[1] അഗ്നി ജലാദികളില്‍നിന്നും ജനിയ്ക്കുന്നു. ആശുശുക്ഷണിയും ശുചിയും അഗ്നിപര്യായങ്ങൾ. നൃപാല – നേതാക്കളെ (യഷ്ടാക്കളെ) വിശേഷാല്‍ രക്ഷിയ്ക്കുന്നവനേ.

[2] ഹോത്രം – ഹോതാവിന്റെ കർമ്മം. തവ – അങ്ങയ്ക്കുള്ളതാണു്. പോത്രം – പോതാവിന്റെ കർമ്മം. നേഷ്ട്രം – നേഷ്ടാവിന്റെ കർമ്മം. ആർത്ത്വിജ്യം – ഋത്വിക്കിന്റെ കർമ്മം. തേ – അങ്ങയ്ക്കുള്ളതാണു്. അഗ്നിത്തു് – ആഗ്നീധ്രന്‍. പ്രശാസ്ത്രം – പ്രശാസ്താവിന്റെ കർമ്മം. ഗൃഹേശന്‍ – ഗാർഹപത്യാഗ്നി. ഹോതാവും മറ്റും ഋത്വിക്കുകളുടെ പേരുകളാണു്.

[3] സുശീലർക്കു് അഭീഷ്ടങ്ങൾ വർഷിയ്ക്കുന്ന നീ ഇന്ദ്രനാകുന്നു. അർത്ഥഗന്‍ = ധനാഭിജ്ഞന്‍. ബ്രഹ്മണസ്പതി = ഉല്‍കൃഷ്ടകർമ്മപാലകന്‍. ധർത്താവു് – എല്ലാറ്റിനെയും നിലനിർത്തുന്നവന്‍. ബുദ്ധിയാല്‍ – ബുദ്ധിമാന്മാരാല്‍.

[4] ക്രിയാവാൻ = കർമ്മവാന്‍. ഭഗ്നാഹിതന്‍ = അഹിതരെ (ശത്രുക്കളെ) നശിപ്പിക്കുന്നവൻ. മിത്രന്‍ – മിത്രനെന്ന ദേവന്‍. ഈഡിതന്‍ = സ്തുതന്‍. ആതതത്യാഗി = വ്യാപ്തമായ ത്യാഗ(ദാന)ത്തോടുകൂടിയവന്‍. മഖങ്ങളില്‍ ആനീതഫല(ഫലങ്ങൾ കൊണ്ടുവരുന്നവ)നായ നീ അംശന്‍ എന്ന ദേവനാകുന്നു.

[5] നന്മുതല്‍ – നല്ല സമ്പത്തിനെ കൊടുക്കുന്നവന്‍ എന്നർത്ഥം; കെല്പ് എന്നതിന്റെ സാരവും ഇതുതന്നെ. ത്വഷ്ടാവു് – ഒരു ദേവന്‍. സുഷ്ടുതി = നല്ല സ്തുതി. ദീധിതി = തേജസ്സ്. ബന്ധു – ഞങ്ങൾക്കു ബന്ധുവാണു്. ഹയേന്ദ്രരെ (ഉത്തമാശ്വങ്ങളെ) പെട്ടെന്നയച്ചുകൊടുക്കുന്നു – യജമാനന്മാർക്കു്. പുഷ്ടാർത്ഥന്‍ = സമ്പത്സമൃദ്ധന്‍.

[6] വിരിവിണ്ണു് = വിശാലമായ സ്വർഗ്ഗം. ഉയിരു് – പ്രാണഭൂതന്‍, ബലപ്രദന്‍. ഭുക്തിനേതാവു് – ഹവിസ്സിന്റെ ഉടമസ്ഥന്‍. മാരുതശക്തി = മരുത്തുക്കളുടെ ബലം. രക്തശീഘ്രാശ്വന്‍ – വായുവേഗികളായ ചെംകുതിരകളെ പൂട്ടി. ചെല്ലുന്നു – യാഗശാലയില്‍.

[7] ദ്രവിണോദസ്സു് – ഒരഗ്നിയുടെ പേര്‍; സ്വർണ്ണം കൊടുക്കുന്നവന്‍. ധനങ്ങളില്‍ശ്ശക്തിമാന്‍ – ധനദാനത്തിന്നു ത്രാണിയുള്ളവന്‍.

[8] ചമയിപ്പു = അലങ്കരിയ്ക്കുന്നു. ധീ – അറിവ്. ഉത്തമസേന = മികച്ച സേനകളോടു – ജ്വാലകളോടു – കൂടിയവനേ. ഏതിനും – എല്ലാ ഹവിസ്സുകൾക്കും. പ്രതിനിധി – പത്തുനൂറായിരങ്ങൾക്കു പകരം, അങ്ങുമാത്രം മതി.

[9] മൈകളിലാളുന്നൊരച്ഛന്‍ – അച്ഛനെന്നപോലെ ലാളിച്ചു, ദേഹങ്ങളില്‍ ജ്വലിയ്ക്കുന്ന ജഠരാഗ്നി. സഹോദരത്വത്തിനും – സൗഭ്രാത്രത്തിന്നുവേണ്ടിയും; അങ്ങയെ അച്ഛനാക്കിയും ഭ്രാതാവാക്കിയും പൂജിയ്ക്കുന്നു.

[10] സമീപപ്രണമ്യൻ = അരികില്‍ത്തന്നേ നമസ്കരിയ്ക്കപ്പെടാവുന്നവൻ; മറ്റു ദേവന്മാരെപ്പോലെ പരോക്ഷനല്ല. എരിച്ചു – വിറകും മറ്റും.

[11] ദാതാവു് – ഹവിസ്സു നല്കുന്ന യജമാനന്‍. അദിതി – രക്ഷിതാവു് എന്നർത്ഥം. ഭാരതിയായ നീ വാഴ്ത്തലാല്‍ (സ്തുതിയാല്‍) വളരുന്നു. നൂർവർഷമെത്തിയ – വളരെക്കാലംചെന്ന, സനാതനിയായ. ശക്ത – ദാനസമർത്ഥ. വൃത്രമാഥി – പാപനാശനന്‍. ആദിത്യാഗ്നിവായുക്കളുടെ ഭാരതി, ഇള, സരസ്വതി എന്നീ ദേവിമാര്‍ ഭവാൻതന്നെ.

[12] വർദ്ധിതനായ നീ വരായുസ്സാകുന്നു – ഉത്തമമായ ആയുസ്സു നല്കുന്നവനാകുന്നു. മൃഗ്ദ്ധകാമ്യാഭ = സുന്ദരവും കമനീയവുമായ നിറം. ലക്ഷ്മികൾ = വിഭൂതികൾ; കാന്തികൾ എന്നുമാകാം. അന്നഭൂതൻ – അന്നസാധകന്‍ എന്നർത്ഥം. കടത്തിവിടും – പാപം കടത്തിയയയ്ക്കുന്ന. വന്‍പണക്കുന്നു നീ – അങ്ങ് ഒരു വലിയ ധനക്കൂമ്പാരമാകുന്നു.

[13] ആദിത്യര്‍ – അദിതിപുത്രന്മാര്‍, ദേവന്മാര്‍; ഇവരുടെ ഭക്ഷണാസ്വാദനാവയവങ്ങൾ, നീയാണു്. ധനാന്വിതര്‍ – ഹവിസ്സാകുന്ന ധനത്തോടുകൂടിയവര്‍, ദേവന്മാര്‍. കാത്തിരിയ്ക്കുന്നൂ – അതിന്റെ കാരണം, അടുത്ത പാദത്തില്‍. പൊഴിച്ചതേ – ഹോമിച്ചതുമാത്രമാണു്, ദേവകൾക്കാഹാരം.

[14] ആഹുതം – ഹോമിയ്ക്കപ്പെട്ട ഹവിസ്സ്. അക്ഷയര്‍ = ക്ഷയം (മരണം) ഇല്ലാത്തവര്‍. നിങ്കല്‍നിന്നുതന്നേ, മനുഷ്യർക്കും ഭക്ഷണം. ലതകൾക്ക് ഉണ്ണിയായ് – ലതാദ്യന്തവർത്തിയാണല്ലോ, അഗ്നി. ഉദർച്ചി = ഉയർന്ന അർച്ചി(ജ്വാല)യോടുകൂടിയവന്‍.

[15] അക്കൂട്ടര്‍ – ദേവകൾ. ബലാല്‍ മുന്തിനില്ക്കും – ബലംകൊണ്ടു് അവരെ കവിച്ചുനില്ക്കും. ഇഹ – ഈ യജ്ഞത്തിലെ അന്നങ്ങൾ മഹത്ത്വംമൂലം അങ്ങയുടെയാണു്; അവ ദ്യാവാപൃഥിവികളില്‍ രണ്ടിലും ചെല്ലുന്നു – വ്യാപിയ്ക്കുന്നു.

[16] സ്തുതിയ്ക്കുന്നവർക്കു് – അങ്ങയെ പുകഴ്ത്തുന്ന സ്തോതാക്കൾക്കു്. ഗവാശ്വമാമർത്ഥം = ഗോവും കുതിരയുമാകുന്ന ധനം. ബുദ്ധിമാന്മാര്‍ – യജമാനന്മാര്‍. നല്പാരില്‍ – സ്വർഗ്ഗാദിലോകത്തില്‍. സുവീരരായ് – നല്ല പുത്രാദികളോടുകൂടി.

[1] ഋത്വിക്കുകളോടു പറയുന്നു: ഇഷ്ടി = യജ്ഞം. സമിദ്ധനെ – ഉജ്ജ്വലിപ്പിച്ച അഗ്നിയെ. സ്വന്നന്‍ = നല്ല അന്നമുള്ളവന്‍. കെല്പേകുവോന്‍ – ജഠരാഗ്നിയായി വർത്തിച്ചു ശരീരത്തിന്നു ബലം നല്കുന്നവന്‍. വിണ്ണിനു കൊണ്ടുപോം – യജമാനന്മാരെ.

[2]രാത്രിപകലുകൾ – സായംപ്രാതഃകാലങ്ങൾ. അങ്ങയെ കാക്കുന്നു – കാത്തുനില്ക്കുന്നു. സായംകാലത്തും പ്രഭാതത്തിലുമാണല്ലോ, അഗ്നിഹോത്രം. നിത്യം – നിയമേന. ദ്യുചാരി = ദ്യോവില്‍ ചരിയ്ക്കുന്ന. മർത്ത്യകാലം – മനുഷ്യരുടെ കർമ്മസമയങ്ങൾ.

[3] രോദോവിഹാരി = വാനൂഴികളില്‍ വ്യാപരിയ്ക്കുന്നവന്‍. ശോഭനാലോകൻ = ശുഭദർശനന്‍. രോചിഷ്ണു = പ്രകാശമാനന്‍. വേദ്യന്‍ = ജ്ഞേയന്‍. തേരിനെപ്പോലെ – തേര്‍ ആളുകളെ ഉദ്ദിഷ്ടസ്ഥാനത്തേയ്ക്കു കൊണ്ടുപോകുമല്ലോ; അതുപോലെ അഗ്നി ആളുകൾക്ക് അഭീഷ്ടസിദ്ധി വരുത്തുന്നു. നുത്യർഹന്‍ = സ്തുത്യന്‍.

[4] ക്ഷോണീനഭശ്ചാരി = രോദോവിഹാരി. വാനം നനപ്പവന്‍ – അന്തരീക്ഷത്തില്‍ മഴവെള്ളം പാറ്റുന്നവന്‍. പ്രാണായിതജ്വാലന്‍ – ജ്വാലകളാണല്ലോ, അഗ്നിയുടെ പ്രാണങ്ങൾ. തൻവിവിക്താലയേ സ്ഥാപിതനാകുന്നു – തനിയ്ക്കുള്ളതായ വിജനമായ യജ്ഞഗൃഹത്തില്‍ പ്രതിഷ്ഠിയ്ക്കപ്പെടുന്നു. നീര്‍പോലെ – വെള്ളം സർവജീവനമാണല്ലോ. വിണ്ണിന്നു പോകുവോന്‍ – ഉയരെജജ്വലിയ്ക്കുന്നതിനെ സ്വർഗ്ഗഗമനമാക്കി ഉല്‍പ്രേക്ഷിച്ചിരിയ്ക്കുന്നു.

[5] ആ ഹോതാവു് – അഗ്നി. ചമയിപ്പിതു – സ്തുതിച്ചും ഹോമിച്ചും അദ്ദേഹത്തെ പ്രശോഭിപ്പിയ്ക്കുന്നു. പൊന്തൊപ്പി – പൊങ്ങിയ ജ്വാല. വാന്‍ – ആകാശം. ഉഡുക്കൾ = നക്ഷത്രങ്ങൾ; തീപ്പൊരികൾക്കു നക്ഷത്രത്വം കല്പിച്ചിരിയ്ക്കയാണു്. ചിന്തുന്നു – വിതറുന്നു.

[6] നല്പ് – ക്ഷേമം. വീണ്ടും വീണ്ടും യാഗങ്ങൾ ചെയ്വാന്‍ മനുഷ്യന്നു കഴിവുണ്ടാകുമാറു, ദ്യാവാപൃഥിവികളെ ഞങ്ങൾക്കു് അനുകൂലകളാക്കിനിർത്തുക!

[7] ഭൂരി – വളരെ ഗവാശ്വാദിധനം. ശതം – വളരെ വളരെ പുത്രാദികളെ. ചോറെന്ന കീർത്തിക്കതക് – അന്നമുണ്ടായാലേ കേൾവി (കീർത്തി) കിട്ടുകയുള്ളവല്ലോ. വഴങ്ങിയ്ക്കു – വശത്തു നിർത്തിയാലും. വന്‍കർമ്മണാ = വലിയ കർമ്മംകൊണ്ട്. ഭാനു = സൂര്യൻ. പ്രഭാതോദ്യോതിതന്‍ = പ്രഭാതത്താല്‍ പ്രകാശിപ്പിയ്ക്കപ്പെടുന്നവന്‍; പുലർകാലത്താണല്ലോ, അഗ്നിയെ ജ്വലിപ്പിയ്ക്കുക.

[8] ഭാനുമാന്‍ = സൂര്യൻ. ശുഭസത്രന്‍ = സുയജ്ഞൻ, ചരിയ്ക്കും – സഞ്ചാരിയായ. അതിഥി – അതിഥിപോലെ പൂജനീയന്‍.

[9] ബുദ്ധി = നിനവു്. അപ്പൈ – അങ്ങയുടെ നിനവാകുന്ന കറവുപയ്യ്. ഈപ്സിതവിത്തം – ഇച്ഛിയ്ക്കപ്പെട്ട പലതരം (ഗവാശ്വാദി) ധനം അങ്ങയുടെ നിനവില്‍നിന്നു സ്തോതാവു കറന്നെടുക്കുന്നു!

[10] ഞങ്ങൾ സാധാരണരില്‍ മീതെയാകുമാറു, ഞങ്ങൾക്കു ശ്രേഷ്ഠമായ വീര്യവും കുതിരയെയും അന്നവും അവിടുന്നു തന്നരുളക. തുംഗദുഷ്പ്രാപം = തുംഗവും (ബഹുവും) ദുഷ്പ്രാപ(ദുർല്ലഭ)വുമായിട്ടുള്ളതു്. രവിസമം ശോഭിയ്ക്ക – സൂര്യനെപ്പോലെ ശോഭിയ്ക്കുമാറാകട്ടെ.

[11] ബുധര്‍ = വിദ്വാന്മാര്‍. സുജന്മാക്കൾ = നല്ല ആളുകൾ. പ്രശംസ്യന്‍ = സ്തുത്യന്‍. അന്നവാൻ – ഹവിഷ്മാന്‍, യജമാനന്‍. പുത്രങ്കലാംവിധം – അച്ഛന്‍ മകന്റെ അടുക്കലെന്നപോലെ തന്നിടത്തു് (യാഗശാലയില്‍ സ്വസ്ഥാനത്തു്) ആളുന്ന – ജ്വലിയ്ക്കുന്ന.

[12] മേധാഢ്യര്‍ = യജമാനന്മാര്‍. ഇരുപേര്‍ – രണ്ടുകൂട്ടര്‍. അങ്ങയാല്‍ – അങ്ങയുടെ കനിവിനാല്‍. പൊറുപ്പു് – കാലക്ഷേപം. ഹേമം = സ്വർണ്ണം. പ്രജകൾ = ആൾക്കാര്‍.

[1] ആദൃശ്യന്‍ = കാണാകുന്നവൻ. സർവലോകത്തിനും = എല്ലാ ജ്ജനങ്ങൾക്കും. അർഹന്‍ – ദേവയജനയോഗ്യന്‍. സമിഗ്ദ്ധന്‍, നരാശംസന്‍ മുതലായവര്‍ അഗ്നികളാണെന്നു മുമ്പു പറഞ്ഞിട്ടുണ്ടു്. പൂജിയ്ക്ക – യജിയ്ക്കട്ടെ.

[2] ഇടങ്ങൾ – ആഹുതിസ്ഥാനങ്ങൾ. കാട്ടും – വെളിപ്പെടുത്തുന്ന. ഹൃത്തിനാല്‍ നൈ വീഴ്ത്തി – ഉപസ്തരിച്ച്; തന്റെ ഹൃദയം നെയ്യാണ്, അലിവേറിയതാണ്! അധ്വരാഗ്രേ – ഹോമസമയത്ത്. തെളിയിയ്ക്കട്ടെ – വ്യക്തീകരിയ്ക്കട്ടെ; തൃപ്തിപ്പെടുത്തട്ടെ എന്നർത്ഥം.

[3] ഈഡിതന്‍ = സ്തുതന്‍; ഈഡിതന്‍ എന്ന അഗ്നി. മർത്ത്യന്നു മുമ്പ് – മനുഷ്യന്‍ ഹോമിയ്ക്കുന്നതു പിന്നീടാണ്. മരുത്ത്വാനെ – മരുത്തുക്കളോടുകൂടിയ ഇന്ദ്രനെ. നാലാംപാദം ഋത്വിക്കുകളോടുള്ളതാണ്: ദർഭസ്ഥന്‍ = ദർഭപ്പുല്ലിലിരിയ്ക്കുന്നവനായ.

[4] ബർഹിസ്സ് = ദർഭ; ഇതിന്റെ ദേവതയായ ബർഹിസ്സെന്ന അഗ്നിയോടു പറയുന്നത്: സുവീരം = നല്ല വീരന്മാരോടുകൂടിയത്; ഞങ്ങൾക്കു നല്ല വീരന്മാരെ (പുത്രാദികളെ) നല്കുന്നത്. ഹേ വസുക്കളും വിശ്വേദേവകളും ആദിത്യരുമാകുന്ന യാജ്യരേ(യജനീയരേ), നിങ്ങൾ ധനാർത്ഥം (ഞങ്ങൾക്കു ധനം തരാന്‍) ഘൃതാസിക്തമാം (ഉപസ്തരിയ്ക്കപ്പെട്ട) ഇതില്‍ (ദർഭവിരിപ്പില്‍) വാഴ്‌വിന്‍ (ഇരിയ്ക്കുവിന്‍).

[5] മഹാദ്വാർദ്ദേവിമാര്‍ = മഹതികളായ (അഗ്നിയുടെ) ദ്വാരദേവതമാര്‍; വാതിലുകൾ. അധ്വസ്തമാര്‍ – ഉപദ്രവിയ്ക്കപ്പെടാത്തവര്‍, ശക്തിമതികൾ. സദ്വീരകീർത്തിമത്താം നിറം കൂട്ടി – യജമാനന്നു നല്ല വീരന്മാരാലും യശസ്സാലുമുള്ള ശോഭയുളവാക്കി.

[6] ഭംഗിയില്‍ നെയ്യുവോര്‍ – രണ്ടു നെയ്ത്തുവിദഗ്ദ്ധമാര്‍. സമേതരായ് = തമ്മില്‍ച്ചേർന്ന്. വാര്‍നൂല്‍ – യജ്ഞാംഗങ്ങൾ. നേർക്കു – ശരിയ്ക്കു, വഴിപോലെ. ഓരോ യജ്ഞാംഗത്തെയും ക്രമേണ അനുഷ്ഠിപ്പിച്ചു, പൂർത്തിവരുത്തട്ടെ!

[7] ബോധം = അറിവ്. മൈമാണ്‍പ് = ആകാരസൌഷ്ഠവം. വിണ്‍ഹോതാക്കൾ – ദിവ്യാഗ്നിജാതരായ ഹോതാക്കൾ; ഭൌമാഗ്നിയും അന്തരിക്ഷാഗ്നിയും. ആദിമര്‍ – പ്രഥമപൂജ്യന്മാര്‍. ഋക്കാല്‍ – മന്ത്രം ചൊല്ലി. മൂന്നിടം – ഗാർഹപത്യാഹവനീയദക്ഷിണസ്ഥാനങ്ങൾ. ആദിത്യര്‍ = ദേവന്മാര്‍.

