്നു പൌരുഷമല്ല, നപുംസകത്വമാണല്ലോ, കിട്ടുക. ചുമല്‍ത്തട്ടില്‍–വൃത്രന്റെ തോളത്ത്. ഒന്നിലേറെ–അനേകാവയവങ്ങളില്‍.
[8] കരൾ കക്കും (മനോഹരമായ, മനുഷ്യരെ സന്തോഷിപ്പിച്ച) ജലം അക്കിടപ്പോനെക്കവിച്ചു പാഞ്ഞൂ. (വൃത്രന്റെ ശരീരത്തിന്മേലൂടേ കുതിച്ചൊഴുകി); കൂലം (തീരം) പിളർന്നാല്‍ നദീജലം തള്ളിയൊഴുകുന്നതുപോലെ. ജലത്തെ നിരോധിച്ചുനിന്ന വൃത്രൻ ഇപ്പോൾ അതിന്റെ കാല്ക്കല്‍ (ചുവട്ടില്‍) കിടക്കുകയായി: തന്റെ അപരാധം ക്ഷമിപ്പിയ്ക്കാനെന്നപോലെ. അഹി–വൃത്രന്റെ മറെറാരു പേര്‍.
[9] മകങ്കല്‍ ആയുധം തട്ടാതിരിപ്പാന്‍ വൃത്രന്‍െറ അമ്മ അവന്‍െറ മീതേ കിടന്നു. തദാ (അപ്പോൾ) ഇന്ദ്രന്‍ ആയുധം അവളുടെ ചുവട്ടിലെയ്ക്കു (വൃത്രദേഹത്തിലെയ്ക്കു) വിട്ടു. അതിനാല്‍ അവളും നഷ്ടയായ് (മരിച്ചു). അദ്ദാനവി (ആ അസുരസ്ത്രീ), കുട്ടിയോടുകൂടിയ ഒരു പയ്യെന്നപോലെ ചുമ്മാ (നിശ്ചേഷ്ടയായി) കിടന്നു.
[10] നില്ക്കലിരിയ്ക്കലില്ലാത്ത–നില്ക്കലും ഇരിയ്ക്കലുമില്ലാതെ സദാ ഒഴുകിപ്പോകുന്ന. പേര്‍ പോയ്പോയ–ആരാലും അറിയപ്പെടാത്തതായിത്തീർന്ന. വപുസ്സ് = ദേഹം. നീണ്ട കൂരിരുട്ടൊന്നില്‍–ഒരു ദീർഘതമസ്സില്‍, മരണത്തില്‍. ഇന്ദ്രാഹിതൻ = ഇന്ദ്രശത്രു, വൃതൻ.
[11] നാഥനഹി–ജലങ്ങളുടെ നാഥനായിത്തീർന്ന (അവയെ കീഴടക്കിയ) വൃത്രന്‍. പണി–പണി എന്ന അസുരൻ. ബിലം–പ്രവഹണദ്വാരം. തദന്തകൻ = വൃത്രനെ കൊന്ന ഇന്ദ്രന്‍.
[12] വജ്രപ്രദീപ്തൻ–ഇടിവാൾകൊണ്ടു തിളങ്ങുന്ന വൃത്രന്‍: സർവായുധകുശലനായിരുന്നു, വൃത്രൻ. അശ്വവാലായ്ത്തീർന്നിതു–കുതിരയുടെ വാല്‍ നിഷ്പ്രയാസം ഈച്ചയേയും മറ്റും ആട്ടിക്കളയുന്നതുപോലെ, ഭവാന്‍ വൃത്രനെ തട്ടിനീക്കി. ഗോക്കളെ വെന്നു–പണി അപഹരിച്ച ഗോക്കളെ വീണ്ടെടുത്തു. സോമത്തെ വെന്നു–സോമനീര്‍ ബലേന പാനംചെയ്തു. അങ്ങിനെ ഒരുപാഖ്യാനമുണ്ട്. ഏഴു പുഴയേയും–ഗംഗാദിസപ്തനദികളെ.
[13] അവനുമായ്–വൃത്രനോട്. വെന്നാൻ–നിഷ്ഫലമാക്കി.
[14] ഇന്ദ്ര, അങ്ങയ്ക്കു വൃതനെ കൊന്നതില്‍ ഒരു ഭയം–അപരാധഭയം–ഉണ്ടായല്ലോ; ആ ഭയംമൂലം ഭവാൻ തൊണ്ണൂറെറാമ്പതു പുഴ കടന്ന്, ഒരു പരുന്തെന്നപോലെ ദൂരത്തെയ്ക്കു പായുകയും ചെയ്തു. എന്നാല്‍, വൃത്രനെ കൊല്ലാന്‍ മററാരെയെങ്കിലും അങ്ങു കാണുകയുണ്ടായോ? അതിന്നു വേറെ ആരും ഉണ്ടായിരുന്നില്ല.
[15] ശൃംഗി–കൊമ്പുള്ള മഹിഷവൃഷാദികൾ. ശാന്തം–കൊമ്പില്ലായ്കയാല്‍ ഉപദ്രവിയ്ക്കാത്ത അശ്വഗർദ്ദഭാദികൾ. ഏവം–വൃത്രനെ വധിച്ചിട്ട്. ഇന്ദ്രനേ–ഇന്ദ്രന്‍തന്നെ. അവറ്റിനെ സ്ഥാവരാദികളെ. ഏര്‍ക്കാലുകൾ തേരുരുൾച്ചുററിനെ എന്നപോലെ, സ്ഥാവരാദികൾ ഇന്ദ്രനെ അവലംബിച്ചുനില്ക്കുന്നു.
ഹിരണൃസ്തൂപൻ ഋഷി; ത്രിഷ്ടുപ്പു് ഛന്ദസ്സ്; ഇന്ദ്രൻ ദേവത.
[1] ദേവന്മാര്‍ അന്യോന്യം പറയുന്നു.
[3] വേണ്ടുന്നവങ്കല്‍–ഉടമസ്ഥനായ ഓരോ ദേവന്റെയും ഗൃഹത്തില്‍. ധനം–ഗോധനം. വില്പനക്കാരനായിത്തീരരുതേ–വില കിട്ടണമെന്നു പറയരുതേ.
[4] കൂട്ടുകാര്‍–മരുത്തുക്കൾ. മുതലാളിയെ–വൃത്രനെ. സനകര്‍–വൃത്രാനുചരന്മാരുടെ പേര്‍.
[5] അവര്‍–സനകര്‍. ഹരിയുക്തനായി–ഹരികൾ എന്ന രണ്ടശ്വങ്ങളോടുകൂടി. ആ വ്രതരഹിതരെ–വ്രതാനുഷ്ടാനമില്ലാത്ത സനകരെ.
[6] നിരവദ്യന്റെ–ദോഷങ്ങളില്ലാത്ത, ഗുണവാനായ ഇന്ദ്രന്റെ. അവര്‍–സനകര്‍. നവഗ്വര്‍–അംഗിരസ്സുകളുടെ സത്രത്തില്‍വെച്ച് ഒമ്പതുനാൾകൊണ്ടു ഫലം ലഭിച്ചവര്‍. കണ്ട–ഓടാൻ പറ്റുമെന്നു കണ്ടറിഞ്ഞ.
[7] കൊള്ളക്കാരന്‍–വൃത്രന്‍. സ്തുതിയ്ക്കുന്നവന്റെ–ജമാനന്റെ. രക്ഷിയ്ക്കുകയും ചെയ്തു–സഫലീകരിയ്ക്കുകയും ചെയ്തു.
[8] പൊങ്ങിയിരുന്നവര്‍–അഭിവൃദ്ധിപ്പെട്ടുപോന്ന സനകര്‍.
[9] അനഭിജ്ഞരിലും അഭിമാനം കൊള്ളുന്ന–അർത്ഥഗ്രഹണമില്പാതെ ജപിയ്ക്കുന്നവരെയും ഫലദാനാർഹരായി ഗണിയ്ക്കുന്ന. മന്ത്രങ്ങൾകൊണ്ടു–മന്ത്രങ്ങൾ കൊണ്ടു സന്തുഷ്ടനായിട്ട്.
[10] ധനദായിനി–ഭൂമി. ഇരുട്ടില്‍നിന്നു–കാർമേഘത്തില്‍നിന്നു.
[11] നടക്കുകയായിരുന്നു–ഇന്ദ്രനെക്കുറിച്ചായിരുന്നു, സദാ വൃത്രന്‍െറ വിചാരം.
[12] ആ വരൾച്ച പിണച്ച–ജലത്തെത്തടുത്തു ലോകത്തെ ഉണക്കിയ. ശൃംഗോപമായുധനെ–പോത്തിൻകൊമ്പും മറ്റുംപോലെയുള്ള ആയുധങ്ങളോടുകൂടിയ വൃത്രനെ.
[13] പുരങ്ങളെ–വൃത്രന്റെ നഗരങ്ങളെ.
[14] പൊരുതുന്ന–ശത്രുക്കളോടു യുദ്ധം ചെയ്യുന്ന. കുത്സനും ദശദ്യുവും രണ്ട് ഋഷിമാരത്രേ. കുതിരക്കുളമ്പ് = ഇന്ദ്രാശ്വങ്ങളുടെ കുളമ്പുകൾ. ശ്വൈത്രേയന്‍–പണ്ടു ശത്രുഭയത്താല്‍ വെള്ളത്തില്‍ മുങ്ങിക്കിടന്ന ശ്വിത്രാപുത്രൻ. പൌരുഷം താങ്ങാൻ–പൊരുതാൻ, എഴുന്നേറ്റുനിന്നു–വെള്ളത്തില്‍നിന്നു കേറി.
[15] ക്ഷേത്രത്തിലെത്തിച്ചേർന്നത്–ശത്രുക്കളോടു പൊരുതുന്നതിനിടയില്‍, ക്ഷേത്രത്തില്‍ കടന്നുകൂടിയത്.
ഹിരണൃസ്തൂപൻ ഋഷി; ജഗതിയും, ത്രിഷ്ടുപ്പും ഛന്ദസ്സുകൾ; അശ്വികൾ ദേവത.
[1] ഇതില്‍–ഈ യജ്ഞത്തില്‍. മൂന്നുതവണ–മൂന്നുസവനങ്ങൾക്ക്.പൊൻപകലും മഞ്ഞിരവും–പകൽ വെയിലിനാല്‍ പൊന്നുപോലിരിയ്ക്കുമല്ലോ; രാത്രി മഞ്ഞുള്ളതുമായിരിയ്ക്കും. സ്വഭാവോക്തി മാത്രമാണിത്. ദിനരാത്രി സംബന്ധംപോലെ ശാശ്വതമാണ്, നിങ്ങളിരുവരുടെ ചേർച്ച. വശപ്പെടുവിൻ–അനുഗ്രഹം നല്കുവിൻ.
[2] അതില്‍–തേരില്‍. വേന–ചന്ദ്രന്റെ പ്രിയതമ. എല്ലാവർക്കും–ദേവകൾക്കൊക്കെ. പിടിയ്ക്കാൻ–വല്ലാതെ പായുമ്പോൾ, തങ്ങൾ വീണുപോകാതിരിപ്പാന്‍ പിടിയ്യുന്നതിന്ന്.
[3] പിഴ–ഞങ്ങൾക്കു ചടങ്ങുകളില്‍ വരുന്ന തെറ്റ്.
[4] ആൾക്കാര്‍–ഞങ്ങളുടെ ആളുകൾ. സംരക്ഷണീയത്തില്‍–നിങ്ങൾ സംരക്ഷിയ്ക്കേണ്ടതായ ഞങ്ങളുടെ കർമ്മത്തില്‍. മുമ്മട്ടില്‍ത്തന്നേ–മൂന്നു മാതിരിയില്‍ത്തന്നെ ശീലിപ്പിക്കണം; വീണ്ടും വീണ്ടും ഉപദേശിയ്ക്കണമെന്നു സാരം. കൊണ്ടാടത്തക്കതു–സന്തോഷകരമായ ഫലം.
[5] ബുദ്ധി നന്നാക്കണം–ഞങ്ങൾക്കു ബുദ്ധിഗുണം വരുത്തണം.
[6] ആന്തരിക്ഷങ്ങൾ = അന്തരിക്ഷത്തിലുളളവ. ശംയു–ബൃഹസ്പതിപുത്രന്റെ പേര്‍. നന്മയുടെ–നല്ല ഔഷധഗണത്തിന്റെ. ത്രിദോഷസ്വാസ്ഥ്യം–വാതപിത്തകഫങ്ങളുടെ സ്വസ്ഥത; ആരോഗ്യം.
[7] ഞങ്ങളുടെ സ്ഥലത്തു–യജ്ഞവേദിയില്‍. മുദ്ദർഭ–മൂന്നു വിഭാഗമായി വിരിച്ച ദർഭപ്പുല്ല്. മൂന്നു വേദികൾ–ഐഷ്ടികം, പാശുകം, സൌമികം.
[8] മുമ്മട്ടില്‍–സർവനത്രയോച്ചിതമാംവണ്ണം. വ്യവസ്ഥാപിതൻ–പകലിലുദിയ്ക്കുക, ഇരവിലസ്തമിയ്ക്കുക എന്നു വ്യവസ്ഥ ചെയ്യപ്പെട്ടിരിയ്ക്കുന്നവൻ.
[9] കൂട്–ഇരിപ്പിടം. മരക്കഷ്ണങ്ങൾ–ഊന്നുകൾ. കഴുതയെ–കുതിരയ്ക്കു പകരം. ഇതൊന്നും ഞങ്ങൾക്കാിഞ്ഞുകൂടാ!
[10] ഇടയ്ക്കിടയ്ക്ക് അച്ചുതണ്ടിന്മേല്‍ പുരട്ടാനാണ്, നെയ്യു കരുതിവെയ്ക്കുന്നത്.
[11] പതിനൊന്നു ത്രിവർഗ്ഗദേവകൾ–മൂന്നുവർഗ്ഗത്തില്‍ പതിനൊന്നുപേര്‍ വീതം മുപ്പത്തിമൂന്നു ദേവന്മാര്‍. മധു–സോമനീര്‍.
[12] നല്ല വീരരെ കിട്ടിയ്ക്കുന്ന–ധനമുണ്ടായാൽ വീരരായ പുത്രഭൃത്യാദികളും ഉണ്ടായിവരും. പൊന്തിയ്ക്കുക–ശൌര്യവാന്മാരാക്കുക എന്നു സാരം.
ഋഷിച്ഛന്ദസ്സുകൾ മുമ്പത്തവ; സവിതാവ്, അഗ്നി, മിത്രൻ, വരുണൻ, രാത്രി, ദേവതകൾ.
[2] ഇരുണ്ട ലോകം–അന്തരിക്ഷം; അതു സൂര്യോദയത്തിന്നുമുമ്പ് ഇരുളടഞ്ഞതായിരിയ്ക്കുമല്ലോ. അമൃതന്‍–മരണമിലാത്ത ദേവന്മാര്‍. മർത്ത്യൻ–മരണമുള്ള മനുഷ്യർ. തൃക്കണ്‍പാർത്തുകൊണ്ടു–പ്രകാശിപ്പിച്ചുകൊണ്ടു.
[3] ചായ്പ്–ആകാശത്തിന്റെ അററം.
[4] കുററികൾ–തേരിന്നു പൂട്ടിയ കുതിരകളുടെ കഴുത്തിനിരുവശവും നിയന്ത്രണത്തിന്നായി ഇടുന്നവ.
[5] ശ്യാവങ്ങൾ–സൂര്യാശ്വങ്ങളുടെ പേര്‍. ജനങ്ങൾ–ജനിയ്ക്കുന്നവ, പ്രാണികൾ. പ്രജകൾ–മനുഷ്യര്‍. സവിതാവ്–പ്രേരകനായ സൂര്യൻ.
[6] രണ്ടെണ്ണം–ദ്യോവും ഭൂവും. ഒന്നു–നടുവിലെ അന്തരിക്ഷലോകം.മരിച്ചവര്‍ അന്തരിക്ഷമാർഗ്ഗത്തിലൂടെയത്രേ, യമലോകത്തിലെയ്ക്കു പോകുന്നത്. അമൃതങ്ങൾ–ചന്ദ്രനക്ഷത്രാദിജ്യോതിസ്സുകൾ. ആണി–അച്ചുതണ്ടുകുററി. അത്–സവിതൃസ്വരൂപം. ആരുമില്ല, അറിഞ്ഞവൻ.
[7] സുഖേന എത്തിയ്ക്കുന്നതും–വെളിച്ചം വീശുന്നതുകൊണ്ട്, ആളുകൾക്കു നിര്‍ബാധം നടക്കാം. ആ–താദൃശരശ്മിയുള്ള. സവിതവിന്റെ കിരണം രാത്രിയില്‍ എവിടെ വ്യാപിയ്ക്കുന്നു എന്ന് ആർക്കും അറിഞ്ഞുകൂടാ.
[8] സിന്ധുക്കൾ = നദികൾ,സമുദ്രങ്ങൾ,സുവർണ്ണനേത്രൻ = സ്വർണ്ണമയങ്ങളായ, നല്ല നിറമുള്ളവയായ, കണ്ണുകളോടു കൂടിയവൻ. ഹോതാവിന്നായി–യജമാനന്നു കൊടുക്കാൻ.
[9] സ്വർണ്ണപാണി–സ്വർണ്ണഭൂഷിതകരൻ; അല്ലെങ്കില്‍, യജമാനർക്കു കൊടുക്കാൻ കനകം കയ്യിലെടുത്തവന്‍. സൂര്യങ്കൽ–സവിതാവും സൂര്യനും ഒന്നുതന്നെ. മൂത്തിഭേദമനുസരിച്ചാണ്, രണ്ടാക്കപ്പെട്ടിരിയ്ക്കുന്നത്.
[10] ശരിയ്ക്കു–വെളിച്ചം പരത്തുന്നതിനാല്‍. ഇങ്ങോട്ട്–യജനസ്ഥലത്തെയ്ക്ക്. യാതുധാനര്‍ = രാക്ഷസര്‍.
[11] അധികം–ഞങ്ങളെപ്പറ്റി മതിപ്പുണ്ടാകത്തക്കവണ്ണം.
ഘോരന്റെ മകന്‍ കണ്വന്‍ ഋഷി; ബൃഹതി ഛന്ദസ്സ്; അഗ്നി ദേവത. (മാകന്ദമഞ്ജരി)
മേവുന്ന നിങ്ങൾക്കായ്,സ്സൂക്തം ചൊല്ലി,
അന്യരും വാഴ്ത്തും മഹാനാകുമഗ്നിയോ–
ടന്യൂനം യാചിച്ചുകൊൾവൂ ഞങ്ങൾ. 1
പ്പൂജിയ്ക്കാം, നിന്നെ ഹവിസ്സാലെങ്ങൾ;
ഇന്നിതിലെങ്ങളെപ്പാലിച്ചരുളേണ–
മന്നദാതാവേ, കനിഞ്ഞു ഭവാന്‍! 2
ഹോതാവാം നിന്നെ വരിപ്പൂ ഞങ്ങൾ.
നാനാഗതികള്‍, മഹാനാം നിന്‍ ദീപ്തികൾ:
വാനത്തുമെത്തുന്നൂ, നിൻകതിര്‍കൾ. 3
വർദ്ധിതൻ, പണ്ടേ തദ്ദൂദനാം നീ;
അത്രഭവാനെ യജിയ്ക്കുന്ന മർത്ത്യങ്ക–
ലെത്തിപ്പൂ, നീയഗ്നേ, വിത്തമെല്ലാം! 4
ഹോതാവാം ദൂതനാണഗ്നേ, ഭവാൻ;
ചേര്‍ന്നിരിയ്ക്കുന്നു ഭവാങ്കലേ, ദേവകൾ
ചെയ്ത നിരത്യയകർമ്മമെല്ലാം! 5
ധന്യയുവതമനാകുമഗ്നേ;
ഇന്നും യജിയ്ക്ക നീ നാളെയു,മെങ്ങളില്‍
നന്ദിച്ചു,ദ്വീര്യരാം ദേവന്മാരെ 6
താണുപതിഞ്ഞുപാസിച്ചു മർത്ത്യൻ
സപ്തവഷട്കാരംകൊണ്ടുജ്ജ്വലിപ്പിപ്പു,
ശത്രുവർഗ്ഗത്തെക്കടപ്പാനഗ്നേ! 7
ക്ഷത്തെപ്പരത്തിനാരല്ലോ, പാർപ്പാൻ;
പെയ്യുകാ,ഹൂതൻ നീ വിത്തങ്ങൾ കണ്വങ്കല്‍,–
പ്പൈപ്പോരില്‍ക്കൂററിടുമശ്വംപോലെ! 8
കത്തുക, ദേവരില്‍ക്കൂറേറും നീ;
പാറിയ്ക്ക, ചാരുവാം ധൂമത്തെ പ്രാശസ്ത്യം
ചേരും മഖാര്‍നാമഗ്നേ, ഭവാൻ! 9
പ്പാവക, സംപൂജ്യനായ നിന്നെ;
വന്ദ്യാതിഥ്യന്വിതൻ വിത്താർത്ഥി കണ്വനു;-
മിന്ദ്രനു;-മന്യരാം സ്തോതാക്കളും. 10
നാര്യാതിഥ്യന്വിതനായ കണ്വന്‍,
കത്തിജ്ജ്വലിപ്പിതാ,യഗ്നിതൻ രശ്മികൾ;
വർദ്ധിപ്പിപ്പുതാകീ,യൃക്കവനെ! 11
യുമ്പരായ് ക്കൂട്ടുകെട്ടുണ്ടല്ലോ തേ;
ചൊല്ക്കൊണ്ട ചോറിന്റെ രാജാവാകുന്നു നീ;-
യഗ്ര്യൻ നീയെങ്ങൾക്കു നല്ക സൌഖ്യം! 12
നിന്നു നീ,യാദിത്യദേവൻപോലെ:
പൊങ്ങിനിന്നന്നങ്ങൾ നല്കാന്‍ വിളിയ്ക്കുന്നൂ
ഞങ്ങളും, നൈതേയ്ക്കും കർമ്മികളും. 13
യെങ്ങളെ; നീറ്റുക തിനികളെ;
ജീവിപ്പാൻ, സാധിപ്പാൻ, പൊങ്ങിയ്ക്കുകെങ്ങളെ;–
ദ്ദേവരിലെത്തിയ്ക്കുക,സ്മദ്ധനം. 14
രക്ഷിയ്ക്ക, ദുഷ്പിശുക്കങ്കൽനിന്നും;
രക്ഷിയ്ക്ക, ഹിംസ്ര–ജിഘാംസുക്കളില്‍നിന്നു,–
മക്ഷീണദീധിതേ, സദ്യുവാവേ! 15
വല്ലാതെ ഞങ്ങളെ ദ്രോഹിപ്പോനും
ശസ്ത്രങ്ങൾകൊണ്ടു ചടപ്പിയ്ക്കുവോനുമാം
ശത്രു ചെറ്റാളായ് വരൊല്ലെങ്ങളില്‍! 16
മഗ്നി കണ്വന്നു സൌഭാഗ്യം നല്കി;
അഗ്നി രക്ഷിച്ചു സഖാക്കളെ,ദ്ദാനത്താ–
ലഗ്ര്യാതിഥ്യാഢ്യനെ, സ്തോതാവെയും! 17
മുഗ്രദേവ–യദു–തുർവശരെ;
ശ്രീനവവാസ്തു–തുർവീതി–ബൃഹദ്രഥ-
ന്മാരെയിങ്ങെത്തിയ്ക്കുക,ച്ചോരഘ്നൻ! 18
സ്ഥാനത്തു വാഴിച്ചാനഗ്നേ, മനു;
കത്തിജ്ജ്വലിച്ചു കണ്വങ്കൽ മഖോത്ഥനായ്,
മർത്ത്യര്‍ വണങ്ങും നീ തർപ്പണത്താൽ. 19
ളു,ഗ്രങ്ങളേ,വർക്കുമജ്ഞേയങ്ങൾ;
നീറാക്കുകെന്നെന്നും, കെല്പൂററ രാക്ഷസ–
ന്മാരെയും തിന്മന്മാരേയുമെല്ലാം! 20
[1] ദേവരെത്തേടുന്ന (ദേവന്മാരെ യജ്ഞത്തില്‍ വരുത്താനാഗ്രഹിയ്ക്കുന്ന) ഭൂരിപ്രജകളായ്മേവുന്ന (വളരെ ആളുകളില്‍ പെട്ടവരായ) നിങ്ങൾക്കു (ഋത്വിഗ്യജന്മാനന്മാർക്കു)വേണ്ടി. അന്യൂനം–പ്രകർഷേണ.
[2] ലോകര്‍–അനുഷ്ഠാതാക്കൾ. കരുത്തേറ്റും (ബലവർദ്ധനനായ) അഗ്നിയെ എടുത്തു–യഥാസ്ഥാനം വെച്ചു ജ്വലിപ്പിച്ചു ബാക്കി പ്രത്യക്ഷം: നിന്നെ–അയെ. ഇതില്‍–യജ്ഞത്തില്‍.
[3] ദൂതൻ–ദേവന്മാരുടെ ദൂതൻ. സർവവിജ്ഞാനന്‍ = സർവജ്ഞന്‍. വരിപ്പു–യാഗനിർവഹണത്തിന്ന്. നാനാഗതികള്‍ = നാനാപ്രകാരേണ ചരിയ്ക്കുന്നവ. ദീപ്തികൾ = ജ്വാലകൾ. കതിര്‍കൾ = രശ്മികൾ.
[4] വർദ്ധിതന്‍–വളര്‍ത്തപ്പെട്ടവൻ, ജ്വലിപ്പിയ്ക്കപ്പെട്ടവൻ. തദ്ദൂതൻ-അവരുടെ ദൂതന്‍. അത്രഭവാൻ–ഇവിടുന്ന്, അങ്ങ്.
[5] പ്രജാഗൃഹം–അനുഷ്ഠാതാക്കളുടെ ഗൃഹം. നിരത്യയം = ശാശ്വതം.
[6] ധന്യയുവതമൻ = സൌഭാഗ്യവാനും അതിയുവാവുമായിട്ടുള്ളവന്‍, ഉദ്വീര്യർ = വീര്യമേറിയവര്‍.
[7] താനേ–പരാപേക്ഷയില്ലാതെ, സ്വതവേ. ഇങ്ങനെ–ഹവിസ്സർപ്പിച്ചും മറ്റും. ശത്രുവർഗ്ഗത്തെക്കടപ്പാൻ–അങ്ങയെ ആരാധിയ്ക്കുന്നവൻ ശത്രുക്കളെ ജയിക്കും.
[8] വൃത്രനെ–ദേവകൾ ത്വത്സാഹായ്യത്താൽ പോരില്‍ വെന്ന്. പാർപ്പാന്‍–പ്രാണികൾക്കു വസിപ്പാൻ. ആഹൂതൻ = വിളിയ്ക്ക(ആവാഹിയ്ക്ക)പ്പെട്ടവൻ. കണ്വങ്കൽ–എങ്കൽ. പൈപ്പോരിൽ–പൈക്കളെ വീണ്ടെടുക്കാനുള്ള യുദ്ധത്തിൽ. കൂറ്റിടും(ശബ്ദിയ്ക്കുന്ന) അശ്വം എങ്ങനെ അഭീഷ്ടം സാധിയ്ക്കുമോ, അങ്ങനെ അങ്ങ് എന്റെ അഭീഷ്ടം സാധിപ്പിയ്ക്കുക.
[9] ഇങ്ങ്–ദർഭയില്‍. പ്രാശസ്ത്യം–മേന്മ. മഖാര്‍ഹൻ = യജനീയന്‍.
[10] വന്ദ്യാതിഥ്യന്വിതൻ = വന്ദ്യരായ അതിഥികളോടുകൂടിയവന്‍. കൈക്കൊണ്ടു എന്ന ക്രിയാപദം ഉത്തരാർദ്ധത്തിലും എടുക്കണം.
[11] ആഹരിച്ച് = കൊണ്ടുവന്ന്. ആളിച്ചാൻ = ഉജ്ജ്വലിപ്പിച്ചാന്‍. ആര്യാതിഥ്യന്വിതന്‍–പൂജ്യനായ അതിഥികളോടു കൂടിയവന്‍. ഈ ഋക്ക്–ഞങ്ങളുടെ സ്തുതിഗാഥ. അവനെ–അഗ്നിയെ. വര്‍ദ്ധിപ്പിപ്പൂതാക–വദ്ധിപ്പിയ്ക്കുമാറാകട്ടെ.
[12] അന്നവാൻ = അന്നങ്ങളോടുകൂടിയവൻ. തേ = അങ്ങയ്ക്ക്. അഗ്ര്യന്‍– ഗുണങ്ങൾകൊണ്ടു മുമ്പൻ.
[13] നീ പൊങ്ങിനിന്നു ഞങ്ങൾക്ക് അന്നം തരാൻ, നിന്നെ ഞങ്ങളും, നൈ തേയ്ക്കും (യൂപത്തിന്മേല്‍ നെയ്യുതേയ്ക്കുന്ന) കർമ്മികളും (ഋത്വിക്കുകളും) വിളിയ്ക്കുന്നു. ഈ ഋക്കും അടുത്ത ഋക്കും യൂപത്തോടോ യൂപസ്ഥിതനായ അഗ്നിയോടോ ഉള്ളതാണ്.
[14] അംഹസ്സ് = പാപം. തീനികളെ നീറ്റുക–എന്തും തിന്നൊടുക്കുന്ന രാക്ഷസരെ ഭസ്മീകരിയ്ക്കുക. സാധിപ്പാന്‍–ലോകയാത്ര നിറവേറ്റാന്‍. പൊന്തിയ്ക്കുക = ഉന്നതരാക്കുക. അസ്മദ്ധനം (ഞങ്ങളുടെ ധനം, ഹവിസ്സ്) ദേവനിലെത്തിയ്ക്കുക (ദേവകൾക്കു കൊണ്ടുകൊടുക്കുക).
[15] രക്ഷസ്സ് = രാക്ഷസൻ. ദുഷ്പിശുക്കൻ = ദുഷ്ടനായ പിശുക്കന്‍. ഹിംസ്രജിഘാംസുക്കൾ = ഹിംസിയ്ക്കുന്നവരും, ഹനിയ്ക്കാനൊരുങ്ങുന്നവരും. അക്ഷീണദീധിതേ = മഹത്തായ ശോഭയുള്ളവനേ. സദ്യുവാവേ = നല്ല (ഏററവും) യുവാവായിരിയ്ക്കുന്നവനേ.
[16] തരാത്തോനെ–തരാനുള്ളതു (കടം) തരാതിരിയ്ക്കുന്നവനെ. തപ്താംശോ = ചുടുരശ്മികളുള്ളവനേ. ശസ്ത്രങ്ങൾ (ആയുധങ്ങൾ) കൊണ്ടു ചടപ്പിയ്ക്കുവോനും (പ്രഹരിയ്ക്കുന്നവനും) ആയ ശത്രു ഞങ്ങളില്‍ ആളായ് വരൊല്ല (ഞങ്ങളെ കഷ്ടപ്പെടുത്താന്‍ ശക്തനാകരുത്).
[17] അർത്ഥിച്ചൂ–കണ്വൻ യാചിച്ചു. സദ്വീര്യം = നല്ല വീര്യത്തോടുകൂടിയത്. സൌഭാഗ്യം–സമ്പത്തും മറ്റും. സഖാക്കൾ–ഞങ്ങളുടെ മിത്രങ്ങൾ. ദാനം–ധനാദികൾകൊടുക്കല്‍. അഗ്ര്യാതിഥ്യാഡ്യനെ–ശ്രേഷ്ഠരായ അതിഥികളോടുകൂടിയവനെ, ഋഷിയെ. സ്തോതാവ് = സ്തുതിയ്ക്കുന്നവൻ. യജമാനന്‍.
[18] അഗ്നിപാർശ്വസ്ഥര്‍ = അഗ്നിസമീപവര്‍ത്തികൾ. ഉഗ്രദേവന്‍, യദു, തുർവശന്‍, നവവാസ്തു, തുർവീതി, ബൃഹദ്രഥൻ എന്നിവര്‍ രാജർഷികളത്രേ. അച്ചോരഘ്നൻ–ചോരന്മാരെ ഹനിയ്ക്കുന്ന അഗ്നി.
[19] സ്ഥാനത്തു–യജ്ഞസ്ഥലത്ത്. കണ്വങ്കല്‍–കണ്വനായ എന്റെ അടുക്കല്‍. മഖോത്ഥൻ = യാഗംമൂലമുണ്ടായവൻ.
[20] തിന്മന്മാര്‍–വിശ്വഭക്ഷകര്‍.
കണ്വൻ ഋഷി; ഗായത്രി ഛന്ദസ്സ്; മരുദ്ഗണം ദേവത.
വൃക്ഷാഗ്രംപോലുലച്ചീടുന്നുണ്ടല്ലോ, നിങ്ങളെങ്ങുമേ! 6
തൂണ്‍നാട്ടി വീട്ടിന്നു: തെറിച്ചേയ്ക്കുമല്ലോ, മഹാദ്രിയും! 7
മുട്ടോളമാണ്ടു പോയ്ക്കൊണ്ടാര്‍ പൈക്കളുമ്പാരവത്തൊടേ. 10
പ്രേരിപ്പിപ്പിൻ പ്രജകളെ; പ്രേരിപ്പിപ്പിൻ ഘനങ്ങളെ! 12
പരിപൂജിയ്ക്കു;–മവരില്‍ത്തന്നേ സന്തൃപ്തി കൊള്ളുവിന്‍! 14
[1] അശ്വവര്‍ജിതര്‍–മരുത്തുക്കൾക്കു കുതിരിയില്ലപോല്‍. തായാടും–യഥേഷ്ടം ക്രീഡിയ്ക്കുന്ന. അശ്ശക്തികൾ–ബലിഷ്ഠരായ മരുത്തുക്കൾ. കണ്വരേ–കണ്വഗോത്രക്കാരേ. കണ്വപദത്തിന്നു മേധാവി എന്നും അർത്ഥമുണ്ട്.
[2] പുള്ളിമാമ്പേടകളത്രേ, അവരുടെ വാഹനങ്ങൾ. അലങ്കാരം = ആഭരണം. ചീററം–ശബ്ദവിശേഷം. സ്വപ്രഭർ = തനതായ ശോഭയുള്ളവര്‍. ഒരുതരം വാളാണ്, ചുരിക.
[3] അത്–ചമ്മട്ടിയൊച്ച.
[4] സഹിപ്പാൻ–ആക്രമണങ്ങളെ തടുക്കാൻ. ദേവന്മാരേകിയ–ദേവന്മാരുടെ അനുഗ്രഹത്താല്‍ കിട്ടിയ.
[5] അഹിംസ്യം = ഹിംസിയ്ക്കാവുന്നതല്ലാത്തത്; തോൽവി പററാത്തത്. ഗോതതിയില്‍ = പൈക്കൂട്ടത്തില്‍; മരുത്തുക്കളുടെ അമ്മയായ പൃശ്നിയുടെയും മറ്റും ഇടയില്‍. മരുദ്ബലം–മരുത്തുക്കളുടെ ബലം (ആക്രമണനിവാരണശക്തി). അവരുടെ തേജസ്സ് ഗോക്ഷീരപാനജനിതമത്രേ.
[6] മൂപ്പ്–കാരണവസ്ഥാനം. നിങ്ങൾ എങ്ങും എന്തും വൃക്ഷാഗ്രമെന്നപോലെ ഉലയ്ക്കു(ഇളക്കു)ന്നുണ്ടല്ലോ; ആ നിങ്ങളില്‍ ആർക്കാണ് കൂടുതല്‍ പ്രായം?
[7] കുറുമ്പ്–എന്തിനെയും കുലുക്കാമെന്ന ഗർവ്. നിങ്ങൾതൻപോക്കിനായ്–നിങ്ങളുടെ ഗതിയെ താങ്ങാൻ; നിങ്ങളുടെ ഗതിയാല്‍ വീടു കുലുങ്ങി വീഴുമെന്ന പേടിയാല്‍, വീട്ടിന്റെ ഉറപ്പിന്നായി മനുഷ്യൻ തൂണ്‍ നാട്ടി. അവന്റെ പേടി വെറുതെയല്ല: മഹാദ്രിയും നിങ്ങളുടെ പോക്കില്‍ തെറിച്ചുപോയേയ്ക്കും!