[8] സര്‍വഗ – സർവവിഷയവ്യാപ്ത. ഗേഹമാണ്ട് – യാഗശാലയില്‍ വന്ന്. ഫവിസ്സിനാല്‍ – നമ്മൾ കൊടുത്ത ഹവ്യം കൊണ്ട്.

[9] ജനിയ്ക്കട്ടെ – വേഗവാനും മറ്റുമായ പുത്രന്‍ നമുക്കു പിറക്കട്ടെ. വേരാം പ്രജയെ – കുലത്തെ നിലനിർത്തുന്ന സന്താനത്തെ. ദേവാന്നം – ദേവന്മാർക്കുള്ള അന്നം.

[10] സമ്മതിച്ച് – കർമ്മത്തിന്ന് അനുമതി തന്ന്. അന്തികേ – നമ്മുടെ അരികില്‍. വനസ്പതി – യൂപദേവതയായ അഗ്നി. അഗ്നി – അടുപ്പിലെ അഗ്നി. ശമിതാവ് – ശമിതാവ് എന്ന അഗ്നി. ത്രിസിക്തം – ഉപസ്തരണം, അവദാനം, അഭിഘാരണം എന്നിവകൊണ്ടു ശുദ്ധീകൃതം. നിലിമ്പരില്‍ – ദേവന്മാരുടെ അടുക്കല്‍.

[11] തൂകുന്നു – അഗ്നിയില്‍ വീഴ്ത്തുന്നു. ഇവന്‍ – അഗ്നി. ഉത്തരാർദ്ധം പ്രത്യക്ഷവചനം: വിളിയ്ക്ക – ദേവന്മാരെ. സ്വാഹാകൃതം – സ്വാഹാ എന്നുച്ചരിച്ചു ഹോമിയ്ക്കപ്പെട്ട. ഏല്ക്ക – വഹിച്ചാലും.

[1] ദേവന്മാര്‍വരെയുള്ളവരെ – മനുഷ്യർമുതല്‍ ദേവകൾവരെയുള്ള ജനങ്ങളെ.

[2] ജവനാശ്വന്‍ = വേഗമേറിയ കുതിരകളുള്ളവന്‍.

[3] പോകുമ്പോൾ – സ്വർഗ്ഗത്തിലെയ്ക്കു തിരിയ്ക്കുമ്പോൾ. പ്രിയസുഹൃത്തിനെയെന്നപോലെ – വിദേശത്തെയ്ക്കു പോകുന്നവർ സ്വഗൃഹരക്ഷയ്ക്ക് ഒരു സ്നേഹിതനെ വെയ്ക്കുന്നതുപോലെ. കാമിനികൾ – അഗ്നിയെ കാമിയ്ക്കുന്നവര്‍. യാമിനികൾ = രാത്രികൾ.

[4] ഒരാൾക്കു സ്വന്തം പുഷ്ടി എപ്രകാരമോ, അപ്രകാരം സന്തോഷകരമാണ്, അഗ്നിയുടെ പുഷ്ടി (തടിയ്ക്കല്‍, കത്തിപ്പടരുക). നാവ് – ജ്വാല.

[5] അദ്ദേഹം – അഗ്നി. ഋത്വിക്കുകളെ കാണിയ്ക്കും – അവരുടെ മുമ്പില്‍ ഉജ്ജ്വലിയ്ക്കും. വിചിത്രശോഭ – ഓരോന്നു ഹോമിയ്ക്കുമ്പോൾ ഓരോ നിറം കാണുമല്ലോ. കിഴവനായിട്ടു – കെടാൻ തുടങ്ങിയിട്ടു. യുവാവായിത്തീരുന്നു – നെയ്യും മറ്റും വീഴ്ത്തുകയാല്‍ കത്തിയാളുന്നു.

[6] ദാഹം പൂണ്ടവൻ – വെള്ളം കുടിപ്പാൻ വെമ്പുന്നവൻ. കൃഷ്ണവര്‍ത്മാവ് = അഗ്നി; അഗ്നിയുടെ വഴി പുകകൊണ്ടു കുറുക്കുമല്ലോ.

[7] വരണ്ടവ – മരവും കുററിക്കാടും മറ്റും. നോവിയ്ക്കുന്നവ – മുള്ളം മറ്റും. കുടിയ്ക്കുന്നതു – വൃക്ഷാദികളുടെ നീരിനെ.

[8] മഹത്ത് – വളരെപ്പേരെ പുലർത്താന്‍ മതിയാവുന്നത്.

[9] ഗുഹയില്‍ക്കിടക്കുന്ന രമണീയങ്ങൾ – ഭൂഗര്‍ഭത്തിലുള്ള നിധികൾ. ആക്രമണം – ശത്രുക്കളുടെ. മേധാവികൾ – യജമാനന്മാര്‍.

[1] പിതാവ് = പാലകന്‍. ഹോതാവ് – അഗ്നി. പിതൃരക്ഷാർത്ഥം – യജമാനന്മാരെ രക്ഷിപ്പാൻ. സാന്നർ – ഹവിസ്സാകുന്ന അന്നത്തോടുകൂടിയവര്‍.

[2] സത്രനേതാവ് = യജ്ഞനിർവാഹകന്‍. രശ്മിസപ്തകം – ഏഴു ഹോത്രങ്ങൾ. പോതാവു് – ദേവകളുടെ പോതാവെന്ന ഋത്വിക്കായ അഗ്നി. മർത്ത്യന്‍ – മനുഷ്യനായ പോതാവ്. എട്ടാം – സപ്തഹോത്രങ്ങളോടുകൂടി എട്ടാമത്തെ കർമ്മവും നിർവഹിയ്ക്കുന്നു.

[3] എടുപ്പാനും – അധ്വര്യുവായിനിന്നു ഹവിസ്സു കൈക്കൊൾവാനും. സ്തോത്രം ചൊല്ലാനും – ഹോതാവായിനിന്നു സ്തുതിപ്പാനും. വ്യാപിപ്പൂ – പെരുമാറുന്നു. ചക്രം = തേരുരുൾ. നേമി = ഉരുൾച്ചുററ്.

[4] ശുദ്ധികൃത്ത് = വിശുദ്ധിയുണ്ടാക്കുന്നവന്‍. പ്രശാസ്താവു് – ദേവന്മാരുടെ പ്രശാസ്താവെന്ന ഋത്വിക്കായ അഗ്നി. ഉണ്ടായി = ജനിച്ചു. സത്യം – തീർച്ചയായും ഫലപ്രദം. ഏതല്‍ക്കർമ്മം = ഇവന്റെ (അഗ്നിയുടെ) കർമ്മം; കർമ്മങ്ങൾ. വിദ്വാന്‍ – അറിവുള്ള യജമാനൻ. കൊമ്പത്തുപോലവേ – മരംകേറുന്നവന്‍ ഒരു കൊമ്പിന്മേൽ നിന്നു മറെറാരു കൊമ്പിന്മേല്‍ കേറുന്നതുപോലെ, കർമ്മങ്ങൾ ക്രമേണ അനുഷ്ഠിയ്ക്കും.

[5] മുത്തണച്ച് = സന്തോഷമുളവാക്കിക്കൊണ്ടു്. ഇതില്‍ – കർമ്മത്തില്‍. ഹസ്താംഗുലികൾ = കൈവിരലുകൾ. നൂറുരു – വളരെ പ്രാവശ്യം. മൂന്നിലും മുഖ്യം. മൂന്നഗ്നികളുടേതിനെക്കാളും മുന്തിയ. ഇന്നേഷ്ടാവ് – ദേവകളുടെ നേഷ്ടാവെന്ന ഋത്വിക്കായ ഈ അഗ്നി.

[6] അമ്മതന്നനുജത്തി – വേദിയുടെ അനുജത്തി, ജൂഹു. ഹൃഷ്ടനായ്ത്തീരും = ഹർഷിയ്ക്കും. അധ്വര്യുവിവൻ – ദേവകളുടെ അധ്വര്യു, ഈ അഗ്നി.

[7] ഋത്വിക്കായോന്‍ – ദേവന്മാരുടെ ഋത്വിക്കായ അഗ്നി. ഇങ്ങ് – മനുഷ്യരുടെ. ആർത്ത്വിജ്യം ഏന്തുമാറാക – ഋത്വിക്കിന്റെ ചുമതല വഹിയ്ക്കട്ടെ. അതിമാത്രം = ധാരാളം.

[8] വിദ്വാന്‍ – അങ്ങയുടെ മാഹാത്മ്യമറിയുന്ന യജമാനന്‍. പൂജാർഹര്‍ – ദേവന്മാർ. ധാരാളം ആചരിയ്ക്കട്ടെ – വളരെ പൂജനമനുഷ്ഠിയ്ക്കട്ടേ; അതിന്നനുഗ്രഹിച്ചാലും.

[1] ഈ സ്തവങ്ങൾ – എന്റെ സ്തുതികൾ.

[2] ഇതുകൊണ്ട് – ഈ ആഹുതികൊണ്ട്. ഇസ്സൂക്തംകൊണ്ടും സേവിയ്ക്കാം. ഊർജ്ജസ്സ് = ബലം. സാർവത്രികക്രതോ – എല്ലാടത്തും യജിയ്ക്കപ്പെടുന്നവനേ.

[3] ദ്രവ്യം – ഹവിസ്സാകുന്ന ധനം.

[4] അതു – ഞങ്ങളൂടെ സ്തുതി. മഘവാന്‍ = അന്നവാന്‍.

[6] തുലോം യുവാവ് = യുവതമന്‍. രക്ഷയ്ക്കർച്ചിപ്പവങ്കല്‍ – രക്ഷാർത്ഥിയായി പൂജിയ്ക്കുന്നവന്റെ (എന്റെ) അടുക്കല്‍.

[7] ഉള്ളില്‍ – ആളുകളുടെ ഹൃദയത്തില്‍; ജനഹൃദയജ്ഞന്‍. ദ്വിജന്മജ്ഞന്‍ – രണ്ടു കൂട്ടരെയും, യഷ്ടാക്കളെയും യഷ്ടവ്യരെയും അറിയുന്നവൻ, ദൂതൻകണക്കിനേ – ജനാഭിപ്രായമറിയാന്‍ രാജാവിനാല്‍ നിയുക്തനായ ദൂതന്‍ അതു മനസ്സിലാക്കുന്നതുപോലെ, ഭവാൻ ഞങ്ങളുടെ ഉള്ളറിയുന്നു.

[8] പൂർത്തി – ഇഷ്ടപൂർത്തി. ഇങ്ങ് – ഞങ്ങൾക്ക്. ഉയിര്‍ – ചൈതന്യം.

[1] അതിതാരുണ്യ = യുവതമ. ഭാരത – ഋത്വിക്പുത്ര, ഋത്വിക്കുകളാല്‍ ഉല്‍പാദിപ്പിയ്ക്കപ്പെട്ടവനേ. ഒളിപെറും – കനകാദികളാല്‍ തിളങ്ങുന്ന.

[2] ഇങ്ങു – ഞങ്ങളാല്‍. ആ വിദ്വേഷം – ദേവ – നരവൈരം.

[3] സ്വയം – പരാപേക്ഷകൂടാതെ.

[4] ഘൃതഹോമാന്തരങ്ങളില്‍ = നെയ്യു ഹോമിയ്ക്കുന്ന സമയങ്ങളില്‍.

[5] മച്ചി – ചിനപ്പൈക്കൾ = മച്ചിപ്പയ്യും ചിനയുള്ള പയ്യും. ഇവയെക്കൊണ്ട് – ഇവയെ ഹോമിച്ച്.

[1] സ്വന്തം ഹൃദയത്തോടു പറയുന്നു: അന്നൈഷിയെന്നപോലേ – ഭക്ഷണസാധനങ്ങൾ കൊണ്ടുപോരാൻ കുതിരയെ ഇണക്കുന്നതുപോലെ.

[2] പ്രദാതാവ് – ഹവിസ്സർപ്പിച്ചവന്‍, യജമാനന്‍. വിരോധി = ശത്രു.

[3] വല്ലന്തി = ആപത്ത്, ഇടിവു്. തല്‍ക്കർമ്മം – അഗ്നിയുടെ കർമ്മം.

[5] വിഴുങ്ങന്ന – ശത്രുക്കളെ, അല്ലെങ്കില്‍ ഹവിസ്സുകളെ. സർവവിഭൂതിയും = സമസ്തസമ്പത്തും.

[1] ഹോതൃഗേഹേ – ഹോതാവിന്റെ ഇരിപ്പിടത്തില്‍, ഉത്തരവേദിയില്‍. വസിയ്ക്ക – സ്ഥിതിചെയ്യട്ടെ. സഹസ്രംഭരന്‍ = ആയിരം (വളരെ) പേരെ ഭരിയ്ക്കുന്നവന്‍. അവ്യപായകർമ്മോല്‍ക്കന്‍ – അപായമില്ലാത്ത കർമ്മങ്ങളില്‍ മനസ്സുവെയ്ക്കുന്നവന്‍: അദ്ദേഹത്തിന്റെ കർമ്മങ്ങൾക്കപായം വരില്ല. വസുപ്രവേകന്‍ = വാസയിതാക്കളില്‍വെച്ചു ശ്രേഷ്ഠൻ.

[2] ദൂതൻ – ഞങ്ങളുടെ യജ്ഞത്തില്‍ ദേവന്മാരെ ക്ഷണിച്ചുവരുത്തുന്നവന്‍. കടത്തി – ആപത്തിന്റെ മറുകരയിലണച്ച്. അസ്മത്തനുപുത്രപൌത്രത്രാതാവ് – ഞങ്ങളുടെ ശരീരത്തെയും പുത്രപൌത്രന്മാരെയും രക്ഷിയ്ക്കുന്നവന്‍. തെററാതെ – വീഴ്ചവരാതെ.

[3] ഭജിയ്ക്കാം – പരിചരിയ്ക്കാം. കീഴ്‌വാനിലും – സ്വർഗ്ഗത്തിന്റെ താഴേ അന്തരിക്ഷത്തിലും. ജനിദേശം = ഉല്‍പത്തിസ്ഥാനം. ഇങ്ങ് – ഉല്‍പത്തിസ്ഥാനത്ത്.

[4] ദേയമന്നം വർണ്ണിയ്ക്കുക – ദേവന്മാർക്കു കൊടുക്കേണ്ടതായ അന്നത്തെ, ‘ഇതു സ്വാദുതരം, ഇതു സ്വാദുതരം’ എന്നിങ്ങനെ അവരോടു വർണ്ണിച്ചുപറയുക. തെളിഞ്ഞ വാക്കു് – ഞങ്ങളുടെ പരിശുദ്ധസ്തുതി.

[5] ദൃക്പ്രിയ – കണ്ണിന്നിഷ്ടപ്പെട്ടവനേ, ദര്‍ശനീയ. നാളില്‍ നാളില്‍ പ്പിറന്നിടും – പ്രതിദിനം അഗ്നിഹോതൃസമയത്തു ജനിയ്ക്കുന്ന. വിഭൂതി രണ്ടും. ദിവ്യസമ്പത്തും, ഭൌമസമ്പത്തും. വാഴ്ത്തുവോൻ = സ്തോതാവു്. സല്‍പുത്രവിത്തേശന്‍ – നല്ല മക്കളുടെയും ധനത്തിന്റെയും അധിപതി.

[6] ഇസ്സേന – ജ്വാലാസമൂഹം. ധനശ്രീകൾ = ധനവും കാന്തിയും. അവ്യഥം – സുഖേന. സുരാർച്ചകൻ – ദേവന്മാരെ ഹവിസ്സർപ്പിച്ചു പൂജിയ്ക്കുന്നവന്‍.

[1] വളർത്തും – ജ്വലിപ്പിയ്ക്കുന്ന. ഹ്വാതവ്യന്‍ = വിളിയ്ക്കപ്പെടേണ്ടുന്നവന്‍. അച്ഛന്‍ അച്ഛനെന്നപോലെ രക്ഷിയ്ക്കുന്നവൻ. നിഷേവ്യന്‍ – പരിചരണീയനാകുന്നു.

[2] വിശ്വസ്തവം മേ വിളി – എന്റെ സർവസ്തോത്രസഹിതമായ ആഹ്വാനം. കൃഷ്ണാരുണശ്വേതഹയങ്ങൾ = കറുത്തവയോ ചെമന്നവയോ വെളുത്തവയോ ആയ അശ്വങ്ങൾ. തൃത്തേര്‍ – അവിടുത്തെ രഥം. പെരുമാറുമെങ്ങും – അവിടുന്ന് എല്ലാടത്തും വിഹരിയ്ക്കുന്നു.

[3] മലർന്ന പെണ്ണില്‍ – അരണിയില്‍. ക്രിയാർത്ഥം ജനിതന്‍ – അഗ്നിഹോത്രത്തിന്നായി ഉൽപാദിപ്പിയ്ക്കപ്പെട്ടവൻ. നാനൌഷധിഗർഭമാകും – വിവിധസസ്യങ്ങളുടെ അന്തർഭാഗത്തു വർത്തിയ്ക്കും.

[4] ദ്യുതി = ശോഭ. ദൃശ്യന്‍ = ദർശനീയന്‍.

[5] എങ്ങും – യജ്ഞസ്ഥലങ്ങളിലൊക്കെ. യഥേഷ്ടവർണ്ണന്‍ – യജമാനന്റെ ഇച്ഛയ്ക്കൊത്ത നിറം വഹിയ്ക്കുന്നവന്‍. സ്പർശിച്ചുകൂടാത്തവന്‍ – തൊട്ടാല്‍ പൊള്ളുമല്ലോ. മഹസ്വി = തേജസ്സു തഴച്ചവൻ.

[6] പരന്തപന്‍ = ശത്രുക്കളെ തപിപ്പിയ്ക്കുന്നവന്‍. അനൂനന്‍ = പൂർണ്ണന്‍. തേന്‍ – മധുരമായ കർമ്മഫലം. തൂകുവോനെ – യജമാനങ്കൽ പൊഴിയ്ക്കുന്നവനെ.

[1] നിന്റെ അർത്ഥദാനം ഞങ്ങളിലാക്കിയാല്‍ക്കൊള്ളാം – നിന്റെ ധനദാനത്തിനു ഞങ്ങളെ പാത്രമാക്കിയാലും. ധനൈഷി – യജമാനന്നു ധനലാഭത്തെ ഇച്ഛിയ്ക്കുന്നതു്. അന്നം – ഹവിസ്സുകൾ.

[2] വന്‍നീര്‍ = മഹത്തായ ജലം. സ്തുത്യാ = സ്തുതിയാല്‍. മൃത്യുവില്ലെന്നോർത്ത – തനിയ്ക്കു മരണമില്ലെന്നഭിമാനിച്ച. വിധ്വംസി – വിശ്വം മുടിയ്ക്കുന്ന വൃത്രന്‍.

[3] രുദ്രിയസ്തോമം = സുഖകരമായ സ്തോമം. അന്‍പ് – ഹർഷം. ഈ സ്വച്ഛോക്തികൾ – ഉക്ഥവും സ്തോമവും; രണ്ടുതരം സ്തോത്രങ്ങൾ.

[4] അസ്ത്രം = ആയുധം. വെന്നരുൾക – കല്പിച്ചു ജയിച്ചാലും. ധ്വംസകര്‍ – നാശകര്‍; അസുരാദികൾ.

[6] പൂർവവന്‍കർമ്മങ്ങൾ = പണ്ടത്തെ മഹാകർമ്മങ്ങൾ. നവങ്ങൾ – ഇപ്പോഴത്തെ കർമ്മങ്ങൾ. സൂര്യന്‍ – സൂര്യരുപന്‍. ഹരികൾ – ഹരികൾ എന്ന രണ്ടശ്വങ്ങൾ.

[7] കിടന്നുപുളച്ചിതു – മഴ പെയ്യുമെന്ന ആഹ്ലാദത്താല്‍. ഉലാത്തി – വർഷണത്തിന്നു് എങ്ങും സഞ്ചരിച്ച്.

[8] അമ്മമാര്‍ – ജലങ്ങൾ. ഭാരതിയെ – അന്തരിക്ഷവാണിയെ, ശബ്ദത്തെ. പരത്തിനാര്‍ എന്നതിന്റെ കര്‍ത്തൃപദമായി മരുത്തുക്കളെ അധ്യാഹരിയ്ക്കണം: ശബ്ദത്തെ മരുത്തുക്കൾ വ്യാപിപ്പിച്ചു.

[9] ആയതം – വിശാലം. വർഷകൻ = വൃഷാവ്, ഇന്ദ്രന്‍.

[10] മർത്ത്യാതീതൻ – താനൊരു മർത്ത്യനല്ല എന്നഭിമാനിച്ചവൻ. ഉത്തരാർദ്ധത്തില്‍ ധീമാന്‍ കര്‍ത്തൃപദം. മായാവിദാനവമായകൾ = മായാവിയായ ദാനവന്റെ (വൃത്രന്റെ) മായകൾ.

[11] നന്ദി വളർക്ക തേ – അങ്ങയ്ക്ക് ആഹ്ലാദം വളർത്തട്ടെ. എന്നായ് – എന്നിങ്ങനെ പ്രാർത്ഥിച്ചുകൊണ്ട്. തർപ്പിക്കുക = സന്ത്യപ്തനാക്കുക.