[8] മുത്തൻ (വാർദ്ധക്യാദിയാല്‍ കെല്പില്ലാത്ത) രാജാവു വൈരിഭയത്താലെന്നപോലെ ഭൂമി വിറച്ചുപോകുന്നു.
[9] മരുത്തുക്കളുടെ ഈററില്ലം–ആകാശം; അതിനെത്തന്നെ അമ്മയായും കല്പിച്ചിരിയ്ക്കുന്നു. ആകാശം ചലനരഹിതവും പക്ഷികൾ പറന്നു നടക്കുന്നതുമാണല്ലോ. രണ്ടായ്–ദ്യാവാപൃഥിവികളില്‍ വേര്‍തിരിഞ്ഞ്.
[10] വാഗ്ജനകര്‍–വാക്കുകളെ ഉല്‍പ്പാദിപ്പിയ്ക്കുന്നവര്‍: അണ്ണാക്കിലും ചുണ്ടിലും മറ്റും സഞ്ചരിയ്ക്കുന്ന വായുക്കളാലാണല്ലോ, മനുഷ്യർക്കു വാക്കുകൾ പുറപ്പെടുന്നത്. മുട്ടോളമെത്തിയ വെള്ളത്തിലാണ്, പൈക്കൾ മേച്ചില്‍പ്പുറങ്ങളില്‍ നിന്നു പോയത്.
[11] നീര് തൂകാത്ത–മഴപെയ്യാത്ത. അധൃഷ്യഘനം = അധൃഷ്യമായ മേഘം. അതീവ = ഏററവും.
[12] പ്രജകളെ (പ്രാണികളെ) പ്രേരിപ്പിപ്പിൻ–സ്വസ്വകർമ്മങ്ങളിലിറക്കുവിൻ. ഘനങ്ങളെ (മേഘങ്ങളെ മഴപെയ്യാൻ) പ്രേരിപ്പിപ്പിൻ.
[13] സഹിതരായ് (കൂടിച്ചേർന്നു) സംസാരിയ്ക്കും; അത് ഒരാൾ (ആരാനും) കേൾക്കുന്നുണ്ടാവാം. ശബ്ദം പുറപ്പെടുന്നതിനെ സംസാരിയ്ക്കലാക്കി കല്പിച്ചിരിയ്ക്കുന്നു.
[14] ദ്രുതവാഹസ്ഥരായ്–വേഗവത്തുക്കളായ വാഹനങ്ങളില്‍ കേറിയിരുന്ന്.
[15] ഹവ്യം വേണ്ടോളമുണ്ടല്ലോ–നിങ്ങൾക്കു മതിവരുംവരെ തരുവാൻ ഹവിസ്സ് ഞങ്ങൾ ഒരുക്കിയിട്ടുണ്ട്. നല്കുക–ഞങ്ങൾക്കു തരുവിൻ.
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ.
എന്നൊന്നെടുക്കും തൃക്കയ്യില്‍,ദ്ദർഭപ്പുല്‍ കൊയ്ത ഞങ്ങളെ? 1
പോവിനെ;-ങ്ങു വിളിയ്ക്കേണ്ടൂ നിങ്ങളെ,ഗ്ഗോക്കൾപോലവേ? 2
ഉളവാക്കുന്നു, ധരയെജ്ജലത്തില്‍ മുഴുകിച്ചിവര്‍! 9
മന്നിങ്കലുള്ള ഗൃഹവും മർത്ത്യവർഗ്ഗവുമൊക്കവേ! 10
സ്തുതിയ്ക്കുവിൻ നേര്‍ക്കു, വെളിപ്പെടുത്തും വചനങ്ങളാല്‍! 13
ഉക്ഥത്തിനൊത്ത ഗായത്രസൂക്തവും നിങ്ങൾ പാടുവിന്‍. 14
വന്ദിപ്പിനർച്ച ചെയ്തി;-ങ്ങു വർദ്ധിയ്ക്കട്ടെ നമുക്കവര്‍! 15
[1] മകനെയാംവിധം = മകനെ എന്നപോലെ. എടുക്കും–പരിലാളിയ്ക്കുമെന്നു സാരം. ദർഭപ്പൂല്‍ കൊയ്ത–നിങ്ങളെ യജിപ്പാൻ ദർഭപ്പുല്ലു മുറിച്ചൊരുക്കിയ.
[2] നിങ്ങൾ എങ്ങ്–എവിടെയാണ്. എന്നു പോം–യജ്ഞസ്ഥലത്തെക്ക് എന്നു പോവും? വൈകിയ്ക്കുരുത്. നിങ്ങളെ യജമാനന്മാര്‍, ഗോക്കളെന്നപോലെ, എവിടെ വിളിയ്ക്കേണ്ടു?
[3] മാരുതര്‍ = മരുത്തുക്കൾ. നവ്യതരം = ഏററവും പുതുതായ. ധനം–പ്രജകളും പശുക്കളും. ശോഭനവസ്തക്കൾ–രത്നാദികൾ. സൌഭാഗ്യം–ആന, കുതിര മുതലായവ. എല്ലാമെടുത്ത് ഇങ്ങോട്ടു വരുവിന്‍.
[4] പൃശ്നിതനൂജരേ (പ്രശ്നി എന്ന പയ്യിന്റെ പുത്രന്മാരേ), നിങ്ങൾ മർത്ത്യ (മരണമുള്ളവ)രായിരിയ്ക്കാം; എന്നാല്‍, നിങ്ങളെ സ്തുതിയ്ക്കുന്നവൻ (യജമാനൻ) അമർത്ത്യ(മരണരഹിത)നായി (ദേവനായി) തീരും.
[5] കൊള്ളാവുന്നവനാകട്ടേ–സ്വീകരണീയനായിബ്ഭവിയ്ക്കട്ടെ. പുല്ലിനെ മാന്‍ ഉപേക്ഷിയ്ക്കാറില്ലല്ലോ. അവന്‍ കാലനൂർക്കു പോകൊലാ–സ്തോതാവിനെ ഭവാന്മാര്‍ മരണരഹിതനാക്കുകയും ചെയ്യണം.
[6] നിര്യതി–പാപദേവത. തൃഷ്ണയൊടൊപ്പമേ–ഞങ്ങളുടെ തൃഷ്ണയും അവളും ഒപ്പം വീഴട്ടെ (നശിച്ചുപോകട്ടെ).
[7] രുദ്രത്രാതർ = രുദ്രനാല്‍ രക്ഷിയ്ക്കുപ്പെട്ടവര്‍. ഇക്കഥ പുരാണങ്ങളിലുണ്ട്. ദീപ്തിശാലികൾ = തിളങ്ങുന്നവർ.
[8] ഈ വർഷദരിൽ–മഴ പെയ്യുന്ന മരുത്തുക്കളില്‍. വത്സൻ = കാളക്കുട്ടി. തായ–അമ്മ, പയ്യ്.
[11] കയ്യ്–ചലനഭേദങ്ങളെ കൈകളാക്കിയിരിയ്ക്കയാണ്.
[12] അശ്വം–വാഹനമെന്നേ അർത്ഥമെടുക്കേണ്ടു: മരുത്തുകൾക്കു കുതിരയില്ലെന്നാണല്ലോ, മുമ്പു പറഞ്ഞത്. വിരല്‍കൾക്കു കടിഞാണ്‍ പിടിയ്ക്കുന്നതില്‍ വിരുതുണ്ടായിവരട്ടെ.
[13] ബ്രഹ്മണസ്പതി–മന്ത്രത്തെയോ ഹവിസ്സിനെയോ പാലിയ്ക്കുന്ന മരുദ്ഗണം. രമ്യമിത്രാഗ്നിമാര്‍ = രമ്യരായ (അഴകുള്ള) മിത്രന്‍, അഗ്നി എന്നിവര്‍. വെളിപ്പെടുത്തും–അവരുടെ സ്വരൂപത്തെ വെളിപ്പെടുത്തുന്ന. ഇത് ഋത്വിക്കുകളോടു പറയുന്നതാണ്.
[14] പരത്തുവിൻ–മേഘം മഴയെ എന്നപോലെ, നിങ്ങൾ ശ്ലോകത്തെ വിസ്തരപ്പെടുത്തുവിന്‍. ഒത്ത–യോഗ്യമായ.
[15] അർച്ചചെയ്ത് = പൂജിച്ച്. ഇങ്ങ്–ഈ യജ്ഞത്തില്‍.
കണ്വൻ ഋഷി. ബൃഹതി ഛന്ദസ്സ്. മരുദ്ഗണം ദേവത.
[2] മായാവിയായ–ഞങ്ങളെ ചതിയ്ക്കാൻനോക്കുന്ന. അങ്ങനെയാകരുത്–നിന്ദ്യമായിത്തീരട്ടെ.
[3] സ്ഥാവരം-വൃക്ഷവും മറ്റും. കനത്തത്–കല്ലും മറ്റും. വേര്‍പെടുത്തിവെച്ചു–അവയുടെ ഇടയിലൂടേ–ഗമിയ്ക്കുന്നു.
[4] രുദ്രപുതന്മാരേ–രുദ്രനാല്‍ വളത്തപ്പെട്ടവരേ. നീളെ ആക്രമിപ്പാന്‍–എങ്ങും ശത്രുക്കളെ ആക്രമിപ്പാൻ.
[5] കുറുമ്പന്മാരെന്നപോലെ–സ്വേച്ഛയാ പാഞ്ഞുനടന്നു കളിയ്ക്കുന്നു.
[6] പ്രഷ്ടി–അവയില്‍പ്പെട്ട ഒരു മാനിന്റെ പേര്‍. മൂളൽ–അപ്പോൾ പുറപ്പെട്ട ശബ്ദംതന്നെ. ഭയം പകർത്തുന്നു–മറ്റുള്ളവർക്കും ഭയം വരുത്തുന്നു.
[7] മുമ്പു ഞങ്ങളെ–മുമ്പു കർമ്മസമയങ്ങളില്‍, ഞങ്ങളെ രക്ഷിപ്പാൻ നിങ്ങൾ വന്നുചേരുകയുണ്ടായല്ലോ. അതുപോലെ.
[8] അവനെ നിങ്ങൾ–അവന്നു ചോറും കെല്പും കിട്ടരുത്; നിങ്ങളുടെ രക്ഷ(തുണ)യും ഉണ്ടാകരുത്.
[9] ഓജസ്സ് = കരുത്ത്.
ഋഷിച്ഛന്ദസ്സുകൾ മുമ്പേത്തവ; ബ്രഹ്മണസ്പതി ദേവത. (പാന)
നിന്നൊടർത്ഥിപ്പു ഞങ്ങൾ ദേവൈഷികൾ:
ഇങ്ങണക, സുദാനർ മരുത്തുക്ക–
ളി;–ന്ദ്ര, നീയൊരുമിച്ചു ഭുജിച്ചാലും! 1
സങ്കടംചൊല്വു മർത്ത്യന്‍, മുതൽ പോയാൽ;
ആസ്ഥയാ മരുത്തുക്കളേ, നിങ്ങളെ
വാഴ്ത്തുവോന്‍ സുവീര്യാശ്വസമ്പന്നനാം! 2
വന്നണയട്ടെ, സൂനൃതാദേവിയും;
നമ്മെയെത്തിയ്ക്ക, വൈരിഘ്നർ ദേവകൾ
നല്ലതാം ‘പങ്ക്തിരാധസ’യജ്ഞത്തില്‍! 3
മേകിയോന്‍ നേടു,മക്ഷയമാമന്നം;
ആയാൾക്കായ്,ക്കൊലയേല്ക്കാതെ കൊല്ലുമു-
ദ്വീരയാകുമിളയെ യജിയ്ക്ക നാം! 4
രൊന്നുചേർന്നു യാതൊന്നിലോ മേവുന്നു,
നന്മയോടുക്ഥയോഗ്യമാമാ മന്ത്രം
ബ്രഹ്മണസ്പതി ചൊല്ലുമേ, തീർച്ചയായ്! 5
ഞങ്ങൾ ചൊല്ലാവു ദേവരേ, യജ്ഞത്തില്‍;
പഥ്യമീ വാക്യമെങ്കില്‍, നല്‍ച്ചൊല്ലെല്ലാ-
മെത്തുമല്ലോ, ഭവാന്മാരില്‍ നാഥരേ! 6
ററാരണഞ്ഞിടും, ദർഭ മുറിച്ചോനില്‍?
ആൾകളൊത്തു പുറപ്പെട്ട ഹോതാവുൾ-
പ്പൂകിടുന്നു ധനാപൂര്‍ണ്ണമാം ഗൃഹം! 7
നില്പു കൊൾവൂ ഭയത്തിലും വജ്രവാൻ;
പ്രേരകനില്ല, താരകനില്ല, വൻ–
പോരിലുമിവന്നല്പമാം പോരിലും! 8
[1] ദേവൈഷികൾ = ദേവന്മാരെ ഇച്ഛിയ്ക്കുന്നവര്‍; ദേവന്മാര്‍ ഞങ്ങളുടെ കർമ്മത്തില്‍ സന്നിഹിതരാകണമെന്നഭിലഷിയ്ക്കുന്നവര്‍. സുദാനര്‍ = നല്ല ദാനത്തോടു കൂടിയവര്‍; അത്യുദാരർ. ഒരുമിച്ചു ഭുജിച്ചാലും–ബ്രഹ്മണസ്പതിയോടൊന്നിച്ചു സോമം ഭക്ഷിച്ചാലും.
[2] ഉരുബലപാലക–വളരെ ബലത്തെ പാലിയ്ക്കുന്ന ബ്രഹ്മണസ്പതേ. മുതല്‍ പോയാല്‍-ശത്രുക്കളില്‍പ്പെട്ടു തിരിച്ചുകിട്ടാതെ വന്നാല്‍. സങ്കടംചൊല്വു–പോയ ധനം കിട്ടുമാറാക്കേണമേ എന്നപേക്ഷിയ്ക്കുന്നു. സുവീര്യാശ്വസമ്പന്നനാം–നല്ല വീര്യം, അശ്വങ്ങൾ എന്നിവയോടുകൂടിയ ധനവാനായിത്തീരും.
[3] സൂനൃതാദേവി = പ്രിയസത്യരൂപയായ വാഗ്ദേവത. ഈ ദേവകൾ വൈരികളെ ഹനിച്ചു, നമ്മെ പങ്ക്തിരാധസ(യഥോക്തഹവിഷ്പങ്ക്ത്യാദിസമൃദ്ധമായ) യജ്ഞത്തില്‍ എത്തിയ്ക്കട്ടെ.
[4] സുനേയം = സുഖേന കൊണ്ടുപോകാവുന്നത്. ഏകിയോൻ–കൊടുത്ത യജമാനൻ. ആയാൾക്കായ്–ആ യജമാനന്നുവേണ്ടി. കൊലയേല്ക്കാതെ കൊല്ലും-ശത്രുക്കളാല്‍ ഹിംസിയ്ക്കപ്പെടാതെ, അവരെ വധിയ്ക്കുന്ന. ഉദ്വീര-ഉല്‍ക്കൃഷ്ടരായ വീര(ഭട)രോടുകൂടിയവാൾ. ഇള–മനുപുത്രി.
[5] ബ്രഹ്മണസ്പതി ഹോതൃമുഖസ്ഥിതനായി, ഇന്ദ്രമിത്രാവരുണാര്യമാക്കളുൾപ്പെട്ട മന്ത്രം ചൊല്ലും, തീർച്ച.
[6] ഈ വാക്യം പഥ്യമെങ്കില്‍–ഞങ്ങൾ ചൊല്ലന്ന മന്ത്രം നിങ്ങൾക്കു പ്രിയമാണെങ്കില്‍. നാഥരേ = നേതാക്കളേ.
[7] ദേവകാമന്‍–ദേവകളുടെ സാന്നിധ്യം ഇച്ഛിയ്ക്കുന്നവന്‍. ആരണഞ്ഞിടും–ബ്രഹ്മണസ്പതിയല്ലാതെ. ദർഭ മുറിച്ചോനില്‍–യജമാനങ്കല്‍. ആൾകളൊത്തു പുറപ്പെട്ട ഹോതാവ് (ഋത്വിക്കുകളും മറ്റുമൊന്നിച്ചു യാഗശാലയിലേയ്ക്കു പുറപ്പെട്ട യജമാനൻ) ധനം നിറഞ്ഞ ഗൃഹം പൂകുന്നു; അവൻ ബ്രഹ്മണസ്പതിയുടെ പ്രസാദത്താല്‍ വലിയ ധകനായിത്തീരുന്നു.
[8] വജ്രവാൻ–വജ്രധാരിയായ ബ്രഹ്മണസ്പതി. സരാജനായ്–വരുണാദിരാജാക്കന്മാരോടുകൂടി. കൊൽവൂ–ശത്രുക്കളെ കൊല്ലുന്നു. ഭയത്തിലും (ആപത്തു നേരിട്ടാലും) നില്പു കൊൾവൂ (സ്ഥൈര്യം വിടുകയില്ല). ഇവന്ന് (ബ്രഹ്മണസ്പതിയ്ക്കു) വലിയ പോരിലും ചെറിയ പോരിലും പ്രേരക(പ്രവത്തർത്തിപ്പിയ്ക്കുന്നവ)നില്ല; അദ്ദേഹം സ്വയം പ്രവർത്തിയ്ക്കുന്നു. താരകനില്ല (കടത്തിവിടുന്നവന്‍, ജയിപ്പിയ്ക്കുന്നവൻ) ഇല്ല; അദ്ദേഹം സ്വയം ജയിയ്ക്കുന്നു.
കണ്വന്‍ ഋഷി; ഗായത്രി ഛന്ദസ്സ്; വരുണമിത്രാര്യമാദിത്യര്‍ ദേവതകൾ.
ചൊല്ലാ നിങ്ങളൊടെ;–മ്പാടും ശുശ്രൂഷിയ്ക്കാം, ധനങ്ങളാല്‍! 8
[1] പ്രജ്ഞാനര്‍ = പ്രകൃഷ്ടുമായ (മികച്ച) ജ്ഞാനമുള്ളവര്‍.
[2] ഇവര്‍ (മിത്രവരുണാര്യമാക്കൾ) ആരെ, ധനംകൊണ്ടു നിറയ്ക്കും; കൈകൾപോലെ–ഒരാളുടെ കൈകൾ എപ്രകാരം ധനംകൊണ്ടുവന്ന്, അവനെ നിറയ്ക്കുമോ, അപ്രകാരം. അവര്‍-നിറയ്ക്കുപ്പെടുന്നവരും, രക്ഷിയ്ക്കുപ്പെടുന്നവരും. മാലെന്ന്യേ–ഉപദ്രവം പററാതെ. തഴയ്ക്കും–അഭിവൃദ്ധിപ്പെടും.
[3] ദുർഗ്ഗനഗരം–ദുഷ്പ്രാപമായ (യജമാനന്റെ ശത്രുക്കളുടെ) നഗരം. എതിരാളരെ–യജമാനന്റെ ശത്രുക്കളെ. ദുരിതങ്ങളെയും തട്ടിനീക്കും–യജമാനന്റെ പാപങ്ങളെ അകറ്റുകയും ചെയ്യും.
[4] വരും വഴി–നിങ്ങൾ ഞങ്ങളുടെ അധ്വര(യാഗ)ത്തിലെയ്ക്കു വരുന്ന മാർഗ്ഗം. ആദിതേയര്‍ = ദേവന്മാർ.
[5] നേരുവഴിയ്ക്കേ കൊണ്ടുപോം മഖം–നിങ്ങൾ യഥാവിധി നടത്തിയ്ക്കുന്ന ഞങ്ങളുടെ യാഗം.
[6] അമ്മർത്ത്യൻ–നിങ്ങളാല്‍ അനുഗ്രഹിയ്ക്കുപ്പെട്ട മനുഷ്യന്‍. ദ്രോഹമേല്ക്കാതെ–ആരാലും ഉപദ്രവിയ്ക്കുപ്പെടാതെ. തന്നോടു നേരാം = സ്വതുല്യമായ.
[7] സഖാക്കളേ–സ്നേഹിതന്മാരായ ഋത്വിക്കുകളേ, മിത്രാദികളുടെ രൂപം വർണ്ണിപ്പാനും, വേണ്ടതിൻവണ്ണം സ്തുതിപ്പാനും നമ്മൾ ശക്തരല്ല.
[8] ദേവൈഷി = ദേവകാമൻ, യജമാനന്‍. ഇയ്യിവന്‍–ഞാന്‍. നിങ്ങളോടു (മിത്രവരുണാര്യമാക്കളോടു) ചൊല്ലാ (പറയില്ല); നിങ്ങൾതന്നെ അറിഞ്ഞ് ആവനെ ശിക്ഷിയ്ക്കണം. ഞാൻ നിങ്ങളെ ധനങ്ങൾകൊണ്ട് എമ്പാടും പരിചരിയ്ക്കുകമാത്രം ചെയ്യാം.
[9] ഒരുതരം ചൂതുകളി: രണ്ടു കരുക്കൾക്കുപകരം നാലു കവിടികൾ; അവ ഒരാൾ വീഴ്ത്തുന്നതുവരെ മറ്റവൻ, ‘ഞാൻ തോറേറയ്ക്കുമോ’ എന്നു ഭയപ്പെടുമല്ലോ. അത്ര ഭയം വേണം, ഒരാളെ ദുഷിയ്ക്കുന്നതില്‍. അതുകൊണ്ടു പഴിപ്പോനെയും ദ്രോഹിപ്പോനെയും ഞാൻ നിങ്ങളോടു പറയില്ല. ഇതില്‍പ്പറഞ്ഞ കവിടിച്ചൂതുകളി കേരളത്തിലുമുണ്ടായിരുന്നു.
ഋഷിച്ഛന്ദസ്സുകൾ മുമ്പേത്തവ; പൂഷാവ് ദേവത.
മാർഗ്ഗത്തില്‍നിന്നു വളരെ ദ്ദൂരത്താക്കേണമേ, ഭവാൻ! 3
[1] കൊണ്ടാക്കുക–അഭീഷ്ടസ്ഥാനം പ്രാപിപ്പിയ്ക്കുകു; അതിന്നു ഭവാന്‍ മുമ്പില്‍ നടന്നാലും. ജലദാത്മജ = മേഘത്തിന്റെ മകനേ.
[2] വഴി കാണിയ്ക്കില്‍–‘ഇതിലേ പോകാ’മെന്നു നിർദ്ദേശിച്ചാല്‍. അയാളെ (ആ വഞ്ചകനെ) അകറേറണം (വഴിയില്‍നിന്ന് ആട്ടിപ്പായിയ്ക്കണം).
[4] ഏതോ രണ്ടുനിലക്കള്ളന്‍–പ്രത്യക്ഷമായും പരോക്ഷമായും മോഷണം നടത്തുന്ന ആരാനും. കനല്‍മെയ്യില്‍–തീക്കനല്‍പോലെ അന്യരെ പൊള്ളിയ്ക്കുന്ന ദേഹത്തില്‍, ഉപദ്രവകരമായ ശരീരത്തില്‍.
[5] അച്ഛന്മാരെ–ഞങ്ങളുടെ പൂർവന്മാരെ.
[6] അങ്ങു ധനം തന്നാല്‍, ഞങ്ങൾ ദാനം വഴിപോലെ അനുഷ്ഠിയ്ക്കും.
[7] ഇതില്‍ക്കരുതല്‍ വേണമേ–ഇതില്‍ അങ്ങയ്ക്കു കരുതല്‍ (ശ്രദ്ധ, ആലോചന) ഉണ്ടാകണം.
[8] നല്ല പുല്ല്–നല്ല ഓഷധികൾ: ഞങ്ങൾക്കു വഴിയില്‍ പുതുചൂട് (മുമ്പനുഭവിച്ചിട്ടില്പാത്ത ക്ലേശമൊന്നും) ഉണ്ടാകരുത്.
[9] കൂട്ടുക–കൂടുതല്‍ (മറ്റഭീഷ്ടുങ്ങളും) തരിക. ആളാക–ഞങ്ങളെ അനുഗ്രഹിപ്പാന്‍ ശക്തനാവുക. നല്ല–ഞങ്ങൾക്കു നല്ലതൊക്കെ തരിക. മൂർച്ചവരുത്തുക–ഞങ്ങളെ ഉശിരുപിടിപ്പിയ്ക്കുക. നിറയ്ക്കുകെങ്ങടെ വയര്‍–ധാരാളം ആഹാരം ഞങ്ങൾക്കു തരിക.
[10] എങ്ങൾ പൂഷാവിനെ നിന്ദിയ്ക്കില്ല; നേരേമറിച്ചു, സ്തുതിയ്ക്കും. അദ്ദർശനീയനോട്–ദർശനീയ(സുന്ദര)നായ അദ്ദേഹത്തോട്.
ഋഷിച്ഛന്ദസ്സുകൾ മുമ്പേത്തവ; (ഒടുവിലെത്തേത് അനുഷ്ടപ്പ്). രുദ്രനും മിത്രാവരുണന്മാരും സോമനും ദേവതകൾ.
എന്നാ ഹൃദിസ്ഥനെപ്പറ്റിച്ചൊല്ലും, നാം സുഖദസ്തവം? 1
[1] ആ ഹൃദിസ്ഥനെപ്പററി–നമ്മുടെ ഹൃദയത്തിലിരിയ്ക്കുന്ന രുദ്രനെപ്പററി സുഖപ്രദമായ സ്തോത്രം നാം എന്നു ചൊല്ലം?
[2] പശുക്കൾ–മഹിഷാശ്വാദികൾ. കുഞ്ഞിനും–സന്തതിയ്ക്കും. രുദ്രിയം–രുദ്ര൯േറതായ മരുന്ന്.
[3] ഓർക്കുമാറാക–അനൻഗ്രാഹ്യരെന്നു ഗണിയ്ക്കട്ടെ.
[4] ഗാഥ = സ്തുതി. മേധം = യാഗം. സലിലഭേഷജന്‍ = സലിലം (ജലം) ആകുന്ന മരുന്നോടുകൂടിയവൻ. രുദ്രനാമാഭിമന്ത്രിതമായ ജലം രോഗശാന്തി വരുത്തുമത്രേ. ശംയു–ബൃഹസ്പതി.
[5] പൊന്നുപോലെ–എല്ലാവർക്കും സ്വർണ്ണംപോലെ പ്രിയപ്പെട്ട്. ശരണപ്രദന്‍–മനുഷ്യർക്കു പാർപ്പിടം നല്കുന്നവൻ. അദ്ദേഹം–രുദ്രന്‍.
[6] അവൻ–രുദ്രന്‍. മേഷി = പെണ്ണാട്. മേഷം = ആണാട്. ഇതൊക്കെ ജാത്യേകവചനമാകുന്നു.
[7] സോമൻ–ചന്ദ്രൻ. നിക്ഷേപിയ്ക്കുക–എന്നെയ്ക്കുമായി തരിക.
[8] സോമദ്വേഷികൾ = സോമനീരിനെ (യാഗത്തെ) ദ്വേഷിയ്ക്കുന്നവര്‍.
[9] അമർത്ത്യന്‍ = മരണരഹിതൻ. സൽപദം = ഉത്തമസ്ഥാനം. സ്വലോകരെ = സ്വന്തം പ്രജകളെ. യജ്ഞസ്ഥരാക്കണം–യാഗശാലയില്‍ നിർത്തണം. അവര്‍ (പ്രജകൾ) തേ (അങ്ങയ്ക്കു) ഭൂഷ (ഒരലങ്കാരം) ആണെന്നു കാണ്ക (അറിഞ്ഞാലും).
കണ്വപുത്രൻ പ്രസ്കണ്വൻ ഋഷി; ബൃഹതി ഛന്ദസ്സ്; അഗ്നി ദേവത. (കേക)
ന്നാ,തുംഗനികേതനോപേതമാം നാനാധനം
ഹോതാവിനേകാന്‍ കൊണ്ടുവരികിന്നമർത്ത്യ, നീ
പ്രാതരുത്ഥിതരായ ദേവന്മാരെയുമഗ്നേ! 1
നധ്വരങ്ങൾതന്‍ തൃത്തേരി;–ങ്ങനെയുള്ള ഭവാന്‍
അശ്വികളൊടുമുഷസ്സോടുമന്വിതനായി-
ട്ടച്ഛവീര്യമാമന്നം തന്നരുൾകെങ്ങൾക്കേറ്റം! 2
ഖ്യാതതേജസ്സും, ധൂമധ്വജനും, ഗൃഹദനും,
പ്രത്യുഷസ്സിങ്കൽ യജിപ്പോരുടെ യാഗങ്ങളില്‍
വർത്തിയ്ക്കുന്നവനുമാമഗ്നിയെ വരിയ്ക്ക നാം! 3
ദത്തഹവ്യരില്‍ പ്രീതൻ, ജാതവേദസ്സാമഗ്നി;
അത്തിരുവടിയെ ഞാനാസ്ഥയാ സ്തുതിയ്ക്കുന്നേന്‍:
പ്രത്യുഷസ്സിങ്കല്‍ദ്ദേവന്മാരിലെത്തുകദ്ദേഹം! 4
സാധുവാഹുതി കൈക്കൊണ്ടറിക സുയുവാവേ;
പ്രസ്കണ്വന്നുയിർക്കൊൾവാനാ,യുസ്സു വർദ്ധിപ്പിച്ചു,
സല്‍ക്കരിയ്ക്കയുംചെയ്ക ദിവ്യരാം ജനങ്ങളെ! 6
വിശ്വവേദസ്സാം ഹോതാവായ നീ പുരുഹൂത;
അബ്ഭവാനഗ്നേ വരുത്തീടണമിവിടത്തില്‍,
ക്ഷിപ്രമുന്നതജ്ഞാനന്മാരായ ദേവന്മാരെ: 7
ന്നിവരെ വരുത്തുക, പുലര്‍വേളകൾതോറും;
സോമനീര്‍ പിഴിഞ്ഞുവെച്ചുജ്ജ്വപലിപ്പിയ്ക്കുന്നുണ്ടു,
ഹേ മഹായജ്ഞ. ഹവിർവാഹന, നിന്നെക്കണ്വര്‍. 8
നാഥനായരുളുന്ന നിന്തിരുവടിയഗ്നേ;
എത്തിയ്ക്കുകിഹ സോമപാനത്തിന്നു,ഷസ്സിങ്കല്‍
നിദ്ര വിട്ട,രുണനെദ്ദർശിച്ച ദേവന്മാരെ! 9
വിജ്വലിച്ചരുളുന്നൂ മുൻപുലരികൾ നോക്കി;
ഗ്രാമത്തെയെല്ലാം രക്ഷിയ്ക്കുന്നു നിന്തിരുവടി,-
യീ മനുഷ്യർക്കു ഹിതൻ, യജ്ഞത്തില്‍പ്പുരോഹിതൻ.10
നൃതുക്കൾതോറും ഹോമകാരി, നീയഗ്നേ, ദേവ;
പ്രതിഷ്ഠിഷ്ക്കട്ടേ മനുപോലെങ്ങള,മർത്ത്യനും
പ്രകൃഷ്ടവിജ്ഞാനനും ദൂതനുമാകും നിന്നെ! 11
മധ്യവർത്തിയായ് ദ്ദേവദൂത്യത്തെ വഹിയ്ക്കുമ്പോൾ
പരിഭ്രാജിയ്ക്കുന്നൂ നിന്‍ജ്വാലകളഗ്നേ, പാര-
മിരമ്പും സമുദ്രത്തിൻ തിരമാലകൾപോലേ. 12
ത്തിവിടുത്തോടൊന്നിയ്ക്കും വഹ്നിദേവരോടൊപ്പം
അധ്വരത്തിന്നായ് വന്നു ദർഭയിലിരിയ്ക്കട്ടേ,
മിത്രന,ര്യമാവ,ഹര്‍മ്മുഖഗാമികൾ മററും! 13
സത്യവർദ്ധകരുമാം സദ്ദാനര്‍ മരുത്തുക്കൾ;
സോമനീര്‍ നുകരട്ടേ വരുണന്‍ ധൃതകർമ്മ–
സ്തോമനാ,യുഷസ്സോടുമശ്വികളൊടുമൊപ്പം! 14
[1] ജാതവേദസ്സ് = ജനിച്ചവയെ (ജഗത്തിനെയെല്ലാം) അറിയുന്നവന്‍; അഗ്നിപര്യായങ്ങളിലൊന്ന്. പുലര്‍വേള = ഉഷസ്സ്. ആതുംഗനികേതനോപേതം = ഉയർന്ന (മികച്ച) പാർപ്പിടത്തോടുകൂടിയത്. ഹോതാവ്–യജമാനന്‍. പ്രാതരുത്ഥിതര്‍ = പ്രഭാതത്തില്‍ ഉണർന്നെണീറ്റവര്‍. ദേവന്മാരെയും കൊണ്ടുവരിക.
[2] നിഷേവിതൻ–ലോകരാല്‍ സേവിയ്ക്കപ്പെട്ടവൻ. ദൂതൻ–ദേവകളുടെ ദൂതൻ. അധ്വരങ്ങൾതൻ തൃത്തേർ–യാഗഹവിസ്സിനെ വഹിച്ചുകൊണ്ടുപോയി ദേവകൾക്കു കൊടുക്കുന്ന പള്ളിത്തേർ. അച്ഛവീര്യം = നിർമ്മലമായ വീര്യത്തോടുകൂടിയത്.
[3] ഖ്യാതതേജസ്സ് = പ്രസിദ്ധമായ തേജസ്സോടുകൂടിയവന്‍. ധൂമധ്വജൻ = പുകയാകുന്ന കൊടിമരത്തോടുകൂടിയവൻ. ഗൃഹദന്‍ = പാർപ്പിടം കൊടുക്കുന്നവന്‍. വരിയ്ക്ക–രക്ഷിതാവായി വരിയ്ക്കുക; രക്ഷിയ്ക്കേണമേ എന്നു പ്രാർത്ഥിയ്ക്കുക.
[4] യുവതമന്‍ = ഏററവും യുവാവ്. ഹോമാധാരം = ഹോമത്തിന്റെ സ്ഥാനം. ദത്തഹവ്യർ = ഹവിസ്സു കൊടുത്തവർ, യജമാനർ. അദ്ദേഹം പ്രത്യുഷസ്സിങ്കൽ (പ്രഭാതത്തില്‍) ദേവന്മാരിലെത്തുക; ദേവന്മാരുടെ അടുക്കല്‍ ചെന്ന്, അവരെ ഇവിടെ കൊണ്ടുവരുമാറാകട്ടെ.
[5] മേധാർഹ = യജനീയ. മൃതിഹീന = മരണരഹിത. ഹവ്യവാഹ = ഹവിസ്സിനെ വഹിയ്ക്കുന്നവനേ. വിശ്വത്രാതാവേ = സർവജഗദ്രക്ഷക. സുയജ്വാവ് = നല്ല യജ്വാവ്.
[6] മാദകജ്വാലന്‍ = മത്തുപിടിപ്പിയ്ക്കുന്ന ജ്വാലകളോടുകൂടിയവന്‍. സ്തോതാവിന്നായി–യജമാനന്നുവേണ്ടി. പ്രശംസ്യൻ = സ്തുത്യൻ. സാധു = വഴിപോലെ. അറിക–ഞങ്ങളുടെ അഭിലാഷം ഗ്രഹിയ്ക്കുക. ദിവ്യരാം ജനങ്ങളെ–ദേവകളുടെ ആളുകളെ.
[7] വിശ്വവേദസ്സ് = സർവജ്ഞൻ. പുരുഹൂത–വളരെപ്പേരാല്‍ വിളിയ്ക്കുപ്പെട്ടവനേ.
[8] മഹായജ്ഞ = മഹത്തായ യജ്ഞത്തോടുകൂടിയവനേ. ആഹവനീയാഗ്നിയോടു പറയുന്നതാണിത്.