[12] നിന്നെത്തൊട്ട് – അങ്ങയെ പരിചരിച്ച്. ഇച്ഛയാ – ഫലാഭിലാഷത്തോടേ. ഇപ്പോഴെ – ഉടനെ.

[13]നിൻനേതൃത്വാൽ സ്വാവനമാർത്ത് = അങ്ങയുടെ നേതൃത്വത്തിൽ നിന്നു സ്വരക്ഷ കിട്ടണമെന്നിച്ചിച്ച്. അന്നം കൂട്ടും – ഹവിസ്സു ധാരാളം സംഭരിയ്ക്കുന്ന.

[14]ഇല്ലം = ഗൃഹം. മരുൽബലം = മരുത്തുക്കളുടെ ബലം. മരുത്തുക്കൾക്കത്രേ. ആദ്യം സോമം.

[15] നിന്നെ മത്താടിപ്പോർ – അങ്ങയെ ഇമ്പപ്പെടുത്തുന്ന മരുത്തുക്കൾ. ഉറപ്പ് – മനോദാർഢ്യം. അഥവാ ദേഹബലം. പൂജ്യരൊത്ത് – മരുത്തുക്കളോടു കൂടി. കോപ്പ് – പശുപുത്രാദിസമ്പത്ത്. താരക – പാപങ്ങളെ കടത്തിവിടുന്നവനേ. വിണ്ണിനെയും – ഞങ്ങളെ അഭിവൃദ്ധിപ്പെടുത്തി, അതുകൊണ്ടുതന്നെ സ്വർഗ്ഗത്തെയും അഭിവൃദ്ധിപ്പെടുത്തിയാലും; ഞങ്ങളുടെ യാഗമാണല്ലോ. സ്വർഗ്ഗത്തിന്റെ സമ്പത്ത്.

[17] സാഘോഷാഭിപ്ലവികാഹങ്ങൾ – സ്തോത്രഘോഷത്തോടുകൂടിയ ‘ത്രികദ്രുക’കർമ്മദിവസങ്ങൾ. അഥ = അനന്തരം. മീശ കടഞ്ഞ് – മീശമേൽ പറ്റിയ സോമരസം കടഞ്ഞുകളഞ്ഞ്. സാശ്വനായ് – ഹരികളോടുകൂടി. നീർകുടിപ്പാൻ – മറ്റു യാഗങ്ങളിൽ

[18] ധന്യർ – കർമ്മാനുഷ്ടാതാക്കൾ. വെളിച്ചം തുറന്നു – സൂര്യന്റെ മൂടൽ നീക്കി. ഇടത്തായ് = ഇടത്തുവശത്ത്.

[19] ത്വാഷ്ടൻ – ത്വഷ്ടാവിന്റെ മകനായ വിശ്വരൂപൻ. ത്രിതൻ – ത്രി തന്നെന്ന മഹർഷി.

[20] അങ്ങയ്ക്കു തരാൻ, മത്തുണ്ടാക്കുന്ന സോമനീര്‍ പിഴിഞ്ഞ ആ ത്രിതന്നുവേണ്ടി മുതിർന്നു് (സോമപാനത്താല്‍ വളർന്ന്) അങ്ങ് അര്‍ബുദനെന്ന അസുരനെ അസ്തമിപ്പിച്ചു (നശിപ്പിച്ചു). ഭാസ്കരചക്രംകൊണ്ട് – സൂര്യന്റെ രഥചക്രങ്ങളിലൊന്നെടുത്ത്, അതുകൊണ്ട്. സാംഗിരസ്സായ് = അംഗിരസ്സുകളോടുകൂടി. പണികൾ എന്ന അസുരന്മാരുടെ തലവനത്രേ, വലൻ. ഉത്തരാർദ്ധം പരോക്ഷം.

[21] ഉത്തമാർത്ഥത്തെച്ചുരത്തുമേ – തീർച്ചയായും ശ്രേഷ്ഠധനത്തെ നല്കും. രാധ്യന്‍ = ആരാധ്യൻ. അതു് ഉത്തമാർത്ഥം. ഈ സ്തോതാക്കൾക്കു് – ഞങ്ങൾക്ക്. സുവീരര്‍ = നല്ല വീരന്മാരോടുകൂടി.

[1] ഗൃത്സമദന്റെ യജ്ഞത്തില്‍ ചെന്ന ഇന്ദ്രൻ ഏകാകിയാണെന്നറിഞ്ഞിട്ട്, അദ്ദേഹത്തെ അസുരന്മാർ വളഞ്ഞു. അപ്പോൾ ഇന്ദ്രന്‍ ഗൃത്സമദന്റെ വേഷത്തിൽ യാഗശാലയില്‍നിന്നു പുറത്തെയ്ക്കിറിങ്ങി, സ്വർഗ്ഗത്തിലെയ്ക്കു പോയി. അസുരന്മാരാകട്ടേ, ‘ഇന്ദ്രൻ വരാൻ വൈകിയ്ക്കയാണെ’ന്നു കരുതി അകത്തു കടന്നു. അവിടെ ഗൃത്സമദൻമാത്രമേ ഉണ്ടായിരുന്നുള്ളു. അതിനാല്‍, ‘ഗൃത്സമദന്‍ പോയല്ലോ; ഇയ്യാൾ നമ്മെപ്പേടിച്ചു ഗൃത്സമദരൂപം ധരിച്ചിരിയ്ക്കുന്ന ഇന്ദ്രനാണെ’ന്നു നിശ്ചയിച്ച്, അസുരന്മാർ അദ്ദേഹത്തെ കടന്നുപിടിച്ചു. അപ്പോൾ അദ്ദേഹം, ‘ഞാനല്ല ഇന്ദ്രന്‍’ എന്നു് അവരോടു പറയുന്നു: (ഈ ഇതിഹാസം വേറേ രണ്ടുമൂന്നുവിധത്തിലുമുണ്ട്; മഹാഭാരതത്തിലേതാണ് ഇവിടെ കാണിച്ചത്.) അദ്ദേഹമാണ്, ഇന്ദ്രന്‍ – തുച്ഛനായ ഞാനല്ല.

[3] അഗ്നി – വൈദ്യുതാഗ്നി.

[4] വീഴാതാക്കുക – ഉറപ്പില്‍ നിർത്തുക. താന്ന മുടിയന്മാര്‍ – നികൃഷ്ടരായ വിധ്വംസകന്മാർ, അസുരന്മാര്‍. കുഴിയില്‍ മൂടുക – കൊല്ലുക, അഥവാ നരകത്തില്‍ വീഴ്ത്തുക. ലക്ഷ്യത്തെ വെല്ലുന്നവന്‍ – എതിരാളികളെ ജയിയ്ക്കുന്നവന്‍. ഒരു വേടനെന്നപോലെ – വേടന്‍ ഉദ്ദേശിച്ച മൃഗത്തെ പിടിയ്ക്കുന്നതുപോലെ.

[5] ഘോരന്‍ – ശത്രുഘാതകനായ ഇന്ദ്രന്‍.

[6] പിഴിഞ്ഞവനെ – യജമാനനെ.

[7] ജനിപ്പിയ്ക്കുക – മൂടല്‍ നീക്കി വെളിപ്പെടുത്തുക.

[8] രണ്ടുതരം ശത്രുക്കളും – സ്വസ്വവിജയത്തിന്നായി.

[9] വീഴാത്തവ – പർവതാദികൾ.

[10] ഉങ്കുകാരൻ – അഹങ്കാരി.

[12] സപ്തരശ്മി – വരാഹു, സ്വതപസ്സ്, വിദ്യുന്മഹസ്സ്, ധൂപി, ശ്വാപി, ഗൃഹമേധം, അശിമിവിദ്വിട്ട് എന്നീ ഏഴു പർജ്ജന്യ(വർഷക)രശ്മികളോടുകൂടിയവന്‍. രൌഹിണന്‍ – ഒരസുരൻ.

[14] ഈ അന്നം – ഞങ്ങളുടെ പുരോഡാശവും മറ്റും.

[15] ഇന്ദ്രനോടു നേരിട്ടു പറയുന്നു: സത്യന്‍ – എളുപ്പത്തിൽ അറിയപ്പെടാവുന്നവനല്ലെങ്കിലും യഥാർത്ഥഭൂതൻ.

[1] ഋതു – വർഷാകാലം.

[2] അംഭോനിധിയ്ക്ക് ആഹാരം – സമുദ്രത്തിന്നു ഭക്ഷണം, ജലം. ഇവ – സോമോല്‍പാദന നദീപ്രവർത്തനാദികൾ.

[3] ഒരാൾ – ഹോതാവ്. നല്കപ്പെടുന്നത് – യജമാനനാല്‍ ദേവന്മാർക്കു കൊടുക്കപ്പെടുന്നത്. എടുത്തുപറയുന്നു – ദേവന്മാരെ ശ്രദ്ധിപ്പിപ്പാൻ. വിശസിയ്ക്കുക – ഞെക്കിക്കൊല്ലുക. അതേകർമ്മം – വിശസനം. ഇത്, ഒരധ്വര്യുവിന്റെ ജോലിയാണ്. ഒരാളുടെ – മറെറാരധ്വര്യുവിന്റെ. പൊറുക്കപ്പെടുന്നു – ബ്രഹ്മാവെന്ന ഋത്വിക്കിനാല്‍; ഇദ്ദേഹം പിഴയ്ക്കു പ്രായശ്ചിത്തം ചെയ്യും. ഇവ – ഹവിഷ്പ്രദാനാദികൾ.

[4] അച്ഛന്‍ – രക്ഷിതാവായ യജമാനന്‍. വെറുതെയിരിയ്ക്കുന്നവന്‍ – ജോലിയൊന്നും ചെയ്യാത്ത അഗ്നി. കത്തുന്ന വിറകിന്റെ ഒച്ചയാണ്, കടിച്ചുചവയ്ക്കൽ. ഇവ – ധനവിഭജനാദികൾ.

[5] നന്നാക്കി – സുഗമങ്ങളാക്കി. കുതിരയെ വെള്ളംകൊണ്ടെന്നപോലെ – നനച്ചാല്‍ കുതിരയ്ക്കു ചൊടി കൂടുമല്ലോ.

[6] നനഞ്ഞതില്‍നിന്ന് – വെള്ളം വീണ തണ്ടിന്മേല്‍നിന്ന്. ഉണങ്ങിയ – നനവില്ലാത്ത. മധുരവസ്തു – ആസ്വാദ്യമായ നെല്ലും മറ്റും. പരിചാരകനെ ധനസമൃദ്ധനാക്കുന്നു.

[7] മഹത്തുക്കൾ – പർവതാദികൾ.

[8] അന്നത്തിന്നും – അന്നങ്ങളെ രക്ഷിപ്പാനും. സഹവസു – ഒരസുരന്‍. കടത്തിയതു് – വജ്രംകൊണ്ടു വധിച്ചതു്.

[9] ആയിരം – വാഹനങ്ങൾ. സുഖത്തിന്ന് – സുഖസഞ്ചാരത്തിന്ന്. സ്തുതിപ്പിയ്ക്കുന്നവന്‍ – സ്തോതാവിനെ ഏർപ്പെടുത്തുന്ന യജമാനന്‍. ദഭീതി – ഒരു ഋഷി.

[10] ഭവാന്നു സമർപ്പിയ്ക്കുന്നു – യജമാനന്മാര്‍ ഹവിസ്സ്. വെയ്ക്കുന്നു – ആളുകൾ ധനം ഭവാന്റെ കർമ്മത്തിന്നു (ഭവദാരാധനത്തിന്നു) സൂക്ഷിയ്ക്കുന്നു. ആറു വിശാലവസ്തുക്കൾ – ദ്യോവ്, ഭൂവ്, പകല്‍, രാത്രി, ജലം, ഔഷധി.

[11] ഒരൊറ്റക്കർമ്മം – ഒരിയ്ക്കല്‍മാത്രം പൊരുതല്‍. ധനം – ശത്രുക്കളുടെ മുതല്‍. ജാതൂഷ്ഠിരന്‍ – ഒരാളുടെ പേര്‍.

[12] തുർവീതി, വയ്യന്‍ എന്നീ രണ്ടുപേര്‍ വെള്ളം നിറഞ്ഞ ഒരു പുഴ കടക്കാൻ വയ്യാഞ്ഞു വിഷമിയ്ക്കെ, അവരെ അങ്ങു സുഖേന കടത്തിവിട്ടു. പരാവൃക്ക് – ഒരൃഷി. കരയേററി – കാഴ്ച തെളിയിച്ചും കാല്‍മുടന്തു പോക്കിയും ദുഃഖത്തില്‍നിന്നുദ്ധരിച്ചു. പേര്‍കേൾപ്പിച്ച = യശസ്സാർജ്ജിച്ച.

[13] ദാനത്തിന്നു – ആളുകൾക്കു കൊടുക്കാനും, തങ്ങൾക്കനുഭവിപ്പാനും.

[1] ഗൃത്സമദന്‍ പറയുന്നു: മദകരമായ അന്നം – സോമം. പാത്രങ്ങൾ – ചമസങ്ങൾ. തൂകുവിന്‍ – അഗ്നിയില്‍ പകരുവിന്‍.

[2] അതു – സോമം.

[3] ദൃഭീകന്‍ – ഒരസുരന്‍. ഇതിനെ – സോമരസത്തെ.

[4] ഉരണന്‍ – ഒരസുരന്‍. അര്‍ബുദൻ – മറെറാരസുരന്‍.

[5] അശ്നനും മറ്റും അസുരന്മാർതന്നെ. ശോഷം – ബലക്ഷയം.

[6] വർച്ചിയുടെ നൂറായിരത്തെ – വർച്ചി എന്ന അസുരന്റെ നൂറായിരം ആളുകളെ.

[7] നൂറായിരംപേരെ – നൂറായിരം അസുരന്മാരെ. കുത്സനും, ആയുവും ഭിവോദാസനും രാജർഷിമാരത്രേ.

[9] ആ മാദകം – ലഹരിപിടിപ്പിയ്ക്കുന്ന സോമം.

[10] അറിയും – അറിഞ്ഞനുഗ്രഹിയ്ക്കും.

[2] നിറച്ചു – തന്റെ തജസ്സുകൊണ്ട്.

[3] മാർഗ്ഗങ്ങൾ – പ്രവാഹമാർഗ്ഗങ്ങൾ.

[4] പണ്ടു ചുമുരി, ധുനി മുതലായ അസുരന്മാര്‍ ദഭീതി എന്ന ഒരു രാജർഷിയുടെ പുരി വളഞ്ഞ്, അദ്ദേഹത്തെ പിടിച്ചുകൊണ്ടുപോയിപോൽ.

[5] ഈ മഹാനദി – പരുഷ്ണി എന്ന നദി. ഇറങ്ങാന്‍ വയ്യാത്തവര്‍ – ചില ഋഷിമാര്‍. ധനാപ്തിയ്ക്കായി – തങ്ങൾ ഉദ്ദേശിച്ച ദ്രവ്യം നേടാന്‍.

[6] വണ്ടി തകർത്ത കഥ മറെറാരേടത്തു വിവരിയ്ക്കും.

[7] പണ്ടു, കാലും കണ്ണുമില്ലാത്ത പരാവൃക്ക് ചില കന്യകമാരെ പിടികൂടാൻനോക്കി; അവര്‍ പാഞ്ഞുപോയ്ക്കളഞ്ഞു. അപ്പോൾ ആ ഋഷി ഇന്ദ്രനെ സ്തുതിച്ചു കാലും കാഴ്ചയും നേടി. ഇക്കഥയാണ്, ഈ ഋക്കില്‍. കാല്‍മുടന്തന്‍ പാഞ്ഞെത്തി – ഇന്ദ്രപ്രസാദത്താല്‍ മുടന്തുനീങ്ങി, പാഞ്ഞു, കന്യകമാരുടെ അടുക്കലെത്തി. നന്നായി കണ്ടു – അന്ധത നീങ്ങുകയാല്‍ കന്യകമാരെ സ്പഷ്ടമായി കാണുകയുംചെയ്തു.

[9] രംഭി – ദഭീതിയുടെ ഹരിക്കാരന്‍.

[1] യജമാനന്മാരോടു പറയുന്നു: സജജനോത്തമന്ന് – സജ്ജനങ്ങളില്‍(ദേവന്മാരിൽ)വെച്ചു ശ്രേഷ്ഠനായ ഇന്ദ്രന്നു്. ജരപിടിപ്പിയ്ക്കുന്ന – ലോകത്തിന്നു വാർദ്ധക്യം വരുത്തുന്ന. നീര്‍ – സോമരസം.

[4] യജമാനനോടും, ഒടുവില്‍ ഇന്ദ്രനോടും പറയുന്നു: ഒരുങ്ങിനില്ക്കുന്നവൻ – കർമ്മികളെ അനുഗ്രഹിപ്പാൻ.

[5] വർഷി – ഫലങ്ങളെ വർഷിയ്ക്കുന്നത്. മധുരസം – മത്തുണ്ടാക്കുന്ന സോമനീർ. വർഷകാന്നൻ = ഫലവർഷികളായ അന്നങ്ങളോടുകൂടിയവൻ വർഷകൻ – ഫലം വർഷിയ്ക്കുന്ന ഇന്ദ്രൻ. ചെല്ലുന്നു – ഇന്ദ്രന്റെ അടുക്കലെയ്ക്ക്. വൃഷാക്കൾ – സോമരസം തളിയ്ക്കുന്നവര്‍. വൃഷഭൻ – ദേവശ്രേഷ്ഠൻ.

[6] വൃഷാവ് – കാമവർഷി. മാദകം – മത്തുണ്ടാക്കുന്ന സോമനീർ.

[7] യുദ്ധത്തില്‍ സ്തുതിതല്‍പരന്‍ – സ്തുതിയ്ക്കുന്നവരെ ജയിപ്പിയ്ക്കുന്നവന്‍. തോണിയ്ക്കൊത്തവന്‍ – ആപത്തുകളെ കടത്തി വിടുന്നവൻ. ധർഷകന്‍ – ഭവല്‍പ്രസാദത്താല്‍ ശത്രുക്കളെ ആക്രമിയ്ക്കാൻ കഴിവുള്ളവന്‍. നമ്മുടെ എന്നു തുടങ്ങുന്ന വാക്യങ്ങൾ യജമാനന്മാരോടുള്ളവയാണു്: വാക്ക് – സ്തൂതി. കിണറിന്നൊത്ത – കിണർ ജലത്തിന്റെ ഇരിപ്പിടമാണല്ലോ; അതുപോലെ, ധനത്തിന്റെ ഇരിപ്പടമാണ്, ഇന്ദ്രൻ.

[8] കുട്ടിയെ – ക്ഷുല്‍പീഡയില്‍നിന്നെന്നപോലെ.

[1] പുതിയതൊന്നു – പുതിയ ഒരു സ്തോത്രം.

[2] അവന്‍ – ആ ഇന്ദ്രന്‍.

[3] പൊങ്ങിച്ചു – തുലോം പ്രകടിപ്പിച്ചു.

[4] ആ പുരാതനൻ – ഇന്ദ്രന്‍. വോഢാവ് – ലോകത്തെ വഹിയ്ക്കുന്നവന്‍. ഇരുട്ടുകൾ – തമോരൂപര്‍.

[5] താഴത്തെയ്ക്ക് – ഭൂമിയിലെയ്ക്ക്.

[6] അച്ഛൻ – പ്രജാപതി. ക്രിവി – ഒരസുരന്‍. ഉറക്കിയത് – കൊന്നത്.

[7] ഒരു സ്ത്രീ – അവിവാഹിത.

[1] ഇന്ദ്രരഥത്തെ വർണ്ണിയ്ക്കുന്നു: സ്വർഗ്ഗപ്രാപകം – സുകൃതികളെ സ്വർഗ്ഗത്തില്‍ കൊണ്ടാക്കുന്നതു്. അത് – ആ രഥം.

[2] യജ്ഞത്തെ വർണ്ണിയ്ക്കുന്നു: അതു് – യജ്ഞം. ഒന്നാമത്തതു് – പ്രാതസ്സവനം. അന്യർ – ഋത്വിക്കുകൾ. അന്യ – വേദി. അന്യരോടു – ദേവന്മാരോടു.

[3] അധികം – എന്നെക്കാളേറെ. ഭവാന്‍ മറ്റാരുടെയെങ്കിലും യജ്ഞത്തിന്നു പോയ്ക്കളയരുത്; ഇവിടെ വന്നു, സോമം കുടിച്ചാലും!

[6] പാത്രങ്ങൾ – ചമസാദികൾ.

[8] ചുരത്തട്ടെ – അഭീഷ്ടം നല്കട്ടെ.

[1] പിഴിയുന്ന – സോമം. അന്നം – സോമം.

[2] നേരേ – സമുദ്രാഭിമുഖമായി.

[4] സൂര്യപ്രാപ്തിയില്‍ മത്സരിച്ച – ‘സൂര്യങ്കല്‍ ഞാന്‍ ചെല്ലും, മുമ്പേ – ഞാന്‍ ചെല്ലും, മുമ്പേ’ എന്നു സ്പർദ്ധിച്ച.

[5] ഒരു മനുഷ്യന്‍ – താഴേ പറയുന്ന ഏതശന്‍. മങ്ങിച്ചു – നിഷ്പ്രഭനാക്കി, തോല്പിച്ചു. ഇക്കഥ മുമ്പു പറഞ്ഞിട്ടുണ്ടു്. ധനം – സോമം. ഭാഗംപോലെ – അച്ഛന്‍ മകന്നു സ്വത്തിന്റെ ഒരു പങ്ക് കൊടുക്കുന്നതുപോലെ.

[6] തേര്‍ തെളിയ്ക്കുന്ന – ഇന്ദ്രന്നു സാരഥ്യം വഹിച്ച. ശുഷ്ണന്‍, അശുഷന്‍, കുയവന്‍ എന്നിവരും ശംബരനും അസുരന്മാരത്രേ.

[7] പീയു – ഒരസുരൻ.

[1] വണ്ടിയെന്ന പോലെ – വണ്ടിയ്ക്കു കിട്ടുന്ന കൂലികൊണ്ടു കൊററ് (ആഹാരം) സാധിയ്ക്കാമല്ലോ. അന്നം – സോമം.

[3] പചിയ്ക്കുക – പുരോഡാശാദികൾ വേവിയ്ക്കുക. മറുകര – കർമ്മാവസാനം.

[5] വഴി – പണികളെന്ന അസുരരുടെ ഉപദ്രവം നീക്കാന്‍. സ്തോത്രം വർദ്ധിപ്പിച്ചു – അവരുടെ സ്തുതിയെ അഭീഷ്ടദാനത്താല്‍ സഫലമാക്കി. പിന്മാററിച്ചു – ഉഷസ്സ് സൂര്യോദയത്തിൽ അപ്രത്യക്ഷമാകുമല്ലോ. അശ്നൻ – ഒരസുരന്‍.

[6] ഉന്മുഖനായി – അഭീഷ്ടം നല്കാനൊരുങ്ങി. അമർത്തുന്ന – ശത്രുക്കളെ. ദാസന്‍ – ഒരസുരന്‍.

[7] ദാസസേനകൾ – ദാസാസുരന്റെ പടകൾ.

[8] ബലവർദ്ധകം – ഹവിസ്സ്.

[1] വിശ്വജിത്ത് –.എല്ലാററിനെയും ജയിച്ചവൻ; ഇതിന്റെ വിവരണമാണ്, ജലജിത്ത് എന്നതുവരെ. സത്രാജിത്ത് = സതതവിജയി. ഉർവര = എല്ലാസ്സസ്യങ്ങളുമുള്ള ഭൂമി. ഭവാന്‍ – അധ്വര്യുയുവിനോടു പറയുന്നതാണിത്.

[2] സ്തോതാക്കളോടു പറയുന്നു: സവിതാവ് = സ്രഷ്ടാവു്. നമസ്സ് – നമസ്കാരത്തോടുകൂടിയ സ്തോത്രം.

[3] ജനങ്ങളില്‍ ചെല്ലുന്നവന്‍ – അഭീഷ്ടം നല്കാന്‍. ഭ്രംശിപ്പിയ്ക്കുന്നവന്‍ – ശത്രുക്കളെ. സോമസിക്തന്‍ – സോമനീര്‍ തളിയ്ക്കപ്പെട്ടവന്‍.

[4] സമ്പന്നപ്രേരകന്‍ – ധനാഢ്യരെ യജ്ഞത്തിന്നു പ്രേരിപ്പിയ്ക്കുന്നവന്‍. മെലിയിയ്ക്കുന്നവന്‍ – ശത്രുക്കളെ ശോഷിപ്പിയ്ക്കുന്നവന്‍.

[5] തൽപരര്‍ – ഇന്ദ്രകാമന്മാര്‍. മനീഷികൾ – അംഗിരസ്സുകൾ. വഴി – ഗോക്കൾ പോയ വഴി. സമീപിച്ച് – ഇന്ദ്രന്റെ അടുക്കൽ ചെന്ന്. ധനത്തെ – ഗോവൃന്ദത്തെ.

[6] പകലുകൾക്കു സുദിനത്വം – എല്ലാദ്ദിവസങ്ങളും ഞങ്ങൾക്കു സുദിനങ്ങളായിബ്ഭവിയ്ക്കുട്ടെ!

[1] ഇട്ടത് – ഇട്ട സോമനീര്‍.

[2] ഒരു ഭാഗം – സോമത്തിന്റെ ഒരംശം. വിട്ടുകൊടുത്തു – ദേവന്മാർക്കു്.

[3] വേര്‍തിരിച്ചു – സദസജ്ജനങ്ങളെ.

[4] നൃത്തംവെപ്പിയ്ക്കുന്നവന്‍ – എല്ലാരെയും ചേഷ്ടിപ്പിയ്ക്കുന്നവന്‍. അസുരൻ – വൃത്രൻ. അസു = പ്രാണന്‍. ജലമൊഴുക്കി – മഴ പെയ്യിച്ചു. അടുത്ത വാക്യം പരോക്ഷം.

[1] ഗണങ്ങൾ – ദേവാദിവർഗ്ഗങ്ങൾ. വിഭു = സ്വാമി. ബ്രഹ്മസ്വാമി = മന്ത്രങ്ങളുടെ അധിപതി. മുമ്പരില്‍ മുമ്പൻ – ഉത്തമോത്തമന്‍. അങ്ങ് = ഭവാന്‍. ഗേഹേ – യജ്ഞഗൃഹത്തില്‍.

[2] ഭവാനുടെ – അങ്ങയുടെ ആളുകളായ.

[3] ഘോരം – ശത്രുക്കൾക്കു ഭയങ്കരം. ധ്വസ്താരി = ശത്രുക്കളെ നശിപ്പിയ്ക്കുന്നത്, ഇതിന്റെ വിവരണമാണു്, രക്ഷോഘ്നമായ് എന്നതു്.

[4] തരുന്നോനെ – ഹവിരർപ്പകനെ. ബ്രഹ്മദ്വിട്ട് = മന്ത്രദ്വേഷി. നീറ്റും – ചുട്ടെരിയ്ക്കും. നിഹതക്രോധൻ = ക്രോധത്തെ നശിപ്പിച്ചവൻ.

[5] സാധുരക്ഷകന്‍ = വഴിപോലെ രക്ഷിയ്ക്കുന്നവന്‍. കൊലക്കൂട്ടര്‍ = ഹിംസകര്‍.

[6] വഴി – സന്മാർഗ്ഗം. സുദൃക്ക് = വഴിപോലെ കാണുന്നവന്‍, സർവജ്ഞന്‍. നിന്മഖത്തിന്നായ് – അങ്ങയെ യജിപ്പാൻ. ഭംഗം = നാശം.

[7] തീർക്കുക = ഉണ്ടാക്കുക.

[8] അംഗരക്ഷകന്‍ – ഞങ്ങളൂടെ ദേഹം രക്ഷിയ്ക്കുന്നവന്‍. അസ്മല്‍പരന്‍ – ഞങ്ങളില്‍ താല്‍പര്യമുളളവന്‍. ഇതുമൂലം കൂട്ടിച്ചൊല്ലുവോന്‍ – ഞങ്ങളുടെ ഗുണത്തെ അധികമാക്കി പറയുന്നവൻ. ദുഖതാരക = ദുഃഖങ്ങളെ കടത്തിവിടുന്നവനേ. കേവലസുഖം – ദുഃഖസ്പർശമില്ലാത്ത, മികച്ച സുഖം.

[9] നിന്നാല്‍ – അങ്ങയുടെ തുണയാല്‍.

[10] അഗ്ര്യാന്നം – ഉത്തമഹവിസ്സ്. നിറവ് – അഭീഷ്ടപൂർത്തി. യോജിപ്പ് = ചേച്ച, തുണ. കൈവളരാവൂ – വർദ്ധിയ്ക്കുമാറാകട്ടെ.

[11] കയ്യേറുന്നോന്‍ – ശത്രുക്കളെ ആക്രമിയ്ക്കുന്നവന്‍.

[12] ജവി = വേഗവാന്‍.

[13] ആനമിച്ചുപഗമ്യന്‍ = നമസ്കരിച്ചു സമീപിയ്ക്കപ്പെടേണ്ടുന്നവന്‍. ധനം ധനം – ആദരത്താല്‍ ദ്വിരുക്തി. ഇപ്പടകൾ – ഹിംസകസേനകൾ. രഥങ്ങളെപ്പോലവേ – യുദ്ധത്തില്‍ എതിർതേരുകളെ ഉടയ്ക്കുന്നതുപോലെ.

[14] തീക്ഷ്ണതാപനായുധം = മൂർച്ചയേറിയ, തപിപ്പിയ്ക്കുന്ന ആയുധം.

[15] അദ്ധനം – ബ്രഹ്മതേജസ്സാകുന്ന ധനം. സത്യോല്‍പന്ന = സത്യത്തില്‍ നിന്നു ജനിച്ചവനേ.

[16] സാമം മററില്ലെന്ന് – അങ്ങല്ലാതെ മറെറാരു സാമമില്ലെന്ന്, അങ്ങുതന്നെ സാമമെന്ന്.

[17] ത്വഷ്ടാവു് = പ്രജാപതി. സാമം സാമം – ഓരോ സാമവും. ഉത്തരാർദ്ധം പരോക്ഷവചനം. മഹായജ്ഞകാരി = വലിയ യാഗം ചെയ്യുന്നവന്‍.

[18] ഗോരോധിഗിരിദ്വാരം = ഗോക്കളെത്തടഞ്ഞ പർവതത്തിന്റെ ഗുഹ. തവ പൂകാന്‍ = അങ്ങയ്ക്കു കടപ്പാന്‍. തുറന്നൂ – താനേ തുറന്നു. ആംഗിരസന്‍ – അംഗിരോഗോത്രോല്‍പന്നന്‍. അധോമുഖമാക്കി നിർത്തി – ഭൂമിയില്‍ മഴ പെയ്യാന്‍.

[19] വിശ്വയന്താവ് = ജഗന്നിയാമകന്‍. ദേവരക്ഷിതമായാല്‍ – അങ്ങയെപ്പോലുള്ള ദേവന്മാര്‍ രക്ഷിച്ചാല്‍. സത്രം = യാഗം.

[1] മഹാനവവാക്കു് – മഹത്തായ പുതിയ സ്തുതി.

[2] കുനിയിയ്ക്കേണ്ടുന്നോര്‍ – രാക്ഷസാദികൾ. വീഴാതെനിന്നത് – വെള്ളം. ധനങ്ങളെപ്പൂഴ്ത്തിയ – ഗോക്കളെ ഗുഹയിലടച്ച.

[3] അദ്ദേവദേവൻ ചെയ്തുതാണ് – ഇതൊക്കെ. വസ്തു – പർവതാദി. പരുഷം പതുപ്പാർന്നൂ – പറുപറുപ്പുള്ള വൃക്ഷവും മറ്റും മൂദുത്വം പൂണ്ടു. കേററീ – ഗുഹയില്‍നിന്നു്. ചീന്തീ = പിളർത്തി. കൂരിരുൾ – വലനിർമ്മിതമായ തമസ്സ്.

[4] തേൻ – മധുരജലം. അത് – മേഘജലം. മോന്തും – വേനല്ക്കാലത്തുകുടിയ്ക്കുന്ന. നിറയ്ക്കുന്നൂ – നീരാവികൊണ്ട്.

[5] ഋത്വിക്കുകളോടും യജമാനന്മാരോടും പറയുന്നു: ശാശ്വതജ്ഞാനനിർമ്മിതി – മന്ത്രനിർമ്മാണം. ഉദകത്തിന്‍ കതക് = മേഘദ്വാരം. ഒന്നിനെ – വർഷജലത്തെ. ഒന്നിനെ ദ്യോവും – ഭൂമിയിൽ മഴയാലുണ്ടാകുന്ന അന്നത്തെ ദ്യോവും ഭുജിയ്ക്കും. സ്വൈരം – നിഷ്പ്രയാസം.

[6] പണികൾ – അസുരര്‍. നിധിയെ – ഗോധനത്തെ. അവര്‍ – അംഗിരസ്സുകൾ. മായകൾ – അസുരരുടെ. ഉൾപ്പൂകാന്‍ പുറപ്പെട്ടേടത്തെയ്ക്കേ – ഗുഹയില്‍ കടക്കാന്‍ എവിടെനിന്നു പുറപ്പെട്ടുവോ, അവിടെയ്ക്കുതന്നെ.

[7] അക്കവികൾ – അംഗിരസ്സുകൾ. കൈപ്പടങ്ങൾ കൂട്ടിത്തിരുമ്മി തിയ്യുണ്ടാക്കി.

[8] എയ്ത്തുവില്ല് – അമ്പെയ്യുന്ന വില്ല്. വിശ്വദൃക്ക് – ജഗദ്ദ്റഷ്ടാവ്. അമ്പ് – മന്ത്രം. കർണ്ണസ്പൃക്കു് = ചെവികളെ സ്പർശിക്കുന്നതു്; ശ്രോത്രഗ്രാഹ്യം. തൊടുത്തുവലിയ്ക്കുമ്പോൾ അമ്പും കർണ്ണസ്പൃക്കാകുമല്ലോ. മന്ത്രംകൊണ്ട് അദ്ദേഹം എന്തും സാധിയ്ക്കും!

[9] മന്ത്രബലംകൊണ്ടു ചേർത്തിണക്കിടും – വേര്‍പെട്ടവയെ. കീർത്തിതന്‍ = സ്തുതന്‍.

[10] ഭരിതാന്നന്‍ = അന്നങ്ങളെ സംഭരിയ്ക്കുന്നവന്‍. രണ്ടുകൂട്ടരും – ദേവകളും മനുഷ്യരും.

[12] നിങ്ങൾക്കുള്ളതൊക്കയും സത്യമേ – നിങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ളതു മുഴുവനും യഥാർത്ഥംതന്നെയാണു്; അതില്‍ ഗുണാരോപണമൊന്നുമില്ല. നിർത്തിയ്ക്കില്ല – ആരും ആളാവില്ല, മുടക്കാന്‍. അവിസ്സിന്നായ് – ഹവിസ്സു ഭുജിപ്പാന്‍. ബ്രഹ്മണസ്പതീന്ദ്രർ = ബ്രഹ്മണസ്പതിയും ഇന്ദ്രനും.

[13] ശൂരഘനന്റെ – ശൂരരായ രാക്ഷസാദികളെ ഹനിയ്ക്കുന്ന ബ്രഹ്മണസ്പതിയുടെ. കുതിരകൾ ശ്രവിയ്ക്കും – നമ്മുടെ സ്തുതി കേൾക്കും; അവ അദ്ദേഹത്തെ ഇവിടെ കൊണ്ടുവരും. സഭ്യന്‍ – ഹോതാവ്. ധനം – ഹവിസ്സ്. കടം – നാം കൊടുത്തുതീർക്കേണ്ടത്.

[14] വിണ്ണിന്ന് – ദേവന്മാർക്ക്. പിരിഞ്ഞ് ഓടി – വെവ്വേറെ ഉടമസ്ഥന്മാരുടെ അടുക്കലെയ്ക്കു പാഞ്ഞുപോയി.

[15] വടിവില്‍ – വഴിപോലെ. വീരന്മാരെ വീരരോടു ചേർക്ക – പുത്രന്മാരെ പുത്രന്മാരോടു ചേർത്താലും; ഞങ്ങൾക്കു പൌത്രരും ഉണ്ടാകട്ടെ. ഇച്ഛിപ്പതുണ്ടല്ലോ – അതിനാല്‍, ഞാനപേക്ഷിച്ചതു ചെയ്യുക.

[1] മകന്റെ മകനെയും കാണും – അത്രയ്ക്കു ദീർഗ്ഘായസ്സു നേടും.

[2] വീരർ – സ്വപുത്രന്മാർ. ചേരുമേ – ഉണ്ടായിവരും.

[3] പുഴ – നിറഞ്ഞൊഴുകുന്ന നദി. മൂരി – നിലമുഴുതാൻ ഉടയുടയ്ക്കപ്പെട്ട കന്നാലി. വൃഷം = കാള. കർമ്മസ്ഥൻ – ബ്രഹ്മണസ്പതിയെ പരിചരിയ്ക്കലാകുന്ന കർമ്മത്തിൽ വർത്തിയ്ക്കുന്നവൻ.

[4] മുമ്പേ – മറ്റു യജമാനന്മാരെക്കാൾ. ദിവ്യജലം – മഴവെള്ളം;യഥാകാലം മഴ കിട്ടും.

[5] വേണമെങ്കിൽ, പുഴകൾതന്നേ അവന്റെ അടുക്കലെത്തും. ഉയർന്നീടും – അഭിവൃദ്ധി നേടും.

[1] അസേവി – ബ്രഹ്മണസ്പതിയെ സേവിയ്ക്കാത്തവന്‍. തർപ്പിപ്പവന്‍ – ബ്രഹ്മണസ്പതിയെ സന്തൃപ്തനാക്കുന്നവന്‍.

[2] ഋഷി ഒരു സ്വകീയനെ അനുശാസിയ്ക്കുന്നു: പൂജിയ്ക്ക – ബ്രഹ്മണസ്പതിയെ യജിയ്ക്കുക. മദം = ഗർവ്. പറ്റലര്‍പ്പറക്കൊട്ടില്‍ – ശത്രുക്കൾ യുദ്ധത്തിന്നൊരുങ്ങി പടഹമടിയ്ക്കുമ്പോൾ മനം ധീരമാക്കുക.

[3] കേവലാസ്ഥയാ – നിഷ്കളങ്കശ്രദ്ധയോടേ. സപര്യ = പരിചരണം. നേതാക്കളാല്‍ – മറ്റു പരിചാരകരാല്‍ ധനവും നേടും.

[4] വിന = ആപത്ത്. വറുതി = ദാരിദ്ര്യം. ഉരു = മഹത്ത്.

[1] നൈ തൂകും വചസ്സ് – മന്ത്രങ്ങളില്‍നിന്നു പാലും നെയ്യുമൊഴുകുമെന്നു തൈത്തിരീയം പറയുന്നു. നാക്കിനാല്‍ – നാവാകുന്ന ജുഹുകൊണ്ട്. ആദിതേയന്മാര്‍ (അദിതിപുത്രന്മാര്‍) എട്ടുപേരത്രേ: മിത്രന്‍, വരുണന്‍, ധാതാവ്, അര്യമാവ്, അംശു, ഭഗന്‍, ഇന്ദ്രന്‍, വിവസ്വാന്‍. യോഗ്യന്‍ – ത്രാണിയുള്ളവന്‍. ബഹുത്രോദിതന്‍ = വളരെയിടങ്ങളില്‍ (അനുഗ്രഹാർത്ഥം) ആവിർഭവിച്ചവന്‍.

[2] മതിവെച്ചരുൾക – കല്പിച്ചു ശ്രദ്ധിയ്ക്കട്ടെ. സദൃശകർമ്മാക്കൾ = ഒരേതരം കർമ്മത്തോടുകൂടിയവര്‍. ബാധ – ശത്രുപീഡയും മറ്റും. വെടിയാത്തവര്‍ – ഭക്തരെ ത്യജിയ്ക്കാതെ അനുഗ്രഹിയ്ക്കുന്നവര്‍.

[3] ബഹുനേത്രര്‍ = വളരെക്കണ്ണുകളുള്ളവര്‍. ഹൃത്തിൽ – പ്രാണികളുടെ ഹൃദയത്തില്‍. ദൂരവർത്തി = ദൂരസ്ഥിതം.

[4] മേഘാംബു (മേഘജലം) രക്ഷിപ്പവര്‍ – യഥാകാലം മഴ പെയ്യിയ്ക്കാന്‍. കടപ്പാടുകൾ – സ്തോതാക്കൾ വീട്ടേണ്ടുന്ന കടങ്ങൾ.

[5] ഭാവല്‍ക്കപരിത്രാണം = ഭവാന്മാരുടെ രക്ഷണം. അഘങ്ങൾ = പാപങ്ങൾ. കുഴികൾപോലെ – കുഴികളില്‍ വീഴാതിരിപ്പാന്‍ മനസ്സിരുത്തുന്നതുപോലെ.

[6] അച്ഛം = നിർമ്മലം. കൂട്ടിച്ചൊല്ലുക – ഉള്ളതിലധികം ഗുണം പറയുക. അഴിയാസ്സുഖം = സുദൃഢമായ (അംഭഗമായ) സൌഖ്യം.

[7] മാററാർക്കപുറത്താക്കുക – ശത്രുക്കളാകുന്ന പുഴയുടെ മറുകരയിലണയ്ക്കട്ടെ. പുരാന്മാര്‍ – ആദിത്യര്‍.