[9] നാഥന്‍ = രക്ഷിതാവ്. അരുണൻ = സൂര്യന്‍.
[10] വിശ്വദർശനീയൻ = എല്ലാവർക്കും കാണാവുന്നവൻ. മുന്‍പുലരികൾ നോക്കി–കഴിഞ്ഞുപോയ പ്രഭാതങ്ങളിലെന്നപോലെ. ഈ മനുഷ്യര്‍ = ഋത്വിക്കുകളും യജമാനനും. പുരോഹിതൻ–വേദിയുടെ കിഴക്കുവശത്തു സ്ഥാപിതൻ.
[11] ക്രതുസാധകന്‍ = യജ്ഞനിഷ്പാദകൻ. ഹോമകാരി = ഹോമം ചെയ്യുന്നവൻ. മനുപോലെ–മനു പ്രതിഷ്ഠിയ്ക്കാറുള്ളതുപോലെ.
[12] മിത്രപൂജകൻ = സ്നേഹിതന്മാരെ സല്‍ക്കരിയ്ക്കുന്നവന്‍. മധ്യവർത്തിയായ് = യജനമധ്യത്തില്‍ സ്ഥിതിചെയ്ത്. ദേവദൂത്യത്തെ വഹിയ്ക്കുമ്പോൾ–ഹവിസ്സു ദേവന്മാർക്കു കൊടുക്കാൻ ഏറ്റുവാങ്ങുമ്പോൾ. പരിഭ്രാജിയ്ക്കുന്നൂ–മിന്നിത്തിളങ്ങുന്നു.
[13] കേൾ–ഞങ്ങൾ പറയുന്നത്. ഇവിടുത്തോടൊന്നിയ്ക്കും–ആഹവനീയാഗ്നിയായ അങ്ങയുടെകൂടെപ്പോരുന്ന. വഹ്നിദേവര്‍–മറ്റഗ്നികൾ. അഹര്‍മ്മുഖഗാമികൾ = പ്രഭാതത്തില്‍ (യാഗസ്ഥലത്തെയ്ക്കു) ഗമിയ്ക്കുന്നവർ.
[14] സദ്ദാനര്‍ = നല്ല ദാനത്തോടുകൂടിയവര്‍; ഫലം വഴിപോലെ നല്കന്നവര്‍. ധൃതകർമ്മസ്തോമനായ് = കർമ്മസമൂഹത്തെ കൈക്കൊണ്ട്.
പ്രസ്കണ്വന്‍ ഋഷി; അനുഷ്ടുപ്പ് ഛന്ദസ്സ്; അഗ്നി ദേവത.
[1] യജിയ്ക്കുക–പൂജിച്ചാലും.
[2] രോഹിദശ്വ = രോഹിത്ത് എന്ന കുതിരയുള്ളവനേ.
[3] പ്രിയമേധാദികൾ നാൽവരും ഋഷിമാർതന്നെ.
[6] ജ്വാലത്തലമുടി = ജ്വാലകളാകുന്ന കേശം.
[8] അന്നത്തിന്നായി–ഹവിസ്സു സ്വീകരിപ്പാൻ.
[10] സുഫലപ്രദാതാക്കളേ–നന്നായി ഫലം നല്കുന്ന ദേവന്മാരേ. ഇന്നലെ പിഴിഞ്ഞുവെച്ച സോമത്തിന്നു തിരോഅഹ്ന്യം എന്നത്രേ പേര്‍.
പ്രസ്കണ്വൻ ഋഷി; ഗായത്രി ഛന്ദസ്സ്; അശ്വികൾ ദേവത.
തുരംഗങ്ങൾ വലിയ്ക്കുമ്പോൾ സ്തുതിയ്ക്കും, ഞങ്ങൾ നിങ്ങളെ. 3
പൂരിപ്പിയ്ക്കുന്നു ഹവ്യത്താല്‍,ക്കർമ്മദ്രഷ്ടാവു, പൂരകൻ. 4
വിശേഷാല്‍ക്കാണുമാറായീ, വാനില്‍നിന്നൊഴുകും കതിര്‍! 11
മത്തേകും സോമനീര്‍ മോന്തുമശ്വികൾക്കായ് സ്തവോന്മുഖൻ. 12
സോമപാനത്തിനും സ്തോത്രത്തിന്നുമായ് വന്നുചേരുവിന്‍! 13
നല്കയും ചെയ്വിനെങ്ങൾക്കു, നല്ല രക്ഷകളാല്‍സ്സുഖം! 15
[1] മുൻവരാത്ത–അര്‍ദ്ധരാത്രിയിലും മറ്റും ആവിർഭവിയ്ക്കാത്ത, ഇപ്പോൾ മാത്രം വന്ന. ഓമന = പ്രിയപ്പെട്ട. ദസ്രർ = അശ്വികൾ.
[2] സമുദ്രത്തിൻ തനൂജന്മാര്‍–സൂര്യചാന്ദ്രന്മാരെന്നപോലെ, അശ്വികളും, തദ്രൂപരാകയാല്‍ സമുദ്രജാതരാണെന്നു ചിലര്‍ അഭിപ്രായപ്പെട്ടിരിയ്ക്കുന്നു.
[4] വെള്ളം വറ്റിയ്ക്കുമീശ്വരന്‍ (വെള്ളത്തെ ആവിയാക്കുന്ന രക്ഷിതാവ്, സൂര്യൻ) ഹവ്യത്താല്‍ (ഞങ്ങളർപ്പിച്ച ഹവിസ്സുകൊണ്ടു) ദേവകളെ പൂരിപ്പിയ്ക്കുന്നു (തൃപ്തിപ്പെടുത്തുന്നു). സൂര്യോദയസമയത്താണല്ലോ, ഹോമം; അതുകൊണ്ടത്രേ, സൂര്യന്നു ദേവപൂരകത്വം. നിങ്ങളിരുവരും സൂര്യോദയസമയത്തു വന്നുചേരണമെന്നു വ്യംഗ്യം.
[5] കടുംസോമം–മത്തുപിടിപ്പിയ്ക്കുന്ന സോമനീര്‍. നുതിതല്‍പരർ = സ്തുതിപ്രിയര്‍; ഞങ്ങളുടെ സ്തുതിയാല്‍ പ്രസാദിച്ചു, സോമനീര്‍ കുടിയ്ക്കുവിന്‍.
[6] തേജസ്സ്–രസവീര്യാദിജ്യോതിസ്സ്. തിമിരം–ദാരിദ്ര്യമാകുന്ന (ഇരുട്ട്).
[7] നുതികളെക്കടപ്പാൻ–സ്തുതികൾ മുഴുവൻ കേൾപ്പാന്‍. ഒരു തോണിയില്‍ സമുദ്രത്തില്‍നിന്നു വരുവിൻ. (സമുദ്രമത്രേ, അശ്വികളുടെ പാർപ്പിടം). ഭൂമിയിൽ സഞ്ചരിപ്പാൻ തേര്‍ പൂട്ടുവിൻ.
[8] നിങ്ങൾക്ക് ഇവിടെ വന്നെത്താൻ ഒരു ക്ലേശവുമില്ല. ആകാശവിസ്തൃതം = ആകാശംപോലെ വിശാലം; വഞ്ചിയുടെ വിശേഷണം. ഒരുങ്ങിപ്പോയി–വരാന്‍ വൈകരുത്.
[9] ചോദിപ്പിൻ–അശ്വികളോടു ചോദിയ്ക്കുവിന്‍. മേഘസ്ഥാനം–അന്തരിക്ഷം. നേരം പുലർന്നു; നിങ്ങൾ എവിടെ നില്ക്കാന്‍ വിചാരിയ്ക്കുന്നു? ഇവിടെ പ്രത്യക്ഷരാകുക എന്നു താല്‍പര്യം.
[10] കതിര്‍ = സൂര്യരശ്മി. ഒളിക്കൊൾവാൻ–പ്രഭാതശോഭയെ നേടാന്‍. കറുത്തുപോയി–സൂര്യരശ്മി വന്നാല്‍, അഗ്നി നിഷ്പ്രഭനാകുമല്ലോ. നാക്കിനാല്‍–ജ്വാലകൊണ്ട്.
[11] അല്ലു കടക്കുവാന്‍–രാത്രിയുടെ അപ്പുറത്ത് ഉദയാദ്രിയില്‍ ചെല്ലാന്‍.
[12] രക്ഷണാർത്ഥം–അശ്വികൾ ഞങ്ങളെ രക്ഷിപ്പാൻവേണ്ടി. സ്തവോന്മുഖൻ–സ്തോതാവ്, യജമാനൻ.
[13] അർച്ചകങ്കല്‍–പരിചരിയ്ക്കുന്നവന്റെ, യജമാനന്റെ അടുക്കല്‍. സ്തോത്രത്തിന്നുമായ്–സ്തോത്രം കേട്ടു പ്രസാദിപ്പാനുമായ്.
[14] ചുറ്റും = സഞ്ചരിയ്ക്കുന്ന. നിങ്ങളുടെ പിന്നാലെയാവണം, ഉഷശ്ശോഭയുടെ വരവ്; മുമ്പില്‍, നിങ്ങളുടെ ആഗമനത്തിന്റെ ശോഭ; പിമ്പില്‍, ഉഷസ്സിന്റെ ശോഭ. നിങ്ങൾ പുലർച്ചയ്ക്കുമുമ്പു വരണം. എന്തുകൊണ്ടെന്ന് ഉത്തരാർദ്ധത്തില്‍ പറയുന്നു.
പ്രസ്കണ്വന്‍ ഋഷി; ബൃഹതി ഛന്ദസ്സ്; അശ്വികൾ ദേവത. (അന്നനട)
ക്രതുവിനെ വളർത്തിടുമശ്വികളേ;
കുടിപ്പിനി,ന്നലെപ്പിഴിഞ്ഞതാമിതു;
കൊടുക്കുവിൻ, ഹോതാവിനു രത്നങ്ങളും! 1
ള്ള ലഘുപ്പൊൻതേരില്‍ വരിക,ശ്വികളേ;
ഹവിസ്സൊരുക്കുന്നൂ ക്രതുവിങ്കൽകണ്വര്‍
ഭവാന്മാർക്കായ്;–ക്കേൾപ്പിനവരുടെ വിളി! 2
ക്രതുവിനെ വളർത്തിടുമശ്വികളേ;
ധൃതദ്രവിണരായ് രഥമേറിയിഹ
പ്രദാതാവിൻ ചാരേ വരിക ദസ്രരേ! 3
ന്നഖിലജ്ഞർ നിങ്ങൾ നനയ്ക്കുവിൻ തേനാല്‍;
ഭവാന്മാർക്കായ്സ്സോമം പിഴിഞ്ഞശ്വികളേ,
സുവർണ്ണുരാം കണ്വർ വിളിപ്പു നിങ്ങളെ! 4
പ്പരിപാലിച്ചല്ലോ, കനിഞ്ഞശ്വികളേ;
അതേവിധം രക്ഷിയ്ക്കുവിനെങ്ങളെയും;
ക്രതുവർദ്ധനരേ, കുടിയ്ക്കുവിൻ സോമം! 5
സ്സുദാസ്സിനു ദസ്രാശ്വികൾ നിങ്ങളന്നം;
തിരുവിണ്ണില്‍നിന്നോ സമുദ്രത്തില്‍നിന്നോ
പുരുകാമ്യം ധനമണപ്പിനെങ്ങളില്‍! 6
മിരിപ്പതു നിങ്ങളയി നാസത്യരേ;
അവിടെനിന്ന,ർക്കകരങ്ങളോടൊപ്പ–
മരിയ തേരേറി വരുവിനെങ്ങളില്‍! 7
സ്സവനസേവികൾ കുതിരകൾ നേരേ;
സുദാനനാം ശുഭക്രിയന്നു ചോറുമായ്
സ്ഥിതിചെയ്വിൻ, ദർഭകളില്‍ നേതാക്കളേ! 8
ന്നതേതിലോ നിങ്ങൾ സദാ നാസത്യരേ;
വരുവിനാ,സ്സൂര്യപ്രഭമായ തേരില്‍,
നറുംതേനാം സോമരസം നുകരുവാന്‍! 9
വിളിപ്പു നിങ്ങളെദ്ധനാഢ്യാശ്വികളേ;
സദാ കണ്വരുടെ പ്രിയസദസ്സിങ്കല്‍
മധുവെത്ര നകർന്നിരിയ്ക്കുന്നു നിങ്ങൾ! 10
[1] ഹോതാവ്–യജമാനന്‍. രത്നങ്ങൾ–രമ്യധനങ്ങൾ.
[2] തളമരം = കെട്ടുകുററി.
[3] സ്വദിയ്ക്കുവിൻ = നുകരുവിൻ. ധൃതദ്രവിണരായ്–ഞങ്ങൾക്കു തരാന്‍ ധനമെടുത്ത്. ഇഹ–ഇന്ന്. പ്രദാതാവ്–ഹവിസ്സു നല്കുന്നവൻ, യജമാനൻ.
[4] അഖിലജ്ഞ(സർവജ്ഞ)രായ നിങ്ങൾ മുദ്ദർഭവിരികളില്‍ (മൂന്നിടത്തായി വിരിച്ച ദർഭയില്‍) ഇരുന്നു, മഖത്തെ (യാഗത്തെ) തേനാല്‍ (തേനിന്നൊത്ത സോമരസംകൊണ്ടു) നനയ്ക്കുവിന്‍. സുവര്‍ണ്ണര്‍ = നല്ല നിറം (ശോഭ) ഉള്ളവര്‍.
[5] ശൂഭേശര്‍–സൽക്കർമ്മപാലകരായ നിങ്ങൾ.
[6] രഥേ = തേരില്‍. ധനവുമായ് = ധനത്തോടുകൂടി. സുദാസ്സ്–ഒരു രാജാവ്. സമുദ്രം–അന്തരിക്ഷമെന്നു സായണാചാര്യര്‍. പുരുകാമ്യം = വളരെ ആളുകളാല്‍ കാമിയ്ക്കപ്പെടേണ്ടത്. എങ്ങളില്‍ അണപ്പിന്‍–ഞങ്ങൾക്കു കൊണ്ടുവന്നു തരുവിൻ.
[7] അരിയ = പ്രിയപ്പെട്ട, ശോഭനമായ. അർക്കകരങ്ങളോടൊപ്പം (സൂര്യോദയസമയത്ത്) എങ്ങളില്‍ (ഞങ്ങളുടെ അടുക്കല്‍) വരുവിന്‍.
[8] സവനസേവികൾ–പതിവായി യാഗങ്ങളില്‍ ചെല്ലുന്നവ. സുദാനനാം ശുഭക്രിയന്നു–ചോറുമായ്–നല്ല ദാനത്തോടുകൂടിയ സല്‍ക്കർമ്മിയ്ക്കു, യജമാനന്നു, കൊടുപ്പാൻ അന്നത്തോടുകൂടി. സ്ഥിതിചെയ്വിൻ–ഇരിയ്ക്കുവിന്‍.
[9] പ്രദാതാവിന്നായി–യജമാനന്നു കൊടുപ്പാന്‍. സദാ–പതിവായി. നറുംതേനാം–മധുമധുരമായ.
[10] വിഹിതോക്ഥാർക്കരായ്–ഉക്ഥം, അർക്കം എന്നീ സ്തോത്രങ്ങൾ ചൊല്ലി. ധനാഢ്യാശ്വികൾ = സമ്പത്തേറിയ അശ്വികൾ. സദസ്സ് = യജ്ഞസ്ഥാനം. മധു–സോമരസം. അതിന്‍വണ്ണം, ഇപ്പോഴും നുകരുവിന്‍.
ഋഷിച്ഛന്ദസ്സുകൾ മുമ്പേത്തവ; ഉഷസ്സ് ദേവത. (കാകളി)
ദേവി, നീയൌദാര്യമാർന്നു ധനത്തൊടും
പീവരാന്നത്തൊടും, സമ്പത്തൊടുംകൂടി–
യാവിഷ്കരിയ്ക്കുകെങ്ങൾക്കു പുലരിയെ! 1
ളെത്ര വന്നെത്തീ, ജനത്തിൻ പൊറുപ്പിനായ്!
സത്യപ്രിയം ചൊല്ലുകെന്നെക്കുറിച്ചെ,ങ്ക–
ലെത്തിയ്ക്ക, ധന്യർതൻ വിത്തം പുലരി, നീ! 2
സ്സാഗരത്തില്‍ദ്ധനകാംക്ഷികൾപോലവേ
നേര്‍ക്കു നടത്തിച്ചുകൊണ്ടുഷസ്സാം ദേവി
പാർക്കാന്‍ തുടങ്ങീ; പരത്തീ വെളിച്ചവും. 3
നുന്നുന്നു, വിജ്ഞരാമേവര്‍തന്‍ മാനസം;
അന്നരന്മാരുടെ പേരെടുത്തു പുക-
ഴ്ത്തുന്നു കണ്വന്‍, മഹാമേധാവിയിപ്പൊഴേ! 4
വൃത്തി ചേർപ്പാനൊ,രു വീട്ടമ്മപോലവേ
വന്നുചേരുന്നു; കാലുള്ളോര്‍ നികേതത്തില്‍–
നിന്നിറങ്ങുന്നു; പറക്കുന്നു പക്ഷികൾ. 5
വേലയ്ക്കിറക്കുന്നു, യാചകന്മാരെയും;
ഹേ വാജിനീവതി, നിൻപുലര്‍വേളയില്‍–
പ്പോവാതടങ്ങിയിരിയ്ക്കാ, പറവകൾ. 6
ദൂരത്തുനിന്നൊ,രുനൂറു രഥങ്ങളില്‍
മാനുഷലോകത്തിലെയ്ക്കേഴുനള്ളുന്നു,
ചേണുറ്റ സൌഭാഗ്യമൊക്കുമുഷസ്സിവൾ! 7
ജീവികളെല്ലാം വണങ്ങുമുഷസ്സിവൾ
തൂവെളിച്ചം പരത്തുന്നു; തുരത്തുന്നു
മാൽ വളർപ്പോരെയും വിദ്വേഷികളെയും! 8
പ്പാവുന്ന കാന്ത്യാ വിളങ്ങുകെമ്പാടുമേ,
കൂരിരുൾ നീക്കി, പ്രതിദിനം ഞങ്ങൾക്കു
വാരുററ സൌഭാഗ്യമെത്തിച്ചുകൊണ്ടു നീ! 9
ണല്ലോ, ജഗത്തിന്റെ ചേഷ്ടയും ജീവനും;
ഇങ്ങെത്തുകാ, നീ വിഭാവരി, വൻതേരി–
ലെ;–ങ്ങൾ വിളിപ്പതു കേൾക്ക നാനാധനേ! 10
ണ്ടാക്കും വിചിത്രമാമന്നം കനിഞ്ഞു നീ;
നിന്നെ സ്തുതിയ്ക്കുന്ന യജഞപ്രവൃത്തരാം
ധന്യരെക്കൊണ്ടാക്കുക,ധ്വരത്തിങ്കല്‍ നീ! 11
സോമപാനത്തിനു വാനോരെയൊക്കയും;
എത്തിയ്ക്ക, നീ ബഹുഗോവാജികളെയും
സ്തുത്യസുവീര്യമാമന്നവും ഞങ്ങളില്‍! 12
വൈരിവിധ്വംസിയായ്ക്കാണപ്പെടുന്നിതോ;
നമ്മൾക്കു നല്കട്ടെ വിത്തമുഷസ്സവൾ
ശർമ്മദം, വിശ്വവരേണ്യം, ശുഭാത്മകം! 13
നിന്നെയല്ലോ തുലോം വാഴ്ത്തി, പൂര്‍വർഷിമാര്‍;
കൊണ്ടാടുകമ്മട്ടുഷസ്സേ, തെളിഞ്ഞൊളി–
ക്കൊണ്ടു, സമ്പത്തെടുത്തെ,ങ്ങൾതൻ സ്തോത്രവും! 14
ദ്യോവിൻപടികൾ തുറന്നിങ്ങു വന്ന നീ
തന്നരുൾകെങ്ങൾക്കു, നിര്‍ബാധവിസ്തീർണ്ണ-
സുന്ദരഗേഹവും, ഗോയുതമന്നവും! 15
കുന്നിച്ച വിത്തവും, ഗോനികരത്തെയും;
വന്ദ്യേ, സമസ്താരിമർദ്ദിയാം കീർത്തിയും
തന്നരുൾകന്നവും, നീ വാജിനീവതി! 16
[1] ധനത്തൊടും പീവരാന്നത്തൊടും സമ്പത്തൊടുംകൂടി–ഞങ്ങൾക്കു തരാൻ ധനത്തൊടും തടിച്ച (മഹത്തായ) അന്നത്തൊടും, സമ്പത്തൊടും (ഗവാശ്വാദി യൊടും)കൂടി, പുലരിയെ ആവിഷ്ക്കരിയ്ക്കുക (പ്രഭാതത്തെ പ്രത്യക്ഷമാക്കുക, പ്രഭാതത്തില്‍ വന്നുചേരുക). വിഭാവരി എന്നത് ഉഷസ്സിന്റെ മറെറാരു പേരാണ്.
[2] സ്വത്തൊക്കെ നല്കും = സർവസമ്പദ്ദാത്രികൾ. നിങ്ങൾ ഉഷോദേവതമാര്‍. എത്ര വന്നെത്തീ–വളരെ പ്രാവശ്യം വന്നിരിയ്ക്കുന്നു. ധന്യർ = ധനവാന്മാർ.
[3] സ്വാഗമനത്തില്‍–താൻ പോരുമ്പോൾ. ധനകാംക്ഷികൾപോലവേ-കച്ചവടക്കാര്‍ സാഗരത്തില്‍ തോണികളെയെന്നപോലെ.
[4] ആഗമം = ആഗമനം. ഉന്നുന്നു–താല്‍പര്യപ്പെടുന്നു. ഇപ്പൊഴേ–നീ വന്ന സമയത്തുതന്നെ. ദാനവും ദാതൃസ്തുതിയും പ്രഭാതത്തില്‍ത്തന്നേ ചെയ്യപ്പെടുന്നത് ഉഷസ്സിന്റെ പ്രഭാവത്തെ വെളിപ്പെടുത്തുന്നു.
[5] വൃദ്ധത ജീവികൾക്കേകും–ഓരോ പുലരിയിലും ആയുസ്സിന്റെ ഓരോ അംശം കുറഞ്ഞു, ജീവികൾ വാർദ്ധകമടയുന്നു. ആകെ വൃത്തി ചേർപ്പാന്‍–എല്ലാടത്തും സ്വച്ഛത വരുത്താന്‍. വീട്ടമ്മ-ഗൃഹകൃത്യങ്ങൾ നടത്തിയ്ക്കുന്ന ഗൃഹിണി. കാലുള്ളോര്‍ നികേതത്തില്‍നിന്നിറങ്ങുന്നു–മനുഷ്യരും മറ്റും ഉറക്കംവിട്ടു പാപ്പിടങ്ങളില്‍നിന്നു സ്വന്തം സ്വന്തം ജോലികൾക്കായി പുറപ്പെടുന്നു.
[6] കാലുറപ്പിയ്ക്കാത്ത–നില്ക്കാതെ വേഗം പോയ്ക്കളയുമല്ലോ, പുലര്‍കാലം. യാചകന്മാരെയും വേലയ്ക്കു് (കൊടുക്കുന്നവരുടെ ഗൃഹങ്ങളില്‍ പോകാൻ) ഇറക്കുന്നു. വാജിനീവതി–ഉഷോദേവതയുടെ ഒരു പേര്‍.
[8] സുനേത്രി–അഭിമതഫലത്തെ നന്നായി കൊണ്ടുവരുന്നവൾ. ഈ ഉഷസ്സു ജഗത്തിന്ന് ഇഷ്ടത്തെ നല്കുന്നു; അനിഷ്ടത്തെ നീക്കുന്നു.
[9] കുളിര്‍മ–ആഹ്ലാദം.
[10] വിഭാവരി–ഉഷഃപര്യായം. നാനാധനേ = വിവിധങ്ങളായ ധനങ്ങളോടുകൂടിയവളേ.
[11] മനുഷ്യര്‍-യജമാനനും മറ്റും. ധന്യര്‍–സുകൃതികൾ. അധ്വരം–ഹിംസാരഹിതമായ യാഗം.
[12] വ്യോമം–അന്തരിക്ഷം. വാനോര്‍ = ദേവകൾ. സ്തുത്യസുവീര്യം = സ്തുത്യവും നല്ല വീര്യത്തോടുകൂടിയതും.
[13] ശർമ്മദം = സുഖപ്രദം. വിശ്വവരേണ്യം = സർവാഭികാമ്യം. ശുഭാത്മകം = ശോഭനരുപം. മൂന്നും വിത്തത്തിന്റെ വിശേഷണം.
[14] മഹിത = പൂജിത. സമ്പത്ത്–ഞങ്ങൾ തന്ന ഹവിസ്സ്.
[15] ദ്യോവിന്‍പടികൾ–ഇരുട്ടടഞ്ഞിരുന്ന കിഴക്കും പടിഞ്ഞാറുമാകുന്ന ദിഗ്ഭാഗങ്ങൾ. ഗോയുതം = ഗോക്കളോടുകുടിയത്; അന്നത്തെയും ഗോക്കളെയും.
[16] സമസ്താരിമർദ്ദി = ശത്രുക്കളെയെല്ലാം നശിപ്പിയ്ക്കുന്നത്. വാജിനീവതി–ഉഷോദേവത.
പ്രസ്കണ്വൻ ഋഷി: അനുഷ്ടുപ്പ് ഛന്ദസ്സ്; ഉഷസ്സു ദേവത. (കാകളി)
മീതേ വിളങ്ങുന്ന വാനിങ്കൽനിന്നു നീ:
നിന്നെയെത്തിയ്ക്കട്ടെ, സോമവാൻതൻ ഗൃഹം-
തന്നിലുഷസ്സേ, തുടുപ്പാർന്ന ഗോവുകൾ! 1
സൌവർണ്ണമാമേതു സൌഖ്യദത്തേരിലോ;
കല്പിച്ചതിലൂടെ വന്നുചേർന്നീടുകി,–
ന്നിപ്പോളുഷസ്സേ, സുഹവ്യപ്രദങ്കല്‍ നീ! 2
വന്നുചേരുന്നതു കണ്ടാൽത്തെരുതെരെ
പോക്കു തുടങ്ങും, ദിഗന്തങ്ങളില്‍നിന്നു
നാല്ക്കാലിയുമിരുകാലിയും പക്ഷിയും. 3
പ്പാരിൽ വെളിച്ചം പരത്തി ലസിപ്പു നീ;
സ്തോത്രവചസ്സുകൾകൊണ്ടബ്ഭവതിയെ
വാഴ്ത്തുന്നു കണ്വർ, ധനാവാപ്തിവാഞ്ഛയാല്‍! 4
[1] സോമവാൻ = സോമത്തോടുകൂടിയവന്‍, യജമാനന്‍. തുടുപ്പാർന്ന ഗോവുകൾ–ചുകന്ന പൈക്കളത്രേ, ഉഷസ്സിന്റെ വാഹനം.
[2] സൌവർണ്ണം = സ്വർണ്ണുമയം. സുഹവ്യപ്രദങ്കല്‍–നിനക്കു നല്ല ഹവിസ്സു തരുന്ന യജമാനന്റെ അടുക്കല്‍.
[4] ധനാവാപ്തിവാഞ്ഛ = ധനം കിട്ടേണമെന്ന അഭിലാഷം.
പ്രസ്കണ്വൻ ഋഷി; ഗായത്രിയും അനുഷ്ടുപ്പും ഛന്ദസ്സുകൾ; സൂര്യൻ ദേവത.
ക്രമേണ തൃക്കണ്‍പാർക്കുന്നൂ; കത്തുമഗ്നികൾപോലവേ! 3
തേജസ്സിനെ നോക്കിയുപചരിയ്ക്കുക നാം,
ദേവകളിൽവെച്ചു ദേവനു–
മുത്തമതേജസ്സുമായ കതിരവനെ! 10
ദ്യോവില്‍ക്കേറും പ്രിയപ്രകാശന്‍ നീ
പേർത്തു ശമിപ്പിച്ചരുളുക,
ഹൃദ്രോഗവുമർക്ക, പച്ചനിറവും മേ. 11
ശാരികകളിലോ ഇവന്റെ പച്ചനിറം;
അരിതാരമരങ്ങളിലും
കൊണ്ടേല്പിയ്ക്കാ,മിവന്റെ പച്ചനിറം; 12
ശത്രുവിനെക്കൊല്ലുവാനിതാ, സൂര്യൻ
നന്നായുദിച്ചുയർന്നാൻ;
എന്നാൽ, ഞാൻ ഹിംസിയായ്ക ശത്രുവിനെ! 13
[1] ജാതവേദസ്സ് = ജനിച്ചതിനെ (ജീവലോകത്തെ) എല്ലാം അറിഞ്ഞവന്‍.
[2] രാക്കൾ = രാത്രികൾ. സൂര്യനുദിയ്ക്കുന്നതോടേ ചോരൻ ഒളിയ്ക്കുമല്ലോ. താരകങ്ങൾ = നക്ഷത്രങ്ങൾ,
[4] തരണി–സൂര്യപര്യായങ്ങളിലൊന്ന്. വളരെ വഴി കടക്കുന്നവന്‍ എന്നു പദാർത്ഥം:
ഏകേന നിമിഷാർദ്ധേന ക്രമമാണ, നമോസ്തു തേ.”
[5] ദേവപ്രജകൾ = മരുത്തുക്കൾ. വാര്‍വിണ്ണ് = വിശാലമായ സ്വർഗ്ഗം. സൂര്യനെ നോക്കുന്ന ആർക്കും തോന്നുമല്ലോ, ‘എന്റെ മുമ്പിലാണ്, ഉദിച്ചിരിയ്ക്കുന്നതെ’ന്ന്!
[6] പാവക = ശുദ്ധിപ്പെടുത്തുന്നവനേ. വരുണൻ–അനിഷ്ടനിവാരകന്‍. സമീക്ഷിയ്ക്കുക = നോക്കുക; പ്രകാശിപ്പിയ്ക്കുക എന്നു സാരം.
[7] ദ്യുലോകം–അന്തരിക്ഷം. രാപകല്‍ = രാത്രികളും പകലുകളും. ഭൂതജാതം = ജീവജാലം.
[8] ഹരിത്തുക്കൾ = അശ്വങ്ങൾ; അല്ലെങ്കില്‍ രശ്മികൾ. കതിര്‍ക്കേശങ്ങൾ = കിരണങ്ങളാകുന്ന തലമുടി.
[9] അശ്വമാതരെ = പെൺകുതിരകളെ. അവ സ്വയമേ ചേരുന്നവയാണ്; കൊണ്ടു വന്നു പൂട്ടേണ്ട. എഴുനള്ളുന്നു–യാഗശാലയിലെയ്ക്കു വരുന്നു; അവിടെയ്ക്ക് ഹാവിസ്സർപ്പിയ്ക്കണം.
[10] തേജസ്സിനെ–സൂര്യന്റെ ദീപ്തിയെ.
[11] പ്രിയപ്രകാശൻ–ഏവർക്കും പ്രിയപ്പെട്ട പ്രകാശത്തോടുകൂടിയവന്‍. മേ = എന്റെ. ഹൃദ്രോഗവും പച്ചനിറവും (ദേഹത്തില്‍ വന്നുകൂടിയ വൈവര്‍ണ്യവും) ശമിപ്പിച്ചരുളുക.
[12] എന്റെ പച്ചനിറം തത്തകൾക്കും മറ്റുമേ ചേരു; മനുഷ്യന്നു ചേരില്ല. അതിനാല്‍ ഇതു ശമിപ്പിച്ചരുളുക.
[13] ശത്രുവിനെ (രോഗത്തെ) ഞാൻ ഹിംസിയായ്ക (ഹിംസിയ്ക്കാതിരിയ്ക്കുട്ടെ); എന്റെ ശത്രൂവിനെപ്പോലും ഞാൻ ഉപദ്രവിയ്ക്കില്ല. സൂര്യൻതന്നെ എന്റെ വൈവര്‍ണ്യരോഗത്തെ ശമിപ്പിച്ചരുളട്ടെ.
അംഗിരസ്സിന്റെ പുത്രൻ സവ്യന്‍ ഋഷി; ജഗതിയും ത്രിഷ്ടുപ്പും ഛന്ദസ്സ്; ഇന്ദ്രന്‍ ദേവത. (കേക)
സ്തോമാബ്ധിയിന്ദ്രന്നിമ്പം വളർപ്പിൻ, സ്തുതികളാൽ;
ആരുടെ കർമ്മം വെയില്‍പോലവേ നരർക്കിഷ്ടം,
സ്ഫാരാനുഭവനാമാ വിപ്രനെപ്പൂജിയ്ക്കുവിന്‍! 1
ലൊത്ത കാവലായ് നിന്നാര്‍ ദക്ഷരാം മരുത്തുക്കൾ;
മദഹർത്താവായ് വാനത്തൊളി വീശുന്ന ശത–
ക്രതുവെ പ്രേരിപ്പിച്ചൂ സൂനൃതോക്തിയും ചാരേ. 2
യ;–ത്രിയെശ്ശതദ്വാരങ്ങളിൽനിന്നയച്ചൂ നീ;
സ്വത്തുമന്നവും കൊണ്ടുവന്നു നീ വിമദന്നായ്;
നൃത്തമാടിച്ചൂ പോരില്‍ വജ്രത്തെ, വാസ്തവ്യന്നായ് ! 3
ഗിരിമേല്‍ നിക്ഷേപിച്ചൂ, ദാനവരുടെ ധനം;
വൃത്രനാം വിദ്രോഹിയെക്കൊന്നു നീ കരുത്താലേ;
പ്രത്യക്ഷമാകുംവണ്ണും കേററി, സൂര്യനെ വാനില്‍! 4
ധൃതമായരെബ്ഭവാൻ മായയാല്‍പ്പറപ്പിച്ചൂ;
പിപ്രുവിൻ പുരങ്ങളെപ്പൊതുക്കീ, ദയാലു നീ;
ദസ്യുയുദ്ധത്തിലൃജിശ്വാവിനെസ്സംരക്ഷിച്ചൂ ! 5
ല;–തിഥിഗന്തവ്യന്നായ്ക്കൊന്നു ശംബരനെയും;
കൂററനര്‍ബുദൻതങ്കല്‍ച്ചവുട്ടിക്കേറീ കാലാല്‍;
മാററാരെ മഥിപ്പതില്‍ ശ്രദ്ധാലു, ഭവാന്‍ പണ്ടേ! 6
നിൻതിരുമനം സോമപാനത്തിനിമ്പംകൊൾവൂ;
വജ്രമുണ്ടല്ലോ–ഞങ്ങൾക്കാറിയാം–നിൻതൃക്കയ്യില്‍;
വിച്ഛേദിച്ചരുൾക നീ വൈരിതൻ വീറെല്ലാമേ! 7
മാററാരെശ്ശിക്ഷിച്ചടക്കുക, നീ യജ്ഞസ്ഥന്നായ്;
പേർത്തുണർത്തുക യജമാനനെസ്സുശക്തൻ നീ;
വാഴ്ത്താവൂ മഖങ്ങളില്‍, ത്വല്‍ക്കർമ്മമിതെല്ലാം ഞാന്‍! 8
വീഴിപ്പൂ സ്തുതിപ്പോരാല,സ്തോതാക്കളെയിന്ദ്രൻ;
മുതിർന്നു വീണ്ടും മുതിരുന്ന വിണ്‍പെരുമാളെ
സ്തുതിച്ചിട്ടല്ലോ, വമ്രൻ വരുത്തീ ഭൂസാരത്തെ! 9
ളപ്പൊളത്തീക്ഷ്ണൌജസ്സാല്‍ നടുങ്ങി, ദ്യോവും ഭൂവും;
നിറവു വരും നിന്നെ ഹവിസ്സിന്നെത്തിയ്ക്കട്ടേ,
നിനച്ചാല്‍ച്ചേരും വാതാശ്വങ്ങളത്യുദാരാത്മൻ! 10
വക്രഗാമികളായ രണ്ടശ്വങ്ങളില്‍ക്കേറും;
ഉഗ്രനംബുദത്തില്‍നിന്നൊഴുക്കീ ജലങ്ങളെ;–
യുൽക്കടങ്ങളാം ശുഷ്ണപുരങ്ങൾ ചിതറിച്ചൂ! 11
മാമോദപ്രദങ്ങൾ തേ, ശാര്യാതസംഭാരങ്ങൾ;
മറ്റു സോമത്തെപ്പോലേ കൈക്കൊള്ളുകിവയും നീ;-
യറ്റുപോകാത്ത യശസ്സുളവാം, സ്വർഗ്ഗത്തില്‍ത്തേ! 12
മാ മഹാന്നരുളി, നീ വൃചയാതരുണിയെ;
മേനയായ്, വൃഷണശ്വന്നിന്ദ്ര, നീ സുകർമ്മാവേ;
നൂനമധ്വരങ്ങളില്‍ സ്തോതവ്യ,മിതെല്ലാമേ! 13
മസ്സുധീകളെയിന്ദ്രൻ താങ്ങിനാൻ, വറുതിയില്‍;
മാടിനെ,ക്കുതിരയെ,ത്തേരിനെ,സ്സമ്പത്തിനെ–
ത്തേടുവോനാണിപ്പോഴും, ധനദാതാവാമിന്ദ്രൻ! 14
പുഷ്ടിമാനുമാമവിടെയ്ക്കിതാ, നമസ്കാരം!