[8] മൂലോകം – ഭൂമ്യന്തരിക്ഷസ്വർഗ്ഗങ്ങൾ. മുത്തേജസ്സും (അഗ്നി – വായു – സൂര്യരെയും) ഭരിപ്പോരാണു് (വഹിച്ചുപോരുന്നു). മൂന്നുകർമ്മങ്ങൾ – സവനത്രയം. ഉത്തരാർദ്ധം പ്രത്യക്ഷോക്തി.

[9] സ്തോതൃമർത്ത്യർക്കായ് – സ്തുതിയ്ക്കുന്ന മനുഷ്യർക്കുവേണ്ടി. അർദ്ദിയ്ക്കുപ്പെടാത്തോര്‍ – അസുരാദികളാല്‍ അപീഡിതര്‍. ഭൂരിസ്തുത്യര്‍ = വളരെയാളുകളാല്‍ സ്തുതിയ്ക്കപ്പെടേണ്ടുന്നവർ.

[10] ഒരു നൂറ്റാണ്ടു തരിക – ഞങ്ങളെ ശതായുസ്സുകളാക്കുക. പൂർവനിശ്ചിതായുസ്സും (നൂറുവയസ്സും) ഞങ്ങൾക്കു കിട്ടുമാറാകണം.

[11] കാതരന്‍ = അധീരന്‍. അപക്വന്‍ – മനസ്സിന്നു പക്വത വന്നിട്ടില്ലാത്തവന്‍. ജ്യോതിസ്സ് = വെളിച്ചം, ജ്ഞാനം.

[12] അർപ്പിച്ചോനും – ഹവിസ്സു നല്കിയവനും. ധനം നല്കി – യാചകർക്ക്.

[13] സത്സസ്യതോയോപാന്തേ = നല്ല സസ്യങ്ങളുള്ള ജലത്തിന്നരികില്‍.

[14] മേദുരം – മഹത്ത്.

[15] അവനെ (ആദിത്യര്‍ കൊണ്ടുനടത്തുന്നവനെ) മിളിതമാര്‍ (ചേർന്നുനില്ക്കുന്ന ഇരുപേര്‍ (ദ്യാവാപൃഥിവികൾ) വർദ്ധിപ്പിയ്ക്കും. വാനിന്‍വെള്ളം – വർഷജലം. അവന്‍ പടയില്‍ (ശത്രുക്കളെ) അമർത്ത് ഇരുവീടുകൾ (സ്വഗൃഹവും, കൈവശപ്പെടുത്തിയ പരഗൃഹവും) പൂകും. ഇരുപാതികൾ – മർത്ത്യരും, അമർത്ത്യരും.

[16] ദ്രോഹിയ്ക്കു തീർത്ത – രാക്ഷസാദികളെ തോല്പിയ്ക്കാന്‍ നിർമ്മിച്ച. വൈരിയ്ക്കു – ശത്രക്കളെ കുടുക്കാന്‍. ഒരശ്വരഥാരുഢന്‍പോലെ – കുതിരത്തേരില്‍ക്കേറിയവന്‍ ദുർഗ്ഗമാർഗ്ഗങ്ങളെ വേഗത്തില്‍ പിന്നിടുന്നതുപോലെ.

[17] എന്റെ ദാരിദ്യം ഒരു സ്നേഹിതധനികന്റെ അടുക്കല്‍ അറിയിയ്ക്കാന്‍ (അറിയിച്ചു, വല്ലതും തരണമെന്നിരക്കാൻ) എനിയ്ക്കു സംഗതിവരരുത്.

[1] ഇവൻ – വരുണനെ സ്തുതിയ്ക്കുന്നവൻ. മേന്മയാല്‍ – വരുണപ്രസാദലബ്ധമായ മഹത്ത്വംകൊണ്ട്. അധിപൻ – ഭരിയ്ക്കുന്നവന്‍.

[2] അഗ്നികൾ – പുലര്‍കാലത്തു തുലോം ജ്വലിപ്പിയ്ക്കപ്പെടുമല്ലോ. വാഴ്ത്തും – ഭവാനെ സ്തുതിയ്ക്കുന്ന.

[3] പുരുവീരന്‍ = വളരെ വീരന്മാരോടുകൂടിയവൻ. ഉരുസ്തുതന്‍ = വളരെപ്പേരാല്‍ സ്തുതിയ്ക്കപ്പെട്ടവൻ. ഞങ്ങൾ ചെയ്തുപോയ പാപങ്ങൾക്കു മാപ്പു തന്നു ഞങ്ങളെ നിങ്ങളുടെ സഖാക്കളാക്കണം.

[4] ധാരകന്‍ – ഒരു ചിറപോലെ വെള്ളം നിർത്തുന്നവന്‍. പൂർവാർദ്ധത്തിന്റെ വിവരണമാണു്, ഉത്തരാർദ്ധം:

[5] കാലം – സമാപ്തിസമയം.

[6] ഭയം എങ്കല്‍നിന്നു നീക്കുക – എന്നെ നിർഭയനാക്കുക. പൈക്കുട്ടിയുടെ കയര്‍ പയ്യിനെ കറക്കാൻതുടങ്ങുന്നവൻ അഴിയ്ക്കുന്നതുപോലെ എന്റെ പാപം നീക്കുക; അതിന്നു ഭവദന്യന്‍ (ഭവാനല്ലാതെ മറെറാരാൾ) ആളാകില്ല.

[7] വധഹേതികൾ = കൊലയായുധങ്ങൾ. ബാധകന്മാരെ – ഞങ്ങളെ ഉപദ്രവിയ്ക്കുന്നവരെ.

[8] ബഹൂദ്ഭൂത – വളരെ പ്രദേശങ്ങളില്‍ ആവിർഭവിച്ചവനേ.

[9] വെളുത്തിട്ടില്ല – രാത്രിയുടെ അന്ത്യയാമത്തില്‍ ഉറക്കം വിട്ട് ഋണചിന്തയില്‍ മുഴുകുന്നതിനാല്‍ ഞാന്‍ പ്രായേണ നേരം വെളുക്കുന്നതറിയാറില്ല. അന്നേരത്ത് – പുലര്‍കാലത്ത്. എങ്ങൾക്കു ജീവനമാര്‍ഗ്ഗം അരുൾക (ഉപദേശിച്ചാലും); കടങ്ങൾ വീട്ടി, കഴിച്ചിലിന്നുള്ള വക തന്നാലും എന്നു പര്യവസിതാർത്ഥം.

[10] ബന്ധു – അച്ഛനും മറ്റും. തിരുടൻ – ചോരന്‍.

[1] ഒളിവില്‍പ്പെറ്റോൾപോലെ – ജാരനില്‍നിന്നു ഗർഭം ധരിച്ച അഭര്‍ത്തൃകസ്ത്രീ ആരുമറിയാതെ പ്രസവിച്ചു, കുട്ടിയെ ദ്ദൂരത്തെങ്ങാനും കളയുന്നതുപോലെ. നിങ്ങൾതന്‍ നന്മ – നിങ്ങളില്‍നിന്നു കിട്ടേണ്ടുന്ന ശ്രേയസ്സു്. കേൾക്കും – വിളി കേൾക്കുന്ന.

[2] ദ്വേഷ്ടാക്കൾ – ദ്രോഹിയ്ക്കുന്ന പിശാചാദികൾ. അമർത്തുക – ശത്രുക്കളെ.

[3] നിങ്ങൾക്ക് എന്നെന്നും ലഭിയ്ക്കേണ്ടുന്ന ഒന്ന് (ഒരു വസ്തു) ഇല്ലായ്കയാൽ,നിങ്ങൾക്കായി ഞങ്ങൾ എന്തു ചെയ്യാനാണ്? അതിന്നു ഞങ്ങൾ ശക്തരല്ല.

[4] കൊണ്ടുവന്നീടുന്നവര്‍ – ഞങ്ങൾക്കു തരാന്‍ ധനം. യാഗത്തിന്ന് – യാഗത്തിലെത്താന്‍. യൂഷ്മാദൃക്സ്വജനം = നിങ്ങളെപ്പോലുള്ള ബന്ധുക്കൾ.

[5] നിങ്ങളില്‍ച്ചേർന്ന് – നിങ്ങളുടെ ഇടയില്‍ വർത്തിച്ച്. ധൂർത്തനെയച്ഛന്‍പോലെ – അസന്മാർഗ്ഗപ്രവൃത്തനായ മകനെ അച്ഛന്‍ അനുശാസിയ്ക്കുന്നതുപോലെ, നിങ്ങൾ അനുശാസിച്ചവനാണല്ലോ, ഞാൻ. പാശം – നിങ്ങളുടെ വല. പാപം – എന്റെ പാപം; രണ്ടും ദൂരേപ്പോകട്ടെ. കുഞ്ഞിന്നരികില്‍ – പക്ഷിക്കുട്ടിയുടെ മുമ്പില്‍വെച്ചു വേടന്‍ പക്ഷിയെ കുടുക്കുന്നപോലെ.

[6] തിരുവുള്ളം – പ്രസാദം. ആപൽകരൻ = ആപത്തുണ്ടാക്കുന്നവന്‍.

[2] അമ്മ – അദിതി. അഭിജ്ഞനെ – വിദ്വാനായ ഇന്ദ്രനെ.

[7] തരും – അഭീഷ്ടഫലം. അറിയും ഞങ്ങളുടെ സ്തോത്രം. അദ്ദേഹം – ആ ഇന്ദ്രന്‍. പറഞ്ഞുപോകരുത് – മറ്റുള്ളവരോട്.

[8] ശണ്ഡവംശ്യര്‍ – ശണ്ഡനെന്ന അസുരപുരോഹിതന്റെ വംശക്കാര്‍, അവന്‍ – അസുരന്‍.

[10] കരൾ പുകയുന്ന – വൈരമുൾക്കൊള്ളുന്ന

[2] ചോറ്റുതേർ – ഭക്ഷ്യവസ്തുക്കളെ കേറ്റുന്ന വണ്ടി.

[5] നിങ്ങളിരുവരെയും – ഭവതിയെയും ദ്യോവിനെയും. മൂന്നന്നങ്ങൾ – സസ്യവും പശുവും സോമവും. സ്ഥാവരത്തിന്റേതായ അന്നം – നെല്ലു മുതലായവയുടെ അന്നം (ചരുപുരോഡാശാദി).

[6] താല്‍പര്യമുള്ള – ഞങ്ങളുടെ സ്തുതിയിൽ ആഗ്രഹമുള്ള. അഹിര്‍ബുധ്ന്യൻ – അന്തരിക്ഷത്തിലെ അഹി എന്ന ദേവൻ. ഏകപാത്ത് – തന്നാമകനായ സൂര്യന്‍. അങ്ങേഅററം – പരമോന്നതസ്ഥാനം. ജലപൌത്രൻ – അഗ്നി.

[2] മനുഷ്യന്റെ – ശത്രുഭൂതന്റെ. ഭവാന്‍ – ഇതിന്ദ്രനോടു പറയുന്നതാണു്.

[3] അസക്താംഗി – വിഭക്താവയവ.

[4] രാക = പൌർണ്ണമാസി. അറിയട്ടെ – ഞങ്ങളുടെ ഉള്ള്. തൂശി – അനുഗ്രഹബുദ്ധി.

[5] ആയിരക്കണക്കില്‍ – ധനം.

[6] സിനീവാലി – ചന്ദ്രന്‍ കാണുമാറാകുന്ന അമാവാസ്യ.

[7] ഋത്വിക്കുകളോടു പറയുന്നത്: പ്രജാപാലിക = പ്രജകളെ രക്ഷിയ്ക്കുന്നവൾ.

[8] സ്വസ്തി = നാശമില്ലായ്മ. വരുണാനി = വരുണപത്നി. മുഴുത്ത (ചന്ദ്രനെ തീരെ കാണാത്ത) കറുത്ത വാവാണ്, കുഹു.

[1] മരുല്‍പിതാവ് = മരുത്തുക്കളുടെ അച്ഛൻ. അങ്ങയുടെ സുഖം – ഞങ്ങൾക്കു തരാന്‍ അങ്ങു കയ്യില്‍ വെച്ചിരിയ്ക്കുന്ന സുഖം. വന്നുചേരട്ടെ – ഞങ്ങളിലെത്തട്ടെ. വീരന്‍ = പുത്രന്‍.

[2] വിഷൂചികൾ – പകരുന്ന രോഗങ്ങൾ.

[4] നമസ്സ് – വേണ്ടുംവണ്ണമല്ലാതായ നമസ്കാരം. സഹാഹ്വാനം ഇതരദേവന്മാരോടുകൂടി വിളിയ്ക്കല്‍.

[5] ശുഭാഹ്വാനൻ – രുദ്രനെ വിളിയ്ക്കുന്നതു ശ്രേയസ്കരമാണെന്നർത്ഥം. ഹിംസാബുദ്ധിയ്ക്കു് – ഞങ്ങൾക്കു ഹിംസാതാല്‍പര്യമുണ്ടാകരുത്.

[6] മരുത്ത്വാന്‍ – പുത്രരായ മരുത്തുക്കളോടുകൂടിയ രുദ്രൻ. പരിചരിയ്ക്കു മാറാകണം – രുദ്രനെ സേവിയ്ക്കുമാറാകണം.

[8] ഭവാന്‍ – സ്തോതാവിനോടു പറയുന്നതാണ്. നമസ്സ് = നമസ്കാരം, ഹവിസ്സ്.

[9] ബഹുസ്വരൂപന്‍ – അഷ്ടമൂർത്തി. വിട്ടുപോകാറില്ല – അവിടുന്ന് എന്നെന്നും ബലവാൻതന്നെ.

[11] സ്തോതാവിനോട്: നിഹന്താവ് – ശത്രുഘാതി. ഞങ്ങളില്‍നിന്നന്യനെ – ഞങ്ങളെ കൊല്ലരുതു്.

[13] ഞങ്ങളുടെ അച്ഛന്‍ – മനു. ശമം – രോഗശാന്തി.

[14] മറെറാരേടത്തു പോകട്ടെ – ഞങ്ങളില്‍ മുഷിയരുത്. വൃഷാവേ ഇത്യാദി പ്രത്യക്ഷവചനം.

[1] ധാരകര്‍ – വിശ്വംഭരര്‍. ആരാധിച്ചരുളുവോര്‍ – ലോകത്തെ പ്രീതിപ്പെടുത്തുന്നവര്‍. ഭൂമി – മരുത്തുക്കളുടെ വീണ.

[2] മീനണിവാനം = നക്ഷത്രങ്ങൾ നിരന്ന ആകാശം. ഉത്തരാർദ്ധം പ്രത്യക്ഷവചനം; വൃഷരുദ്രോല്‍പാദിതര്‍ = കാളയുടെ രൂപം പൂണ്ട രുദ്രനാല്‍ ഉൽപാദിപ്പിയ്ക്കപ്പെട്ടവര്‍. പയ്യു് – ഗോരുപം ധരിച്ച ഭൂമി.

[3] അശ്വത്തെപ്പോലെ – കുതിരയെ വിയർപ്പുപോക്കാൻ നനയ്ക്കുന്നതുപോലെ. മുകിൽമധ്യേ = മേഘമധ്യത്തില്‍. പായുന്നു – മഴ പെയ്യിയ്ക്കാന്‍. ചാലകര്‍ – വൃക്ഷാദികളെ ഇളക്കുന്നവര്‍. വാജിസ്ഥരായ് – കുതിരപ്പുറത്തു കേറി. ബാക്കി പ്രത്യക്ഷവചനം: ഏകാശയർ = സമാനമനസ്കർ.

[4] വിദ്രുതപ്രദാനന്മാര്‍ = വേഗത്തിൽ കൊടുക്കുന്നവര്‍. അശ്വങ്ങൾപോലേ – കുതിരകൾ തേരിനെ എന്നപോലെ.

[5] മിന്നുവാൾ = മിന്നുന്ന വാൾ (ചുരിക). മധുമത്തിന്ന് – മധു (സോമം) കുടിച്ചു ലഹരിപിടിയ്ക്കാൻ. അരയന്നങ്ങൾ വാസസ്ഥാനത്തെന്നപോലെ ഇവിടെ വന്നുചേരുവിന്‍. മുകൾത്തട്ടിരമ്പത്താലിമ്പംതന്നീടും – മുകൾത്തട്ടിലെ ഇരമ്പംകൊണ്ട് ആഹ്ലാദപ്രദങ്ങളായ. വാര്‍വഴികൾ = വിശാലമാർഗ്ഗങ്ങൾ.

[6] മർത്ത്യര്‍ – മനുഷ്യരായ. അശ്വത്തെപ്പോലെ – കുതിരയെ തടിപ്പിയ്ക്കുന്നതുപോലെ, മുകൾവശത്തു മേഘത്തെ തടിപ്പിയ്ക്കുവിൻ, വർഷണസമർത്ഥമാക്കുവിന്‍.

[7] പ്രതിവാസരം – നിത്യം. എഴുന്നള്ളവേ – നിങ്ങൾ വരുമ്പോൾ. വെളിവാക്കി – നിങ്ങളുടെ ഗുണങ്ങൾ വെളിപ്പെടുത്തി. സ്തുതിയ്ക്കുന്നോനെ – സ്തുതിയ്ക്കുന്ന പുത്രനെ. അശനം = ഭക്ഷണം. ആജിബോധം = യുദ്ധപരിജ്ഞാനം. ദുസ്തരൌജസ്സും – ശത്രുക്കൾക്കു പിന്നിടാവതല്ലാത്ത ബലവും ഏകുവിന്‍.

[8] പൂട്ടുമ്പോഴേ – യാഗത്തിന്നു പോരാന്‍. കുട്ടിയ്ക്കു കറവപ്പൈപോലവേ – കുട്ടിയ്ക്കു പയ്യു പാല്‍ ചുരത്തിക്കൊടുക്കുന്നതുപോലെ. ദത്തഹവ്യൻ = ഹവിസ്സു നല്കിയവന്‍, യജമാനൻ.

[9] ഹിംസ്രന്‍ = ഹിംസകന്‍. എരിവേല്‍ = ചുട്ടെരിയ്ക്കുന്ന വേല്‍ എന്ന ആയുധം. രുദ്രന്മാര്‍ – രുദ്രപുത്രന്മാർ. തിന്മൻ – രാക്ഷസനും മറ്റും.

[10] മാന്യമായ നിങ്ങളുടെ പ്രാപ്തി (വരവ്) എല്ലാവർക്കും അറിയാം. അവശിഷ്ടം പരോക്ഷവചനം: അപ്പയ്യിന്റെ അകിട് – മേഘം.

[11] എമ്പാടും – ചമസാദികളില്‍. ഉത്തരാർദ്ധം പരോക്ഷവചനം: എത്തേണ്ടുമിടം – യജ്ഞസ്ഥലം. അർത്ഥിപ്പൂ – ഞങ്ങൾ യാചിയ്ക്കുന്നു.

[12] അദ്ദശഗ്വന്മാര്‍ – പത്തുമാസംകൊണ്ടു യജ്ഞസിദ്ധിയ്ക്ക് ഒരുങ്ങിയ ആ അംഗിരസ്സുകൾ. മുമ്പേ – ആദിത്യന്മാരെക്കാൾ മുമ്പേ. പ്രത്യുഷസ്സ് = പുലര്‍കാലം. പുലരി തുടുപ്പുകൊണ്ട് അല്ലിനെ (രാത്രിയെ) പോക്കുന്നതുപോലെ, അവര്‍ സതോയമായ (ജലസഹിതമായ ഉരു(മഹാ)തേജസ്സുകൊണ്ട് (സൂര്യനെക്കൊണ്ട്) ഇരുട്ടിനെ പോക്കുന്നു.

[13] സലിലസ്ഥാനങ്ങൾ – മേഘങ്ങൾ. അംഭസ്സ് = ജലം.

[14] അഞ്ചഗ്ര്യഹോതാക്കൾ – പഞ്ചപ്രാണവായുക്കളാകുന്ന മുഖ്യഹോതാക്കൾ. സ്ഥിതരാക്കിനാന്‍ – വിട്ടുപോകാതെ നിർത്തി. അവര്‍ – പഞ്ചപ്രാണര്‍. അവനത്തിന്നായ് – ഞങ്ങളെ ആയുധം(ചുരിക)കൊണ്ടു രക്ഷിപ്പാൻ.

[15] ശ്രിതന്‍ – ആശ്രയിച്ചവന്‍, ആരാധകന്‍. നതന്‍ = നമിച്ചവന്‍, വന്ദിച്ചവന്‍. ഇങ്ങോട്ട് – ഞങ്ങളുടെ അടുക്കലെയ്ക്ക്. പശുപോലെ – പയ്യു കുട്ടിയുടെ അടുക്കലെയ്ക്കെന്നപോലെ. അഭ്യാഗമിയ്ക്ക – വരുമാറാകട്ടെ.

[1] ജലസംബന്ധി – മേഘസ്ഥജലസംബന്ധി.

[2] ബലത്തിന്റെ മഹിമാവാല്‍ – മഴ പെയ്യിച്ച്.