ഇന്ദ്ര, പോരിതില്‍ വീരാന്വിതരാം ഞങ്ങൾ, ഭവാൻ
തന്ന നല്‍ഗൃഹത്തിങ്കല്‍പ്പാർക്കാവൂ, ബുധരുമായ്! 15
അംഗിരസ്സ് എന്ന ഋഷി ഇന്ദ്രതുല്യനായ ഒരു പുത്രനെ കാംക്ഷിച്ചു ദേവതകളെ ഉപാസിച്ചുതുടങ്ങി. അപ്പോൾ, ഇന്ദ്രന്‍, സ്വതുല്യനായ ഒരുവന്‍ ഉണ്ടാകരുതെന്നു കരുതി, താൻതന്നെ അംഗിരഃപുത്രനായി ജനിച്ചു; ആ പുത്രനത്രേ, സവ്യന്‍.
[1] ആ മേഷൻ–ഇന്ദ്രന്‍ ഒരാടായിച്ചമഞ്ഞു മേധാതിഥി എന്ന ഋഷിയുടെ സോമം കുടിച്ചുകളഞ്ഞു; അപ്പോൾ ആ ഋഷി ഇന്ദ്രനെ ആടെന്നു വിളിച്ചു. അതിനാല്‍ ഇന്ദ്രന്നു മേഷമെന്ന പേർ ഇന്നും നിലനില്ക്കുന്നു. ഋക്കിനു വില്പോന്‍–ഋക്കാകുന്ന വിലയ്ക്കു തന്നെത്താന്‍ വില്ക്കുന്നവൻ; സ്തോതാവിന്നു വശഗനായിത്തീരുന്നവന്‍. സ്ഫാരാനുഭവന്‍–പ്രവൃദ്ധോപഭോഗൻ. വിപ്രൻ = മേധാവി.
[2] ഭദ്രാഭിഗമനന്‍ = ശോഭനമായ യാത്ര(ജൈത്രയാത്ര)യോടുകൂടിയവന്‍. വൃത്രയുദ്ധത്തില്‍ മറ്റു ദേവകളെല്ലാം പിന്മാറിക്കളഞ്ഞു; എന്നാല്‍ ദക്ഷരായ (സമർത്ഥരായ) മരുത്തുക്കൾ ഇന്ദ്രന്റെ രക്ഷകരായി നിന്നു. മദഹർത്താവ്–ശത്രുക്കളുടെ ഗർവടക്കുന്നവൻ. സൂനൃതോക്തി = പ്രിയസത്യയായ വാഗ്ദേവി. പ്രേരിപ്പിച്ചു–‘ഭഗവന്‍, പ്രഹരിയ്ക്കുക’ എന്നുത്സാഹപ്പെടുത്തി.
[3] ഗോത്ര(മേഘ)ത്തെ തുറന്നു–മഴപെയ്യിച്ചു. അല്ലെങ്കില്‍, ഗോത്രത്തെ (പേണികളാല്‍ അപഹൃതമായ ഗോസമൂഹത്തെ) തുറന്നു (വെളിപ്പെടുത്തി); അസുരന്മാരാല്‍ ശതദ്വാരയന്ത്രങ്ങളിലിടപ്പെട്ട അത്രിയെ (അത്രി എന്ന ഋഷിയെ) മോചിപ്പിച്ചയച്ചു. വിമദൻ–ഒരു ഋഷി. വാസ്തവ്യന്നായ്–സ്തുതിച്ചുനില്ക്കുന്നവന്നുവേണ്ടി.
[4] വെള്ളത്തിന്റെ പാഴടപ്പുകളെ–മേഘങ്ങളെ. ദാനവരുടെ (വൃത്രാദികളുടെ) ധനം കൈവശപ്പെടുത്തി, ഗിരിമേൽ (സ്വാവാസസ്ഥാനമായ പർവതത്തില്‍) നിക്ഷേപിച്ചു. പ്രത്യക്ഷമാകുംവണ്ണം–അതുവരെ, കനത്ത മൂടലിലായിരുന്നു, സൂര്യന്‍.
[5] സ്വധ–ഹവിസ്സ്. തെളിവായിലേ–തെളിഞ്ഞ വായില്‍ത്തന്നെ; അഗ്നിയിലല്ല. ധൃതമായര്‍–മായാവികൾ, അസുരര്‍. മായ–ജയോപായജ്ഞാനം. പിപ്രു–ഒരസുരൻ; അവനാല്‍ ഉപദ്രവിയ്ക്കുപ്പെട്ട ഋജിശ്വാവിനെ (എന്ന യജമാനനെ) സംരക്ഷിച്ചു. ദസ്യുയുദ്ധം–ദസ്യുക്കളോടുള്ള യുദ്ധം.
[6] കുത്സൻ–ഒരു ഋഷി. ശുഷ്ണപ്പോരിൽ–ശുഷ്ണൻ എന്ന അസുരനെ കൊല്ലാന്‍ ചെയ്ത യുദ്ധത്തില്‍. അതിഥിഗന്തവ്യന്നായ്–ദിവോദാസനെ രക്ഷിപ്പാന്‍ വേണ്ടി. അര്‍ബുദൻ–ഒരസുരൻ.
[7] വിച്ഛേദിയ്ക്കുക–മുറിയ്ക്കുക, നശിപ്പിയ്ക്കുക. വീറ് = വീര്യം.
[8] അറിഞ്ഞിട്ട്–തിരിച്ചറിഞ്ഞിട്ട്. യജ്ഞസ്ഥന്നായ്–യജമാനന്നുവേണ്ടി. മാററാരെ–യജ്ഞവിരോധികളെ. യജമാനനെ പേർത്തുണർത്തുക–യജ്ഞം യഥാവിധി അനുഷ്ഠിപ്പിച്ചാലും.
[9] അയജഞരെ (യജ്ഞംചെയ്യാത്തവരെ, അസുരരെ) യജ്ഞപ്രവൃത്തന്നു കീഴടക്കുന്നു; യജമാനന്ന് ഉപദ്രവം നേരിടാതാക്കുന്നു. വീഴിപ്പൂ–വധിയ്ക്കുന്നു. മുതിർന്നു വീണ്ടും മുതിരുന്ന–മുമ്പുതന്നേ വളർന്നവനാണെങ്കിലും, വീണ്ടും വളരുന്ന. വമ്രൻ–ഒരു ഋഷി. ഇദ്ദേഹം ഇന്ദ്രപ്രസാദത്താലത്രേ, ഭൂമിയുടെ സാരഭൂതമായ സംഭാരത്തെ യജ്ഞത്തിന്നു വരുത്തിയത്.
[10] നിറവു വരും–മുമ്പറഞ്ഞ തീക്ഷ്ണൌജസ്സുകൊണ്ടു നിറയുന്ന. ഹവിസ്സിന്ന്–ഞങ്ങളുടെ ഹവിസ്സശിപ്പാൻ. എത്തിയ്ക്കുട്ടേ–ഇവിടെ കൊണ്ടുവരട്ടെ. നിനച്ചാല്‍ ചേരും–വിചാരിച്ചാലപ്പോൾ തേരിനോടു ചേർന്നുനില്ക്കുന്ന. വാതാശ്വങ്ങൾ–കാററിന്നൊത്ത ഗതിവേഗമുളള കുതിരകൾ. അത്യുദാരാത്മൻ–രക്ഷണീയരെ അനുഗ്രഹിയ്യുന്നതില്‍ ഉദാരബുദ്ധിയേറിയവനേ.
[11] സമം = ഒപ്പം. വക്രഗാമികൾ = വളഞ്ഞുപായുന്നവ. രണ്ടശ്വങ്ങളില്‍–രണ്ടു കുതിരകളെ പൂട്ടിയ തേരില്‍. ഉഗ്രൻ–ശത്രുക്കൾക്കു ക്രൂരൻ. ഉല്‍ക്കടങ്ങൾ–അഭിവൃദ്ധിയേറിയവ. ശുഷ്ണപുരങ്ങൾ-ശുഷ്ണാസുരന്റെ നഗരങ്ങൾ.
[12] ശാര്യാതസംഭാരങ്ങൾ–ശാര്യാതനെന്ന രാജർഷിയുടെ യാഗവിഭവങ്ങൾ. തേ = അങ്ങയ്ക്ക്. ആമോദപ്രദങ്ങൾ–അങ്ങയെ ആമോദിപ്പിയ്ക്കും. ഇവ-ശാര്യാതസംഭാരങ്ങൾ. ശാര്യാതയജ്ഞത്തെസ്സംബന്ധിച്ച് ഒരിതിഹാസമുണ്ട്.
[13] കക്ഷീവാനാമാ മഹാന്ന്–ഇദ്ദേഹം, ദീർഗ്ഘതമസ്സെന്ന ഋഷിയ്ക്ക് അംഗരാജമഹിഷീദാസിയില്‍ ജനിച്ചവനും, രാജാവിന്ന് ഋഷിയാല്‍ നല്കപ്പെട്ട പുത്രനുമത്രേ. വൃചയാതരുണി = വൃചയ എന്ന യുവതി. അരുളി = സ്തുതിയാല്‍ പ്രസന്നനായി പ്രദാനംചെയ്തു. വൃഷണശ്വൻ–ഒരു രാജാവ്. ഇന്ദ്രൻ ആ രാജാവിന്റെ മകളായി ജനിച്ചു; അവളുടെ പേരത്രേ, മേന. സ്ത്രോതവ്യം = സ്തുതിയ്ക്കപ്പെടേണ്ടത്.
[14] നുതിയാല്‍ നാട്ടീ യൂപം–യൂപം(യജ്ഞസ്തംഭം)പോലെ നിശ്ചലമായ സ്തുതി ചൊല്ലി. സുധീകൾ = ശോഭനപ്രജ്ഞര്‍. വറുതിയില്‍ താങ്ങിനാൻ–ദാരിദ്ര്യം പോക്കി രക്ഷിച്ചു. മാടിനെയും മറ്റും തേടുന്നതു, യജമാനന്മാർക്കു സമ്മാനിപ്പാൻതന്നെ.
[15] പുഷ്ടിമാന്‍ = സമൃദ്ധിമാൻ. വീരാന്വിതര്‍–വീരഭടരോടുകൂടിയവര്‍.
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ. (കേക)
നൂറുപേരൊപ്പം പുകഴ്ത്തുന്ന വിണ്‍പെരുമാളെ:
ക്രതുവിന്നൊരശ്വംപോലോടുമിന്ദ്രന്റെ രഥം
സ്തുതിച്ചിങ്ങോട്ടു തിരിപ്പിയ്ക്കുവൻ, രക്ഷയ്ക്കായ് ഞാൻ! 1
ക്കുന്ന വൃത്രനെക്കൊന്നു നീര് കിഴ്പോട്ടൊഴുക്കിയോ;
അന്ന,തിലൊരു മലപോലെ നിശ്ചലനായ് നി–
ന്നുന്നതബലം പൂണ്ടാനാ,യിരം രക്ഷയൊടും! 2
നീരിനാല്‍ത്തടിച്ചി,മ്പം നല്കി വാഴ്ചന്നൂ വാനില്‍;
അന്നദനാമബ്ഭൂരിവിത്തനെദ്ധീമാന്മാരോ–
ടന്വിതനായ് ഞാൻ സല്‍ക്കർമ്മേച്ഛയാ വിളിയ്ക്കുന്നേൻ! 3
തന്റെയാറുകൾ നേരേ ചെന്നംഭോധിയില്‍പ്പോലേ;
വൃത്രഹത്യയിലായിന്ദ്രന്നു കാവലായ് നിന്നാർ,
സദ്രൂപരസപത്നരരിഘ്നർ മരുത്തുക്കൾ. 4
വൃത്രങ്കല്‍ക്കുതിച്ചെത്തീ, വെള്ളങ്ങൾ കുണ്ടില്‍പ്പോലേ;
തെളിസോമത്താല്‍ദ്ധൃഷ്ടൻ വജ്രവാൻ വലനെയും
പിളർത്തീ, മൂന്നാമനാ മൂടിയെക്കണക്കിനെ! 5
ര്‍ബ്ബോധവ്യാപനനാകും വൃത്രന്റെ ഹനുക്കളില്‍
എയ്തല്ലോ ഭവാനിന്ദ്ര, വജ്ര;–മപ്പൊഴുതു നിന്‍
ജ്യോതിസ്സു ചൂഴെപ്പാളീ, തിളങ്ങി ബലവും തേ! 6
ച്ചേരുന്നൂ, തുലോം നിന്നെപ്പുകഴ്ത്തും വന്മന്ത്രങ്ങൾ;
ത്വഷ്ടാവു വളർത്തി നിന്‍ തക്കതാം ബലമിന്ദ്ര;
നിഷ്ഠുരൌജസ്സാം വജ്രത്തിന്നു മൂർച്ചയും കൂട്ടീ! 7
ക്കൊന്നു വൃത്രനെ,പ്പെയ്തൂ മഴയും ഹര്യശ്വന്‍ നീ;
ഹസ്തത്തിലെടുത്തു നീയിരിമ്പാകിയ വജ്രം;
നിർത്തി സൂര്യനെ വാനില്‍,ക്കാണുമാറാകുംവണ്ണം! 8
റ്റുന്നതാം ബൃഹത്സാമം പാടി വാഴ്ത്തിനാര്‍ ഭീതര്‍;
നാകരക്ഷികൾ മരുത്തുക്കളുമുയിരായ് നി-
ന്നേകിനാരിന്ദ്രന്നിമ്പം, മാനുഷാർത്ഥമാം പോരാല്‍! 9
കൂടിയു,മഹിയാമീ വൃത്രന്റെയലർച്ചയാല്‍;
ബാധിതക്ഷിതിദ്യോവാമവന്റെ ശിരസ്സിന്ദ്ര,
കൊയ്തല്ലോ ബലാല്‍, സോമമത്തനാം തവ വജ്രം! 10
മെപ്പൊഴോ നരരെല്ലാനാൾകളും വലുതാക്കും;
അപ്പൊഴേ പുകൾപ്പെടൂ, നിൻബലം മഘവാവേ:
ത്വല്‍പ്രഭാവത്താല്‍ച്ചെയ്യപ്പെട്ടതു വിണ്ണിന്നൊപ്പം! 11
സ്സായി വാഴ്‌വോനേ, രിപുധ്വംസോല്‍ക്ക, രക്ഷയ്ക്കായ് നീ
ഭൂവിനെത്തീർത്തൂ; ബലത്തിന്നു നീയുപമാനം;
സേവനാർഹമാം വാനും സ്വർഗ്ഗവും കൈക്കോണ്ടോന്‍ നീ. 12
വീരസുന്ദരരുടെ വൻനാടിന്നുടയവൻ;
അന്തരിക്ഷത്തില്‍ നിറഞ്ഞുള്ളൊന്നു, മഹത്ത്വം തേ;
നിന്തിരുവടിയ്ക്കൊപ്പമില്ല, മറെറാരാൾ നൂനം! 13
ല്ല,ന്തരിക്ഷത്തിൻമീതേ വെള്ളങ്ങൾ കണ്ടീലററം;
മത്താർന്നു മഴയ്ക്കായ് മല്ലിട്ട നിന്നതിരും ക-
ണ്ടെത്തിയില്ല;–ടക്കി നീ മറ്റു പാരെല്ലാം താനേ! 14
ളദ്ദേവരെല്ലാമങ്ങയ്ക്കിമ്പവുമുളവാക്കീ;
എട്ടുകോണൊക്കും കൊലയായുധം ശരിയ്ക്കാഞ്ഞു-
വിട്ടല്ലോ ഭവാനിന്ദ്ര, വൃത്രന്റെ മൂക്കത്തെയ്ക്കായ്! 15
[1] അധ്വര്യുവോടു പറയുന്നു: മേഷനാമാവ് = മേഷനെന്ന പേരുള്ളവന്‍. ക്രതുവിന്ന്–യാഗസ്ഥലത്തെയ്ക്ക് ഒരു കുതിരപോലെ കുതിച്ചോടുന്നവനാണ്, ഇന്ദ്രന്‍!
[2] അതില്‍–വെള്ളത്തില്‍.
[3] വൈരികൾക്കതിവൈരി–ശത്രുവിജയി എന്നു സാരം. ഇമ്പം–എല്ലാവർക്കും ആഹ്ലാദം നല്കി. ധീമാന്മാരോട്–ഋത്വിക്കുകളോട്.
[4] വിണ്ടലത്ത് = സ്വർഗ്ഗത്തില്‍. തന്റെ–അംഭോധിയുടെ. സമുദ്രമാണല്ലോ,നദികളുടെ നാഥൻ. വൃത്രഹത്യയില്‍–വൃത്രനെ കൊല്ലാൻ ചെയ്ത യുദ്ധത്തില്‍. സദ്രൂപര്‍ = ശോഭനഗാത്രന്മാർ. അസപത്നര്‍ = ശത്രുവില്ലാത്തവര്‍; ആർക്കും എതിര്‍ത്തുകൂടാത്തവര്‍ എന്നു താല്‍പര്യം.
[5] തെളിസോമത്താല്‍–നിർമ്മലമായ സോമനീര്‍ കുടിച്ചതിനാല്‍. ധൃഷ്ടന്‍–പ്രഗല്ഭനായിത്തീർന്ന. വലൻ–ഒരസുരൻ. മൂന്നാമനാ മൂടിയെക്കണക്കിനെ–ദേവകൾക്കു ഹവിസ്സു പററിയ കൈ തുടയ്ക്കാന്‍ അഗ്നിയിങ്കല്‍നിന്നു വെള്ളത്തില്‍ മൂന്നുപേര്‍ ക്രമേണ ജനിച്ചു: ഏകതന്‍, ദ്വിതന്‍, ത്രിതൻ. അവരില്‍ ത്രിതന്‍ കുടിപ്പാൻ വെള്ളം കോരുമ്പോൾ കിണററില്‍ വീണുപോയി. ആ തക്കത്തില്‍ അസുരന്മാര്‍ കിണറടച്ചുകളഞ്ഞു. ആ മൂടിയെ പിളർത്ത് അവന്‍ കിണററില്‍നിന്നു കേറി. മൂന്നാമൻ–ത്രിതന്‍.
[6] ദുര്‍ബോധവ്യാപനന്‍ = ദുര്‍ജേ്ഞയമായ വ്യാപനത്തോടുകൂടിയവന്‍; വൃത്രന്റെ വ്യാപിയ്ക്കുല്‍ കണ്ടുപിടിയ്ക്കുവയ്യായിരുന്നു. ഹനു = അണക്കട.
[7] നിഷ്ഠുരൌജസ്സ് = നിഷ്ഠുരമായ (ശത്രുക്കളെ ആക്രമിയ്ക്കുന്ന) ഓജസ്സോടു(ബലത്തോടു) കൂടിയത്.
[8] സാധിതക്രതോ = യജ്ഞങ്ങൾ നിർവഹിച്ചവനേ. ഹര്യശ്വന്‍ = ഹരികളെന്ന കുതിരകളോടുകൂടിയവൻ.
[9] ആഹ്ലാദകശ്രീ = ആഹ്ലാദിപ്പിയ്ക്കുന്ന ശോഭയോടുകൂടിയത്. വിണ്ണേറ്റുന്നത്–ചൊല്ലുന്നവർക്കു സ്വർഗ്ഗവാസം നല്കുന്നത്. ബൃഹത്സാമം–സ്തോത്രത്തിന്റെ പേര്‍. ഭീതര്‍–വൃത്രനെ പേടിച്ചിരുന്നവര്‍. നാകരക്ഷികൾ = സ്വർഗ്ഗത്തിന്റെ കാവല്ക്കാര്‍. ഉയിരായ്നിന്ന്–മനുഷ്യരില്‍ പ്രാണരൂപേണ വർത്തിച്ച്. മാനുഷാർത്ഥമാം-മനുഷ്യരുടെ നന്മയ്ക്കുവേണ്ടിയുള്ള.
[10] ബാധിതക്ഷിതിദ്യോവ് = ഭൂമിയെയും ആകാശത്തെയും ഉപദ്രവിച്ചവന്‍. സോമമത്തന്‍ = സോമം കുടിച്ചു മത്തുപിടിച്ചവൻ.
[11] അങ്ങയുടെ ബലയശസ്സ് ഒതുങ്ങേണമെങ്കില്‍, ഭൂമി പതിന്മടങ്ങു വലുതാവണം; വർണ്ണിയ്ക്കപ്പെടണമെങ്കില്‍, മനുഷ്യരുടെ ദിവസങ്ങൾക്കു നീളം കൂടിവരണം. അങ്ങു ചെയ്തതു (വൃത്രവധവും മറ്റും) സ്വർഗ്ഗംപോലെ മഹത്താകുന്നു.
[12] രിപുധ്വംസോല്‍ക്ക = ശത്രുവധതല്‍പര. രക്ഷയ്ക്കായ്–ഞങ്ങളെ രക്ഷിപ്പാന്‍. ബലത്തിന്നു നീയുപമാനം–ബലവാന്മാരെ അങ്ങയോടാണുപമിയ്ക്കുക. സേവനാർഹം = സേവ്യം.
[13] വീരസുന്ദരര്‍–വീരരും സുന്ദരരുമായിട്ടുള്ളവര്‍, ദേവന്മാര്‍.
[14] അററം–നിന്‍വ്യാപ്തിയുടെ, തേജസ്സിന്റെ, അതിര്‍. കണ്ടെത്തിയില്ല–വൃത്രാദികൾ കണ്ടില്ല. താനേ = ഒററയ്ക്ക്.
[15] അഭ്യർച്ചിച്ചാര്‍ = പൂജിച്ചാര്‍; ‘ഭഗവൻ, പ്രഹരിയ്ക്കുക’ എന്നു സ്തുതിച്ചു. അദ്ദേവര്‍–മരുത്തുക്കൾ.
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ. (കേക)
മർച്ചകഗൃഹത്തിന്നു യോജിച്ച മൊഴികളാല്‍:
നിദ്രിതരുടേതുപോലാശു നേടിനാന്‍ രത്നം;
വിത്തദന്മാരില്‍ സ്തോത്രം ചീത്തയാവരുതല്ലോ! 1
വസ്വധിപതി, രക്ഷാകർത്താവു, പുരാതനൻ,
കാമപൂരകൻ, ദാനനായകൻ, സഖാക്കൾക്കൊ–
രോമനസ്സഖാവ;–ങ്ങയ്ക്കെങ്ങൾതന്‍ സ്തോത്രമിതാ! 2
സ്വത്തിതെല്ലാമേ–ഞങ്ങൾക്കറിയാം–നിന്റേതുതാൻ;
സംഭരിച്ചണയ്ക്കുകി,ങ്ങരിജേതാവേ; നിങ്ക–
ലൻപൊടേ സ്തുതിപ്പോന്റെ വാഞ്ഛിതമിടിയ്ക്കൊലാ! 3
ർന്ന,ശ്വഗോക്കളെത്തന്നു ദാരിദ്ര്യം തടുക്ക നീ:
ഇന്ദ്രന്നു സോമം നല്കി, ദ്രോഹിയെ വീഴ്ത്തി,ശ്ശത്രു–
വെന്നിയേ, ശരിയ്ക്കന്നത്തോടു ചേരാവൂ ഞങ്ങൾ! 4
നന്ദകാരിയാം ബലത്തോടു ചേരാവൂ ഞങ്ങൾ;
വീറുറ്റ കെല്പും, മുന്നിലശ്വഗോക്കളും, ഭാസ്സു
മേറിയ നിന്നൌദാര്യത്തോടു ചേരാവൂ ഞങ്ങൾ! 5
യ്ക്കുന്ന കർമ്മിയ്ക്കായ്പ്പതിനായിരമുപദ്രവം;
അന്നാ,മാദകരു,മാ ഹവ്യവു,മസ്സോമവു–
മങ്ങയ്ക്കൊരിമ്പം നല്കീ, വൃത്രനെ വധിയ്ക്കുവാൻ! 6
വെന്നിടും പുരികൊണ്ടിപ്പുരിയെക്കരുത്താല്‍ നീ;
വൈരിയെ വണങ്ങിയ്ക്കും മിത്രമാം വജ്രത്താല്‍ നീ;
ദൂരത്തു കൊന്നാനല്ലോ, മായിയാം നമുചിയെ! 7
നതിഥിഗ്വനുവേണ്ടി,ക്കതിര്‍ മിന്നിയ വേലാൽ;
ഒറ്റയ്ക്കേ പിളർത്തിനാനല്ലോ നീ,യൃജിശ്വാവാല്‍–
ച്ചുറ്റപ്പെട്ടിരുന്നതാം വംഗൃദപുരം നൂറും! 8
നാലുമീരെട്ടും മാടമ്പികളെ ഖ്യാതൻ ഭവാൻ
പതിററായിരത്തിത്തൊണ്ണൂറ്റൊമ്പതാൾക്കാരൊ-
ത്തകറ്റിക്കൊണ്ടാനല്ലോ, ദുസ്സഹത്തേർച്ചക്രത്താല്‍! 9
ത്വത്സംരക്ഷയാലിന്ദ്ര, തൂർവയാണാഖ്യനെയും;
ആ യുവമഹാരാജാവിന്നധീനരുമാക്കീ,
നീയതിഥിഗ്വനെയു,മായുവെ, കുത്സനെയും. 10
സ്ഫുടസൗഭഗരായ ഞങ്ങളങ്ങയെ വീണ്ടും
സ്തുതിപ്പൂ: ഭവാൻമൂലമിന്ദ്ര, ശോഭാനപുത്രാ–
ന്വിതരായ്ത്തുലോം ദീർഘായുസ്സു നേടാവൂ ഞങ്ങൾ! 11
[1] സ്വച്ഛമായ് = വെടുപ്പില്‍. അർച്ചകഗൃഹം–യാഗശാല. ഇന്ദ്രൻ അസുരന്മാരുടെ രത്നം (സമ്പത്ത്), ഒരു ചോരൻ ഉറങ്ങുന്നവരുടെ ധനമെന്നപോലെ നിഷ്പ്രയാസം നേടിയിരിയ്ക്കുന്നു; അതിനാല്‍ നമുക്കു ധനം തരാന്‍ ശക്തനാണ്. ധനദാതാക്കളെ സ്തുതിയ്ക്കുന്നതു നന്നാവണം.
[2] വസ്വധിപതി = ധനങ്ങളുടെ നാഥൻ. കാമപൂരകന്‍–അഭീഷ്ടമെന്തും കൊടുക്കുന്നവൻ.
[3] ബുദ്ധിമന്നിന്ദ്ര–ബുദ്ധിമൻ, ഇന്ദ്ര. ദീപ്തിമത്തര = ഏററവും ദീപ്തി (തേജസ്സ്) ഉള്ളവനേ. ബഹുകർമ്മൻ = വളരെ കർമ്മങ്ങൾ ചെയ്തുവനേ. സ്വത്തിതെല്ലാമേ–ഇക്കാണുന്ന സമ്പത്തെല്ലാം. സംഭരിച്ചണയ്ക്കുകിങ്ങ്–ധനം എടുത്ത് ഇവിടെ കൊണ്ടുവന്നാലും. അൻപൊടേ–സ്നേഹത്തോടേ.
[4] ദാരിദ്ര്യം തടുക്ക–ഞങ്ങളുടെ വറുതി നീക്കുക. ഞങ്ങൾ ശരിയ്ക്കന്നത്തോടു ചേരാവൂ–ഇന്ദ്രനെ പൂജിച്ചതിന്റെ ഫലമായി, ഞങ്ങൾക്ക് ആഹാരസമൃദ്ധി ലഭിയ്ക്കുമാറാകട്ടെ.
[5] ബഹ്വാനന്ദകാരി = വളരെപ്പേർക്ക് ആനന്ദമുളവാക്കുന്നത്. ഭാസ്സ് = ശോഭ. ഞങ്ങൾ അങ്ങയുടെ ഔദാര്യത്തിന്നു പാത്രീഭവിയ്ക്കട്ടെ.
[6] പതിനായിരം–വളരെ വളരെ. ആ മാദകര്‍–മരുത്തുക്കൾ.
[7] ധർഷകൻ–ശത്രുക്കളെ ആക്രമിയ്ക്കുന്നവൻ. പോര്‍കൊണ്ടു പോരിൽക്കേറും–സദാ യുദ്ധശീലനാണ്. കരുത്താല്‍ ഓരോ പുരിയെയും (അസുരനഗരത്തെയും) വെന്നിടും (കീഴടക്കും). ഇപ്പുരി-ഹസ്തനിർദ്ദേശം. ദൂരത്ത്–അകലെവെച്ച്. നമുചി–ഒരസുരൻ.
[8] കരഞ്ജനും, പർണ്ണയനും വംഗൃദനും അസുരന്മാര്‍. അതിഥിഗ്വൻ–ഒരു രാജാവ്. ഋജിശ്വാവും ഒരു രാജാവുതന്നെ. ഇദ്ദേഹമാണ്, വംഗൃദന്റെ നഗരം വളഞ്ഞു, യുദ്ധം തുടങ്ങിയത്; ഇന്ദ്രൻ സഹായിച്ചു.
[9] സുശ്രവസ്സ്–ഒരു രാജാവ്. നാലുമീരെട്ടും–ഇരുപത്. മാടമ്പികൾ = നാടുവാഴികൾ. അവരെയും, അവരുടെ അറുപതിനായിരത്തിത്തൊണ്ണൂറെറാമ്പതു ഭടന്മാരെയും അകറ്റി, സുശ്രവസ്സിനാൽ സ്തുതിയ്ക്കുപ്പെട്ടു യുദ്ധാഗതനായ ഭവാന്‍ ജയിച്ചു.
[10] ത്വല്‍പാലനം = അങ്ങയുടേതായ രക്ഷ; ഇതുതന്നെ, ത്വത്സംരക്ഷയും. തുർവയാണൻ–ഒരു രാജാവ്. ആ യുവമഹാരാജാവിന്ന്–ആ യുവാവായ മഹാരാജാവിന്ന്; സുശ്രവസ്സിന്ന്. അതിഥിഗ്വൻ–മുൻപറഞ്ഞ രാജാവ്. ആയു, കുത്സന്‍ എന്നിവരും രാജാക്കന്മാർതന്നെ.
[11] ഒടുവില്‍–യജ്ഞാവസാനത്തില്‍. ദേവത്രാതരായ് = ദേവകളാല്‍ രക്ഷിയ്ക്കപ്പെട്ട്.
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ.
[1] പടയിലും–പാപത്തിന്റെ ഫലമായ യുദ്ധത്തിലും.
[2] അധ്വര്യുവിനോടു പറയുന്നു: അറിയുന്ന–ഗുണദോഷങ്ങൾ വേര്‍തിരിച്ചറിയുന്ന.
[3] വാക്ക്–സ്തുതി. ധൃഷ്ടത = പ്രഗത്ഭത. അശ്വങ്ങളാല്‍ പുരസ്കൃതൻ–ഹരികൾ എന്ന രണ്ടു കുതിരകളാല്‍ മുന്നിലാക്കപ്പെടുന്നവൻ, ഹരിവാഹനന്‍.
[4] കൊടുമുടി–മുകൾവശം. ശംബരൻ–ഒരസുരൻ.
[5] ഒലി–ഇടിയൊച്ച. പതം വരുത്തുന്ന–കായ്കളെയും മറ്റും സ്വരശ്മികൊണ്ടു മൃദൂകരിയ്ക്കുന്ന. പകലവൻ = സൂര്യൻ. അത്–അങ്ങനെ മഴ പെയ്യിയ്ക്കല്‍.
[6] നര്യനും, തുർവശനും, തുർവീതിയും രാജാക്കന്മാരത്രേ. രഥാശ്വങ്ങൾ–അവരുടെ തേരുകളും കുതിരകളും.
[7] മേഘങ്ങളെ പിഴിയുന്നു–മഴ പെയ്യിക്കുന്നു.
[8] ദാതാവ്–യാഗഫലപ്രദൻ.
[9] കാമം–അങ്ങയുടെ സോമപാനാഭിലാഷം.
[10] ആ ആവരകന്‍–മേഘത്തെ മറച്ച വൃത്രൻ.
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ.
[1] വെയില്‍–വെളിച്ചവും വളർച്ചയും കൊടുക്കുന്നവൻ. കാളപോലെ–കാള കൊമ്പിനെ എന്നപോലെ.
[2] കാളപോലെ–കൊതിയോടേ ധാരാളം കുടിയ്ക്കും.
[3] കൊറെറാടുക്കി–കൊന്നു. മരണാർത്ഥത്തില്‍, ‘അരിയൊടുങ്ങി’ എന്നൊരു ചൊല്ലു മലയാണ്മയിലുമുണ്ടല്ലോ. ഉഗ്രന്‍–ശത്രുഭീഷണൻ.
[4] വൃഷാവ്–ഇന്ദ്രപര്യായം: അഭീഷ്ടങ്ങളെ വർഷിച്ചുകൊടുക്കുന്നവന്‍, ഹവിവർഷി-ഹവിസ്സുകളെ ധാരാളം അർപ്പിയ്ക്കുന്നവൻ; യജമാനൻ.
[5] എറിഞ്ഞ്–ലക്ഷ്യങ്ങളില്‍.
[6] നഗരം–അസുരപുരം. ജ്യോതിസ്സുകൾ–സൂര്യാദികൾ. മൂടല്‍–വൃത്രകൃതമായ ആവരണം.
[7] ദാനത്തില്‍–ഞങ്ങൾക്കഭീഷ്ടഫലം തരുന്നതില്‍. ഹരികൾ–രണ്ടിന്ദ്രാശ്വങ്ങളുടെ പേര്‍.
[8] ധനം–സ്തോതാക്കൾക്കു കൊടുക്കാന്‍. കിണര്‍പോലെ–വെള്ളം കോരാൻ ചെന്ന ആളുകളാല്‍ കിണര്‍പോലെ.
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ.
[1] അദ്ദേഹത്തിന്റെ–യജമാനന്റെ; ചൂണ്ടി പറയുന്നതാണ്. അശ്വം രത്യർത്ഥം പെൺകുതിരയെ സമീപിയ്ക്കുന്നതുപോലെ.
[2] ഭവാൻ–സ്തോതാവിനോടാണ്, ഇതു പറയുന്നത്. ബലവാൻ–ഇന്ദ്രൻ. പ്രകാശകം–ദേവതയെ വെളിപ്പെടുത്തുന്നത്. പർവതത്തിലെന്നപോലെ–മലയില്‍ പൂവറുക്കാനെന്നപോലെ.
[3] ശുഷ്ണന്‍–ഒരസുരൻ.
[4] തമസ്സിനെ–വൃത്രാദികളെ. ഭവാൻ–സ്തോതാവ്.