[3] വന്നുചേരുന്നവ – വർഷംകൊണ്ട്. നില്ക്കുന്നവ – മുമ്പുതന്നെ ഉള്ളവ. ബഡബാഗ്നി – സമുദ്രത്തിന്റെ അടിയിലിരിയ്ക്കുന്ന ഔർവാഗ്നി.

[5] മൂന്നു ദേവിമാര്‍ – ഇളയും സരസ്വതിയും ഭാരതിയും. പ്രഥമസൃഷ്ടം – ജലം.

[6] അശ്വം – ഉച്ചൈശ്ശ്രവസ്സ്. ഭവാൻ എന്നു തുടങ്ങുന്ന ഒരു വാക്യം പ്രത്യക്ഷകഥനം.

[7] സ്വധ – വർഷജലം. അന്നം – മഴകൊണ്ടുണ്ടായ ഹവിസ്സ്. പരിചാരകന്‍ – പരിചരിയ്ക്കുന്ന യജമാനന്‍.

[8] മക്കൾ – പുഷ്പഫലാദികൾ.

[9] നദീപ്രവാഹങ്ങൾ അപാംനപാത്തിന്റെ മഹിമയെ വെളിപ്പെടുത്തുന്നു.

[10] ഹിരണ്യം = സ്വർണ്ണം. ഹിരണ്യദാതാക്കൾ ദക്ഷിണയായി സ്വർണ്ണം കൊടുക്കുന്ന യജമാനന്മാര്‍.

[11] മറവില്‍ – മേഘങ്ങളുടെ. യുവതികൾ – തണ്ണീരുകൾ.

[12] വളരെപ്പേരില്‍ – വളരെ ദേവന്മാരുടെ ഇടയില്‍.

[13] അവയില്‍ – മേഘജലങ്ങളില്‍. ഗർഭമുണ്ടാക്കുന്നു – താൻതന്നെ ഗർഭമായിത്തീരുന്നു. കുടിയ്ക്കുന്നു – മുലപ്പാലിന്നൊത്ത മേഘജലം നുകരുന്നു. മുകരുന്നു – കിടാവിനെ ചുംബിയ്ക്കുന്നതുപോലെ. മറ്റഗ്നി – ഭൌമാഗ്നി.

[14] നപ്താവ് = അപാംനപാത്ത്.

[15] ശോഭനനിവാസൻ = നല്ല പാർപ്പിടത്തോടുകൂടിയവന്‍. ഹവിർദ്ധനന്മാര്‍ – യജമാനന്മാര്‍.

[1] അമ്മിക്കുഴകൾകൊണ്ടും – ചതച്ചു്. ആട്ടിന്‍രോമങ്ങൾകൊണ്ട് അരിച്ചു.

[2] രുദ്രപുത്രന്മാര്‍ – മരുത്തുക്കൾ.

[3] ത്വഷ്ടാവ് മുതലായവരോട്:

[4] അഗ്നിയോട്: ഹോതാവ് – ദേവന്മാരെ വിളിയ്ക്കുന്നവന്‍.

[6] മിത്രാവരുണന്മാരോട്:

[1] അതു – സോമം. ഒടുവിലെ വാക്യം പ്രത്യക്ഷവചനം:

[2] പ്രത്യക്ഷ – പരോക്ഷവചനങ്ങൾ:

[3] വനസ്പതി = വനനാഥൻ. മുതിർന്ന് – ഒരുങ്ങി.

[4] നാലാമത്തെപ്പാത്രം – നാലാംപാത്രത്തിലെ സോമം.

[5] അശ്വികളോട്: വാജിനീവസുക്കൾ – ആളുകളെ ആഹാരം നല്കി പൊറുപ്പിയ്ക്കുന്നവർ.

[1] ഭാരവാഹി – ഭുവനഭാരം വഹിയ്ക്കുന്നവന്‍. പ്രസവം = സന്തത്യുൽപാദനം. ഇതു് – ലോകത്തില്‍ സന്തത്യുൽപാദനം നടത്തിയ്ക്കല്‍. എഴുനേല്ക്കുന്നു – ഒരുങ്ങുന്നു.

[4] വീണ്ടും – തലേന്നാളത്തെപ്പോലേ, നിർത്തുന്നു – വൈകുന്നേരം പണി നിർത്തുമല്ലോ. വീണ്ടും – പുലര്‍കാലത്ത്. ശയ്യ വിട്ടെഴുനേൽക്കുന്നു – ഉറക്കമുണർന്നു വേല തുടരുന്നു. സവിതാവു വരുന്നു – സൂര്യന്‍ ഉദിയ്ക്കുന്നു. ചീന്തിവെയ്ക്കുന്നു – വേര്‍തിരിയ്ക്കുന്നു.

[6] പ്രഥമഭാഗം – അഗ്നിഹോത്രം. അമ്മ – ഉഷസ്സ്. മകന്‍ – അഗ്നി.

[10]ഛന്ദസ്പതി = ഛന്ദസ്സുകളുടെ അധിപതി, സവിതാവ്.

[11]അതു – ധനം.

[1]ദൂതർ – രാജാവയച്ച ദൂതർ.

[2]പോകുന്നവർ – യജ്ഞത്തിന്ന്. സംയുക്തർ = ചേർന്നിരിയ്ക്കുന്നവർ.

[3]കൊമ്പുകൾ – വൃഷാദികളുടെ, മുമ്പർ – പ്രധാനർ. കുളമ്പുകൾ – അശ്വാദികളുടെ. ചക്രവാകങ്ങൾക്കു രാത്രിയിൽ വിരഹദുഃഖം പ്രസിദ്ധമാണല്ലോ.

[4]അപ്പുറത്ത് – ദുർഗ്ഗമങ്ങളുടെ മറുകരയിൽ. നുകവും മറ്റും തേരിന്റെ അവയവങ്ങളാകയാൽ തേർപോലെ എന്നർത്ഥം. ചട്ടപോലെ – കവചം ആയുധങ്ങളിൽനിന്നു രക്ഷിയ്ക്കുന്നതുപോലെ.

[6] സ്തനങ്ങൾ – അമ്മയുടെ മുലകൾ. മൂക്കുകൾപോലെ – നാസാരന്ധ്രങ്ങൾ ശ്വാസോച്ഛ ്വാസങ്ങൾകൊണ്ടെന്നപോലെ.

[7] കൈകള്‍പോലെ – കൈകളാണല്ലോ, ജോലിചെയ്യുക.

[1] അമൃതം – മരണമില്ലായ്കു.

[2] സേവിതരായി – സർവദേവന്മാരാലും.

[4] ഒരാൾ – പൂഷാവ്, സൂര്യന്‍. മററാൾ – സോമൻ; ഭൂമിയില്‍ ഓഷധിരൂപനായും അന്തരിക്ഷത്തില്‍ ചന്ദ്രരൂപനായും. ധനപോഷം – പശുക്കളാകുന്ന ധനം.

[5] ഒരാൾ – സോമന്‍. മററാൾ – പൂഷാവ്, സൂര്യൻ.

[1] നിയുത്തുക്കൾ – വായുവിന്റെ അശ്വങ്ങൾ.

[2] നിയുത്ത്വാനായ് = നിയുത്തുക്കളോടുകൂടി. സോമിഗൃഹേ – സോമം പിഴിയുന്നവന്‍റെ, യജമാനന്‍റെ ഗൃഹത്തില്‍.

[5] സ്ഥിരോത്തമസഭാന്തരേ = ശാശ്വതവും ഉല്‍കൃഷ്ടവുമായ സഭാസ്ഥാനത്തു്. സ്നിഗ്ദ്ധര്‍ = സസ്നേഹര്‍.

[7] അശ്വഗോലാഭകാരര്‍ = അശ്വങ്ങളുടെയും ഗോക്കുളുടെയും ലാഭം (ലബ്ധി) ഉണ്ടാക്കുന്നവർ; ഞങ്ങൾക്ക് അശ്വങ്ങളെയും ഗോക്കളെയും കിട്ടിയ്ക്കാൻ.

[8] വൃഷ്ടവിത്തര്‍ = ധനവർഷികൾ.

[9] സ്തവാർഹര്‍ = സ്തൃത്യർ.

[11] ഇന്ദ്രനെങ്കില്‍ – അദ്ദേഹം ഇന്ദ്രനാണെങ്കില്‍ ഞങ്ങൾക്കു സുഖം നല്കും; നല്കാഞ്ഞാല്‍ ഇന്ദ്രനല്ല!

[14] മധുരം – സോമരസം. ശുനഹോത്രരില്‍ – ഗൃത്സമദന്മാരുടെ പക്കല്‍.

[17] ശുനഹോത്രരില്‍ – ഗൃത്സമദന്മാരുടെ ഇടയില്‍ സോമം കുടിച്ചു മദം കൊണ്ടാലും.

[18] സജലേ = ജലസഹിതേ. സംഭൃതാന്നേ = അന്നം സംഭരിച്ചവളേ.

[19] ഇരുവര്‍ – ദ്യാവാവൃഥിവികൾ. നിങ്ങളില്‍ എന്നു തുടങ്ങുന്ന വാക്യം പ്രത്യക്ഷകഥനം: ഞങ്ങൾ നിങ്ങളിലും ഹവിസ്സുകൾ കൊണ്ടുപോകുന്ന അഗ്നിയിങ്കലും അർത്ഥിപ്പു – നന്മ തരേണമേ എന്നു പ്രാർത്ഥിയ്ക്കുന്നു.

[21] കനിവുറ്റവരേ – ദയയുള്ള ദ്യാവാപൃഥിവികളേ.

[1] ഇവന്‍ കപിഞ്ജലപക്ഷി. ശകനേ = ഹേ പക്ഷിൻ. വേഴാമ്പലോ, പിതാരിപ്പുള്ളോ അത്രേ, കപിഞ്ജലം.

[3] ശകുന്തം = പക്ഷി.

[1] അന്നം – അന്നലബ്ധി. പക്ഷികൾ വലംവെച്ചു പാടുന്നതു ശുഭമത്രേ. സാമഗര്‍ – സാമവേദികൾ. ഗായത്രവും ത്രൈഷ്ടഭവും – ഗായത്രീ – ത്രിഷ്ടുപ്പ് ഛന്ദസ്സൂക്തങ്ങൾ. ഇരുമൊഴികൾ – ഗാനവും രാഗവും. രസിപ്പിയ്ക്കും – ശ്രോതാക്കളെ.

[2] ശംസിയ്ക്കുന്നു – ‘ശസ്ത്രം’ ചൊല്ലുന്നു.

[3] കർക്കരി – ഒരുതരം വാദ്യം; വീണ (?)

[1] ഉജ്ജ്വലിയ്ക്കുന്ന – ഉന്മേഷദീപ്തനായ. ദേഹത്തില്‍ വാണരുളുക – എന്റെ ശരീരം രക്ഷിച്ചാലും.

[2] വാക്കു് – സ്തുതി. കവികൾ – സ്തോതാക്കൾ.

[4] ഏഴു മഹതികൾ – സപ്തനദികൾ.

[5] അംഗങ്ങൾ – ജ്വാലകൾ. കുറവില്ലാത്ത – പരിപൂർണ്ണമായ.

[6] അന്തരിപുത്രിമാര്‍ – നദികൾ. നഗ്നതയില്ലാത്ത – ജലംതന്നെ, അവരുടെ വസ്ത്രം

[7] രണ്ടു മഹതികൾ – ദ്യാവാപൃഥിവികൾ.

[8] വൃഷാവ് എന്നാദിയായ വാക്യം പരോക്ഷം: തേനും നെയ്യും – മധുരവും ബലകരവുമായ ജലം.

[9] അച്ഛന്റെ അകിട് – അന്തരിക്ഷത്തിന്റെ ജലപ്രദേശം. പാല്‍ – ജലം. വാക്കു് – ശബ്ദം. ചങ്ങാതിമാര്‍ – വായുക്കൾ. ഗുഹയില്‍ – അടിത്തട്ടില്‍. സമീപിച്ചില്ല – സമീപിപ്പാൻ ആളായില്ല.

[10] ഗർഭം – ഓഷധ്യാദി. പുഷ്ടിപ്പെട്ടവ – സസ്യങ്ങൾ. സപത്നിമാര്‍ – ദ്യാവാപൃഥിവികൾ. ഈ മനുഷ്യഹിതകളെ – ദ്യാവാപൃഥിവികളെ.

[13] ഉപഗമിയ്ക്കുക – സമീപിയ്ക്കുക.

[14] സ്വസ്ഥാനം – അന്തരിക്ഷം.

[15] പിടിച്ചുനിർത്തപ്പെടേണ്ടുന്ന – ഊക്കില്‍പ്പടരുന്ന.

[16] ദ്രോഹികളെ അമർത്താൻപോന്ന വീര്യമേറിയ അന്നം അങ്ങു ഞങ്ങൾക്കു തരണം.

[18] പരോക്ഷവചനം:

[19] നല്ല വാക്കും യശസ്സും ചേർന്ന – ധനമുണ്ടായാല്‍ വാഗ്മിത്വവും കീർത്തിയും സാധിയ്ക്കാമല്ലോ.

[20] രണ്ടാംവാക്യംമുതല്‍ പരോക്ഷം: വെയ്ക്കപ്പെടുന്നു – യാഗത്തിന്നു സ്ഥാപിയ്ക്കപ്പെടുന്നു.

[21] വിശ്വാമിത്രന്മാര്‍ – ആത്മനി ബഹുവചനം. പതിയില്ലയോ – പതിയേണമേ എന്നാശയം.

[1] അംബു = ജലം. തൂനെയ്യ് അഗ്നിയെ വളർത്തുമല്ലോ; അതുപോലെ പ്രീതിപ്പെടുത്തുന്ന ഒരു ഗീതി (പാട്ട്, സ്തുതി) നാം നിർമ്മിയ്ക്കുക. ആയിരുഹോതാവെ – ഗാർഹപത്യാഹവനീയരൂപനായ ഹോതാവിനെ; ഹോതാവ് – ദേവന്മാരെ വിളിയ്ക്കുന്നവൻ. വെണ്മഴു – തച്ചന്റെ പണിയായുധം പഴകിയ രഥത്തെ പുതുക്കുമല്ലോ.

[2] ഈഡ്യൻ = സ്തുത്യൻ. അസ്സുനു – മകന്‍ അഗ്നി.

[3] താരകൌജസ്സ് – ദുഃഖങ്ങളെ തരണംചെയ്യിയ്ക്കുന്ന ബലം. വാജിയെയെന്നപോലെ – കൂടുതല്‍ ഭാരം വഹിപ്പാൻ കുതിരയെ വാഴ്ത്തുന്നതുപോലെ.

[4] നാണം കെടുത്താത്ത – നികൃഷ്ടപ്രവൃത്തിയാല്‍ കിട്ടുന്നതല്ലാത്ത. മംഗളകാമ്യം = നല്ലതും സ്പൃഹണീയവുമായിട്ടുള്ളത്. തല്‍പരൻ – ദാനത്തില്‍. ഉദ്ദിവ്യതേജസ്സ് = ദിവ്യതേജസ്സേറിയവന്‍.

[5] സല്‍ക്കരിയ്ക്കുന്നു = പൂജിയ്ക്കുന്നു, സ്തുതിയ്ക്കുന്നു. രദ്രൻ – ദുഃഖങ്ങളെ ഓടിയ്ക്കുന്നവന്‍, ദുഃഖനാശനന്‍.

[6] പാവകോദ്യോത = പാവനമായ പ്രകാശത്തോടുകൂടിയവനേ. കുശം = ദർഭ. നിൻഗൃഹേ – യാഗശാലയില്‍.

[7] നിറച്ചോനെ – തേജസ്സുകൊണ്ടു നിറച്ച അഗ്നിയെ. വാജിപോലെ – സാമാനം കൊണ്ടുവരാന്‍. ആഹാരകാമരാല്‍ = അന്നേച്ഛുക്കളാല്‍.

[8] കണ്ട – അറിഞ്ഞ. ഹവിസ്സേകും – ഹവിസ്സു ദേവകൾക്കു കൊണ്ടുകൊടുക്കുന്ന. ഋത്വിക്കുകളോടു പറയുന്നതാണിത്.

[9] സഞ്ചരിഷ്ണു = സഞ്ചരണശീലൻ, കൊതിച്ച് – യജ്ഞകാമത്താല്‍. മൂന്നു ചമതകൾ – രണ്ടാധാരസമിത്തും ഒരു അനൂയാജസമിത്തും. അതിലൊന്നു – അനൂയാജസമിത്ത് മനുഷ്യർക്കായി എടുത്തു. അടുത്ത ലോകം – അന്തരിക്ഷം; ആധാരസമിത്തു രണ്ടും ദേവകൾക്ക്.

[10] അർത്ഥൈഷികൾ = ധനേച്ഛുക്കൾ. കത്തിയെപ്പോലവേ – ആയുധത്തെ ചാണമേല്‍ മൂർച്ചകൂട്ടുന്നതുപോലെ. ആയവൻ – ജ്വലിപ്പിയ്ക്കപ്പെട്ട അഗ്നി. പാരിതില്‍ – ഭൂമിയിൽ. ഗർഭഭുതൻ – അരണിയുടെ ഗർഭമായിച്ചമഞ്ഞവൻ.

[11] നാനോദരങ്ങളില്‍ – പ്രാണികളടെ വിവിധജഠരങ്ങളില്‍. ആർക്കുന്ന വിവിധവനങ്ങളില്‍ ഗർജ്ജിയ്ക്കുന്ന.

[12] ദിവി മീതെ – അന്തരിക്ഷോപരി. ചിരന്തനന്‍പോലവേ – ജനിച്ചപ്പോൾത്തന്നേ ഒരു പഴമക്കാരനെന്നപോലെ. പൂർവർക്കുപോലെ – പണ്ടുള്ളവർക്ക് ഏകിയപോലെ. വാനില്‍ച്ചരിയ്ക്കുന്നു – സൂര്യരൂപേണ.

[13] നാകസംസ്ഥൻ – സ്വർഗ്ഗവാസി. ഉപാനീതന്‍ = കൊണ്ടുവരപ്പെട്ടവന്‍. ചിത്രചാരി = വിവിധസഞ്ചാരന്‍. ഹരികേശന്‍ = പിംഗള(മഞ്ഞ) ജ്വാലന്‍.

[14] ഒക്കയും കണ്ടവന്‍ – സർവവസ്തുവിജ്ഞാനയുക്തന്‍. സൂര്യസംസ്ഥന്‍ = സൂര്യങ്കലിരിയ്ക്കുന്നവന്‍. ശിരസ്സ് – പ്രധാനഭൂതന്‍. അഭംഗാരവന്‍ = ഇടിവില്ലാത്ത ഒച്ചയോടുകൂടിയവൻ. അർത്ഥിയ്ക്ക – ധനം യാചിയ്ക്കുക.

[15] നൃബന്ധു – മനുഷ്യബന്ധു. ദൃശ്യാംഗന്‍ = ദർശനീയരൂപൻ. ചിത്രരോചിസ്സ് = വിചിത്ര (നാനാവർണ്ണ) ശോഭൻ.

[1] സുരർക്കു സുഖം ഏകും – ദേവന്മാരെ ഹവിസ്സു കൊടുത്തു പരിചരിയ്ക്കുന്നു.

[2] ദീപ്ത്യാ = പ്രഭകൊണ്ടു്. ഗൃഹം – യാഗശാല. സന്ദൃശ്യമൂർത്തി = ദർശനീയരൂപന്‍. ദേവേരിതന്‍ = ദേവന്മാരാല്‍ അയയ്ക്കപ്പെട്ടവൻ.

[3] ഗൃഹസാധനം – ഗൃഹപ്രാപ്തിയ്ക്കു കാരണഭൂതന്‍. ശർമ്മം = സുഖം. യാഗവാൻ – യജമാനന്‍.

[4] ബുധര്‍ = വിദ്വാന്മാര്‍. ഋത്വിക്പരിജ്ഞാനസല്‍ക്കർമ്മസാധനം = ഋത്വിക്കുകളുടെ അറിവിന്നും സല്‍ക്കർമ്മത്തിന്നും കാരണഭൂതന്‍. അനേകരൂപന്‍ – ഭൌമ – വൈദ്യുതാദി ബഹുസ്വരുപൻ. പുരുപ്രിയൻ = ശ്രേഷ്ഠന്മാർക്കു പ്രിയപ്പെട്ടവന്‍.

[5] ശ്രീമാൻ = ശോഭയേറിയവന്‍.

[6] മധ്യേ – ദ്യാവാപൃഥിവികൾക്കിടയില്‍. അരിന്ദമന്‍ – യജ്ഞം മുടക്കുന്ന ശത്രുക്കളെ അടക്കുന്ന (നശിപ്പിയ്ക്കുന്ന)വൻ.

[7] വാഴ്ത്തുക – ദേവന്മാരെ സ്തുതിച്ചാലും. സത്സുതാര്‍ന്നാത്ഥം – ഞങ്ങള്‍ക്കു നല്ല മക്കളും അന്നവുമുണ്ടാകാന്‍. രസച്ചാര്‍ത്താല്‍ – മധുരാദിരസങ്ങള്‍കൊണ്ട്. സുഖിപ്പിയ്ക്ക – ദേവന്മാരെ പ്രീതിപ്പെടുത്തിയാലും. എങ്ങളില്‍ – ഞങ്ങളുടെ നിലങ്ങളിലും മറ്റും. യജ്ഞവാന്‍ – യജമാനൻ. ഇഷ്ടൻ. – പ്രിയപ്പെട്ടവനാണല്ലോ.