[5] മത്ത്–സോമപാനത്താല്‍. വെള്ളം താഴത്തെയ്ക്കു വിടുമ്പോൾ മുഖം കുനിയുമല്ലോ!
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ.
[1] കെല്പിന്നായി–സ്തോതാവിന്റെ ബലത്തിന്നുവേണ്ടി.
[2] പർവതത്തിന്നു വൃത്രനെന്നും അർത്ഥമെടുക്കാം. അതോടുകൂടി–പർവതങ്ങളുടെ ചിറകരികയോ വൃത്രനെ കൊല്ലുകയോ ചെയ്തുകഴിഞ്ഞ ഉടൻ.
[3] ധാരകം–ലോകത്തെ നിലനിർത്തുന്നത്. അന്നം–ഹവിസ്സ്. യജ്ഞസ്ഥലങ്ങളിലൊക്കെ ചെല്ലുമല്ലോ ഇന്ദ്രന്റെ തേജസ്സ്.
[4] ബഹുസ്തുതൻ = വളരെ ജനങ്ങളാല്‍ സ്തുതിയ്ക്കുപ്പെട്ടവൻ. പൃഥിവിപോലെ–ഭൂമി ഭൂതജാതത്തെ വഹിച്ചുപോരുന്നതുപോലെ.
[5] ഇദ്ദേഹത്തിന്റെ–യജമാനന്റെ. ഭൂമി ആകാശത്തിന്റെ ചുവട്ടിലാണല്ലോ; അതിനെ വണങ്ങലാക്കി കല്പിച്ചിരിയ്ക്കുന്നു.
[6] പർവതം = മേഘം, അല്ലെങ്കില്‍ വൃത്രൻ.
ഗൌതമനായ നോധസ്സ് ഋഷി; ജഗതിയും ത്രിഷ്ടുപ്പും ഛന്ദസ്സ്; അഗ്നി ദേവത.
[1] ബലത്താല്‍–അരണിമഥനംമൂലം. നോവിയ്ക്കുക–തൊട്ടാല്‍ പൊള്ളിയ്ക്കുക. ദൂതന്‍–ദേവന്മാരെ വിളിയ്ക്കുന്നവൻ. അന്തരിക്ഷം മുമ്പുമുണ്ടെങ്കിലും, അതു ദൃഗ്വിഷയമാകുന്നത്, അവിടെ ചെന്ന അഗ്നിയുടെ തേജസ്സാലാകയാലാണ്, സൃഷ്ടിയ്ക്കുന്നു എന്നു പറഞ്ഞത്.
[2] തീററ–തൃണഗുല്മാദികളായ ദാഹ്യവസ്തുക്കൾ. മുതുക്–പൃഷ്ഠജ്വാലാജാലം. കുതിര–പല വഴിയ്ക്കോടുന്ന അശ്വം. ദവാഗ്നിയെ വർണ്ണിച്ചിരിയ്ക്കയാണ്.
[4] നാക്കുകൾ–ജ്വാലകൾ. കാളപോലെ–തിമർക്കുന്നു. കറുക്കുന്നതു, പുകകൊണ്ടാണ്.
[5] ജ്വാലാമുഖൻ = ജ്വാലകളാകുന്ന മുഖങ്ങളോടുകൂടിയവന്‍. ജലം–വൃക്ഷങ്ങളുടെ നീര്.
[6] ഭൃഗുക്കൾ–ഭൃഗുവിന്റെ ഗോത്രക്കാരായ ഋഷിമാര്‍. നിധിയെപ്പോലെ–ഒരു അനർഗ്ഘനിധിയെയെന്നപോലെ സൂക്ഷിച്ചുവെച്ചു!
[7] രത്നം–രമണീയമായ കർമ്മഫലം.
[8] ബലത്തിന്റെ മകൻ–അരണിമഥനത്താല്‍ ജനിച്ചവൻ. അന്നത്തിന്റെ മകന്‍–ഭക്ഷിയ്ക്കപ്പെട്ട അന്നമാണല്ലോ, ജഠരാഗ്നിയെ വളർത്തുന്നത്. ഇരിമ്പിന്നൊത്ത–ഉറപ്പേറിയ.
[9] ഭവനം–അനിഷ്ടനിവാരകമായ വാസസ്ഥാനം. ധനവാന്മാര്‍–ഹവിസ്സാകുന്ന ധനം അങ്ങയ്ക്കു സമർപ്പിയ്ക്കുന്നവര്‍. കർമ്മാര്‍ജിതദ്രവിണന്‍ = കർമ്മങ്ങൾ കൊണ്ടു ധനം നേടിയവന്‍. ചീളെന്നു = ശീഘ്രം.
നോധസ്സ് ഋഷി; ത്രിഷ്ടുപ്പ് ഛന്ദസ്സ്; വൈശ്വാനരാഗ്നി ദേവത.
[1] വൈശ്വാനരൻ–എല്ലാ നരരിലും ജഠരാഗ്നിരുപേണ ചേർന്നവന്‍. തൂണുപോലെ–തൂണ്‍ വിട്ടിന്റെ മോന്തായത്തെ എന്നപോലെ.
[2] നാഭി = പൊക്കിൾ; രക്ഷകന്‍ എന്നു സാരം. ആര്യന്‍–വിദ്വാനായ മനു.
[3] ഓഷധികൾ = സസ്യങ്ങൾ.
[4] ദ്യാവാപൃഥിവികളുടെ പുത്രനാണ്, വൈശ്വാനരനെന്നു മറെറാരേടത്തു പ്രസ്താവിച്ചിട്ടുണ്ട്. മഹാനായ മകന്നു പാർക്കാന്‍ ധാരാളം സ്ഥലം വേണമെന്ന് അമ്മമാര്‍ കരുതുമല്ലോ! ഒരു സാധാരണൻ, അയാൾക്കു പണംകൊടുക്കുന്ന പ്രഭുവിനെ വാഴ്ത്തുന്നതുപോലെ.
[5] മാനവപ്രജകൾ = മനുവിങ്കല്‍നിന്നു ജനിച്ചവര്‍. അപഹരിയ്ക്കുപ്പെട്ടുപോയ–അസുരന്മാര്‍ കവർന്ന.
[6] ഇതില്‍ വൈദ്യുതാഗ്നിയെപ്പററിയാണ്, പറയുന്നത്. മേഘഹന്താവ്–വെള്ളത്തെ തടുത്തുനിർത്തിയ മേഘത്തെ കൊന്നവന്‍, പിളർത്തവന്‍; വൈശ്വാനരൻ. സേവിച്ചു–മഴ കിട്ടാൻവേണ്ടി. ദസ്യുക്കൾ–കർമ്മങ്ങളെ മുടിയ്ക്കുന്ന രാക്ഷസാദികൾ.
[7] ഭരദ്വാജര്‍–തന്നാമകരായ ഋഷിമാര്‍. ശാതവനേയന്‍ = ശതവനിയുടെ പുത്രന്‍. പുരുണീഥന്‍–ഒരു രാജാവ്.
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ.
[1] രണ്ണെണ്ണം–രണ്ട് അരണികൾ.
[2] കാമിയ്ക്കുന്ന–ഹവിസ്സിനെ. സൂര്യനെക്കാളുംമുമ്പേ–സൂര്യോദയത്തിന്നുമുമ്പു കഴിയും, അഗ്നിഹോത്രഹോമത്തിന്ന്, അഗ്നിയെ പ്രതിഷ്ഠിയ്ക്കുക.
[3] ഹൃദയം–ഹൃദയസ്ഥമായ പ്രാണവായു. വായുവില്‍നിന്നാണല്ലോ, അഗ്നി ജനിയ്ക്കുന്നത്; വായുതന്നെ, പ്രാണന്‍. മാദകജ്വാലൻ = മത്തുപിടിപ്പിയ്ക്കുന്ന (മോഹനങ്ങളായ) ജ്വാലകളോടുകൂടിയവൻ; അഗ്നി.
[4] പാവകന്‍ = ശുദ്ധിപ്പെടുത്തുന്നവൻ.
[5] തുടച്ചു–കേറാൻ തുടങ്ങുന്നവര്‍ കുതിരയുടെ പുറം തുടയ്ക്കുമല്ലോ; അതുപോലെ, അഗ്നിയുടെ ഹവിർവഹനപ്രദേശം തുടച്ച്. മനനയോഗ്യങ്ങൾ = മനനത്തിന്ന് (ചിന്തനത്തിന്) അർഹങ്ങളായ സ്തോത്രങ്ങൾ. ഞങ്ങൾ–ഞാൻ; ‘ആത്മനി ബഹുവചനം’ പ്രയോഗിച്ചിരിയ്ക്കയാണ്.
ഋഷിച്ഛന്ദസ്സുകൾ മുമ്പേത്തവ; ഇന്ദ്രൻ ദേവത.
[1] ത്വരാവാന്‍–കർത്തവ്യങ്ങളെ ചെയ്തുകഴിയ്ക്കുന്നതില്‍ വെമ്പലുള്ളവൻ.
[2] നല്കുന്നു എന്നതിന്റെ വിവരണമാണ്, അടുത്ത വാക്യം. അത്യാവര്‍ജകം = ഹൃദയത്തെ തുലോം ആകർഷിയ്ക്കുന്നത്. തുടച്ചുവെയ്ക്കുന്നു–സംസ്കാരപ്പെടുത്തുന്നു.
[3] ഉപമാനഭൂതൻ–മഹാന്മാരെ ഇന്ദ്രനോടുപമിയ്ക്ക സാധാരണമാണല്ലോ. മുഖംകൊണ്ടു നടത്തുന്നു–ഉറക്കെ ചൊല്ലുന്നു.
[4] സ്തോമം–സ്തോത്രവിശേഷം. സ്തുതിവാഹ്യമാനന്‍ = സ്തുതികളാല്‍ വഹിയ്ക്കുപ്പെടുന്നവൻ; സ്തുതികളില്‍ കേറിസഞ്ചരിയ്ക്കുന്നവൻ!
[5] കുതിരയെ എന്നപോലെ–യാത്രോദ്യതന്‍ കുതിരയെ തേരിനോടു ചേർക്കുന്നതുപേലെ. ശ്ലാഘ്യാന്നൻ = ശ്ലാഘനീയങ്ങളായ അന്നങ്ങളോടുകൂടിയവന്‍. നഗരഭേദി–അസുരപുരങ്ങളെ പിളർത്തുന്നവന്‍.
[6] ശോഭനകാരി = നല്ലതു ചെയ്യുന്നത്.
[7] വർഷഹേതു-മഴ പെയ്യിയ്ക്കുന്നത്. തല്‍ക്ഷണം–ഹോമിച്ച ഉടന്‍തന്നെ.
[8] ചെറുതാക്കി–ഇതിന്റെ വിവരണമാണ്, അടുത്ത വാക്യം.
[9] അടക്കം–എതിരാളികൾക്ക്. മികച്ച ശത്രുക്കളെ വധിയ്ക്കുന്നതാണല്ലോ, വീരപ്രശസ്തിയ്ക്കു കാരണമാവുക. പോരിന്നിറക്കുന്നു–മേഘങ്ങളെക്കൊണ്ടു പരസ്പരം പൊരുതിച്ചു, മഴ പെയ്യിക്കുന്നു.
[10] വരൾച്ചപെടുത്തിയ–വെള്ളത്തെ തടുത്തുനിർത്തിയതിനാല്‍, ലോകം ഉണങ്ങിപ്പോയി. ഗോക്കളെ–ചോരന്മാർ കട്ടുകൊണ്ടുപോയി ഒളിപ്പിച്ച. സമാനചിത്തന്‍–ഹവിർദ്ദാതാവിന്റെ മനസ്സോടു യോജിച്ച മനസ്സോടുകൂടിയവന്‍.
[11] സിന്ധുക്കൾ-സമുദ്രങ്ങൾ, അല്ലെങ്കില്‍ നദികൾ. തുർവീതി–ഒരു ഋഷി: ഇദ്ദേഹം വെള്ളത്തില്‍ മുങ്ങിപ്പോയി; ഇന്ദ്രനാല്‍ കരയേററപ്പെട്ടു. തുർവീതി രാജാവാണെന്നും അഭിപ്പായമുണ്ടു്.
[12] ഈ ഋക്ക് വൃത്രവധത്തില്‍ പ്രേരിപ്പിച്ച സ്തോതാക്കൾ പറയുന്നതാണ്. ഗോവിന്റേതിനെപ്പോലെ–കശാപ്പുകാര്‍ നാല്ക്കാലിയുടെ അവയവങ്ങളെ മുറിയ്ക്കുന്നതുപോലെ.
[13] ഇതു സ്തോതാവിനോടു പറയുന്നതാണ്: ഉക്ഥം–സ്തോത്രവിശേഷം.
[15] സ്വശ്വന്‍ (ഒരു രാജാവ്) പുത്രകാമനായി സൂര്യനെ സേവിച്ചു. അദ്ദേഹത്തിന്നു സൂര്യൻതന്നെ പുത്രനായി ജനിച്ചു. ഈ രാജപുത്രനോടു യുദ്ധംചെയ്യേണ്ടിവന്ന ഏതശൻ എന്ന ഋഷി ഇന്ദ്രനാലത്രേ രക്ഷിയ്ക്കപ്പെട്ടത്.
നോധസ്സ് ഋഷി; ത്രിഷ്ടുപ്പു് ഛന്ദസ്സ്; ഇന്ദ്രൻ ദേവത. (കേക)
സ്തോത്രമോർത്തറിക നാ,മംഗിരസ്സുകൾക്കൊപ്പം;
അത്യാവര്‍ജകമായി സ്തുതിപ്പോന്നഭ്യർച്ച ്യനാം
മർത്ത്യവിശ്രുതന്നുച്ചരിയ്ക്കു, നാം നുതിമന്ത്രം. 1
കരുതിവെപ്പിൻ, നീട്ടിപ്പാടാവും മഹാസാമം:
അവനെപ്പുജിച്ചല്ലോ നേടി ഗോക്കളെ, സ്ഥാന-
മറിഞ്ഞിട്ടസ്മത്താതരംഗിരസ്സുകൾ മുന്നം! 2
നന്ദനന്നിര നേടീ സരമയെളുപ്പത്തില്‍:
കൊന്നു തിന്മനെ; നേടീ ഗോക്കളെ നിലിമ്പര്‍കോൻ;
നിന്നാർത്തുകൂക്കീ, പൈക്കളോടുമൊത്തന്നേതാക്കൾ! 3
സദ്ഗതിതേടുന്നേഴു മേധാവിമാരാലിന്ദ്ര,
സുസ്തോഭസ്വരസ്തോത്രകീർത്തിതന്‍ ഭവാനാർപ്പാ–
ലദ്രിമേഘങ്ങളെയും പിളർത്തീ, വലനെയും! 4
നങ്ങുഷസ്സോടും ഭാനുമാനോടുമൊന്നിച്ചിന്ദ്ര,
അന്ധകാരത്തെപ്പോക്കീ രശ്മിയാല്‍;–ച്ചുവടുറ–
പ്പന്തരിക്ഷത്തിന്നേകീ; മന്നിടം നിരപ്പാക്കി! 5
സുന്ദരാകാരന്റെയക്കർമ്മമേ തുലോം രമ്യം:
നിനച്ചാനല്ലോ തേൻതണ്ണീര്‍കളാല്‍, പൃഥിവിതൻ
നികടേ നിർത്തപ്പെട്ട നാലു നിമ്നഗകളെ! 6
ധ്യേയോച്ചനഭസ്ഥനസ്സല്‍ക്കർമ്മി വശപ്പെടൂ;
പണ്ടെന്നുമൊരേകൂട്ടില്‍പ്പാർത്ത വാനൂഴികളെ
രണ്ടാക്കിനിർത്തിക്കൊണ്ടതവനാണ,ർക്കന്‍പോലെ! 7
ല്ക്കന്വഹം വെളിപ്പെട്ടു, വാനിലും ക്ഷിതിയിലും
മുറയ്ക്കു ചുററിനടക്കുന്നുണ്ടു, വേറേ വേറേ:
കറുമ്പി രജനിയും, പൊന്നൊളിപ്പുലരിയും! 8
സഖിത്വം പണ്ടേതന്നെ സംഭരിച്ചരുളുന്നു:
പക്വമാം ക്ഷീരം പാകമെത്താത്ത പശുവിലും
വെയ്ക്കുന്നൂ, ഭവാന്‍ വെണ്പാല്‍ കൃഷ്ണ–ശോണകളിലും! 9
ക്കൊണ്ട കൈവിരലുകളുച്ചലിച്ചുയിര്‍ നേടി
നൂറുനൂർ കർമ്മങ്ങളെപ്പാലിപ്പു രക്ഷാശക്ത്യാ;
ധീരനെശ്ശുശ്രൂഷിപ്പൂ, ദേവപത്നികൾപോലെ! 10
രെത്തിനാര്‍, നമിച്ചർക്കം, ജപിച്ചൂര്‍ജസ്വിൻ, നിങ്കല്‍;
സദ്രൂപ, തലോടുന്നൂ സ്തുതികൾ നിന്നെ,ക്കാമ–
മൊത്ത നാഥനെക്കാമംപൂണ്ട പത്നികൾപോലെ! 11
ലുണ്ടല്ലോ; വിനാശമില്ലി,ടിവില്ലതിന്നിന്ദ്ര;
ഉന്മിഷല്‍പ്രഭൻ, ധീരന്‍, കൃത്യവാനിവിടുന്നു;
കർമ്മവൻ, തരികെങ്ങൾക്കാ,ത്മകർമ്മത്താല്‍ വിത്തം! 12
ത്തുന്ന കെല്പേറും നിന്നെക്കൊണ്ടോരു നവ്യസ്തോത്രം
ഗൌതമന്‍ നോധസ്സെങ്ങൾക്കായി നിർമ്മിച്ചാൻ: ക്ഷിപ്രം
പ്രാതരാഗമിയ്ക്കട്ടെ,യക്കർമ്മാര്‍ജിതദ്രവ്യൻ! 13
[1] ബലരൂപന്ന്–ഉടലെടുത്ത ബലംതന്നെയായ ഇന്ദ്രന്ന്. അംഗിരസ്സുകൾക്കൊപ്പം–അംഗിരോഗോത്രക്കാർ ചിന്തിച്ചറിഞ്ഞുവെച്ചതുപോലെ. സ്തുതിപ്പോന്നഭ്യർച്ച ്യൻ–യജമാനനാല്‍ അർച്ചിയ്ക്കപെടേണ്ടുന്നവന്‍. മർത്ത്യവിശ്രുതന്‍–യജിയ്ക്കുന്ന മനുഷ്യനില്‍ യജനീയത്വേന വിഖ്യാതനായ ഇന്ദ്രൻ. നുതിമന്ത്രം = മന്ത്രാത്മകമായ സ്തോത്രം. നാം–യജ്ഞപ്രവൃത്തര്‍.
[2] ഗോക്കളെ–പണി എന്ന അസുരൻ അപഹരിച്ച പൈക്കളെ. സ്ഥാനം–അവയെ ഒളിപ്പിച്ച സ്ഥലം. അസ്മത്താതര്‍–നമ്മുടെ പൂർവന്മാര്‍.
[3] അംഗിരസ്സുകളുടെ അഭിപ്രായമനുസരിച്ച് ഇന്ദ്രന്‍, പൈക്കളെ ഒളിപ്പിച്ച സ്ഥലം അറിഞ്ഞുവരാൻ സരമ എന്ന ദേവശുനിയെ നിയോഗിച്ചു. ‘എന്റെ കുട്ടിയ്ക്കു പാലും മറ്റും കൊടുത്തുകൊണ്ടിരിയ്ക്കാമെന്നേറ്റാല്‍ ഞാന്‍ പോകാ’മെന്നായിരുന്നു, പട്ടിയുടെ മറുപടി; ഇന്ദ്രന്‍ സമ്മതിച്ചു. അവൾ പോയി, പൈക്കൾ നില്ക്കുന്നിടം കണ്ടുപിടിച്ച് ഇന്ദ്രനെ അറിയിച്ചു. അങ്ങനെ സരമ മകന്ന് ഇര (ഉപജീവനത്തിന്നുള്ള വക) സമ്പാദിച്ചുവെച്ചു. നിലിമ്പര്‍കോന്‍–സരമയില്‍ നിന്നു ഗോസ്ഥാനമറിഞ്ഞ ഇന്ദ്രൻ. തിന്മൻ–വലിയ തീററക്കാരനായ അസുരന്‍. അന്നേതാക്കൾ–പൈക്കളെ തിരഞ്ഞുനടന്ന ദേവന്മാർ.
[4] സത്രത്തെ പത്തുനാൾകൊണ്ടു തീർത്ത(അവസാനിപ്പിച്ച)വര്‍, ഒമ്പതു നാൾകൊണ്ടവസാനിപ്പിച്ചവര്‍–ഇങ്ങനെ രണ്ടുതരക്കാരായ ഏഴു മേധാവിമാരാല്‍ (മേധാതിഥിപ്രഭൃതികളായ ഏഴംഗിരസ്സുകളാല്‍). സുസ്തോഭസ്വരസ്തോത്രകീർത്തിതന്‍ = നല്ല സ്തോഭവും സ്വരവുമുള്ള സ്തോത്രങ്ങൾകൊണ്ടു കീർത്തിയ്ക്കുപ്പെട്ടവന്‍. വലന്‍-അസുരന്റെ പേര്‍.
[5] അഭിരൂപന്‍ = സുന്ദരൻ. ഭാനുമാൻ = സുര്യന്‍.
[6] നിര്‍ത്തപ്പെട്ട–ഒഴുകാതെ നിന്ന. തേൻതണ്ണീര്‍കൾ = തേനിന്നൊത്ത (മധുരങ്ങളായ) ജലങ്ങൾ.
[7] ആയാസികൾക്ക് (യുദ്ധാദിപ്രയത്നങ്ങൾ ചെയ്യുന്നവർക്ക്) ആ സല്‍കർമ്മി (ശോഭനകർമ്മാവായ ഇന്ദ്രൻ) വശപ്പെടുകയില്ല. യുദ്ധംകൊണ്ടും മറ്റും ഇന്ദ്രനെ വശത്താക്കുക സാധ്യമല്ല; അതിന്നു സ്തുതിയ്ക്കുകതന്നെ വേണം. ധ്യേയോച്ചനഭസ്ഥന്‍ = ധ്യാനിയ്ക്കേണ്ടുന്ന ഉന്നതമായ ആകാശത്തു വസിയ്ക്കുന്നവന്‍. ഒരേകൂട്ടില്‍പ്പാർത്ത–വേറുതിരിയാതെനിന്ന. വാനൂഴികൾ = ദ്യാവാപൃഥിവികൾ.
[8] ഭിന്നമാര്‍–വ്യത്യസ്തരൂപകൾ. യുവമങ്കമാര്‍ = തരുണിമാര്‍. രാത്രിയെയും ഉഷസ്സിനെയും രണ്ടു യുവതിമാരാക്കിയിരിയ്ക്കുന്നു. ഇന്ദ്ര, ഇതൊക്കെ അങ്ങുതന്നെയാണ്, ചെയ്യിയ്ക്കുന്നത്!
[9] സുകർമ്മംപോലായ്ത്തീന്ന–ഉടലെടുത്ത സല്‍ക്കർമ്മമെന്നു തോന്നുമാറിരിയ്ക്കുന്ന. ഊർജസ്സൂനു = ബലത്തിന്റെ മകൻ; അതിബലവാന്‍ എന്നര്‍ത്ഥം. സഖിത്വം–യജമാനന്മാരുമായി സഖ്യം. പശു-പൈക്കൾ; ജാത്യേകവചനം. കൃഷ്ണ–ശോണകളിലും–കറുത്ത പൈക്കളിലും ചുകന്ന പൈക്കളിലും വെളുത്ത പാൽ ഉല്‍പാദിപ്പിയ്ക്കുന്നു! പാകം-മൂപ്പ്, വളർച്ച.
[10] ഒരേകൂട്ടില്‍–മനുഷ്യരുടെ കൈപ്പടത്തില്‍. കിടക്കൊണ്ട = കിടന്ന, വസിച്ച. കർമ്മങ്ങളെ–യജ്ഞത്തിന്നുവേണ്ടുന്ന ജോലികളെ. പാലിപ്പു–ഹാനിവരാതെ നടത്തുന്നു. ധീരൻ–പ്രഗല്ഭനായ ഇന്ദ്രന്‍. ശുശ്രൂഷിപ്പൂ–തൊഴുതു പ്രസാദീപ്പിയ്ക്കുന്നു.
[11] നിത്യകർമ്മം–അഗ്നിഹോത്രാദി. ഊര്‍ജസ്വിൻ-ബലമേറിയവനേ. സദ്രൂപ = സുന്ദര. നാഥന്‍ = ഭർത്താവ്.
[12] ഇടിവ് = ഹാനി. കർമ്മവന്‍ = കർമ്മങ്ങളോടുകൂടിയവനേ.
[13] ഹരിദ്വന്ദ്വത്തെ = ഹരികൾ എന്ന രണ്ടശ്വങ്ങളെ. നിന്നെക്കൊണ്ടു്–അങ്ങയെപ്പറ്റി. പ്രാതഃ = പ്രഭാതത്തിൽ. ആഗമിയ്ക്കുക-വരിക. ഋത്വിക്കുകളുടെ പ്രാർത്ഥനയാണിത്.
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ. (കേക)
വന്നു താങ്ങിനാനല്ലോ, വാനൂഴികളെക്കെല്പാല്‍;
അങ്ങയെപ്പേടിച്ചുറപ്പറ്റു പാറിപ്പോയ്, പാടേ
തുംഗശൈലാദികളും, സൂര്യരശ്മികൾപോലേ! 1
പവിയർപ്പിയ്ക്കും, സ്തോതാവിന്ദ്ര, നിൻതൃക്കൈകളില്‍:
അതുമായ്ക്കേറിച്ചെല്ലും, ബഹ്വരിപുരങ്ങളി–
ലവിടുന്നഭീപ്സിതകർമ്മാവേ, പുരുഹൂത! 2
വെന്നിടും രിപുഘ്നന്‍ നീ; മാനുഷാനുകൂലന്‍ നീ.
വീഴ്ത്തലും വീറും ചേർന്ന യുദ്ധത്തില്‍, യുവാവാം ശ്രീ
ചീർത്ത കുത്സനുവേണ്ടിശ്ശുഷ്ണനെക്കൊന്നല്ലോ നീ! 3
പുത്രനെക്കുലിശത്താല്‍ക്കൊന്നല്ലോ, വൃഷാവേ, നീ;
മറ്റു ദസ്യുക്കളെയും മടക്കിയല്ലോ പോരില്‍,–
ശ്ശത്രുവെ സ്വൈരം വെല്ലും ശൂരനാം വർഷോല്‍ക്കന്‍ നീ! 4
ല,ദ്ദൃഢാസ്പദനെയും ഹിംസിപ്പാൻ നിനയ്ക്കാ നീ;
ദിക്കുകൾ തുറന്നരുൾകെങ്ങൾതൻ കുതിരകൾ–
ക്കു;–ഗ്രമാം വജ്രംകൊണ്ടു കൊന്നരുൾകെ,തിർത്തോരെ! 5
താ,തതവിഭൂതിയായ് ലാഭവത്താകും പോരില്‍;
ആജിയിലാര്‍ജിയ്ക്കേണ്ടുവൊന്നാമിബ്ഭവദ്രക്ഷ-
യാഗമിയ്ക്കട്ടേ, ഞങ്ങൾക്കടരില്‍ബ്ബലവാനേ! 6
ന്നായിട്ടു യുദ്ധംചെയ്തപ്പുരസപ്തകമിന്ദ്ര;
എരിച്ചൂ കളിയായ് നീയംഹുവിന്‍ ധനം തീപോ–
ല;–രുളീ പുരാൻ പിന്നെ,പ്പൂരുവാം സുദാസ്സിന്നായ്! 7
ചിത്രമാമാഹാരത്തെദ്ദേവ, വെള്ളത്തെപ്പോലേ:
ജീവനെ ഞങ്ങൾക്കിതൊന്നാലല്ലോ ഭവാന്‍ ശൂര,
കൈവരുത്തുന്നൂ നീളെയൊഴുകും ജലംപോലേ! 8
ദ്വന്ദ്വനാമങ്ങയ്ക്കായി ഹവ്യവും മന്ത്രങ്ങളും:
പ്രാജ്യമാമന്നം കൊണ്ടുവരികെങ്ങൾക്കായ്; ക്ഷിപ്രം
പ്രാതരാഗമിയ്ക്കട്ടെ,യക്കമ്മാര്‍ജിതദ്രവ്യന്‍! 9
[1] ആപദ്വേളയില്‍–അസുരരില്‍നിന്ന് ആപത്തുണ്ടായ സമയത്ത്. സൂര്യരശ്മികൾ–സൂര്യകിരണങ്ങൾ പാറുന്നതുപോലെ. തുംഗശൈലാദികളും–ഭൂതജാതംമാത്രമല്ല, മാമലകൾപോലും ഉറപ്പറ്റു (അടിയിളകി) പാറിപ്പോയ്!
[2] വിവിധക്രിയഹരിദ്വയിയെപ്പൂട്ടുമ്പോഴേ–നാനാകർമ്മങ്ങൾ (വിക്രമങ്ങൾ) ചെയ്ത രണ്ടു ഹരികളെ തേരോടു യോജിപ്പിയ്ക്കുന്ന സമയത്തുതന്നെ. പവി = വജ്രം. സ്തോതാവു സ്തുതിയ്ക്കുന്നതോടേ, വജ്രം സ്വയം തൃക്കയ്യിലെത്തും. ബഹ്വരിപുരങ്ങളില്‍–വളരെ ശത്രു(അസുര)നഗരങ്ങളില്‍.
[3] ഋഭുക്ഷാവ്–ഇന്ദ്രപര്യായം: ഋഭുക്കളോടൊന്നിച്ചു വസിയ്ക്കുന്നവന്‍, അല്ലെങ്കില്‍ മഹാന്‍. വീഴ്ത്തലും (കൊല്ലലും) വീറും (വീര്യപ്രകടനവും) ചേർന്നതാണല്ലോ, യുദ്ധം. ശ്രീ ചീർത്ത-ശോഭ (തേജസ്സ്) ഏറിയ. കുത്സന്‍–ഒരു ഋഷി.
[4] മിത്രമായ് (സഹായിച്ചു) കുത്സനെ യശസ്വിയാക്കി. കുലിശം = വജ്രം. മടക്കി = പിന്തിരിപ്പിച്ചു, തോല്പിച്ചു. സ്വൈരം–അനായാസേന. വർഷോല്‍ക്കന്‍ = കാമവർഷണത്തില്‍ തല്‍പരൻ.
[5] അദ്ദൃഢാസ്പദനെയും–അപ്രീതിയ്ക്കു വിഷയമായ മനുഷ്യന്‍ ഒരു ദൃഢാസ്പൃദ(’ഉറച്ച പുള്ളി’)നാണെങ്കില്‍പ്പോലും, അവനെ അങ്ങു പീഡിപ്പിയ്ക്കുകയില്ല; കരുത്തരായ അമിത്രരെ ഹനിയ്ക്കുക വീരകർമ്മംതന്നെ എങ്കിലും, അത് അവങ്കല്‍ പ്രയോഗിയ്ക്കില്ല; അനുഗ്രഹിയ്ക്കുകയേ ചെയ്യൂ. ഞങ്ങളുടെ കുതിരകൾ എല്ലാദ്ദിക്കുകളിലും തടവെന്ന്യ സഞ്ചരിയ്ക്കട്ടെ!
[6] മർത്ത്യന്മാര്‍–പൊരുതാനൊരുങ്ങിയ ആളുകൾ. ആതതവിഭൂതി = സമ്പത്തു പരത്തപ്പെട്ടത്; വലിയ ധനവ്യയം വരുമല്ലോ, യുദ്ധത്തില്‍. ലാഭവത്ത് = ലാഭമുള്ളത്; ജയിച്ചവർക്കു ധനം വളരെ കിട്ടുമല്ലോ. ആജിയില്‍( = യുദ്ധത്തില്‍) അങ്ങയുടെ രക്ഷ കൂടിയേകഴിയൂ.
[7] പുരുകുത്സന്‍ എന്ന ഋഷിയ്ക്കുവേണ്ടി, തദ്വൈരികളോടു പൊരുതി, അവരുടെ ഏഴു നഗരം നശിപ്പിച്ചു. അംഹു എന്ന അസുരന്റെ സമ്പത്തു നിഷ്പ്രയാസം ചുട്ടെരിച്ചു. പുരാൻ (തമ്പുരാൻ, അവിടുന്ന്) സുദാസ്സിന്നു ധനം അരുളി (കല്പിച്ചു നല്കി). പൂരു = ഹവിസ്സുകൊണ്ട് (അങ്ങയെ) പൂരിപ്പിച്ചവൻ.
[8] ചിത്രം = മാനനീയം, വിവധം. വെള്ളത്തെപ്പോലേ–അങ്ങാണല്ലോ മഴകൊണ്ടു വെള്ളത്തെ വർദ്ധിപ്പിയ്ക്കുന്നത്. ഇത്–ആഹാരം. ജലംപോലെ–ജലം ജീവനെ നല്‍കുന്നതാണല്ലോ.
[9] ധൃതഹരിദ്വന്ദ്വന്‍ = ഹരിദ്വന്ദ്വത്തെ (രണ്ടശ്വങ്ങളെ) കൈക്കൊണ്ടവന്‍. പ്രാജ്യം = ബഹു.
നോധസ്സ് ഋഷി; ജഗതിയും ത്രിഷ്ടുപ്പും ഛന്ദസ്സ്; മരുത്തുകൾ ദേവത. (കേക)
സ്രഷ്ടാവുമായ മരുദ്വർഗ്ഗത്തെ നോധസ്സേ, നീ.’
‘നല്ല കൈവിരലുള്ള ധീരൻ ഞാന്‍ മനംകൊണ്ടു
വെള്ളംപോലൊഴുക്കുവൻ, സത്രയോഗ്യമാം വാക്യം.’ 1
സദ്രൂപര്‍, യുവാക്കന്മാര,രിഘ്നര,നഘന്മാർ,
ശുദ്ധികാരികൾ, സൂര്യപ്രോജജ്വലര്‍, ഭൂതങ്ങൾപോ–
ലത്യുഗ്രശരീരന്മാര്‍, മഴനീരിറ്റിപ്പവര്‍. 2
മർദ്ദിപ്പോര്‍, മലയ്ക്കൊത്തോര്‍, ഗതിയ്ക്കു തടവറേറാര്‍,
നിര്‍ജരർ, നഭസ്സിലും മന്നിലുമുറപ്പോടേ
നില്പവയെയുമൊട്ടുക്കിട്ടുലയ്ക്കുമേ കെല്പാല്‍! 3
ഞാലുന്നുണ്ടൊളിമുത്തുമാലകൾ തിരുമാറില്‍;
മിന്നുന്നു തോളില്‍ക്കൈവാൾ–വാനില്‍നിന്നിവയൊടും
തന്നൂര്‍ജസ്സൊടുംകൂടിജ്ജനിച്ചോരാ, നേതാക്കൾ! 4
വായ്ച കെല്ലിനാല്‍ക്കാററും മിന്നലുമുണ്ടാക്കുന്നു;
ദ്യോവിന്റെയകിടുകളിളക്കിക്കറക്കുന്നൂ;
ഭൂവിനെ നനയ്ക്കുന്നൂ, ജലത്താല്‍ച്ചൂഴെച്ചുറ്റി! 5
നല്‍ത്തോയം, മഖങ്ങളില്‍ യാജകര്‍ തുനൈപോലേ;
മേഘത്തെ,ക്കുതിരയെപ്പോലവേ മെരുക്കുന്നൂ
മൈകനത്തൊലികൂട്ടും കാറിനെക്കറക്കുന്നു! 6
യാനവും മലയ്ക്കൊത്ത കെല്പുമുള്ളവര്‍ നിങ്ങൾ
കാനനം കടിച്ചുടയ്ക്കുന്നു, ഹസ്തികൾപോലേ;
ശോണപ്പെണ്‍കുതിരകൾക്കുളവാക്കുന്നൂ ബലം! 7
സ്സംഹരിപ്പവരം,ഗശ്രീകൊണ്ടു രുരുതുല്യര്‍,
ശത്രുഘ്നര്‍, തോഷിപ്പിപ്പോര്‍, പുള്ളിമാന്‍–വാളൊത്തൊപ്പ–
മെത്തുമേ വിന നീക്കാൻ, പ്രജ്ഞാനർ, സർവജ്ഞന്മാര്‍! 8
ക്കിടയില്‍ വരും മരുത്തുക്കളേ, മന്നും വാനും:
ബന്ധുരത്തേരില്‍ക്കാണാം നിങ്ങൾതന്നൊളി, ശൌര്യം
മുന്തിയ ഗണങ്ങളേ, മിന്നല്‍പോലു,ടല്‍പോലേ! 9
സമ്പന്നബലർ, തീരാക്കെല്പു,ള്ളോര്‍, പെരിയവര്‍
അമ്പു കൈകളിലെടുത്തിട്ടുണ്ടു, രിപുക്കൾതൻ
വമ്പകറ്റുവോര്‍, സോമഭോജികളാ നേതാക്കൾ! 10
വാരണക്കൂട്ടംപോലേ ശൈലത്തെയുടപ്പവര്‍,
ദുർദ്ധർഷര്‍, ദൃഢത്തെയും വീഴ്ത്തുവോർ, സ്വയം നേർപ്പോർ,
സത്രികൾ, ചെല്വോര്, സന്ദീപ്തായുധര്‍, മരുത്തുക്കൾ. 11
ശുദ്ധി ചേർക്കുന്നൂ, പൊടി പാറിപ്പു, വർഷിയ്ക്കുന്നു–
രദ്രജരൃജീഷികളപ്പെരുംമരുത്തുക്കൾ–
ക്കെത്തിയ്ക്ക നുതികൾ നാം; ചെല്ലുവിൻ, സമ്പത്തിന്നായ്! 12
തല്‍ക്ഷണം ജനങ്ങളില്‍ മീതെയായ്വരും, കെല്പാല്‍;
വർദ്ധിയ്ക്കും; ഹയങ്ങളാലന്നവു,മാൾക്കാരാലേ
വിത്തവും സമ്പാദിയ്ക്കും; നല്ല യജ്ഞവും ചെയ്യും! 13
നുണ്ണിയുണ്ടാക, മരുത്തുക്കളേ, ധന്യർക്കെല്ലാം:
സ്തുത്യരും ധനികരും വിശ്വദർശികളുമാം
പുത്ര–പൌത്രരെപ്പുലർത്തീടാവു, നൂററാണ്ടെങ്ങൾ! 14
നൂറുമായിരവുമാമക്ഷയദ്രവിണത്തെ
ഏകുകെങ്ങൾക്കു മരുത്തുക്കളേ; പ്രഭാതത്തില്‍
വൈകാതെ വന്നെത്തട്ടെ,യക്കർമ്മാർജിതദ്രവ്യര്‍! 15
[1] സുഷ്ഠുവായ് = നന്നായി. വർഷി = കാമവർഷകം. സ്രഷ്ടാവ്–പുഷ്പഫലാദികളെ ഉല്‍പാദിപ്പിയ്ക്കുന്നത്; വായുവുണ്ടായാലേ, പുഷ്പഫലാദികളണ്ടാവുകയുള്ളുവല്ലോ. മരുദ്വർഗ്ഗം = മരുത്തുക്കളുടെ ഗണം. ഋത്വിക്കുകൾ നോധസ്സിനെ പ്രേരിപ്പിച്ചതാണ്, പൂർവാർദ്ധവാക്യം; ഉത്തരാർദ്ധം, നോധസ്സിന്റെ മറുപടി. നല്ല കൈവിരലുളള–മരുദ്ഗണത്തെ തൊഴുത് എന്നു സാരം. ധീരൻ = ധീമാന്‍. മനംകൊണ്ട്–ആലോചിച്ചുണ്ടാക്കി. വാക്യം–സ്തോത്രം.
[2] സദ്രൂപര്‍ = അഴകള്ളവര്‍. ഭൂതങ്ങൾ–ശിവപാർഷദര്‍. മഴനീരിറ്റിപ്പവര്‍–കാറ്റു വീശുമ്പോൾ മഴവെള്ളം ഇറ്റുവീഴുമല്ലോ.
[3] ഊട്ടാത്തോരെ–ദേവകൾക്കു ഭക്ഷണത്തിന്നു ഹവിസ്സു കൊടുക്കാത്തവരെ.
[4] തന്നൂര്‍ജസ്സ് = സ്വന്തം ബലം.
[5] കുലുക്കുവോര്‍–മേഘാദികളെ ഇളക്കുന്നവര്‍. ദ്യോവിന്റെയകിടുകൾ–മേഘങ്ങൾ. ജലത്താല്‍–കറന്നെടുത്ത(വർഷ)ജലംകൊണ്ടു ഭൂവിനെ നനയ്ക്കുന്നു.
[6] ഉദ്ദാനര്‍–ഉൽകൃഷ്ടമായ ദാനത്തോടുകൂടിയവര്‍; മികച്ച ദാനശീലര്‍. യാജകര്‍ (ഋത്വിക്കുകൾ) ഉരുക്കുനെയ്യു വീഴ്ത്തിക്കൊടുക്കുന്നതുപോലെ, മരുത്തുക്കൾ നല്ല വെള്ളം ഭൂമിയ്ക്കു പെയ്തുകൊടുക്കുന്നു. മെരുക്കുന്നൂ–കുതിരയെ നട പഠിപ്പിപ്പാനെന്നപോലെ, മേഘത്തെ വർഷം പഠിപ്പിയ്ക്കാൻ ഇണക്കുന്നു. ഒലികൂട്ടും–ഇടിവെട്ടുന്ന, ഉമ്പയിടുന്ന. കാറിനെ പയ്യാക്കിയിരിയ്ക്കുന്നു.
[7] ശോണ(തുടുത്ത)പ്പെണ്‍കുതിരകൾക്കും (സ്വവാഹനങ്ങൾക്കും) ബലം കൂട്ടുന്ന നിങ്ങൾ എന്തും തകർക്കുന്നതില്‍ അത്ഭുതമില്ല.
[8] രുരു = കൃഷ്ണമൃഗം. തോഷിപ്പിപ്പോർ-സ്തോതാക്കളെ. പുള്ളിമാന്‍–വാൾ = വാഹനമായ പുള്ളിമാനുകളും, ചുരികകളും. വിന–യജമാനർക്കു നേരിടുന്ന ഉപദ്രവം. പ്രജ്ഞാനര്‍ = പ്രകൃഷ്ടമായ (മികച്ച) ജ്ഞാനമുള്ളവര്‍.
[9] മർത്ത്യര്‍ക്കിടയില്‍ വരും–ഹവിസ്സു സ്വീകരിപ്പാന്‍ മനുഷ്യരുടെ അടുക്കല്‍ വരുന്നവരായ. ഒലിക്കൊള്ളിപ്പിൻ–നിങ്ങളുടെ ആഗമനത്തില്‍ മന്നും വാനും ശബ്ദായമാനമാകുമല്ലോ; വന്നുചേരുവിൻ എന്നു താല്‍പര്യം. ബന്ധുരത്തേര്‍ = ബന്ധുര(സൂതനിരിയ്ക്കുന്ന സ്ഥാന)ത്തോടു കൂടിയ തേര്‍. ഒളി–തേജസ്സ്. ഉടല്‍–നിർമ്മലമായ രൂപം; ഇതും മിന്നലും പരക്കെ കാണപ്പെടുമല്ലോ.
[10] ഒരേടത്തേ–സമ്പത്തും മരുത്തുക്കളും ഒരുമിച്ചാണ് വസിയ്ക്കുന്നത്; സമ്പത്തിന്റെ ഉടമകൾ എന്നു സാരം. തീരാക്കെല്പുള്ളോര്‍ = ഒടുങ്ങാത്ത ബലമുള്ളവര്‍; ഇതു, സമ്പന്നബലര്‍ എന്നതിന്റെ വിവരണമാകുന്നു.
[11] വാരി = വെള്ളം. വട്ടുകൾ = ചക്രങ്ങൾ. വാരണകൂട്ടം = ഗജവൃന്ദം. ദൃഢത്തെയും–ഉറപ്പില്‍ നില്ക്കുന്നവയെപ്പോലും. നേർപ്പോർ–ശത്രുക്കളെ ചെറുക്കുന്നവര്‍. സത്രികൾ = യജ്ഞവാന്മാർ. ചെല്വോര്-യജ്ഞശാലകളില്‍ ചെല്ലുന്നവര്‍.
[12] ചെത്തിനീക്കുന്നൂ–ശത്രുക്കളുടെ ബലം പുല്ലും മറ്റുമെന്നപോലെ പോക്കുന്നു. നീരേന്തുന്നൂ–വർഷജലം വഹിയ്ക്കുന്നു. ഋജീഷികൾ–ഋജീഷത്തോടുകൂടിയവര്‍. മൂന്നാമത്തെ സവനത്തില്‍ മരുത്തുക്കൾക്കായി വെയ്ക്കപ്പെട്ട സോമനീര്‍പ്പാത്രമത്രേ, ഋജീഷം. നുതികൾ = സ്തുതികൾ. ഹേ ഋത്വിക്കുകളേ, നിങ്ങൾ സമ്പത്തിന്നായ് ചെല്ലുവിൻ–മരുത്തുക്കളുടെ അടുക്കല്‍ ധനം യാചിയ്ക്കുവിന്‍.
[13] വർദ്ധിയ്ക്കും–സന്തതികൊണ്ടും പശുക്കളെക്കൊണ്ടും അഭിവൃദ്ധിപ്പെടും. ഹയങ്ങൾ = കുതിരകൾ.
[14] മുന്നില്‍നിർത്താവും–കാര്യങ്ങളിൽ മുന്‍നിർത്തപ്പെടാവുന്ന; കർമ്മകുശലന്‍ എന്നർത്ഥം. യുദ്ധദുസ്തരൻ–യുദ്ധത്തില്‍ കടക്കാവുന്ന(ജയിയ്ക്കാവുന്ന)വനല്ലാത്തവന്‍. ശ്രീമാൻ = തേജസ്വി. ധന്യർ-ഹവിസ്സാകുന്ന ധനമുള്ളവര്‍, യജമാനന്മാര്‍.
[15] വീരര്‍-വീരപുത്രന്മാര്‍. വായ്പ് = അഭിവൃദ്ധി.
പരാശരന്‍ ഋഷി; ദ്വിപദാവിരാട്ട് ഛന്ദസ്സ്; അഗ്നി ദേവത.
[1–2] ധീരന്മാര്‍–ദേവന്മാർ. നയിയ്ക്കുന്നവന്‍–ദേവകൾക്കായി കൊണ്ടുപോകുന്നവന്‍. യജനീയര്‍ = ദേവന്മാർ. അഗ്നി ഒരു കൊല്ലം ഗുഹ (വെള്ളത്തിന്റെ അടി)യില്‍ ഒളിച്ചു താമസിച്ചുപോല്‍.
[3–4] അഗ്നിയെ തിരഞ്ഞുനടക്കുന്ന ദേവകളെക്കൊണ്ടു ഭൂമി സ്വർഗ്ഗം പോലായി.
[5–6] ഗിരിപോലെ ഭക്ഷ്യപ്രദൻ–ഫലമൂലങ്ങൾ വളരെയുണ്ടാകുമല്ലോ, മലയില്‍. അഴിച്ചുവിടപ്പെട്ടവന്‍–ശത്രുക്കളെ ചെന്നെതിർക്കുന്നവന്‍.
[7–8] തണ്ണീരിന്നു ബന്ധുവാണ്–അതിലാണല്ലോ ഇപ്പോൾ പാർക്കുന്നത്. രോമങ്ങൾ–സസ്യങ്ങൾ. വടിച്ചുകളയും–ചുട്ടെരിയ്ക്കും.
[9–10] അറിവുണ്ടാക്കുന്നവൻ–രാത്രിയില്‍ വസ്തുജ്ഞാനമുണ്ടാകുന്നത്, അഗ്നിയുടെ പ്രകാശത്താലാണല്ലോ. പുലര്‍കാലത്ത് ഉണരുന്നവന്‍–പ്രഭാതത്തില്‍ കർമ്മികൾ അഗ്നിയെ ഉജ്ജ്വലിപ്പിയ്ക്കുമല്ലോ. ഉല്‍പാദിപ്പിയ്ക്കുന്നവന്‍–ഭോക്താക്കളെ. പിന്നെ–വെള്ളത്തില്‍ കാണപ്പെട്ടതിന്നുശേഷം.
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ.
[1–2] കാട്ടിക്കൊടുക്കുന്നവൻ–ലോകത്തിലെ വസ്തുക്കളെ. വഹിയ്ക്കുന്നവന്‍–സേവകരെ.
[3–4] സ്തുതിയ്ക്കുന്നവന്‍-ദേവകളെ. പ്രജകൾ–മനുഷ്യര്‍.
[5–6] വിചിത്രന്‍ = നാനാവർണ്ണൻ. പ്രകാശിയ്ക്കുമ്പോൾ–രാത്രിയില്‍.
[7–8] ഇറക്കപ്പെട്ട–യുദ്ധരംഗത്തില്‍. കൂട്ടുന്നു–വിവാഹസമയത്ത് അഗ്നിയില്‍ മലരും മറ്റും ഹോമിയ്ക്കുന്നതോടേ, കന്യകമാര്‍ പത്നികളായിത്തീരുമല്ലോ; ഇതു പിടിച്ചാണ്, കന്യകമാർക്കു പ്രായം കൂടുന്നു എന്നു പ്രതിപാദിച്ചത്. പോറ്റുന്നു–അനുഷ്ഠിതയാഗാദിഫലം നല്കി രക്ഷിയ്ക്കുന്നു. യമൻ-ഇന്ദ്രനോടൊപ്പം ജനിച്ചവന്‍; അഗ്നി.
[9–10] സ്ഥാവരം–നെല്ലും മറ്റുമാകുന്ന ആഹുതിദ്രവ്യം. ജംഗമം–പശുഹൃദയവും മറ്റുമാകുന്ന ആഹുതിദ്രവ്യം.
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ.
[1–2] നിർവഹിയ്ക്കുന്നു–കാര്യം സാധിയ്ക്കുന്നു. ഹവ്യവാഹനൻ–ദേവന്മാരുടെ അഗ്നി.
[3–4] ഭയത്തിലാണ്ടു–ഭക്ഷണം കിട്ടാഞ്ഞതിനാൽ.
[5–6] ഗുഹയിലെയ്ക്കു–മാടുകൾ മേയാത്ത സ്ഥലത്തെയ്ക്കു.
[7–8] കോർക്കുക–നിർമ്മിയ്ക്കുക.
[9–10] പ്രജകളെ–പുഷ്പഫലാദികളെ. അമ്മമാര്‍–ഓഷധികൾ.
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ.
[3–4] ഉണക്കുമരം–അരണി.
[5–6] ചെന്നാല്‍–ചെല്ലുന്നേടത്തൊക്കെ എന്നു താല്‍പര്യം. നല്കുന്നു–ഹവിസ്സ്.
[7–8] മനുവിന്റെ സന്താനങ്ങൾ–മനുഷ്യര്‍, യജമാനർ. രേതസ്സു ശരീരങ്ങളില്‍ ഏകീഭവിയ്ക്കുക–പുത്രനുണ്ടാവുക. സ്വന്തം മിടുക്കന്മാര്‍–കർമ്മകുശലരായ സ്വപുത്രന്മാര്‍. ത്വദനുഗ്രഹത്താല്‍ അവർക്കു പുത്രന്മാര്‍ പിറന്നു.
[9–10] സത്വരം–അനുഷ്ഠാനത്വരയോടേ. പ്രഭൂതാന്നന്‍ = വളരെ അന്നങ്ങളോടുകൂടിയവൻ. പടിവാതില്‍–യജ്ഞത്തിലെയ്ക്കു കടക്കാന്‍, യജ്ഞാനുഷ്ഠാനത്തിന്ന്; സമ്പദ്രഹിതര്‍ എങ്ങിനെ യാഗം ചെയ്യും?
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ.
[1–2] ഉഷസ്സിന്റെ ജാരൻ–സൂര്യൻ. ജാരൻ = ജര (വാർദ്ധക്യം) വരുത്തുന്നവൻ, പുത്രൻ-പുത്രൻപോലെ പ്രിയന്‍. പിതാവ്–അച്ഛനെന്നപോലെ (ഹവിസ്സുകൊണ്ടുകൊടുത്തു) പാലിയ്ക്കുന്നവൻ.
[3–4] സ്രഷ്ടാവ്–സർവകർത്താവ്. പൈക്കളുടെ അകിട്–പാല്‍; ഗോരസം ചേർത്താല്‍ അന്നങ്ങൾക്കു സ്വാദു കൂടുമല്ലോ; അതുപോലെ, പചനഗുണംകൊണ്ടു സ്വാദു വരുത്തുന്നു. ഗൃഹം–യജ്ഞശാല. ജനോപകാരിയെ വിശേഷാവസരങ്ങളില്‍ നാട്ടുകാർ ക്ഷണിയ്ക്കുമല്ലോ; യജമാനന്മാര്‍ അഗ്നിയെ യജ്ഞത്തിനു ക്ഷണിച്ചവരുത്തുന്നു.
[5–6] കടക്കുന്നു–പിന്നിടുന്നു; ജയിയ്ക്കുന്നു. ആളുകൾ–ഋത്വിക്കുകൾ. ഒരേസ്ഥാനത്തുള്ളവരെ–സഹവാസികളായ ദേവന്മാരെ. എല്ലാ ദേവന്മാരും, അഗ്നിതന്നെ.
[7–8] ഈ ആളുകൾ–കർമ്മാനുഷ്ഠാതാക്കൾ. സമാനസംഖ്യര്‍–എണ്ണം (സപ്തഗണങ്ങൾ എന്നതു)കൊണ്ടു തുല്യര്‍; മരുത്തുക്കൾ.
[9–10] കണ്ടറിയപ്പെട്ടവൻ–മറ്റുദേവതകൾ മനുഷ്യർക്കു പ്രത്യക്ഷരല്ലല്ലോ. ഇവന്‍–യജമാനൻ. വഹിപ്പാൻ–ഹവിസ്സിനെ. പടിയ്ക്കല്‍–യജ്ഞഗൃഹദ്വാരത്തില്‍.
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ.
[1–2] നേടാവൂ = നേടുമാറാകട്ടെ; അഗ്നി നമുക്കു ധാരാളം ഭക്ഷണം തരട്ടെ!
[5–6] രാത്രിയുക്തൻ–‘അഗ്നിയുടേതത്രേ, രാത്രി.’ രാത്രിയിലാണല്ലോ, അഗ്നിയ്ക്കു പ്രകാശാധിക്യവും. ഭൂതജാതം-ജീവജാലം.
[7–8] അവശ്യഫലം = തീർച്ചയായും ഫലമുള്ളത്.
[9–10] ലോഭനീയങ്ങൾ:സ്പ്രഹണീയങ്ങൾ; സമ്പാദിയ്ക്കേണ്ടുന്നവ. ഞങ്ങള്‍ക്കു നല്ല നാല്ക്കാലികളെ കിട്ടിയ്ക്കുക എന്നത്ഥം. തരട്ടെ–ഞങ്ങൾ ഉപചാരയോഗ്യരായിത്തീരട്ടെ. അങ്ങു പൂജകര്‍ക്ക്, അച്ഛന്‍ മക്കൾക്കെന്നപോലെ ധനം നല്കുന്നു.
[11] വേലക്കാരൻ കൂലി വാങ്ങുന്നതുപോലെ, അഗ്നി ഹവിസ്സു കൈക്കൊള്ളുന്നു. എയ്ത്തുകാരൻ = വില്ലാളി.
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ.
[1] 62-ാം സൂക്തത്തിലെ 10-ാം പദ്യം നോക്കുക. അസാധാരണൻ–അത്യനുരക്തന്‍ എന്നർത്ഥം. കറുപ്പ്–രാത്രിയിലെ ഇരുട്ട്.
[2] തിന്മൻ–പണി എന്ന അസുരൻ. അംഗിരസ്സുകളാല്‍ സ്തുതിയ്ക്കപ്പെട്ട അഗ്നി പണിയെ കൊന്നു. പകലോനെ (സൂര്യനെ) പൈക്കളും കണ്ടെത്തി: പണിയാല്‍ അപഹരിയ്ക്കപ്പെട്ട പൈക്കൾ ഒരു ഗുഹയിലായിരുന്നുവല്ലോ; അവ ഗുഹയില്‍നിന്നു കേററപ്പെട്ടു സൂര്യപ്രകാശം കണ്ടു.
[3] അവര്‍–അംഗിരസ്സുകൾ. തന്തിരുവടി–അഗ്നി.
[4] വിഭക്തനായ–പ്രാണാപാനാദിപഞ്ചവായുക്കളായി വിഭജിയ്ക്കുപ്പെട്ട. വായു–വ്യാനൻ. മുഖ്യപ്രാണനായ വ്യാനവായുവാലാണ്, ബലസാധ്യങ്ങളായ പ്രവൃത്തികൾ നടക്കുന്നത്; അരണിമഥനത്തിന്നു ബലം വേണമല്ലോ; അതിനാല്‍, മഥനകര്‍ത്തൃത്വം വ്യാനന്നു കല്പിച്ചു. ഗൃഹം–യാഗശാല. ഭൃഗുതുല്യൻ–യജമാനന്‍. സഖ്യം സാധിപ്പാന്‍ ദൂതനെ അയയ്ക്കുമല്ലോ; അതുപോലെ, ദേവസഖ്യത്തിന്ന് അഗ്നിയെ ദൂതനാക്കി.
[5] ഈ സത്ത്–ഭൂമിയുടെ സത്തായ ഹവിസ്സ്. തീണ്ടുന്നവകക്കാര്‍–രാക്ഷസാദികൾ. സ്വപുത്രി–പിറക്കാൻ തുടങ്ങുന്ന സ്വന്തം മകൾ. പുലര്‍കാലത്ത് അഗ്നി നിഷ്പ്രഭനാകുമല്ലോ; അതിനെ ആസ്പദമാക്കിയാണ്, ഈ കല്പനം. സൂര്യന്‍ വൈകുന്നേരം തന്റെ തേജസിനെ അഗ്നിയില്‍ നിക്ഷേപിയ്ക്കുന്നു എന്നും, അഗ്നി പുലര്‍കാലത്ത് അതിനെ സൂര്യന്നു തിരിച്ചുകൊടുക്കുന്നു എന്നും ശ്രുതിവാക്യങ്ങളുണ്ട്.
[6] കാമയമാനൻ–ഹവിസ്സിനെ കാമിയ്ക്കുന്നവന്‍. രണ്ടിടങ്ങളില്‍–മധ്യമോത്തമസ്ഥാനങ്ങളില്‍. വർദ്ധിതൻ = ജ്വലിപ്പിയ്ക്കുപ്പെട്ടവൻ. പ്രേരിപ്പിയ്ക്കപ്പെടുന്ന–യുദ്ധത്തിന്നയയ്ക്കപ്പെടുന്ന. അഗ്നിയെ പ്രസാദിപ്പിച്ചു യുദ്ധത്തിന്നു പോയ തേരാളി (രഥികൻ) ശത്രുക്കളെ ജയിച്ചു, ധനങ്ങൾ കൈക്കലാക്കും.
[7] അനുഭവപ്പെടുന്നില്ല–ജ്ഞാതികൾക്കു കൊടുക്കാന്‍ വേണ്ടുവോളം അന്നം ഞങ്ങളുടെ പക്കലില്ല.
[8] അന്നത്തിന്നായി–സസ്യോല്‍പത്തിയ്ക്കായി. മഴവെള്ളം അഗ്നിയോടു (ഊഷ്മാവിനോടു) ചേരുമ്പോളാണല്ലോ, സസ്യങ്ങളുണ്ടാവുക. ശോഭനകർമ്മാവിനെ–പുത്രനെ. ജനിപ്പിയ്ക്കട്ടെ–ഞങ്ങൾക്കു സല്‍പുത്രൻ പിറക്കാന്‍ അനുഗ്രഹിയ്ക്കട്ടെ. പ്രേരിപ്പിയ്ക്കുക–ആ പുത്രനെക്കൊണ്ടു സല്‍ക്കർമ്മങ്ങൾ ചെയ്യിയ്ക്കുക.
[9] മനസ്സെന്നപോലെ–മനോവേഗത്തില്‍. രാജാക്കൾ = ശോഭമാനര്‍. അമൃത്–മധുരമായ പാൽ. അഗ്നേ, അങ്ങുതന്നെയാണ്, ഇങ്ങനെ സര്യാദിരൂപേണ വർത്തിയ്ക്കുന്നത് എന്നു താല്‍പര്യം.
[10] അച്ഛൻ–മുത്തച്ഛനായ വസിഷ്ഠന്‍. വസിഷ്ഠപുത്രനായ ശക്തിയുടെ പുത്രനത്രേ, പരാശരന്‍. കവി–ക്രാന്തദർശി. രശ്മി–സൂര്യകിരണം. മുമ്പേ–ജര പിടിപെടാതാക്കേണമേ, എന്നെ മരണരഹിതനാക്കേണമേ എന്നു സാരം.
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ.
[1] വിധാതാവിന്റെ കാവ്യങ്ങളെ (മന്ത്രസ്തോത്രങ്ങളെ) സ്വാഭിമുഖങ്ങളാക്കുന്നു; അഗ്നിയെ എല്ലാവരും മന്ത്രസ്തോത്രങ്ങൾ ചൊല്ലി സ്തുതിയ്ക്കുന്നു എന്നര്‍ത്ഥം. നല്കുന്ന–സ്താതോക്കൾക്കു കൊടുക്കുന്ന.
[2] നമ്മുടെ മകൻ–യജമാനന്മാർ അരണിമഥനംകൊണ്ട് ഉല്‍പാദിപ്പിച്ചവൻ; മകനെന്നപോലെ അരുമപ്പെട്ടവൻ. ഒടുക്കത്തെ–ഒടുവില്‍ ചെന്നൊളിച്ച.
[3] യജ്ഞാർഹങ്ങൾ–യജ്ഞത്തില്‍ പ്രയോഗിയ്ക്കാവുന്നവ.
[4] ചോദിച്ചുംകൊണ്ട്–അഗ്നി എവിടെ, എവിടെ? എന്ന്. നേര്‍പകുതിക്കാരൻ–ഇന്ദ്രൻ: എല്ലാദ്ദേവകളുടേയും പപ്പാതിയടങ്ങിയതത്രേ, ഇന്ദ്രന്റെ രൂപം.
[5] സഖാക്കൾ–ദേവന്മാർ. മെലിയുമാറ്–അനാഹാരാദിനിയമംമൂലം.
[6] ഇരുപത്തൊന്ന്–ഔപാസനാദികൾ ഏഴ്; അഗ്ന്യാധാനാദികൾ ഏഴ്; അഗ്നിഷ്ടോമാദികൾ ഏഴ്.
[7] അരുളുക = കൊടുക്കുക.
[8] സ്വർഗ്ഗത്തില്‍നിന്ന്–വന്ന്; നദികൾ–ഭൂമിയില്‍ പ്രവഹിയ്ക്കുന്നു. ഈ പദങ്ങൾ അധ്യാഹരിയ്ക്കണം. ഹവ്യവാഹനനാണല്ലോ, മഴ പെയ്യിച്ചു, നദികളെ നിർമ്മിയ്ക്കുന്നത്. ‘അഗ്നിയില്‍ ഹോമിയ്ക്കുപ്പെട്ടതു സൂര്യനില്‍ ചെല്ലുന്നു; സൂര്യനില്‍നിന്നു മഴയുണ്ടാകുന്നു.‘ മുതല്‍–ഗോധനം. യജ്ഞകോവിദര്‍–അംഗിരസ്സുകൾ. സരമയ്ക്കു–കുട്ടിയ്ക്കു കൊടുക്കാന്‍.
[9] യാവചിലര്‍–പുത്രന്മാർ, ആദിതേയന്മാര്‍. ഭവാന്‍ ഭുജിയ്ക്കുകയുണ്ടായല്ലോ–അവരുടെ യജ്ഞങ്ങളിലെ ഹവിസ്സ്. വഹിച്ചുപോരുന്നു–ജഗത്തിനെ എന്ന് അധ്യാഹരിയ്ക്കണം.
[10] ശ്രീ–പരിസ്തരണ–പരിഷേചനാദിയായ യജ്ഞസമ്പത്ത്. രണ്ടു കണ്ണുകൾ–നെയ്യിന്റെ രണ്ടംശങ്ങളെയത്രേ, കണ്ണുകളാക്കുന്നത്.
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ.
[1] അദ്ദേഹം–അഗ്നി. മുതല്‍ വഴിപോലെ പെരുമാറിയാല്‍ ചോററിനു വക കിട്ടുമല്ലോ; അതുപോലെ അഗ്നിയെ യഥാവിധി പരിചരിച്ചാല്‍, അദ്ദേഹം ഭക്ഷണം തരും. വിദ്വാന്റെ ശാസനം (ധർമ്മോപദേശം) സംശയനിവൃത്തിയ്ക്കായി കൊണ്ടുപോകപ്പെടുന്നതുപോലെ, അഗ്നി യാഗങ്ങളിലൊക്കെ നയിയ്ക്കപ്പെടുന്നു. സുഖസ്ഥലത്തു–യാഗശാലയില്‍ വിഹിതസ്ഥാനത്ത്. ഹോതാവ്–ഹോമകർത്താവായ അധ്വര്യു. പരിചാരകൻ–യജമാനനൻ.
[2] സ്വരൂപം–സഹജരൂപം; ഇതിന്നു മാററം വരില്ലല്ലോ; അതുപോലെ അഗ്നി സർവത്ര ഏകരൂപനായി വർത്തിയ്ക്കുന്നു. ആത്മാവ്–നിരതിശയാനന്ദമയനാണല്ലോ, ആത്മാവ്.
[4] നേതാക്കൾ–യജമാനന്മാര്‍. അന്നം–ഹവിസ്സ്. ധനങ്ങൾ കയ്യിലെടുത്താലും–ഞങ്ങൾക്കു തരാന്‍.
[5] കോപ്പുകൂട്ടിയവര്‍–യജമാനന്മാര്‍. നേടട്ടെ–അതിന്നു ഭവാൻ അനുഗ്രഹിയ്ക്കുക. പങ്കിടുക–ഓരോ ദേവന്നും യജ്ഞംച്ചെയ്യുക.
[6] നദികൾ ഒഴുകുന്നതു ഹവ്യ(സസ്യ)സമ്പാദനത്തിന്നുതന്നെ.
[7] യജ്ഞാർഹര്‍–ദേവന്മാര്‍. രാപകലുകളെ വേര്‍തിരിച്ചതു കർമ്മാനുഷ്ഠാനത്തിന്നാണ്.
[9] അശ്വങ്ങളെ–യുദ്ധത്തില്‍ ശത്രുക്കളുടെ കുതിരകളെ.
[1] യജ്ഞാനുഷക്തര്‍–യാഗം അനുഷ്ഠിയ്ക്കുന്നവര്‍.
[2] ഹവ്യപ്രദന്നായ്–ഹവിസ്സു നല്കുന്നവന്നു(യജമാനനു)വേണ്ടി.
[3] ധനജ്ഞയൻ-അഗ്നിപര്യായം; ശത്രുക്കളുടെ ധനം കീഴടക്കുന്നവന്‍. പിറന്നുവല്ലോ–അരണികളില്‍ നിന്ന്.
[4] അമറേത്തിനായ്–ദേവകൾക്കു ഭക്ഷിപ്പാൻ.
[5] സുദേവൻ = നല്ല ദേവന്മാരോടുകൂടിയവൻ.
[6] സ്വാഹ്ലാദക = വഴിപോലെ ആഹ്ലാദിപ്പിയ്ക്കുന്നവനേ.
[7] ദൂത്യമെടുത്ത് = ദൂതത്വം കൈക്കൊണ്ട്. കുതിരശ്ശബ്ദം (കുതിരക്കുളമ്പുകൾ തട്ടി പുറപ്പെടുന്ന ഒച്ച) കേൾക്കാത്തതു, വേഗാധിക്യംമൂലമാകുന്നു.
[8] മുന്‍മട്ട്–മുമ്പേത്തെ നല്ല സ്ഥിതി. നാണം–തനിയ്ക്കു താഴ്ചവന്നതിനാല്‍ പററിയ ലജ്ജ.
[9] അന്നം(ആഹാരം)മാത്രമല്ല, വലിയ സമ്പത്തും.
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ.
ഹവ്യയങ്ങൾ തിരുവായ്തന്നില്‍ച്ചെമ്മേ ഹോമിച്ചുകൊണ്ടു നീ! 1
ചൊല്ലാവൂ ഞങ്ങളങ്ങയ്ക്കായ്,ക്കൊള്ളാവും പ്രിയമാം സ്തവം! 2
സഖാക്കൾക്കു സഖാവഗ്നേ, സ്തുതികൾക്കർഹനാം ഭവാൻ! 4
[1] ഹോമിയ്ക്കുക–പ്രക്ഷേപിയ്ക്കുക.
[3] ആര്‍ ബന്ധു?–അങ്ങയ്ക്കനുരൂപനായ ബന്ധുവില്ല. സാധിതാധ്വരൻ = യാഗം ചെയ്തവന്‍. അങ്ങയെ ശരിയ്ക്കു യജിപ്പാൻ ആരും ആളാവില്ല. അങ്ങയുടെ രൂപം, പാർപ്പിടം എന്നിവയും ആരുമറിത്തിട്ടില്ല.
[4]സഖാക്കൾ–ഋത്വിക്കുകൾ.
[5] സ്വശാല = തന്റെ യാഗശാല.
ഗോതമൻ ഋഷി; ത്രിഷ്ടുപ്പു് ഛന്ദസ്സ്; അഗ്നി ദേവത. (കാകളി)
നെ?–ന്തുവാനഗ്നേ, സുഖം വളർത്തും സ്തവം?
ആർക്കുള്ളു ശേഷി, ഭവാനെ യജിയ്ക്കുവാൻ?
നേർക്കെങ്ങളേകേണ്ടതേ,തൊരു ബുദ്ധിയാൽ? 1
ന്നഗ്രേ ശരിയ്ക്കു ഹോതാവായിരിയ്ക്ക നീ;
പാലിയ്ക്ക, നിന്നെപ്പരന്ന വാനൂഴികൾ;
ചാലേ യജിയ്ക്ക, വൻപ്രീതിയ്ക്കമർത്ത്യരെ! 2
രക്ഷിയ്ക്ക ബാധയില്‍നിന്നു യജ്ഞങ്ങളെ;
ആനയിയ്ക്ക ഹരിയുക്തനാമിന്ദ്രനെ;–
യാതിഥ്യമസ്സുദാനന്നെങ്ങൾ ചെയ്യുവോം! 3
വക്ത്രനെ:–ദ്ദേവകളൊത്തിങ്ങിരിയ്ക്ക നീ;
കൈക്കൊൾക യജ്ഞാർഹ, ഹോത്രവും പോത്രവു;-
മോർക്കെ,ങ്ങളെജ്ജനിതാവേ, ധനേശ്വര! 4
പ്രാജ്ഞാന്വിതൻ നീ യജിച്ചുവല്ലോ കവേ;
അവ്വണ്ണമിങ്ങു യജിയ്ക്ക ഹോതാവു നീ-
യഗ്നേ, മഹാസത്യ, ഹർഷദസ്രുക്കിനാൽ! 5
[1] തിരിയ്ക്കുവാൻ–ഞങ്ങളുടെ നേർക്കാക്കാന്‍. എന്തെതിരേല്പ്–അങ്ങയെ എങ്ങനെ എതിരേല്ക്കണം? ഞങ്ങൾക്കറിഞ്ഞുകൂടാ. ഏതൊരു ബുദ്ധിയാല്‍–അതിന്നു തക്ക മനോവൃത്തിതന്നെയില്ല, ഞങ്ങൾക്ക്.