[8] അധ്വരോദ്ബോധകന്‍ – യജ്ഞകര്‍മ്മോപദേഷ്ടാവ്.

[9] ശ്രീലന്‍ = ശോഭയേറിയവന്‍. ബഹുപോഷകന്‍ = വളരെജ്ജനങ്ങളെ പോറ്റുന്നവന്‍. ലാലസിപ്പിയ്ക്ക = പ്രകാശിപ്പിയ്ക്കുക.

[10] സവജ്ഞത ചേര്‍ത്ത – അങ്ങയുടെ തേജസ്സുതന്നെയാണ്, അങ്ങയെ സര്‍വ്വജ്ഞനാക്കിയത്. ദക്ഷന്‍ = വിചക്ഷണന്‍. വാനൂഴിവിശ്വം = വാനൂഴികളും വിശ്വവും. അത് – വാനൂഴിവിശ്വം.

[11] വൈശ്വാനരന്റെ പ്രീതി (പ്രസാദം) ഋദ്ധം(സമൃദ്ധം)തന്നെ; വൈശ്വാനരനെ പ്രസാദിപ്പിച്ചാല്‍ വമ്പിച്ച ധനം കിട്ടുമെന്നതു ശരിതന്നെ. സൽക്കർമ്മബുദ്ധ്യാ = സല്‍ക്കർമ്മേച്ഛകൊണ്ട്. നല്കുന്നു – യജമാനാദികൾക്കു ധനം കൊടുക്കുന്നു. വീര്യം = രേതസ്സ്, വൃഷ്ട്രിജലം. തായ്താതര്‍ – മാതാപിതാക്കൾ. ഉദിച്ചവന്‍ – ജനിച്ചവനാകുന്നു.

[1] സഖാക്കൾ – ദേവകൾ.

[2] മൂന്നുരു – പ്രാതർമ്മധ്യാനസായംസവനങ്ങളില്‍. മധുരീകരിച്ചാലും – വൃഷ്ട്യാദിഫലയുക്തമാക്കിയാലും.

[3] ഹോതാവ് – അഗ്നി. അന്നങ്ങൾ – ഹവിസ്സുകൾ. പ്രേരിതന്‍ – ഞങ്ങളാല്‍.

[4] നിങ്ങളിരുവര്‍ – അഗ്നിയും ബർഹിസ്സും.

[5] ഉല്ലസിപ്പിയ്ക്കുന്നവര്‍ – ദേവന്മാർ. ദേവതകൾ – ദ്വാരാഭിമാനിദേവതകൾ.

[7] തണ്ണീർ നേരുന്ന – മഴ പെയ്യട്ടേ എന്നു പ്രാർത്ഥിയ്ക്കുന്ന. അന്നവാന്മാർ – ഋത്വിക്കുകൾ. അവിടുന്ന് – അഗ്നി. ഈ അഗ്നിയും അന്തരീക്ഷാഗ്നിയുമത്രേ, രണ്ടു പ്രധാനഹോതാക്കൾ.

[9] ത്വഷ്ടാവ് – സൃഷ്ടികർത്താവു്. കടത്തിവിടുന്ന – ദുഃഖതാരകമായ. പോഷകം – രേതസ്സ്. അമ്മിക്കുഴ – സോമം ചതയ്ക്കാൻ. വീരന്‍ – പുത്രൻ.

[11] ഉപവേശിയ്ക്ക = ഇരിയ്ക്കുക. സ്വാഹ – സ്വാഹാകാരം.

[1] വാതില്‍ – ആഗമനദ്വാരം; ഇരുട്ടിന്റെ വരവിനെ തടുക്കുന്നു.

[3] സഖാവ് – യഷ്ടാക്കളുടെ. സാധകൻ – സിദ്ധി വരുത്തുന്നവന്‍. ഉന്നതസ്ഥാനം – ഉത്തരവേദി.

[4] അഗ്നിയുടെ സർവാത്മകത്വം: മിത്രന്‍ = സൂര്യന്‍. മിത്രന്‍ (മിത്രം) = സഖാവ്.

[5] നടു = അന്തരിക്ഷമധ്യം. സപ്തഗണം – മരുദ്ഗണം.

[6] ഉറക്കത്തിലും – ജ്വാലകളടങ്ങിയ സമയത്തും.

[7] കാമയമാനന്‍ = കാമി(അഭിലഷി)യ്ക്കുന്നവൻ. അമ്മമാര്‍ – ദ്യാവാപൃഥിവികൾ.

[8] പ്രസവിച്ചു – പുഷ്പഫലങ്ങളെ ഉല്‍പാദിപ്പിച്ച്. അച്ഛനമ്മമാര്‍ – വാനൂഴികൾ.

[1] അന്നവതി – സ്രുക്കു്. വലത്തുഭാഗം – ആഹവനീയാഗ്നിയുടെ.

[2] വഹ്നികൾ – അംശങ്ങളായ അഗ്നികൾ.

[3] യജനീയര്‍ – ദേവന്മാര്‍.

[4] കാമ്യമാനൻ – യജമാനാദികളാല്‍ കാമിയ്ക്കപ്പെടുന്നവന്‍. ആക്രമിയ്ക്കുന്നവര്‍ – എല്ലാദിക്കുകളിലും വ്യാപിയ്ക്കുന്നവര്‍. ആ സപത്നിമാര്‍ – ദ്യാവാവൃഥിവികൾ.

[6] നെയ്യൊലിയ്ക്കുന്ന – ദേഹത്തിന്ന് അത്ര സ്നിഗ്ദ്ധതയുള്ള.

[7] അനുസരിച്ചു – ഉഷസ്സിലാണല്ലോ, അഗ്നിയെ ജ്വലിപ്പിയ്ക്കുക.

[8] ഊമര്‍ – ഊമരെന്ന പിതൃക്കൾ.

[10] സത്യവതികൾ – ദ്യാവാപൃഥിവികൾ. യാഗത്തിന്നായി പിറന്നവൻ – അഗ്നി.

[1] മുതുകു കറുത്ത – പുകകൊണ്ട് ദീർഗ്ഘായുസ്സ് – അഗ്നിയ്ക്ക്.

[2] തേന്‍ വഹിച്ച ദേവിമാര്‍ – മധുരജലകളായ നദികൾ. ജലത്തിന്റെ ആസ്പദം – അന്തരിക്ഷം. പ്രത്യക്ഷവചനമാണിത്; ഗോവ് = വാക്ക്, ശബ്ദം.

[3] അവ – പെണ്‍കുതിരകൾ. നീലപൃഷ്ഠന്‍ = മുതുക കറുത്തവന്‍.

[4] ഒരുത്തിയെ – ഒരു പുരുഷൻ ഒരു സ്ത്രീയെ പ്രാപിയ്ക്കുന്നതുപോലെ.

[5] അവര്‍ – ആ ആളുകൾ.

[6] നീട്ടിയോ – സ്തുതി കേൾപ്പാന്‍. അവര്‍ – ആ യജമാനന്മാര്‍. അവന്ന് – അഗ്നിയ്ക്ക്.

[7] ഉദ്ഗാതാക്കൾക്കു പുറമേ, പന്തിരണ്ട് ഋത്വിക്കുകളുണ്ട്; അവരില്‍ ഏഴുപേര്‍ വഷട്കാരവും, അഞ്ചുപേര്‍ യജ്ഞവും അനുഷ്ഠിയ്ക്കുന്നു. സേക്താക്കൾ – സോമനീര്‍ തൂകുന്നവര്‍.

[9] പർജ്ജന്യനായിത്തീരുന്നു – മഴ പെയ്യിയ്ക്കുന്നു; വൃഷ്ടിദേവനാണ്, പർജ്ജന്യന്‍.

[10] ദ്രവിണ = സതതഗമനശീല. സുജ്ഞേയകൾ – പക്ഷികൂജിതാദികൾ കൊണ്ട് എളുപ്പത്തില്‍ അറിയാവുന്നവ. കൈവരുമാറ് – ഞങ്ങൾക്ക്. മഹാന്‍ – യജമാനന്‍.

[1] വനസ്പതി = വൃക്ഷം. ദിവ്യമധു – നെയ്യ്. അമ്മ – ഭൂമി. ഇവിടെ – ഞങ്ങളില്‍.

[2] അഗ്നി – ആഹവനീയന്‍.

[4] യുവാവു് – ദൃഢാംഗമായ യൂപം. യൂപത്തെ വസ്ത്രംകൊണ്ടു പൊതിയും. ജാതര്‍ – ജനിച്ച വൃക്ഷങ്ങൾ.

[6] നിങ്ങൾ – വൃക്ഷങ്ങൾ. പൂളുകൾ – ചെറിയ മരക്കഷ്ണങ്ങൾ. ഇദ്ദേഹം – യജമാനൻ.

[7]വരണീയത്തെ – സ്പൃഹണീയമായ ഹവിസ്സിനെ.

[8]കൊടിമരം – യൂപം.

[9]അവ – യൂപങ്ങൾ

[10]ശൃംഗികൾ – കാളയും മറ്റും.

[1]സ്വാവനം = സ്വരക്ഷ.

[2]അന്നിലപാട് – വെള്ളത്തിൽത്തന്നെ വസിയ്ക്കൽ. വന്നുവല്ലോ – അരണിമഥനത്താൽ ആവിർഭവിച്ചുവല്ലോ. വിദൂരാൽ = അകലത്തുനിന്ന്.

[3]ചിലർ – അധ്വര്യുപ്രഭൃതികൾ. അങ്ങു പോകും – ഹോമിപ്പാൻ. ചിലർ – ഉദ്ഗാതാവും മറ്റും.

[4]പട = സേന. ആണ്ടോനെ – മുഴുകിയ അഗ്നിയെ. പുരാണരാകുന്ന മിത്രങ്ങൾ – ചിരന്തനസുഹൃത്തുക്കളായ ദേവന്മാർ. സിംഹത്തെപ്പോലവേ – ഗുഹയിലിരിയ്ക്കുന്ന സിംഹത്തെ എന്നപോലെ.

[5] നിലീനന്‍ = ഒളിച്ചവന്‍. തെണ്ടിയെ – അലഞ്ഞുനടക്കുന്ന മകനെ അച്ഛന്‍ പിടിച്ചുകൊണ്ടുപോകുന്നതുപോലെ. സമീരണന്‍ = വായു.

[6] വാനോർക്കായ് – ദേവന്മാരെ യജിപ്പാൻ.

[7] അർഭകനെയും – അജ്ഞനെപ്പോലും

[8] ഋത്വിക്കുകളോട്: പള്ളികൊള്ളും – വിറകുകളിലും ഓഷധികളിലും ശയിയ്ക്കുന്ന.

[9] ആയിരം – മുവ്വായിരത്തിമുന്നൂററിമുപ്പത്തൊമ്പതു ദേവന്മാര്‍. ഹോമകാരന്‍ = ഹോതാവ്, അഗ്നി.

[2] തൻഗൃഹം – യാഗശാല.

[3] സുവീര്യശാലി – നല്ല വീര്യമുള്ള പുത്രന്‍.

[4] തേപ്പിയ്ക്കപ്പെട്ട് – സോമ-ഘൃതാഹുതികൾകൊണ്ട്.

[5] ഹോതാക്കളോടും മറ്റും പറയുന്നു: വന്മൊഴികൾ – സ്തോത്രങ്ങൾ.

[6] കാണപ്പെടേണ്ടുന്ന = ദർശനീയനായ. വാക്ക് – സ്തുതി.

[7] മാദകന്‍ – യജമാനാഹ്ലാദകന്‍.

[8] വീറ് = വീര്യം. ശ്രീ – തേജസ്സ്. ആ – താദൃശനായ.

[2] അന്നാർത്ഥം നിഹിതന്‍ – ഹവിസ്സ്വീകരണത്തിന്നു സ്ഥാപിതന്‍. ആഗ്രഹിപ്പോന്‍ – ഹവ്യേച്ഛു. മനീഷ = പ്രജ്ഞ, കർമ്മജ്ഞാനം.

[3] അറിയുന്നു – എല്ലാം.

[5] മുൻനടപ്പോന്‍ – നേര്‍വഴി കാട്ടിക്കൊണ്ട്. ത്വരാന്വിതന്‍ – മനുഷ്യരെ കർമ്മങ്ങളില്‍ പ്രവർത്തിപ്പിച്ചനുഗ്രഹിപ്പാന്‍ വെമ്പുന്നവൻ. പള്ളിത്തേര്‍ – ദേവകൾക്കു ഹവിസ്സു കൊണ്ടുപോകുന്ന രഥം. എപ്പൊഴും നവൻ = നിത്യനൂതനന്‍.

[6] അതിമാത്രപ്രഭൂതാന്നന്‍ = ഏറ്റവും പ്രഭൂതാന്നന്‍, അന്നസമൃദ്ധന്‍. ദൈവതപോഷകന്‍ = ദേവന്മാരെ പോറ്റുന്നവൻ.

[7] വോഢാവ് – ഹവ്യവാഹന്‍. നികേതം = ഗൃഹം.

[8] ഹോതാവിനോടും മറ്റും:

[9] പ്രാർത്ഥിയ്ക്കേണ്ടുന്നത് – ധനം.

[1] ഇത് – സോമം. കർമ്മസക്തരായ് – ഞങ്ങളുടെ കർമ്മത്തില്‍ ശ്രദ്ധവെച്ച്.

[2] മുന്‍ഭാഗത്ത് – നിങ്ങളുടെ മുമ്പില്‍. ഇവയാല്‍ – ഞങ്ങളുടെ സ്തുതികളാൽ. സ്തോതൃമിത്രം – സ്തോതാക്കളെ സ്വർഗ്ഗാദിഫലപ്രാപ്തിയിൽ സഹായിയ്ക്കുന്നതു്. സുതർപ്പണം – ഇന്ദ്രിയങ്ങൾക്കു തൃപ്തിവരുത്തുന്നത്. രണ്ടും നീരിന്റെ വിശേഷണം.

[3] ക്രതുചോദിതന്‍. – ക്രതു(യജ്ഞ)സാധനത്താല്‍ (സോമത്താല്‍) പ്രേരിതന്‍; സോമം കിട്ടിയതിനാല്‍ യജ്ഞം ച്ചെയ്യാനൊരുങ്ങിയവന്‍.

[4] സമജൈത്രര്‍ = ഒരേമട്ടില്‍ ജയിയ്ക്കുന്നവര്‍.

[5] ചൊല്ലിയും പാടിയും – സ്തോത്രം ചൊല്ലിയും, സാമം പാടിയും. അന്നാഗമം = അന്നലബ്ധി.

[7] കമ്മത്തിലെങ്ങും നിങ്ങൾ പ്രകർഷേണ സ്തുതിയ്ക്കപ്പെടുന്നു.

[8] സഹവർത്തികൾ = കൂടെപ്പാർക്കുന്നവ. പ്രേരകത്വം – മഴപെയ്യിച്ച്, അന്നമുല്‍പാദിപ്പിച്ചു യജ്ഞത്തിന്നു പ്രേരിപ്പിയ്ക്കല്‍; ഇതും നിങ്ങളില്‍ വെയ്ക്കപ്പെട്ടിരിയ്ക്കുന്നു.

[9] അണി ചാർത്തുന്നു – ജയശ്രീഭൂഷിതരാകുന്നു, വിജയം നേടുന്നു. തീറം = ത്രാണി.

[1] തുംഗവാക്യം – ഉയർന്ന (മഹത്തായ) സ്തോത്രം. യജിഷ്ഠന്‍ – വലിയ യഷ്ടാവ്. ഹോതാവിനോടും മറ്റും യജമാനന്‍ പറയുന്നതാണിത്.

[2] രക്ഷിതാക്കൾ = ദേവന്മാർ; ദ്യാവാപൃഥിവികളും ദേവന്മാരും അഗ്നിയ്ക്കധീനരാണ്. അര്‍ത്ഥകാമര്‍ = ധനേച്ഛുക്കള്‍

[3] ഇവര്‍ – ഹവിഷ്മാന്മാര്‍, യജമാനന്മാര്‍. യജ്ഞങ്ങൾക്കും അദ്ദേഹം തന്നെ യന്താവ് (നിയാമകന്‍). ആ നിജാഗ്നിയെ (സ്വന്തം അഗ്നിയെ) നിങ്ങൾ (ഋത്വിക്കുകൾ) സേവിപ്പിന്‍ (പരിചരിയ്ക്കുവിൻ). ശ്രീവിധായി = സമ്പല്‍ക്കരൻ.

[4] ആരാലോ – ആരുടെ പ്രസാദത്താലോ നമുക്കു കിട്ടുന്നു. സുഖപ്രായഗൃഹങ്ങൾ = സുഖമേറിയ ഗൃഹങ്ങൾ. കർമ്മാർത്ഥം = കമ്മാനുഷ്ഠാനങ്ങൾക്ക്.

[5] ഋദ്ധാഭൻ = ശോഭ വളർന്നവന്‍. തൻതിരുമേനിയ്ക്കൊത്ത – തദ്വിഷയകമായ.

[6] അസ്മല്‍(ഞങ്ങളുടെ) കർമ്മവും സ്തോത്രവും കാത്താലും – ഏറ്റക്കുറവുവരാതെ രക്ഷിച്ചാലും. പേർത്തും ദേവാഹ്വാതാവ് – വീണ്ടും വീണ്ടും ദേവന്മാരെ വിളിയ്ക്കുന്നവൻ. ഇങ്ങു – ഞങ്ങൾക്ക്. ആയിരം തരും – ആയിരം ധനം നല്കുന്ന.

[7] സദ്വീര്യപുഷ്ടിസന്താനകരം = നല്ല വീര്യം, ദേഹപുഷ്ടി, സന്താനങ്ങൾ എന്നിവയെ ഉളവാക്കുന്നത്. അത്യയഹീനം – എത്ര ചെലവുചെയ്താലും ക്ഷയിയ്ക്കാത്തത്. ഉജ്ജ്വലം – രത്നകനകാദികൾകൊണ്ടു തിളങ്ങുന്നത്. മൂന്നും വന്മുതലിന്റെ വിശേഷണങ്ങൾ.

[1] മേധം = യാഗം.

[2] പ്രത്യക്ഷോക്തി: കല്യ – ബലവാനേ. ഇത് – നമസ്കാരോക്തി. അറിവുറേറാര്‍ – ദേവന്മാര്‍.

[3] ചെല്ക – ദിനരാത്രികളുടെ അരികത്തെയ്ക്കു ചെല്ലുക. വായുവീഥി – ആകാശം. പ്രഭാതത്തിലും സായംകാലത്തുമാണല്ലോ, പൂർവ(പുരാതന)നായ ഭവാങ്കല്‍ ഹവ്യം തൂകുക; അതിനാല്‍ അവ (പകലല്ലുകൾ) ഞങ്ങളുടെ ഗേഹത്തില്‍ വാഴ്ക വാഴ്ക – വീണ്ടും വീണ്ടും വസിയ്ക്കട്ടെ. തേര്‍നുകത്തണ്ടില്‍ – ഈഷകൾ (നുകത്തണ്ടിന്റെ ഇരുവശത്തും വെയ്ക്കുന്ന മരപ്പട്ടികകൾ – ‘ഇരുപ്പടി’ –)നില്ക്ന്നതുപോലെ.

[4] ശക്തിസൂനു – അരണിമഥനബലത്തിന്റെ പുത്രന്‍. സൂര്യന്‍ = ശോഭനവീര്യന്‍.

[5] കൈമലർന്നവര്‍ – ഹവിസ്സെടുത്തതിനാല്‍ കൈ മലർന്നവരായ. കാമ്യം – കമനീയമായ പുരോഡാശവും മറ്റും. മേധാഭിലാഷം = യാഗേച്ഛ.

[6] ഊർജ്ജസ്സൂനോ = ബലത്തിന്റെ മകനേ. അദ്ദോഹവചസ്സ് – ആർക്കും ഉപദ്രവമുണ്ടാക്കാതെ സംസാരിയ്ക്കുന്നവൻ. സത്യവാനെയും – സത്യവാനായ പുത്രനെയും കല്പിച്ചേകുക.

[7] ഭാസ്വരരഥര്‍ – ശോഭനമായ തേരുള്ളവര്‍, യജമാനന്മാര്‍. ആൾ – രക്ഷിതാവ്.

[1] ശക്തരാക്ഷസര്‍ = ത്രാണിയുള്ള രക്ഷസ്സുകൾ. സുഹവന്‍ = ശോഭനാഹ്വാനൻ. നയിയ്ക്കുക – ഉത്തരവേദിയിലും മറ്റും കൊണ്ടുപോവുക.

[2] ഇപ്പരിഷ – ഞങ്ങൾ.