[2] പാലിയ്ക്ക–രക്ഷിയയ്ക്കട്ടെ.
[3] രക്ഷോഗണം = രാക്ഷസവർഗ്ഗം. അസ്സുദാനന്ന്–ശോഭനദാനങ്ങളോടു കൂടിയ ഇന്ദ്രന്ന്.
[4] സല്‍ഫലച്ചൊല്ല്–നല്ല ഫലമുളവാക്കുന്ന സ്തോത്രം. ഹവിർവാഹിവക്ത്രനെ–ദേവകൾക്കുള്ള ഹവിസ്സിനെ വക്ത്രത്തില്‍ (ജ്വാലയില്‍) വഹിയ്ക്കുന്ന അഗ്നിയെ. നീ–അഗ്നി. ഹോത്രം–ഹോതാവിന്റെ കർമ്മം. പോത്രം–പോതാവ് എന്ന ഋത്വിക്കിന്റെ കർമ്മം. ഓർക്ക–ഞങ്ങളെ മറക്കരുതേ! ജനിതാവ്–ആഹുതികൊണ്ടു വർഷാദികളെ ഉല്‍പാദിപ്പിയ്ക്കുന്നവൻ.
[5] പ്രാജ്ഞാന്വിതൻ = പ്രാജ്ഞരോടു(ഋത്വിക്കുകളോടു)കൂടിയവന്‍. മഹാസത്യ–വലിയ സത്യമുള്ളവനേ. ഹർഷദസ്രുക്കിനാല്‍ = ഹർഷത്തെ നല്കുന്ന സ്രുക്കുകൊണ്ട്.
ഋഷിച്ഛന്ദോദേവതകൾ മുമ്പേത്തവ. (കാകളി)
മർത്ത്യരില്‍നിന്നു വാനോർക്കു കൊടുപ്പിതോ;
എമ്മട്ടില്‍ നാല്കു,മാദ്ദീപ്തനാമഗ്നിയ്ക്കു
നമ്മള?–വന്നെന്തു, ദേവാദൃതസ്തവം? 1
നൽസ്തവമർപ്പിപ്പിന,ത്തിരുമേനിയില്‍:
അഗ്നി മർത്ത്യന്നായ് നിലിമ്പരില്‍ച്ചെന്നിടു;–
മൊക്കെയറിയും, വണങ്ങി യജിച്ചിടും! 2
വസ്തു കൊണ്ടുവരും, ചങ്ങാതിപോലവൻ;
അദ്ദർശനീയനെ യജഞത്തിലാദ്യനെ–
ന്നെ,ത്തിപ്പുകഴ്ത്തുന്നു ദേവൈഷിയാം ജയം. 3
യിച്ഛിയ്ക്ക, നമ്മൾതന്‍ സ്തോത്രവും, ഹവ്യവും;
സ്വത്തും കരുത്തും പെരുത്തവരന്നങ്ങ–
ളെത്തിച്ചു, ചൊല്ലിച്ചുപോരും സ്തവങ്ങളും! 4
ജാതവേദസ്സായ സത്യവാനഗ്നിയും
സോമം നുകർന്നാന,വരില്‍നിന്നന്നവും;
കാമമറിഞ്ഞവൻ പുഷ്ടി നല്കേണമേ! 5
[1] അമൃത്യു = മൃത്യു (മരണം) ഇല്ലാത്തവൻ. കൊടുപ്പിതോ–ഹവിസ്സു കൊടുക്കുന്നുവോ. നല്കും–ഹവിസ്സ്. ദേവാദൃതസ്തവം = ദേവന്മാരാല്‍ ആദരിയ്ക്കപ്പെട്ട സ്തോത്രം. അഗ്നിയ്ക്ക് അനുരൂപമായ ഹവിസ്സും സ്തോത്രവും ഏതേതെന്നു നമുക്കറിഞ്ഞുകൂടാ.
[2] മഖേ = മഖ(യാഗ)ത്തില്‍. മർത്ത്യന്നായ്–യജമാനനായ മനുഷ്യന്നുവേണ്ടി. ഒക്കെ–യജനീയദേവന്മാരെയെല്ലാം.
[3] തീർത്തഴിപ്പോന്‍–സ്രഷ്ടാവും സംഹർത്താവും. കൊണ്ടുവരും–നമുക്കു തരാന്‍. ആദ്യൻ–പ്രധാനഭൂതൻ. ദേവൈഷിയാം ജനം–ദേവകാമരായ മനുഷ്യര്‍.
[4] സ്വത്തും കരുത്തും പെരുത്തവര്‍–ധനവും ബലവും വളരെയുള്ളവര്‍. ചൊല്ലിച്ചുപോരും–തക്ക ദക്ഷിണ കൊടുത്ത് ഋത്വിക്കുകളെക്കൊണ്ടു ചൊല്ലിയ്ക്കുന്ന. ഇച്ഛിയ്ക്ക–കൈക്കൊള്ളട്ടെ.
ഗോതമൻ ഋഷി; ഗായത്രി ഛന്ദസ്സ്; അഗ്നി ദേവത.
ആ നിങ്കല്‍ വെളിവാംവണ്ണം സ്തോത്രം ചൊല്ലുന്നു, ഞങ്ങളും. 2
വിളിച്ചു, വെളിവാംവണ്ണം സ്തോത്രം ചൊല്ലുന്നു, ഞങ്ങളും. 3
ആ നിങ്കല്‍ വെളിവാംവണ്ണം സ്തോത്രം ചൊല്ലുന്നു, ഞങ്ങളും.4
വെളിവാംവണ്ണമാ സ്തോത്രംതന്നെ പേർത്തുച്ചരിയ്ക്ക നാം! 5
[1] വെളിവാംവണ്ണം–അങ്ങയുടെ ഗുണങ്ങൾ വെളിപ്പെടുമാറ്.
[5] രാഹൂഗണൻ–രഹൂഗണന്റെ പുത്രൻ, ഗോതമൻ. അഗ്നിയ്ക്കായ്–അഗ്നിയെപ്പറ്റി.
ഗോതമന്‍ ഋഷി; ത്രിഷ്ടുപ്പും, ഉഷ്ണിക്കും, ഗായത്രിയും ഛന്ദസ്സുകൾ; അഗ്നി ദേവത. (കാകളി)
ലോടും ഹിരണ്മയകേശൻ, ശുചിപ്രഭൻ
പെയ്യിച്ചു നീരി;–തില്‍ മൂഢരുഷസ്സുകൾ,
ചോര്‍വേല നോക്കുന്ന നേരുകാര്‍പോലവേ! 1
തേറ്റു നിലവിളിയ്ക്കുന്നൂ കരിമുകില്‍;
ചേരുന്നു, സസ്മിതസുന്ദരിമാര്‍പോലെ;
മാരി പൊഴിയുന്നു; ഗർജിപ്പു കാറുകൾ! 2
നേരുമാർഗ്ഗങ്ങളിലൂടേ നടത്തവേ,
അര്യമമിത്രാവരുണമരുത്തുക്കൾ
നീക്കുന്നു, കാറിന്റെ തണ്ണീരടപ്പിനെ! 3
രച്ചിച്ചുവെയ്ക്കുക, ധനപ്രേപ്സുവാം താങ്കൾ ഗോതമ! 10
[1] മരുത്ത് = വായു. ഹിരണ്മയകേശന്‍ = സുവർണ്ണവർണ്ണങ്ങളായ കേശങ്ങ(ജ്വാലക)ളോടുകൂടിയവൻ. ഇതില്‍–അഗ്നി ഇങ്ങനെ മേഘങ്ങളെ ചെന്നടിച്ചുലച്ചു മഴ പെയ്യിയ്ക്കുന്നതില്‍ ഉഷസ്സുകൾ (ഉഷോദേവതമാര്‍) മൂഢ(അജ്ഞ)കളാണ്. ചോര്‍വേല (ഭക്ഷണം സമ്പാദിപ്പാനുള്ള തൊഴില്‍) നോക്കുന്ന നേരുകാര്‍ (നിഷ്കപടരായ സാധുക്കൾ) പ്രകൃതിഭാവങ്ങളിൽ അത്ര കണ്ണു വെയ്ക്കാറില്ലല്ലോ; അതുപോലെ, ഈ മഴപെയ്യിയ്ക്കലിനെ ഉഷസ്സുകൾ കണ്ടറിയാറില്ല! വൈദ്യുതാഗ്നിയെക്കുറിച്ചുള്ളതാണ്, ഈ ഋക്കും, അടുത്ത രണ്ടും.
[2] വൃഷ്ടിയ്ക്ക്–വർഷണത്തിന്നായി. അത്–അഗ്നിജ്വാലയുടെ തല്ല്. നിലവിളിയ്ക്കുന്ന–ഇടിവെട്ടുന്നു. സസ്മിത(പുഞ്ചിരിക്കൊണ്ട)സുന്ദരിമാർപോലെ മിന്നലുകൾ (ഈ പദം അധ്യാഹരിയ്ക്കക്കണം) കരിമുകിലിനോടു ചേരുന്നു.
[3] നീർസാരം = വെള്ളത്തിന്റെ സത്ത്. തഴപ്പിച്ച്–തൃപ്തിപ്പെടുത്തി. ഇവൻ–വൈദ്യുതാഗ്നി. ലോകത്തെ അതിന്‍ (ജലത്തിന്റെ) നേരുമാർഗ്ഗങ്ങളിലൂടേ നടത്തവേ–സ്സാനപാനാദികൾ ചെയ്യിയ്ക്കുവേ എന്നു താല്‍പര്യം. തണ്ണീരടപ്പിനെ നീക്കുന്നു–മഴ പെയ്യിയ്ക്കുന്നു.
[4] ഗവാന്നം–ഗോക്കളും അന്നങ്ങളും.
[5] പ്രഭൂതമുഖ–വളരെ മുഖങ്ങൾ (ജ്വാലകൾ) ഉള്ളവനേ.
[6] അരക്കരെ ആൾക്കാരെക്കൊണ്ടു മുടിപ്പിയ്ക്കുകമാത്രമല്ല, താനും മുടിയ്ക്കുക.
[7] ഗായത്രസ്തുതി–ഗായത്രീച്ഛന്ദസ്സിലുള്ള സ്തോത്രം.
[8] ഒപ്പമേ ദുർഗ്ഗതിഹരം–ദുർഗ്ഗതികളെ (ദാരിദ്ര്യങ്ങളെ) ഒക്കെ ഒന്നിച്ചുതന്നെ നശിപ്പിയ്ക്കുന്നത്. ദുസ്തരം–ശത്രുക്കൾക്കു കടക്കാൻവയ്യാത്തത്; ശത്രുവശഗമാകാത്തത് എന്നര്‍ത്ഥം.
[9] യാവജ്ജീവിതപോഷകം-മരണംവരെയ്ക്കും മതിയാകുന്ന ധനം.
[10] ഋത്വിക്കുകൾ പറയുന്നു. ധനപ്രേപ്സു-ധനലാഭേച്ഛു.
[11] മലയ്ക്കട്ടെ–ചത്തുവീഴട്ടെ.
[12] സഹസ്രാക്ഷൻ–അസംഖ്യജ്വാലായുക്തൻ. സ്തുതിച്ചിടും–ദേവന്മാരെ.
ഗോതമന്‍ ഋഷി; പങ്ക്തി ഛന്ദുസ്സ്; ഇന്ദ്രൻ ദേവത. (മാകന്ദമഞ്ജരി)
ലുന്മദംകൊൾകെബ്ബലിഷ്ഠ, വജ്രിൻ:
വൃത്രനെപ്പാരില്‍നിന്നോടിച്ചുവല്ലോ നീ,
ശക്തിയാൽത്തൻകോയ്മ കാട്ടിക്കൊണ്ടേ! 1
പെണ്‍പരുന്തെത്തിച്ച നല്‍സ്സോമനീർ:
വൃത്രനെ വാനത്തുവെച്ചു നീ കൊന്നല്ലോ,
ശക്തിയാല്‍ത്തൻകോയ്മ കാട്ടിക്കൊണ്ടേ! 2
രാകെ വണങ്ങുവൊന്നൌർജിത്യം തേ;
കൊല്ക, നീ വൃത്രനെ:–ദ്ദുർവാരം, നിന്‍വജ്രം;
വെല്ക നീര്, തന്‍കോയ്മ കാട്ടിക്കൊണ്ടേ! 3
ച്ചിന്ദ്ര, നീ വൃത്രനെ;–ക്കാററാലിനി
പെയ്യിയ്ക്ക, ജീവസന്തർപ്പകമിജ്ജലം
നിയ്യിഹ തന്‍കോയ്മ കാട്ടിക്കൊണ്ടേ! 4
വൃത്രന്റെ പൊന്തനണക്കടയിൽ
വജ്രമേല്പിച്ചു, പുറത്തെയ്ത്തിറക്കിനാ–
നജ്ജലം, തൻകോയ്മ കാട്ടിക്കൊണ്ടേ! 5
ണ്ട,ന്തരാ, വാഴ്ത്തപ്പെട്ടീടുമിന്ദ്രൻ
കീറിനാന്‍; മാർഗ്ഗവും തേടിനാൻ, മിത്രർക്കു
ചോറിനു തൻകോയ്മ കാട്ടിക്കൊണ്ടേ! 6
മായയാല്‍ത്തന്നേ നീ മേഘവാഹ,
അന്നാ മൃഗത്വം വഹിച്ച മായാവിയെ–
ക്കൊന്നല്ലോ, തൻകോയ്മ കാട്ടിക്കൊണ്ടേ! 7
പത്തുകുറഞ്ഞ നൂറാറുകൾക്കായ്
എത്തിച്ചുവല്ലോ, നീ വജ്രായുധങ്ങളെ-
ച്ചിത്രമായ്ത്തൻകോയ്മ കാട്ടിക്കൊണ്ടേ! 8
യാകവേ വാഴ്ത്തിനാരൈ,നാങ്കുപേർ;
നൂറുപേര്‍ പേർത്തും സ്തുതിച്ചാരു,യർത്തിനാര്‍
ചോറുമിത്തൻകോയ്മ കാട്ടിക്കൊണ്ടേ! 9
വൃത്രന്റെ കെല്പെ–ന്തൊരാണത്തം ഹാ:
വൃത്രനെക്കൊന്നാൻ, പുറത്താക്കിനാനിന്ദ്ര–
നത്തണ്ണീര്‍, തൻകോയ്മ കാട്ടിക്കൊണ്ടേ! 10
വന്‍നഭോഭൂമികൾ വജ്രപാണേ:
കൊന്നല്ലോ വൃത്രനെക്കെല്പാല്‍, മരുത്ത്വാനായ്
നിന്ന നീ, തൻകോയ്മ കാട്ടിക്കൊണ്ടേ! 11
വർത്തിച്ച,വങ്കലയച്ചാനിന്ദ്രന്‍,
ആയിരം വായ്ത്തല ചേർന്നുള്ളിരിമ്പുവ–
ജ്രായുധം, തൻകോയ്മ കാട്ടിക്കൊണ്ടേ! 12
യുദ്ധം തുടർന്നപ്പോളിന്ദ്ര, വാനില്‍,
വൃത്രനെക്കൊല്‍വാൻ മുതിർന്ന നിൻകെല്പഭി–
വൃദ്ധമായ്, തൻകോയ്മ കാട്ടിക്കൊണ്ടേ! 13
താവകസിംഹനാദത്താല്‍ വജ്രിൻ;
ത്വഷ്ടാവുമിന്ദ്ര, നിന്‍ക്രോധത്തില്‍പ്പേടിച്ചു
ഞെട്ടിപ്പോയ്, തൻകോയ്മ കാട്ടിക്കൊണ്ടേ! 14
യാര്‍ കണ്ടൂ വീര്യ?–മവങ്കലല്ലോ
വെച്ചൂ, വിഭൂതിയും കർമ്മവുമോജസ്സും
നിര്‍ജരര്‍; തൻകോയ്മ കാട്ടിക്കൊണ്ടേ! 15
മച്ചെയ്ത കർമ്മത്തിൻ സ്തോത്രങ്ങളും
ഹവ്യവുമിന്ദ്രങ്കലല്ലോ, മുന്മട്ടിലേ
ചെന്നെത്തീ; തൻകോയ്മ കാട്ടിക്കൊണ്ടേ! 16
[1] ബ്രഹ്മൻ–ബ്രഹ്മാവെന്ന ഋത്വിക്ക്. പാര് = ഭൂമി, ശക്തി = ബലം. കോയ്മ = രാജത്വം. കാട്ടിക്കൊണ്ടേ–വെളുപ്പെടുത്തിക്കൊണ്ട്.
[2] മദാവഹം = മത്തിനെ ഉളവാക്കുന്നത്; സോമനീരിന്റെ വിശേഷണം. തേ = അങ്ങയ്ക്ക്. പെണ്‍പരുന്തെത്തിച്ച–പരുന്തിൻപിടയുടെ രൂപം ധരിച്ച ഗായത്രി സ്വർഗ്ഗത്തില്‍നിന്നു കൊണ്ടുവന്ന. ആ സോമനീര്‍ കുടിച്ചു ഹൃഷ്ടനായിട്ടാണ്, അങ്ങു വൃത്രനെ കൊന്നത്.
[3] കേറുക–ശത്രുക്കളെ ആക്രമിയ്ക്കുക. തേ( = അങ്ങയുടെ) ഔര്‍ജിത്യ(ബലത്തെ വണങ്ങാത്ത (ബലത്തിന്നടിപെടാത്ത) ഒരു പുരുഷൻ ഇല്ലതന്നെ. നീര് (വൃഷ്ടിജലം) വെല്ക (ജയിച്ചാലും, കീഴടക്കിയാലും). ദേവകൾ ഇന്ദ്രനെ വൃത്രവധത്തിന്നു പ്രേരിപ്പിയ്ക്കുന്നതാണിത്.
[4] ജീവസന്തർപ്പകം = പ്രാണികളെ തൃപ്തരാക്കുന്നത്. ഇജ്ജലം–വൃത്രനിരുദ്ധമായ വർഷജലം.
[5] പൊന്തനണക്കട = പൊങ്ങിയ ഹനു.
[6] നൂർമുനവജ്രം = നൂറുമുനകളുള്ള വജ്രം. അന്തരാ = ഇടയില്‍. കീറിനാന്‍ = പിളർത്താന്‍. മിത്രർക്കു (സ്തോതാക്കൾക്കു) ചോറിനു (ആഹാരം കൊടുക്കാന്‍) മാർഗ്ഗം തേടുകയും (അന്വേഷിയ്ക്കുകയും, ആലോചിയ്ക്കുകയും)ചെയ്തു.
[7] യുദ്ധത്തിന്നിടയില്‍ മൃഗത്വം വഹിച്ച (മാനിന്റെ രൂപം ധരിച്ച) മായാവിയെ (വൃത്രനെ) അങ്ങു മായകൊണ്ടുതന്നെ കൊന്നു.
[8] പത്തുകുറഞ്ഞ നൂറാറുകൾക്കായ്–വൃത്രന്‍ തടുത്ത തൊണ്ണൂറു നദികളെ പ്രവഹിപ്പിപ്പാന്‍. സർവത്ര വ്യാപിച്ചുനിന്ന വൃത്രങ്കലെയ്ക്കു വജ്രായുധങ്ങളെ അയച്ചുവല്ലോ. ഒരേ വജ്രം അനേകമായിത്തീർന്നു എന്നു താല്‍പര്യം. ചിത്രം = നാനാപ്രകാരം.
[9] ഐനാങ്കുപേര്‍–പതിനാറ് ഋത്വിക്കുകൾ, യജമാനന്‍, പത്നി, സദസ്യന്‍, ശമിതാവ് എന്നീ ഇരുപതാളുകൾ. നൂറുപേര്‍–ഋഷിമാര്‍. ചോറ് = അന്നം, ഹവിസ്സ്. ഉയർത്തിനാര്‍–ഇന്ദ്രന്നു കൊടുക്കാന്‍. എടുത്തുപൊക്കി. തന്‍കോയ്മ–തന്റെ, ഇന്ദ്രന്റെ രാജത്വം.
[10] ശസ്ത്രം = ആയുധം. എന്തൊരാണത്തം ഹാ–ഇന്ദ്രന്റെ പൌരുഷം.
[11] മരുത്ത്വാനായ് = മരുത്തുക്കളോടുകൂടിയവനായി.
[13] പാഴിടിവാൾ–മായാനിർമ്മിതമായ അശനി. അഭിവൃദ്ധമായ് = വളർന്നു.
[14] ത്വഷ്ടാവും–അങ്ങയ്ക്കു വജ്രം ഉണ്ടാക്കിത്തന്ന ശില്പികൂടിയും.
[15] വിഭൂതി = സമ്പത്ത്. കർമ്മം–വീരകർമ്മം. ഓജസ്സു് = ബലം. നിര്‍ജരര്‍ = ദേവന്മാര്‍.
[16] അച്ഛന്‍–പ്രജകൾക്കൊക്കെ പിതാവായിട്ടുള്ളവന്‍. അഥർവാവ്–ഋഷി. ദധ്യങ്ങ്–അഥർവാവിന്റെ പുത്രന്‍. മുന്മട്ടിലേ–വസിഷ്ഠാദിപൂർവരുടെ യജ്ഞങ്ങളിലെന്നപോലെ.
ഗോതമന്‍ ഋഷി; പങ്ക്തി ഛന്ദസ്സ്; ഇന്ദ്രന്‍ ദേവത. (മാകന്ദമഞ്ജരി)
വൃത്രഘ്നനിന്ദ്രരനെത്തന്നെ നമ്മൾ
മെത്തിയ പോരില്‍ വിളിയ്ക്ക, ചെറുതിലും:
യുദ്ധത്തില്‍പ്പാലിയ്ക്ക, നമ്മെയവൻ! 1
ബ്ഭൂരിസമ്പത്തു കവർന്നുവല്ലോ!
തുച്ഛനെപ്പോലും വളർത്തുന്നു; സോമനീര്‍
വെച്ചവന്നേകുന്നു, വൻധനം നീ! 2
നീ വമ്പകറ്റും ഹരിദ്വയത്തെ
പൂട്ടുകൊ,രാളെ വധിയ്ക്കുകൊ,രാളില്‍ ശ്രീ
കൂട്ടുക; നല്കെങ്ങൾക്കിന്ദ്ര, വിത്തം! 3
ഭീമന്‍ സുനാസികന്‍ കർമ്മോല്‍ക്കൃഷ്ടന്‍
ശ്രീയ്ക്കായെടുക്കു,മിടംവലംകൈളില്‍
ശ്ലാഘ്യസ്വരൂപനിരിമ്പുവജ്രം! 4
ദ്യോവിങ്കല്‍ നിർത്തീ, നക്ഷത്രങ്ങളെ;
ഉണ്ടായിട്ടില്ലു;ണ്ടാകില്ല, നിന്മട്ടൊരാൾ;
ഉദ്വഹിയ്ക്കുന്നു നീ വിശ്വമിന്ദ്ര! 5
ന്ന;ത്തമ്പുരാനേകുകീ,നമ്മൾക്കും;
വീതിച്ചുകൊൾകിന്ദ്ര: വാരുറ്റ നിൻസ്വത്തി–
ലേതാനും ഭാഗമേ വേണ്ടൂ മമ! 6
യെത്തിപ്പോനല്ലോ, സുകർമ്മാവവന്‍:
വിത്തങ്ങൾ നൂര്‍നൂറെടുത്തിരുകൈകൊണ്ടു–
മത്ര തന്നാലും നീ, ധീമൂർച്ചയും! 7
കെല്പിനും–ഞങ്ങൾക്കറിയാം ശൂര:
തുംഗവിത്താഢ്യന്‍ നീ; നിങ്കലേ ചേർക്കുന്നൂ,
ഞങ്ങളഭീപ്സിതം; രക്ഷിച്ചാലും! 8
എന്നാലതേകാത്ത പുള്ളികളില്‍
കാണുന്നുണ്ടല്ലോ സ്വത്തീ,ശന്‍ നീ;–യദ്ധന–
ശ്രേണിയെ ഞങ്ങളിലെത്തിച്ചാലും! 9
[1] മത്തിനും കെല്പിനുമായ്–ഇന്ദ്രന്ന് ഇമ്പവും ബലവും വർദ്ധിപ്പാൻവേണ്ടി. നരർ–നേതാക്കൾ, ഋത്വിക്കുകൾ. മെത്തിയ (വലിയ) പോരിലും ചെറുതിലും (ചെറിയ പോരിലും) വിളിയ്ക്കുക.
[2] നീ സൈന്യംതാന്‍–അങ്ങ് ഏകനെങ്കിലും, ഒരു സേനതന്നെയാണ്. അല്ലെങ്കില്‍, മാററരെ(ശത്രുക്കളെ)യെല്ലാം തോല്പിച്ചതു സംഭാവ്യമല്ലല്ലോ. തുച്ഛൻ = അല്പന്‍. സോമനീര്‍ വെച്ചവന്‍–അങ്ങയ്ക്കു തരാന്‍ സോമം പിഴിഞ്ഞുവെച്ച യജമാനന്‍.
[3] കുരുസൃഞ്ജയരാജാക്കന്മാരുടെ പുരോഹിതനായിരുന്നു, രഹൂഗണപുത്രന്‍ ഗോതമന്‍; അവർക്കു ശത്രുക്കളുമായുണ്ടായ യുദ്ധത്തില്‍ വിജയം ലഭിപ്പാന്‍, അദ്ദേഹം ഇന്ദ്രനോടു പ്രാർത്ഥിച്ചതത്രേ, ഈ സൂക്തം. വന്‍പ്–ശത്രുക്കളുടെ ഗർവ്. ഹരിദ്വയത്തെ (ഹരികളെന്ന രണ്ടു കുതിരകളെ) പൂട്ടുക (തേരിന്നു കെട്ടിയാലും). ഒരാളെ–അങ്ങയെ പരിചരിയ്ക്കാത്തവനെ. ഒരാളില്‍ ശ്രീ കൂട്ടുക–അങ്ങയെ പരിചരിയ്ക്കുന്നവനെ ധനവാനാക്കുക. ഞങ്ങൾക്ക്–അങ്ങയെ പരിചരിയ്ക്കുന്നവരായ എന്റെ രാജാക്കന്മാർക്ക്.
[4] ഹര്യന്വിതന്‍ = ഹരികളോടുകൂടിയവന്‍. കർമ്മോല്‍ക്കൃഷ്ടൻ = കർമ്മങ്ങൾ കൊണ്ടു് ഉല്‍ക്കൃഷ്ടന്‍, മഹാന്‍. ശ്രീയ്ക്കായ്–ശത്രുക്കളെ വധിച്ചു, ധനം കൈക്കലാക്കാന്‍. ശ്ലാഘ്യസ്വരൂപന്‍–സുന്ദരാകാരന്‍.
[5] ഭൂവന്തരിക്ഷം = ഭൂമിയും അന്തരിക്ഷവും. നിന്മട്ടൊരാൾ = അങ്ങയ്ക്കു തുല്യനായ ഒരുവന്‍.
[6] മർത്ത്യര്‍തന്‍ ഭക്ഷ്യം–മനുഷ്യയോഗ്യമായ ആഹാരം. ഹവ്യദന്‍–യജമാനന്‍. ഈ നമ്മൾക്കും ഏകുക–മനുഷ്യയോഗ്യമായ ആഹാരം തരട്ടെ. ഉത്തരാർദ്ധം പ്രത്യക്ഷവചനമാണ്.
[7] മത്ത്–സോമപാനമദം. ധീമൂർച്ച = ബുദ്ധികൂർമ്മ.
[8] ഒപ്പം–ഞങ്ങളോടൊന്നിച്ച്. നീര്–സോമരസം. സ്വത്തിനും–ഞങ്ങൾക്കു ധനം തരാനും. ഞങ്ങൾ അഭീപ്സിതം (അഭീഷ്ടം) നിങ്കലേ ചേർക്കുന്നു–മറ്റാരുമില്ല, ഞങ്ങൾക്ക്, അഭീഷ്ടം തരാന്‍.
[9] ഇവര്‍–യജമാനന്മാര്‍. അത്–ഹവിസ്സ്. ഏകാത്ത–അങ്ങയ്ക്കു തരാത്ത. ഈശന്‍–സ്വാമി. യജ്ഞരഹിതരുടെ സമ്പത്തൊക്കെ ഞങ്ങൾക്കു തന്നാലും.
ഗോതമന്‍ ഋഷി; പങ്ക്തിയും ജഗതിയും ഛന്ദസ്സ്; ഇന്ദ്രന്‍ ദേവത. (മാകന്ദമഞ്ജരി)
മാറൊല്ലാ മട്ടെ;–ങ്ങൾ ചൊല്ലുന്നതില്‍
നേരും പ്രിയത്വവും ചേർക്ക, തേ കൈക്കൊള്ളാൻ;
പാരാതേ പൂട്ടുക, വാജികളെ! 1
കാണിപ്പൂ, ദീപ്തരാം മേധാവികൾ;
പാരം നവീനമാം സ്തോത്രവും ചൊല്ലുന്നൂ;
പാരാതെ പൂട്ടുക, വാജികളെ! 2
ഞങ്ങൾ മഘവാവേ: സംസ്തുതൻ നീ
തേരു നിറച്ചിന്ദ്ര, ചെല്കി,ച്ഛിയ്ക്കുന്നോരില്‍;–
പ്പാരാതെ പൂട്ടുക, വാജികളെ! 3
മാഹാഗണത്തെ ലഭിപ്പിച്ചതായ്;
മാരിപൊഴിപ്പതാം തേരേറുകിന്ദ്ര, നീ:
പാരാതെ പൂട്ടുക, വാജികളെ! 4
നീരു നുകർന്നിമ്പംപൂണ്ടിന്ദ്ര, നീ
ആരോമല്‍പ്പത്നിയില്‍ച്ചെല്ക ശതക്രതോ;
പാരാതെ പൂട്ടുക, വാജികളെ! 5
കൂട്ടിപ്പിടിയ്ക്ക, കടിഞാണ്‍ കയ്യില്‍:
ചെല്ലുക, നീരാൽ മദിച്ചു തഴച്ച നീ
വല്ലഭയൊത്തു രമിയ്ക്ക, വജ്രിന്‍! 6
[1] ഗീര്–വാക്ക്, സ്തുതി. മാറൊല്ലാ മട്ട്–മുമ്പെന്നപോലെതന്നെ ഞങ്ങളില്‍ അനുഗ്രഹബുദ്ധി വേണം. ചൊല്ലുന്നതില്‍ നേരും പ്രിയത്വവും ചേർക്ക–ഞങ്ങളുടെ സ്തുതി പ്രിയവും സത്യവുമാക്കിയാലും: അല്ലാതെ, അങ്ങയ്ക്കു കൈക്കൊള്ളാവുന്നതാവില്ലല്ലോ. പൂട്ടുക–ഞങ്ങളുടെ അടുക്കലെയ്ക്കു വരാന്‍.
[2] ഊണിനാല്‍–അങ്ങു നല്കിയ ആഹാരം കഴിച്ചിട്ട്. ആംഗ്യങ്ങൾ കാണിപ്പൂ–അമിതഭക്ഷണംമൂലം സംസാരിയ്ക്കാന്‍ വയ്യാതാവുകയാല്‍. പാരം നവീനം = ഏററവും പുതിയ.
[3] ഭംഗിയില്‍ നോക്കും–അനുഗ്രഹദൃഷ്ട്യാ വീക്ഷിയ്ക്കുന്ന. തേരു നിറച്ച്–സ്തോതാക്കൾക്കു കൊടുപ്പാനുള്ള ധനങ്ങൾകൊണ്ട്. ഇച്ഛിയ്ക്കുന്നോരില്‍–അങ്ങയുടെ ആഗമനം അഭിലഷിയ്ക്കുന്ന യജമാനന്മാരുടെ അടുക്കല്‍.
[4] ഹാരിയോജനപൂർണ്ണപാത്രജ്ഞം–ഹാരിയോജനമെന്ന (പൊരിയവില്‍ ചേർത്ത) സോമം നിറച്ച പാത്രത്തെ അറിയുന്നത്; അതിന്റെ അടുക്കലെയ്ക്കു പോകുമാറുള്ളത് എന്നർത്ഥം. മാഹാഗണം = പൈക്കൂട്ടം. മാരി–അഭീഷ്ടവർഷം.
[5] നില്ക്കട്ടേ–രണ്ടു കുതിരകൾ. നീരു–സോമരസം. ചെല്ക–രമിപ്പാന്‍.
[6] കേസരീന്ദ്രരെ–അശ്വശ്രേഷ്ഠരായ ഹരികളെ.
ഗോതമന്‍ ഋഷി; ജഗതി ഛന്ദസ്സ്; ഇന്ദ്രന്‍ ദേവത. (കേക)
ട്ടെത്തുന്നു ശരിയ്ക്കിന്ദ്ര, പശ്വശ്വസമൃദ്ധിയില്‍;
അവനെത്തന്നേ നിറയ്ക്കുന്നു നീ പെരുംസ്വത്താ–
ല,ലയാഴിയെച്ചൂഴേ ജ്ഞാനദം ജലംപോലെ! 1
ദൃഷ്ടി കീഴ്പതിയുന്നു, പരന്ന വെയില്‍പോലെ;
സോമനീര്‍ നിറഞ്ഞ മുമ്പാനീതമാമദ്ദേവ–
കാമത്തെയുപാസിപ്പൂ ദേവകൾ, വരര്‍പോലെ! 2
യുഗ്മത്തില്‍ വെച്ചാനങ്ങുന്നുക്ഥ്യമാമൊരേവാക്യം:
ത്വല്‍ക്കർമ്മം പ്രശാന്തനായ്ച്ചെയ്യുവോൻ വളരുന്നൂ;
നല്‍ക്കരുത്താര്‍ജിയ്ക്കുന്നൂ, പിഴിയും യജമാനന്‍! 3
ച്ച,ഗ്നിയെജ്ജ്വലിപ്പിച്ചു, സല്‍ക്കർമ്മം നടത്തിയോ;
നേതാക്കളവര്‍ കൈക്കലാക്കിനാര്‍, പണിയുടെ
ഗോതുരംഗാദിപശുയുക്തമാം മുതലെല്ലാം! 4
സുപ്രത്യക്ഷനായ് പിന്നെ,ക്കർമ്മപന്‍, കാന്തന്‍, സൂര്യൻ;
ഗോക്കളെക്കണ്ടെത്തിനാൻ; തുണച്ചാൻ, കാവ്യന്‍ ഭൃഗു;
നീക്കുവാന്‍ വെളിപ്പെട്ട നിത്യനെ യജിയ്ക്ക നാം! 5
യെങ്ങുച്ചരിയ്ക്കും, ശ്ലോകം സ്തോതാവു യജനത്തില്‍;
എങ്ങമ്മിയൊലികൂട്ടു,മുക്ഥമോതുവോൻപോലെ;–
യങ്ങെല്ലാമഭിവൃദ്ധി ചേർക്കുന്നൂ, കനിഞ്ഞിന്ദ്രന്‍! 6
[1] ത്രാതന്‍ = രക്ഷിതന്‍. പശ്വശ്വസമൃദ്ധിയില്‍ എത്തുന്നു–വളരെ മാടുകളും കുതിരകളുമുള്ളവനായിത്തീരുന്നു. ജഞാനദം = ജ്ഞാനത്തെ കൊടുക്കുന്നത്; സ്നാനവും മറ്റും ജ്ഞാനജനകമാണല്ലോ.
[2] ദൃഷ്ടി–മുകളില്‍ നിൽക്കുന്ന ദേവകളുടെ നോട്ടം, ത്വിട്ടോലും (ശോഭയുള്ള) ജലംപോലെ, ചമസത്തില്‍ (സോമനീര്‍പ്പാത്രത്തില്‍) പൂകുന്നു. ആനീതം = കൊണ്ടുവെയ്ക്കപ്പെട്ടത്. ദേവകാമം–ചമസം. ദേവന്മാര്‍, വരന്മാര്‍ കന്യയെ (ഈ പദം അധ്യാഹരിയ്ക്കണം.) എന്നപോലെ ചമസത്തെ ഉപാസിപ്പൂ (സമീപിച്ചു നില്ക്കുന്നു). ’ഇവൾ എനിയ്ക്കെനിയ്ക്കെ’ന്നു കരുതി വരന്മാര്‍ കൊതിച്ചുനില്ക്കുന്നതുപോലെ, സോമലോലുപരായ ദേവന്മാര്‍ ചമസത്തെ സമീപിച്ചു, നോക്കിനില്ക്കുന്നു. ദേവകാമം എന്ന പദത്തിന്റെ അർത്ഥം, ദേവന്മാരെ കാമിയ്ക്കുന്നത് (‘ദേവന്മാര്‍ എന്നെ സ്വീകരിയ്ക്കേണമേ‘ എന്നാശിയ്ക്കുന്നത്) എന്നാണ്; കന്യകയും വരനെ ഇച്ഛിയ്ക്കുന്നവളായിരിയ്ക്കുമല്ലോ.
[3] ത്വല്‍പൂജാഹവിർദ്ധാനയുഗ്മം = അങ്ങയെ പൂജിപ്പാനുള്ള രണ്ടു ഹവിർദ്ധാനങ്ങൾ (ഹവിസ്സു നിറച്ച പാത്രങ്ങൾ). അങ്ങുന്ന്–ഇന്ദ്രന്‍. ഉക്ഥ്യം = സ്തുത്യം. ഒരേവാക്യം–ഒരു മന്ത്രം. ത്വല്‍ക്കർമ്മം–അങ്ങയെ ഉദ്ദേശിച്ചുള്ള കർമ്മം. പ്രശാന്തനായ്–ശത്രുക്കളോടു യുദ്ധത്തിന്നു പോവുകയും മറ്റും ചെയ്യാതെ. പിഴിയും–അങ്ങയ്ക്കായി സോമം പിഴിയുന്ന.
[4] ആര്‍ജിച്ച്–ഒരുക്കി. പശു–നാല്ക്കാലി. പണി–അസുരന്‍.
[5] വഴി–ഗോക്കൾ ഒളിപ്പിയ്ക്കുപ്പെട്ട സ്ഥലത്തേയ്ക്ക്. കർമ്മപന്‍ = കർമ്മപാലകൻ. കാന്തന്‍ = സുന്ദരൻ. സൂര്യന്‍–സൂര്യരൂപനായ ഇന്ദ്രൻ. കണ്ടെത്തിനാന്‍–അഥർവാവ്. കാവ്യൻ = കവി(ശുക്ര)പുത്രൻ.നീക്കുവാന്‍ വെളിപ്പെട്ട നിത്യനെ–അസുരബാധ നീക്കാന്‍ ആവിര്‍ഭൂതനായ നിത്യനെ (മരണരഹിതനായ ഇന്ദ്രനെ).
[6]ശ്ലോകം–സ്തോത്രരൂപമായ പദ്യം. ഒലികൂട്ടം–സോമലത ചതയ്ക്കുമ്പോൾ.
ഗോതമൻ ഋഷി; അനുഷ്ടുപ്പും, ഉഷ്ണിക്കും, പങ്ക്തിയും, ഗായത്രിയും, ത്രിഷ്ടുപ്പും, ബൃഹതിയും സതോബൃഹതിയും ഛന്ദസ്സുകൾ; ഇന്ദ്രന്‍ ദേവത. (മാകന്ദമഞ്ജരി)
നീ മഹൌജസ്സേ, വരിക, ധൃഷ്ണോ:
സാമർത്ഥ്യമങ്ങയെപ്പാടേ നിറയ്ക്കട്ടെ,
വ്യോമത്തെ രശ്മിയാല്‍സൂര്യന്‍പോലെ! 1
കൊണ്ടു ദുർദ്ധർഷനാമണ്ടര്‍കോനെ,
മാമുനിമാരുമിങ്ങന്യമനുഷ്യരും
ശ്രീമഖ–സ്തോത്രങ്ങൾ ചെയ്യും ദിക്കിൽ! 2
ദ്ദാരിതവൃത്ര, നിന്നശ്വങ്ങളെ;
നിന്മാനസത്തെയിങ്ങോട്ടു തിരിയ്ക്കട്ടെ–
യമ്മിക്കല്ലിന്റെ മനോജ്ഞനാദം! 3
ശസ്തമാം സോമം നുകർന്നാലും നീ;
നിൻനേർക്കണയുന്നു, യജ്ഞാലയത്തിലീ,
വെണ്‍നീരിൻ ധാരയോരോന്നുമിന്ദ്ര! 4
യുച്ചരിച്ചീടുവിനു,ക്ഥങ്ങളും;
മത്തവന്നേകട്ടേ, സോമനീര്‍; കെല്പേറും
സ്തൂത്യനെപ്പിന്നെ നമസ്കരിപ്പിൻ! 5
തുല്യനായിട്ടൊരു വൻതേരാളി;
ഇല്ലിന്ദ്ര, നിൻകിടയ്ക്കാരുമേ കെല്പാലു;–
മില്ല, നിന്മട്ടിലൊരശ്വവാനും! 6
നാകിയ മർത്ത്യനെസ്സമ്പത്തിങ്കല്‍;
ഏതുമെതിര്‍ശബ്ദമേശാതേ പാരിനു
നാഥനായ്ത്തീർന്നാനാ,യിന്ദ്രന്‍ ക്ഷിപ്രം! 7
ഹീനനെക്കാലാല്‍ച്ചവുട്ടിത്തേയ്ക്കം?
എന്നുവാൻ, നമ്മൾതന്‍ സ്തോത്രവാക്യങ്ങളെ
നിന്നു ചെവിക്കൊള്ളു,മിന്ദ്രന്‍ ക്ഷിപ്രം? 8
നീരിനാല്‍ നിന്നെപ്പരിചരിയ്ക്കും;
ആയവന്നായത്തമാക്കുമേ, മേത്തര-
മായ കരുത്തിനെയിന്ദ്രന്‍ ക്ഷിപ്രം! 9
കൂടെപ്പോം വെണ്‍പൈക്കൾ, വാസദകൾ
ഇമ്മട്ടിലെങ്ങുമുള്ളൊന്നാം നറുമധു
ചെമ്മേ കുടിപ്പൂ, തല്‍ക്കോയ്മ നോക്കി! 10
ളാവാസദാത്രികൾ ചിത്രപ്പൈക്കൾ;
ഇന്ദ്രന്റെയാ പ്രിയഗോക്കൾ കൊടുംവജ്രം
നിന്നയപ്പിയ്ക്കും, തല്‍ക്കോയ്മ നോക്കി! 11
നിർഭരജ്ഞാനകൾ, വാസദകൾ;
നേര്‍ക്കറിയുന്നു തല്‍ഭൂരികർമ്മങ്ങളും,
താക്കീതുചെയ്വാൻ, തല്‍ക്കോയ്മ നോക്കി! 12
തിരഞ്ഞു കണ്ടെത്തിനാൻ, ശര്യണസരസ്സിങ്കല്‍. 14
കാരിത, വായില്‍ബ്ബാണം, നെഞ്ഞത്തു വീക്കും കാലും
ചേരുന്ന ഹയങ്ങളെത്തേര്‍മുന്നിലിന്നാർ പൂട്ടും
നേരേ തദ്വഹനത്തെ സ്തുതിപ്പോനുയിര്‍ക്കൊൾവോന്‍! 16
മാരറിഞ്ഞിടു,മിന്ദ്രനരികത്തുണ്ടെന്നതും?
ആര്‍ മകന്നായിക്കടന്നർത്ഥിയ്ക്കു,മാരാനയയ്ക്കാ-
യാ,ര്‍ ധനത്തിന്നായാ,ർ തന്നുടല്ക്കുമാൾക്കാർക്കുമായ്? 17
സ്രുക്കിനാല്‍, ചെറ്റും നീക്കുപോക്കില്ലാത്തൃതുക്കളാല്‍?
ഏവനു കൊണ്ടുവരും ദേവകൾ ധനം ചിക്കെ–
ന്നേ?–തൊരു സുദേവനാം യജ്ഞകൃത്തറിയുന്നു? 18
മെങ്ങളെയൊരിയ്ക്കലും തീണ്ടൊല്ലേ ശരണദ!
മർത്ത്യർക്കു ഹിതനാം നീയെത്തിയ്ക്ക സമ്പത്തെല്ലാം
മന്ത്രദർശികളായ ഞങ്ങൾതൻ സവിധത്തില്‍! 20
[1]മഹൌജസ്സ് = മഹാബലന്‍. ധൃഷ്ണു = ശത്രുധർഷകന്‍. അങ്ങു സാമർത്ഥ്യം (ത്രാണി) നിറഞ്ഞവനായിബ്ഭവിയ്ക്കട്ടെ.
[2]ശ്രീമഖസ്തോത്രങ്ങൾ = ശ്രീമത്തായ മഖ(യാഗ)വും സ്തുതിയും.
[3]ദാരിതവൃത്ര = വൃതനെ (അല്ലെങ്കില്‍ ശത്രുകളെ) പിളർത്തവനേ. മനോജ്ഞനാദം–സോമം ചതയ്ക്കുമ്പോഴത്തെ ഹൃദ്യശബ്ദം.
[4] സോമപാനമദം മറ്റു മദംപോലെ മാരകമല്ല. വെണ്‍നീര്‍–സ്വച്ഛമായ സോമരസം.
[6] വന്‍തേരാളി = മഹാരഥന്‍.
[7] എതിര്‍ശബ്ദമേശാതേ–ആരും മറിച്ചുപറഞ്ഞില്ല.
[8] ഹവിര്‍ദ്ധനഹീനന്‍–ഹവിസ്സാകുന്ന ധനമില്ലാത്തവൻ യജ്ഞാനുഷ്ഠാനരഹിതന്‍ എന്നു താല്‍പര്യം.
[9] പൂവാർദ്ധം പ്രത്യക്ഷവചനം.
[10] വാസദകൾ = പാർപ്പിടത്തെ നല്കുന്നവ; പാല്‍കൊണ്ട് ആളുകൾക്കു പൊറുതി കൊടുക്കുന്നവ. എങ്ങും–യജ്ഞഗൃഹങ്ങളിലെല്ലാം. നറുംമധു–തേന്‍പോലെ മധുരമായ സോമരസം. തല്‍ക്കോയ്മ–ഇന്ദ്രന്റെ രാജത്വം.
[11] ചിത്രപ്പൈക്കൾ = നാനാവര്‍ണ്ണകളായ പൈക്കൾ. അയപ്പിയ്ക്കും–ശത്രക്കളുടെ നേരെ.
[12] ആ നിർഭരജ്ഞാനകൾ–കനത്ത അറിവുള്ള പൈക്കൾ. താക്കീതുചെയ്വാൻ–വൃത്രാദികളെപ്പോലും ജയിച്ച ഇന്ദ്രനോടു യുദ്ധത്തിനു പുറപ്പെട്ടാല്‍ മരണം ഫലം എന്നു, യുദ്ധേച്ഛുക്കൾക്കു മുന്നറിയിപ്പു കൊടുക്കാന്‍.
[13] വെറും നോട്ടംകൊണ്ട് അസുരന്മാരെ പിന്തിരിപ്പിച്ചിരുന്ന അഥർവപുത്രന്‍ ദധീചന്‍ (ദധീചി എന്നും കാണുന്നു). സ്വർഗ്ഗം പുക്കപ്പോൾ, ഭൂമി അസുരന്മാരെക്കൊണ്ടു നിറഞ്ഞു. അവരോടു പൊരുതാന്‍ പുറപ്പെട്ട ഇന്ദ്രൻ അതിന്നാളായില്ല. അതിനാല്‍ അദ്ദേഹം, ദധീചന്റെ അവശിഷ്ടം വല്ലതും കിടപ്പുണ്ടോ എന്നന്വേഷിച്ചു. അപ്പോൾ ആളുകളില്‍നിന്നു മനസ്സിലായി, ഋഷിയുടെ പക്കല്‍ ഒരു കുതിരത്തലയുണ്ടായിരുന്നു എന്ന്. ഇന്ദ്രന്‍ അന്വേഷണം തുടർന്ന്, ആ കുതിര ത്തല ശര്യണമെന്ന ദേശത്ത് ഒരു സരസ്സില്‍ കണ്ടെത്തി. അതിന്റെ അസ്ഥികൊണ്ടത്രേ, അദ്ദേഹം അസുരവധം സാധിച്ചത്. ഈ ഉപാഖ്യാനമാണു്, ഈ ഋക്കിലും, അടുത്തതിലും. എണ്ണൂറുമൊരുപത്തും വൃത്രരെ–മായകൊണ്ട് എണ്ണൂറ്റിപ്പത്തു രൂപങ്ങൾ ധരിച്ചു, പത്തുദിക്കിലും വ്യാപിച്ചുനിന്ന വൃത്രനെ. ദധീചന്റെയെല്ലിനാല്‍–ദധീചന്‍ എന്ന ഋഷിയുടെ പക്കലുണ്ടായിരുന്ന അശ്വശിരസ്സിന്റെ അസ്ഥികൊണ്ട്.
[15] ചന്ദ്രബിംബത്തില്‍ പ്രവേശിയ്ക്കുന്ന തേജസ്സു സൂര്യന്റേതാണെന്നു കരുതപ്പെടുന്നു; എന്നാല്‍, അത് ഇവന്റെ(ഇന്ദ്രന്റെ)തന്നെയാണ്.
[16] വായില്‍ ശത്രുക്കളാല്‍ എയ്യപ്പെട്ട ബാണം. നെഞ്ഞത്തു വീക്കും കാലും–ശത്രുക്കളുടെ മാറത്തു ചവുട്ടുന്ന കാലുകളും. ആര്‍ പൂട്ടും?–ഇന്ദ്രനല്ലാതെ ആരും ആളാകില്ല. തദ്വഹനത്തെ (അവ തേര്‍ വലിയ്ക്കുന്നതിനെ) സ്തുതിപ്പോനാണ് ഉയിര്‍ക്കൊള്ളുന്നവൻ; ജീവിതം സഫലമാകണമെങ്കില്‍, അതിനെ സ്തുതിയ്ക്കണം!
[17] ആര്‍ പോകും?–ഇന്ദ്രന്‍ വന്നുചേർന്നാല്‍, ആരും വൈരിയെ പേടിച്ചു പിന്മാറില്ല. ഉപദ്രവം–ശത്രുപീഡ. ആരറിഞ്ഞിടും?–നാമല്ലാതെ ആരും അറിയില്ല. മകന്നായി–പുത്രലബ്ധിയ്ക്കുവേണ്ടി. പുത്രനെത്തരണം, ആനയെത്തരണം എന്നും മറ്റും ആരും ഇന്ദ്രനോടപേക്ഷിയ്ക്കേണ്ടതില്ല; അദ്ദേഹം എല്ലാം സ്വയം തന്നു രക്ഷിച്ചരുളും.
[18] ചെറ്റും നീക്കുപോക്കില്ലാത്ത–യഥാകാലം ശരിയ്ക്കു വന്നുചേരുന്ന. എവന്‍ യജിയ്ക്കും?–ദുർജ്ഞേയനായ ഇന്ദ്രനെ യജിപ്പാൻ ആരും ആളാവില്ല. ദേവകൾ ഏവനു ധനം കൊണ്ടുവരും? യജമാനന്നു കൊടുക്കാന്‍ ധനം ഇന്ദ്രന്‍തന്നെയേ കൊണ്ടുവരൂ. സുദേവനായ (നല്ല ദേവതകളോടു കൂടിയ) ഏതൊരു യജ്ഞകൃത്ത് (യജമാനന്‍) ഇന്ദ്രനെ അറിയുന്നു?–ആരും അറിയില്ല: അജ്ഞേയനാകുന്നു, ഇന്ദ്രന്‍.
[19] മർത്ത്യനെ ശ്ലാഘിയ്ക്ക–അങ്ങയെ സ്തുതിച്ച മനുഷ്യനെ, സ്തുതി നന്നായി എന്നു പ്രശംസിച്ചാലും. മററില്ല, സുഖപ്രദന്‍–അങ്ങുമാത്രമേ ഉള്ളു, സുഖം തരാന്‍.
[20] അംഗ-ഹേ ഇന്ദ്ര. ഭൂതങ്ങൾ–പരിവാരങ്ങളായ ഗണങ്ങൾ. പ്രകമ്പനന്മാര്‍–മരുത്തുക്കൾ. തീണ്ടൊല്ലേ–ഉപദ്രവിയ്ക്കുരുതേ! ഹിതന്‍–അനുകൂലന്‍.
ഗോതമന്‍ ഋഷി; ജഗതിയും ത്രിഷ്ടുപ്പും ഛന്ദസ്സ്; മരുത്തുകൾ ദേവത.
[1] അഭിവൃദ്ധിയ്ക്ക്–മഴ പെയ്തും മറ്റും പ്രാണികൾക്ക് അഭ്യുദയം വരുത്താന്‍. മത്തടിയ്ക്കും–സോമം കുടിച്ച്. ഉടയ്ക്കും–പാറകളെയും മറ്റും. ഒടിയ്ക്കും–വൃക്ഷാദികളെ.
[2] അഭിഷിക്തരായി–ദേവന്മാരാല്‍ അഭിഷേചിയ്ക്കപ്പെട്ട്. പൂജിച്ച്-സ്തുതിച്ച്.
[3] ഗോപുത്രന്മാര്‍–പയ്യിന്റെ രൂപം ധരിച്ച ഭൂമിയുടെ പുത്രന്മാര്‍.
[5] അന്നത്തിന്ന്–ഭൂമിയില്‍ സസ്യങ്ങളുണ്ടാകാന്‍. പ്രേരിപ്പിച്ചുകൊണ്ട്–മഴ പെയ്യാൻ.
[6] ധനവുമായി–ഞങ്ങൾക്കു തരാന്‍.
[7] അവര്‍–മരുത്തുക്കൾ. ഉപവേശിയ്ക്ക–ഇരിയ്ക്കുക.
[10] ഗോതമർഷി ദാഹിച്ചുവലഞ്ഞു മരുത്തുക്കളോടു വെള്ളം യാചിച്ചു. അവര്‍ അടുത്തുള്ള ഒരു കിണര്‍ അടിയോടേ എടുത്ത്, ഋഷിയുടെ അടുക്കല്‍ കൊണ്ടുവെച്ചു; കിണററിലെ വെള്ളം ഒരു വലിയ പാത്രത്തില്‍ ഒഴിച്ചുകൊടുക്കുകയും ചെയ്തു. ഈ കഥയത്രേ, ഈ ഋക്കിലും അടുത്തതിലും: വാണം–നൂറു കമ്പിയുള്ള ഒരുതരം വീണ. നല്കുന്നു–സ്തോതാക്കൾക്ക്.
[11] ഈ മേധാവി–ഗോതമന്‍.
[12] ത്രിസ്ഥാനങ്ങൾ–പൃഥിവി, അന്തരിക്ഷം, ആകാശം. സേവകന്നായി–സേവകുന്നു കൊടുപ്പാന്‍. വീരന്മാര്‍–പുത്രാദികൾ.
ഗോതമന്‍ ഋഷി; ഗായത്രി ഛന്ദസ്സ്; മരുത്തുകൾ ദേവത.
നീര് മോന്തും നിങ്ങള;–വര്‍താന്‍, സുരക്ഷിതര്‍ സുശോഭരേ! 1
യജ്ഞകൃത്തിന്റെയും, വാഴ്ത്തും മേധാവിയുടെയും വിളി! 2
ഹവ്യങ്ങളാല്‍ക്കുളിര്‍പ്പിയ്ക്കും നരൻ നേടട്ടെ, നല്‍ദ്ധനം! 7
[1] നീര് മോന്തും–സോമരസം കുടിയ്ക്കും.
[2] യജമാനന്റെയും സ്തോതാവിന്റെയും–രണ്ടുപേരുടെയും–വിളി നിങ്ങൾ കേൾക്കുമാറാകണം.
[3] ആ മേധാഢ്യര്‍–മേധയേറിയ മരുത്തുക്കൾ. ഉണര്‍വ്–ഹവിര്‍ഭുക്തിജന്യമായ ഉന്മേഷം. ആലയും–മറ്റു വിഭൂതികൾക്കു പുറമേ, വളരെ ഗോക്കുളുള്ള ഒരു തൊഴുത്തും.
[4] യാഗാഹങ്ങൾ–യാഗോചിതങ്ങളായ ദിവസങ്ങൾ. ഉക്ഥംപോലെ, മരുദ്ദേവതാകമായ ഒരു മന്ത്രസ്തോത്രമത്രേ, നിവിത്ത്.
[5] ഇതു–സ്തുതി. സ്തുതിപ്രേരകന്‍–സ്തുതി ചൊല്ലിച്ചവന്‍, യജമാനൻ.
[6] നിങ്ങൾക്കു തന്നുപോരുന്നതുണ്ടല്ലോ–ഹവിസ്സുകൾ. രക്ഷയാൽ–നിങ്ങളാല്‍ രക്ഷിതരാകകൊണ്ട്.
[8] വിയർപ്പോടേ–സ്തോത്രപഠനശ്രമത്താല്‍ വിയർത്തുംകൊണ്ട്. യജമാനന്നെന്നപോലെ, ഇച്ഛയാ സ്തുതിയ്ക്കുന്നവന്നും നിങ്ങൾ അഭീഷ്ടം നല്കുണം.
[9] വിദ്യോതിയ്ക്കും = വിളങ്ങുന്ന. ആ മഹിമാവ്–വൃത്രവധത്തിലും മറ്റും കാണിച്ച സ്വമാഹാത്മ്യം. അരക്കരെ–ഞങ്ങളെ ഉപദ്രവിയ്ക്കന്ന രാക്ഷസാദികളെ.
[10] ഗുഹയിലുള്ള ഇരുൾ (തമസ്സ്) അടയ്ക്കുവിന്‍–അതു പുറത്തെയ്ക്കു വരാതെ ഗുഹയില്‍ത്തന്നെ കിടക്കട്ടെ! വിശ്വംവിഴുങ്ങി–രാക്ഷസാദികൾ. തേടുന്ന–ഇച്ഛക്കുന്ന
ഗോതമന്‍ ഋഷി; ജഗതി ഛന്ദസ്സ്; മരുത്തുക്കൾ ദേവത.
[1] മെലിയിയ്ക്കും–നശിപ്പിയ്ക്കുമെന്നു താല്‍പര്യം. തല കുനിയ്ക്കില്ല–എവിടെയും നിവർന്നുതന്നെ നില്ക്കും. വേര്‍പെടില്ല–ഏഴു ഗണങ്ങളും ഒന്നിച്ചു വസിയ്ക്കുന്നു. ഋജീഷികൾ = ഋജീഷത്തോടുകൂടിയവര്‍; 64-ാം സൂക്തത്തിലെ 12-ാം ഋക്കിന്റെ ടിപ്പണി നോക്കുക.
[3] പൊക്കിയെറിയുന്ന–മേഘങ്ങളെ.
[4] കടം വീട്ടുന്നതും–സ്തോതാക്കൾക്കു തക്ക പ്രതിഫലം കൊടുക്കുന്നതെന്നർത്ഥം.
[5] കർമ്മത്തില്‍–വൃത്രവധത്തിലും മറ്റും. പേരുകൾ–ഇന്ദ്രൻ കൊടുത്തവ ഇതൊക്കെ എനിയ്ക്കു്, അച്ഛന്‍ രഹുൂഗണൻ പറഞ്ഞുതന്നതാണ്.
[6] ജലത്തെ പ്രാണിസേവനത്തിന്നയപ്പാന്‍–മഴ പെയ്യിയ്ക്കാന്‍. ഭക്ഷണം–ഹവിസ്സ്. സ്തുതിയ്ക്കുന്നു–യജമാനനെ വാഴ്ത്തുന്നു.
ഗോതമന്‍ ഋഷി; പ്രസ്താരപങ്ക്തിയും വിരാഡ്രൂപയും ഛന്ദസ്സ്. മരുത്തുക്കൾ ദേവത. (കേക)
ചുരിക വെയ്ക്കപ്പെട്ട, മിന്നുന്ന രഥങ്ങളില്‍;
പറന്നെത്തുവിനെ, ങ്ങൾക്കുരുഭക്ഷ്യവുമേന്തി,–
പ്പറവയ്ക്കൊപ്പം മരുത്തുക്കളേ, സുജ്ഞാനരേ! 1
ച്ചെല്ലുന്നൂ, തുടു–മഞ്ഞത്തേരശ്വങ്ങളാലവർ:
കൊല്ലുമായുധമുള്ളക്കാഞ്ചനസുഭഗര്‍തന്‍
പള്ളിത്തേരുരുൾ തട്ടിപ്പാരിടമുടയുന്നു! 2
യാഗത്തെത്തരുവിനെയെന്നപോലുയർത്തിപ്പൂ;
നിങ്ങൾക്കായ്,സ്സുഖദമാമമ്മിയെ സ്വത്താക്കുന്നൂ,
തുംഗസമ്പന്നര്‍ മരുത്തുക്കളേ, സുജാതരേ! 3
നന്നാക്കിതാനും, വെള്ളം വേണ്ടതാമിക്കമ്മത്തെ;
ഗോതമര്‍ ദാഹം മാററാൻ, ചോറൊരുക്കിയും മന്ത്ര–
മോതിയും പറിച്ചെടുത്താരല്ലോ, കിണറേവം! 4
മുത്തമാഹ്വാതാക്കളാം നിങ്ങളെക്കണ്ടുംകൊണ്ടേ
ഗോതമനയി മരുത്തുക്കളേ, നന്നായ്ച്ചൊന്ന
ഗാഥയിതെണ്ണപ്പെട്ടൂ, ഖ്യാതമാമൊന്നിന്നൊപ്പം! 5
ഗ്ഗീരിതേ ചൊല്‍വൂ മരുത്തുക്കളേ, ഭോജ്യാപ്തിയ്ക്കായ്! 6
[1] പറവയ്ക്കൊപ്പം–പക്ഷികൾക്കൊത്ത വേഗത്തില്‍. സുജ്ഞാനരേ = ശോഭനമായ ജ്ഞാനമുള്ളവരേ.
[2] തുടുമഞ്ഞത്തേരശ്വങ്ങൾ–തുടുപ്പും മഞ്ഞയുമാകുന്ന രണ്ടു നിറം ചേർന്ന തേര്‍ക്കുതിരകൾ. കാഞ്ചനസുഭഗര്‍ = സ്വർണ്ണത്തിനൊത്ത അഴകുള്ളവര്‍. ഉരുൾ = ചക്രം.
[3] ഏര്‍ക്കാല്‍–വണ്ടിച്ചക്രത്തിന്റെ അഴി; മരുത്തുക്കളുടെ ഒരായുധം. തരു = വൃക്ഷം. ഉയർത്തിപ്പൂ–യജമാനന്മാരെക്കൊണ്ട് ഉന്നതമാക്കിയ്ക്കുന്നു. തുംഗസമ്പന്നര്‍ = ഉയർന്ന പണക്കാര്‍: അവര്‍, നിങ്ങൾക്കുവേണ്ടി സോമലത ചതയ്ക്കുന്ന കല്ലിനെ ഒരു ധനമായി കരുതുന്നു! സുജാതര്‍ = ശോഭനജന്മാക്കൾ.
[4] മരുത്തുക്കൾ ഗോതമന്നു കിണര്‍ കൊണ്ടുവന്നതു കണ്ടിട്ട് ഒരു ഋഷി പറയുന്നു: തൃഷിതര്‍ = ദാഹമുള്ളവര്‍. നിങ്ങൾക്കു–ഗോതമർക്ക്. ദിവസങ്ങൾ–സുദിനങ്ങൾ. കർമ്മം–ജ്യോതിഷ്ടോമവും മറ്റും. ചോറ്–ഹവിസ്സ്. ഏവം = ഇങ്ങനെ.
[5] പൊല്‍ത്തേര്‍വട്ടിരിമ്പുരുൾച്ചുറ്റുമൊത്ത്–സ്വർണ്ണമയങ്ങളായ രഥചക്രങ്ങളോടും, ഇരിമ്പുകൊണ്ടുള്ള ഉരുൾച്ചുറ്റുകളോടും (നേമി) കൂടി. ഉത്തമാഹ്വാതാക്കൾ–ശ്രേഷ്ഠരെ (ദേവകളെ) വിളിയ്ക്കുന്നവര്‍. കണ്ടുംകൊണ്ടേ–മനസാ. ഗാഥ-സ്തോത്രം. ഖ്യാതമാമൊന്നിന്നൊപ്പം–പണ്ടേ പ്രസിദ്ധമായ ഒരു സ്തോത്രംപോലെ.
[6] ചേരും–അനുരൂപമാണ്. ഗീരിതേ–ഈ സ്തുതിതന്നെ. ഭോജ്യാപ്തിയ്ക്കായ്–നിങ്ങളില്‍നിന്ന് ആഹാരം ലഭിപ്പാൻ.
ഗോതമന്‍ ഋഷി; ജഗതിയും വിരാട്സ്ഥാനയും ത്രിഷ്ടപ്പും ഛന്ദസ്സ്; അനേകദേവകൾ ദേവത.
[2] ആർജ്ജവമിച്ഛിയ്ക്കുന്ന–തങ്ങളുടെ യജമാനന്‍ നിഷ്കപടനായിരിയ്ക്കേണമെന്നഭിലഷിയ്ക്കുന്ന.
[3] സുഭഗ = നല്ല ധനത്തോടുകൂടിയവൾ.
[4] അച്ഛന്‍–മഴകൊണ്ട് എല്ലാവരെയും രക്ഷിയ്ക്കുന്ന.
[5] പെരുമാൾ–ഇന്ദ്രന്‍. ഉപദ്രവിയ്ക്കപ്പെടാത്ത–ഇന്ദ്രനെ ഉപദ്രവിപ്പാൻ ആരും ആളാവില്ല. അനശ്വരതയ്ക്കും–നമുക്ക് അനശ്വരതയും നിലനിർത്തട്ടെ.
[6] വൃദ്ധശ്രവസ്സ് = സ്തുതിയേറിയവൻ; പരക്കെ സ്തുതിയ്ക്കപ്പെടുന്നവന്‍. ഇന്ദ്രപര്യായമാണ്, ഈ പദം. സ്വസ്തി–നാശമില്ലായ്മ. വിശ്വവേദസ്സ് = സർവജ്ഞന്‍. അരിഷ്ടനേമി–തന്റെ തേരുരുൾച്ചുററിന്നു കേടുപററാത്തവന്‍, അപ്രതിഹതപ്രയാണന്‍. ഗരുഡപര്യായമാണ്, അരിഷ്ടനേമി. താര്‍ക്ഷ്യന്‍ = തൃക്ഷപുത്രൻ, ഗരുഡന്‍.
[7] പൃഷദശ്വര്‍ = പുള്ളിമാനുകളാകുന്ന അശ്വ(വാഹന)ങ്ങളോടുകൂടിയവര്‍. അഗ്നിജിഹ്വ(ജ്വാല)കളില്‍ വർത്തിച്ചാണ്, എല്ലാദ്ദേവന്മാരും ഹവിസ്സു കൈക്കൊള്ളുന്നത്.
[8] ദൃഢാംഗശരീരര്‍ = അവയവങ്ങൾക്ക് ഉറപ്പുള്ള ദേഹത്തോടുകൂടിയവര്‍. ആയുസ്സു മുഴുവന്‍–നൂററിരുപതോ നൂറ്റിപ്പതിനാറോ വയസ്സ്.
[9] ജര കേറണം–വാർദ്ധക്യത്തിലേ മരിയ്ക്കാവൂ; പൌത്രരെ കാണാനും ഇടവരണം.
[10] പഞ്ചജനങ്ങൾ–ചതുവർണ്ണങ്ങളും നിഷാദരും; അല്ലെങ്കില്‍, ഗന്ധർവ-പിതൃ-ദേവാ–സുര–രക്ഷസ്സുകൾ.
ഗോതമന്‍ ഋഷി ഗായത്രിയും അനുഷ്ടുപ്പും ഛന്ദസ്സ്; അനേകദേവകൾ ദേവത.
വേര്‍തിരിയ്ക്കട്ടെ, വേണ്ടുന്ന നന്മയ്ക്കായ് നമ്മൾതന്‍ വഴി! 4
സുഖം, പ്രചേതസ്സു; സുഖം വിവസ്വാൻ;
സുഖം വരുത്തട്ടെ, സുരേശനിന്ദ്രൻ;
സുഖം മഹത്താമടി വെച്ച വിഷ്ണു! 9
[1] കൊണ്ടുനടക്കട്ടേ–ഉത്തമസ്ഥാനത്തെയ്ക്ക്.
[2] സമ്പത്തുടുപ്പിപ്പോര്‍–ലോകത്തെ ധനംകൊണ്ടാച്ഛദനംചെയ്യുന്നവര്‍; ലോകത്തില്‍ സമ്പത്തു നിറയ്ക്കുന്നവര്‍. മറക്കാതെ–മനസ്സുവെച്ച്.
[3] മരണോജ്ഝിതര്‍–മരണരഹിതര്‍. അമിത്രര്‍–ശത്രുക്കൾ.
[4] വേര്‍തിരിയ്ക്കട്ടെ–അസന്മാർഗ്ഗങ്ങളില്‍നിന്ന്.
[5] മരുദനീകം = മരുദ്ഗണം. ഗോയുക്തം = പശുക്കളോടുകൂടിയത്. അക്ഷയത്വം = നാശരാഹിത്യം.
[6] മധു–മധുരമായ കർമ്മഫലം. ആര്‍കൾ = നദികൾ. തേനായ്–മാധുര്യത്തോടുകൂടിയതായി. ഔഷധീഗണം = സസ്യവർഗ്ഗം.
[7] അച്ഛന്‍പോലുള്ള–രക്ഷിച്ചുപോരുന്ന. നാകം = സ്വർഗ്ഗം.
[8] വനസ്പതി–യൂപദേവത.
[9] പ്രചേതസ്സ് = വരുണന്‍. വിവസ്വാന്‍ = സൂര്യന്‍. മഹത്താമടി വെച്ച-മുവ്വടികൊണ്ടു മുപ്പാരളന്ന, വാമനരൂപനായ.
ഗോതമന്‍ ഋഷി; ത്രിഷ്ടുപ്പും ഗായത്രിയും ഉണ്ണിക്കും ഛന്ദസ്സ്; സോമന്‍ ദേവത.
[1] ഇന്ദോ–അമൃതകിരണംകൊണ്ടു ലോകത്തെ കുതിർക്കുന്നവനേ. രത്നം–രമണീയമായ ധനം.
[2] പ്രചുരാന്നൻ = വളരെ അന്നങ്ങളുള്ളവന്‍.
[3] രാജാവ്–ചന്ദ്രപര്യായം; ‘ബ്രാഹ്മണരുടെ രാജാവ്.’ വരുണന്‍–യാഗാർത്ഥം കൊണ്ടുവരപ്പെട്ടവൻ. മിത്രൻ–അഹർദ്ദേവത. പാവനന്‍ = ശുദ്ധികരന്‍. വർദ്ധയിതാവ്–സൂര്യൻ പകലിലെന്നപോലെ, അങ്ങു രാത്രിയില്‍ സസ്യാദികളെ തഴപ്പിയ്ക്കുന്നു.
[5] വൃത്രസൂദനൻ-ശത്രുനാശനന്‍.
[6] വനസ്പതി–ഔഷധികളെയും മറ്റും പാലിയ്ക്കുന്നവൻ.
[11] വളർത്തുന്നു–മഹത്ത്വപ്പെടുത്തുന്നു.
[23] അങ്ങയ്ക്ക് ഉപദ്രവം നേരിടില്ല–ആരുണ്ട്, അങ്ങയെ ദ്രോഹിപ്പാന്‍ പോന്നവനായിട്ട്? ഇരുകൂട്ടരുടെയും പൊരുതുന്ന രണ്ടു കക്ഷികളുടെയും.