[3] മുറയ്ക്ക് – ക്രമേണ. മര്‍ത്ത്യദർശി – മനുഷ്യരുടെ ശുഭാശുഭകർമ്മങ്ങൾ കാണുന്നവന്‍. വിത്തകാമം (ധനാഭിലാഷം) സിദ്ധമാക്കുക – നിറവേറ്റുക.

[4] ഒന്നാമത്തെ മഹായജ്ഞം, ജ്യോതിഷ്ടോമമത്രേ.

[5] ഉടലില്‍ജ്ജര കേറ്റും – സർവപ്രാണികളുടെയും ശരീരത്തില്‍ അവസാനകാലത്തു ജര പിടിപ്പിയ്ക്കുന്ന. വണ്ടി – ധാന്യങ്ങളും മറ്റും കേറ്റപ്പെട്ട്, ഉടമസ്ഥങ്കലെത്തിയ്ക്കുന്ന ശകടം.

[6] കൈവളർത്തുക – ഞങ്ങൾക്ക് അഭിലഷിതഫലങ്ങൾ വർദ്ധിപ്പിയ്ക്കുക. വാനൂഴികളെ സുഷ്ഠുവായ് (നന്നായി) ചുരത്തിയ്ക്ക – മഴയും സസ്യങ്ങളും വേണ്ടുവോളം ഞങ്ങൾക്കു കിട്ടട്ടെ എന്നു സാരം.

[1] സൌഭാഗ്യത്തിന്നു പോന്നോന്‍ – സൌഭാഗ്യം നല്കാൻ ശക്തനാണ്. കില്ബിഷോച്ഛിത്തി = പാപത്തെ നശിപ്പിയ്ക്കൽ.

[2] സൌഖ്യദശ്രീമാൻ = സൌഖ്യം നല്കുന്ന സമ്പത്തുകളോടുകൂടിയവൻ.

[3] തദ്വിധൻ = അപ്രകാരമിരിയ്ക്കുന്നവന്‍. മൂർച്ചകൂട്ടുക – കർമ്മസമർത്ഥരാക്കുക. ഔര്‍ജ്ജിത്യം = ബലം.

[5] ശക്തിജ – ബലജാത. കഷ്ടപ്പാട് – ദാരിദ്യം. അപുത്രത – മക്കളില്ലായ്ക. ഗോരാഹിത്യം = മാടുകളില്ലായ്ക.

[6] ഭൂരിദ്രവിണ = വളരെദ്ധനമുള്ളവനേ. പേരും = യശസ്സും.

[1] ധർമ്മങ്ങൾ – യജ്ഞങ്ങൾ.

[3] നെയ്യ്, സസ്യം, സോമം എന്നിവയത്രേ, മൂന്നന്നങ്ങൾ. മൂന്നുഷസ്സുകൾ – പ്രജാരക്ഷിണിയും അന്നരക്ഷിണിയും രാഷ്ട്രരക്ഷിണിയുമായ ഉഷോദേവതകൾ.

[5] സ്വധ – അന്നം, സോമം. രണ്ടിടം – മധ്യമോത്തമസ്ഥാനങ്ങൾ. സുഖം – യഷ്ടാക്കൾക്ക്.

[3] നൂറുനൂറായി കിട്ടുമാറ് – ഞങ്ങൾക്കു ധനം വളരെ വളരെ കിട്ടത്തവണ്ണം.

[4] കഴുകാം – സോമരസാദികൾകൊണ്ട്.

[5] തൃക്കൈകൾ – ജ്വാലകൾ.

[1] സ്തുതിയ്ക്കുന്ന – ദേവകളെ.

[2] ദേയങ്ങൾ – ഞങ്ങൾക്കു തരേണ്ടുന്നവ.

[3] ശുഷ്കാന്തി – സല്‍ക്കർമ്മങ്ങളില്‍ നിശിതമായ ശ്രദ്ധ. മഹിമയില്‍ ഉൾപ്പെടുക – അങ്ങയുടെ ധനദാനത്തിന്നു പാത്രങ്ങളാവുക എന്നു സാരം.

[4] സൈന്യങ്ങൾ – ജ്വാലകൾ. ദിവ്യമായ തേജസ്സിനെ – ദേവഗണത്തെ.

[5] കുളിപ്പിച്ചുവല്ലോ – നെയ്യാടിച്ചുവല്ലോ. ഇതില്‍ – ഈ കർമ്മത്തില്‍.

[1] ദധിക്രാവ് – ഒരു ദേവന്‍. ഇത് – വിളി.

[2] മൂന്നു സ്ഥാനം – മൂവുലകം. പൂരകം – ദേവന്മാരുടെ വയര്‍ നിറയ്ക്കുന്നത്. മൂന്നു നാവ് – ഗാർഹപത്യം, ആഹവനീയം, ദക്ഷിണം. മൂന്നു തിരുവുടൽ – പവമാനം, പാവകം, ശുചി.

[3] യജ്ഞം മുടക്കുന്നവരുടെ മായകൾ പോക്കി, ഞങ്ങളുടെ യജ്ഞം രക്ഷിച്ചാലുമെന്നു രണ്ടാംവാക്യത്തിന്റെ ധ്വനി.

[4] വൃത്രസൂദനനൻ = പാപനാശനന്‍,

[1] ഒന്നാമനായിട്ട് – ഋത്വിക്കുകളെക്കാൾ മുമ്പെ.

[2] ധർമ്മകർമ്മം – യജഞം.

[4] കവികൾ – കർമ്മജ്ഞര്‍.

[5] നടുവില്‍നിന്ന് – പശുവിന്റെ മധ്യഭാഗത്തുനിന്ന്.

[1] ഒടുവിലെ വാക്യം പ്രത്യക്ഷോക്തി: ഒരായിരം വടിവെടുത്തു – യുദ്ധത്തില്‍ നാനാരൂപിയായി (അങ്ങനെ തോന്നിച്ചുകൊണ്ട്).

[3] രോചനം – ഒരു ലോകം. താഴത്തും – അന്തരിക്ഷത്തിലും.

[4] പുരീഷ്യരായ അഗ്നികൾ – ചയനാഗ്നികൾ. പാരക്കോലുകൾ – മണ്ണു കുഴിയ്ക്കാനുള്ള ഒരുതരം ആയുധങ്ങൾ. യജ്ഞത്തില്‍ – ഞങ്ങൾ അഗ്നിചയനപൂർവകം അനുഷ്ഠിയ്ക്കുന്ന ഈ സോമയാഗത്തില്‍.

[1] വനങ്ങൾ – താന്‍ ചുട്ടെരിയ്ക്കുന്ന കാടുകൾ. ഇവര്‍ – സ്തുതിയ്ക്കുന്ന യജമാനന്മാർ. അമൃതം – അക്ഷയമായ അന്നം.

[2] തൃക്കണ്‍പാർത്താലും – ഞങ്ങളെ അനുഗ്രഹദൃഷ്ടിയാല്‍ നോക്കിയാലും.

[3] രണ്ടമ്മമാര്‍ – അരണികൾ. ജനങ്ങൾ – സ്തുതിയ്ക്കുന്ന ആളുകൾ.

[4] പ്രധാനസ്ഥാനം – ഉത്തരവേദി. ദൃഷദ്വതി മുതലായ നദികളുടെ തീരം യജ്ഞോചിതമായ പുണ്യസ്ഥലമാകുന്നു.

[1] പട – എതിര്‍സൈന്യം. ഊറ്റക്കാര്‍ – അഹംകാരികൾ

[2] മഖേ = യാഗത്തില്‍.

[3] മഹസ്സോട് = തേജസ്സോടുകൂടി.

[4] ഗീതി – സ്തുതി.

[5] ഹവിർദ്ദായി – യജമാനൻ. ഏററം = വളരെ.

[1] കുഞ്ഞ് – മകന്‍. ഇങ്ങു – യജ്ഞത്തില്‍.

[2] നല്കുന്നു – യജമാനന്നു കൊടുക്കുന്നു. ദിവ്യന്മാര്‍ – ദേവന്മാര്‍. ആമണ്ഡിതാശ – തന്റെ തേജസ്സുകൊണ്ട് ആശകളെ (ദിക്കുകളെ) മുഴുവന്‍ അലങ്കരിച്ചവനേ. ബഹ്വന്ന = വളരെ അന്നങ്ങളുള്ളവനേ.

[3] മിന്നിപ്പൂ – പ്രകാശിപ്പിയ്ക്കുന്നു. ഹാനിവരാത്ത – അനശ്വരകളായ.

[4] ദേവന്മാരായ ഇന്ദ്രനും അങ്ങും. വാട്ടം ചേർക്കാതെ – നിങ്ങൾ വരാഞ്ഞാല്‍ യജ്ഞത്തിന്ന് ഇടിവു പററിപ്പോകും. നീര്‍ (സോമരസം) തരുവോന്‍ – യജമാനന്‍.

[2] ബൃഹസ്പതി – യജ്ഞപാലകൻ. ശ്രോതാവു് – സ്തോത്രാദികൾ കേൾക്കുന്നവന്‍.

[3] തള്ളമാര്‍ – പെണ്‍കുതിരകൾ.

[4] വിശ്വവേദസ്സുകൾ – പ്രാണികളുടെ കർമ്മമെല്ലാം അറിയുന്നവര്‍, മരുത്തുക്കൾ.

[7] താൻ സ്വാത്മകനാണെന്ന ജ്ഞാനമുദിച്ച അഗ്നി പറയുന്നു: അമൃതം – കർമ്മഫലം. എന്റെ വായിലുണ്ട് – ഞാന്‍ അനുഭവിച്ചുപോരുന്നു. മൂന്നായി – പ്രാണാപാനവ്യാനരൂപേണ. അന്തരിക്ഷമളന്നവൻ – വായു. ചൂടുളവാക്കുന്നവന്‍ – സൂര്യന്‍.

[8] താൻ – അഗ്നി. തേജസ്സ് – പരബ്രഹ്മം. മൂന്നു പരിശുദ്ധന്മാര്‍ – അഗ്നി, വായു, സൂര്യൻ. സ്വാത്മതയാട = സ്വസ്വരൂപേണ.

[9] വിശ്വാമിത്രന്‍, തന്റെ അധ്യാത്മഗുരുവിനെ സ്തുതിയ്ക്കുന്നു: അക്ഷയന്‍ – അവിച്ഛിന്നവാക്പ്രവാഹന്‍. അച്ഛന്‍ – ശിഷ്യരെ പുത്രരെയെന്നപോലെ രക്ഷിയ്ക്കുന്നവന്‍.

[1] പക്ഷം = അർദ്ധമാസം. ഹവിർഭോജികൾ = ദേവന്മാര്‍. ധേനു – കറവുപയ്യ്. വാനോരില്‍ച്ചെല്ലുന്നു – യജ്ഞോദ്യതനാകുന്നു.

[2] വിപശ്ചിത്തു് = മേധാവി. ധൃതവിത്തന്‍ = ധനം കരുതിവെച്ചിട്ടുള്ളവന്‍.

[4] യാചിപ്പൂ – അഭീഷ്ടഫലം അർത്ഥിയ്ക്കുന്നു.

[5] അനത്യന്‍ = നാശ(മരണ)രഹിതന്‍.

[6] ബാധിതര്‍ – രക്ഷസ്സുകളാല്‍ ബാധിയ്ക്കപ്പെട്ടു, തദുച്ചാടനത്തിന്നു മന്ത്രം ജപിയ്ക്കുന്നവര്‍. ഹവിർദ്ധരര്‍ – യജമാനന്മാര്‍. രക്ഷാർത്ഥം – രക്ഷോബാധയില്‍നിന്നു രക്ഷിപ്പാൻ.

[7] വിഷയം – കർമ്മമാകുന്ന വിഷയം.

[8] നിർത്തപ്പെടുന്നു – ദേവന്മാരാല്‍. കൊണ്ടുവെയ്ക്കപ്പെടുന്നൂ – അധ്വര്യുപ്രഭൃതികളാല്‍.

[9] കർമ്മിഷ്ഠര്‍ – ആധാനവും മറ്റും അനുഷ്ഠിച്ചവര്‍. ഭൂതജാതോദരസ്ഥനെ – സർവപ്രാണികളുടെയും വയററില്‍ (ജഠരാഗ്നിയായി) സ്ഥിതിചെയ്യുന്ന അഗ്നിയെ. അച്ഛന്‍ – സർവജഗദ്രക്ഷകന്‍. ദക്ഷനന്ദിനി = ഭൂമി, ഉത്തരവേദി.

[10] മുന്‍ ഋക്കിന്റെ വിവരണം: കാമിപ്പോന്‍ – പുരോഡാശാദിയെ ഇച്ഛിയ്ക്കുന്നവന്‍.

[11] യന്താവ് – സർവനിയന്താവ്.

[12] കവിക്രതു – മേധാവിക(അധ്വര്യാദിക)ളാകുന്ന കർത്താക്കാളോടു (ഉല്‍പാദകരോടു)കൂടിയവന്‍; അവരാല്‍ അരണിമഥനംകൊണ്ട് ഉല്‍പാദിതൻ. അന്നപുത്രന്‍ – അന്നം (ഹവിസ്സ്) ആണല്ലോ, അഗ്നിയെ വളർത്തുന്നത്; ഇതിനാലത്രേ, അന്നപുത്രത്വം.

[13] കാമാഭിവർഷകന്‍ – യജമാനന്ന് അഭീഷ്ടങ്ങൾ പെയ്തുകൊടുക്കുന്നവന്‍.

[14] ഉമ്പർക്കു വാഹനം – ദേവകൾക്കു ഹവിസ്സെത്തിയ്ക്കുന്നവന്‍.

[15] സുവർഷക – അഭീഷ്ടവർഷിന്‍.

[1] പ്രഭാതസവനേ = പ്രാതസ്സവനത്തില്‍. സ്തോതൃവിത്തദ = സ്തുതിയ്ക്കുന്നവർക്കു ധനം നല്കുന്നവനേ.

[4] കർമ്മഠന്മാര്‍ = കർമ്മകുശലര്‍. മുടക്കില്ല. അങ്ങയ്ക്കുതന്നെ തരും.

[5] സാന്ധ്യസവനാഹുതം = സന്ധ്യയിലെ (മൂന്നാം) സവനത്തില്‍ ഹോമിയ്ക്കപ്പെട്ടത്. ഏന്തും – കൈക്കൊള്ളും. ബലോത്ഥ – മഥനബലത്തില്‍നിന്നു ജനിച്ചവനേ. സരത്നം – സ്വർഗ്ഗാദിശ്രേഷ്ഠഫലങ്ങളോടുകൂടിയത്; ശ്രേഷ്ഠഫലപ്രദം. അധ്വരം – യജ്ഞസോമം. നിത്യര്‍ – മരണരഹിതര്‍.

[6] നൈശം – രാത്രിയിലേതായ.

[1] യജമാനന്‍ അധ്വര്യാദികളോടു പറയുന്നു: പ്രജാപാലിക – പ്രജകളെ സ്വര്‍ഗ്ഗാദിഫലസമ്പാദനംകൊണ്ടു രക്ഷിയ്ക്കുന്ന അരണി.

[3] ഒരധ്വര്യുവോട്: മലർന്നതിന്മേല്‍ – അടിയിലെ അരണിമേല്‍ മുകളിലെ അരണി കമിഴ്ത്തുക. രേതസ്സ് – വൃക്ഷത്തിന്റെ നീര്.

[4] ഇളാപദം – ഉത്തരവേദി.

[5] രണ്ട് – മനസ്സിലൊന്ന്, വാക്കില്‍ മറെറാന്ന്, എന്ന മട്ട്.

[6] ഭാവാഗ്നിയെപ്പററി:

[8] ഹോതാവേ – അഗ്നേ.

[9] മല്ലടിയ്ക്കുവിന്‍ – മഥനംചെയ്യുവിന്‍. പോന്നവന്‍ – ത്രാണിയുള്ളവന്‍.

[10] ഉല്‍പത്തിസ്ഥാനം – അരണി. വളർത്തിയാലും – അങ്ങു കേട്ടരുളിയാലേ സ്തുതികൾ വളരു.

[11] അസുരഘ്നൻ – അഗ്നി. ഗർഭം – അരണ്യന്തർഭാഗം. മാതാവ് – അന്തരിക്ഷം.

[12] നിഹിതന്‍ – സ്ഥാപിതന്‍. നന്നാക്കുക – നിര്‍ബാധങ്ങളാക്കുക. ദേവകാമന്‍ – യജമാനൻ.

[13] ക്ഷതി = ക്ഷയം. പല്ല് – ജ്വാല. താരയിതാവ് – പാപങ്ങളെ കടത്തിവിടുന്ന അഗ്നി. പണി – മഥനക്രിയ. ഘോഷം കൂട്ടി – കർമ്മികൾ ആഹ്ലാദിച്ചു കൈകൊട്ടി.

[14] അകിട് – ഉത്തരവേദി.

[15] മരുത്സൈന്യങ്ങൾ = മരുത്തുക്കളുടെ സേനകൾ. വിശ്വവേത്താക്കൾ = ലോകജ്ഞര്‍.

[16] അഗ്നിയോട്: ശാന്തനാക്കപ്പെട്ടാലും – ഹവിസ്സു ഭക്ഷിച്ചു തൃപ്തരായ ദേവന്മാരാല്‍ വിശ്രമിപ്പിയ്ക്കപ്പെട്ടാലും.

[1] സോമാര്‍ഹര്‍ – യജ്ഞാധികാരികൾ. അന്നം – മറ്റു ഹവിസ്സുകൾ. വഹിപ്പൂ – എടുത്തൊരുക്കിവെയ്ക്കുന്നു. പോരാ – അത്രതന്നെയല്ല. ജനദ്രോഹം – ശത്രുപീഡ.

[2] സാശ്വൻ = അശ്വസഹിതൻ. സ്ഥിരന്‍ – ഫലം കൊടുക്കുന്നതില്‍ ദൃഢചിത്തൻ. മുതിർന്നിതു – സോമലത ചതയ്ക്കാൻ.

[3] താരകൻ – ദേവന്മാരെ ശത്രുക്കൾക്കരയിലെത്തിയ്ക്കുന്നവന്‍. സൊല്ല – അസുരബാധ. തൊല്ല എന്നും പറയും; ഉപദ്രവമെന്നർത്ഥം, ഉഗ്രഹന്താവ് = ഉഗ്രനായ ഹന്താവ്; ശത്രുഹിംസകന്‍. എങ്ങിന്നു – ഇപ്പോൾ എവിടെപ്പോയി.

[4] വീഴാത്തവ – മുരടുറപ്പുള്ളവ; രക്ഷസ്സുകളും മറ്റും. കുററം – പാപങ്ങൾ. അരുൾപ്പാടിന്ന് – ആജ്ഞയെ കാത്ത്.

[5] ചൊന്നതു – ദേവന്മാരോടു പറഞ്ഞത്. വമ്പിച്ച വാനൂഴികളും അങ്ങയുടെ മുഷ്ടി(കൈപ്പിടി)യില്‍ ഒതുങ്ങിയിരിയ്ക്കുന്നു, ഹാ! ഭൂതിമന്‍ = മഘവാവേ, ധനവാനേ.

[6] ഹര്യശ്വം – ഹരികളെന്ന അശ്വങ്ങളോടുകൂടിയ രഥം. നീ മുന്‍പിൻപരെ (മുന്നില്‍ വന്ന ശത്രുക്കളെയും പിന്നില്‍ വന്നവരെയും) കൊല്ലുക; പായുവോരെയും (പേടിച്ചോടുന്ന ശത്രുക്കളെയും) കൊല്ലുക. സമ്പത്തി – കർമ്മസമൃദ്ധി. അസ്തുശുഭം – അങ്ങയുടെ ഇത്തരം മിടുക്കു ശുഭമായി നില്ക്കട്ടെ.

[7] ആരില്‍ വെയ്ക്കും കരുത്ത് – ആരെ ബലവാനാക്കും. ഹവിസ്സു സ്വീകരിയ്ക്കുന്നതായ നിന്റെ മനോഗുണം (സൌമനസ്യം) ഭദ്രം (മംഗളകരം) ആകുന്നു. പത്തുനൂറ് – ആയിരം; അപരിമിതമായ ധനത്തെ. തിറം – ത്രാണി, ദാനശക്തി.

[8] കുണാരു – ഒരസുരന്‍. ദാനവി – വൃത്രന്റെ അമ്മ. ഇന്ദ്രശബ്ദാവൃത്തി ആദരാതിശയത്തെ ദ്യോതിപ്പിയ്ക്കുന്നു.

[9] അപാരമഹോർവി = അതിവിശാലമായ വലിയ ഭൂമി. നിജാസ്പദേ – അതിന്റെ സ്ഥാനത്ത്. ദ്യോവന്തരിക്ഷം = സ്വർഗ്ഗവും അന്തരിക്ഷവും. ഏവം – വാനൂഴികളെ ഉറപ്പിച്ച്. നീര – വര്‍ഷജലം. ഇങ്ങു = ഭൂമിയില്‍.

[10] ഗോവിന്‍ തൊഴുത്താം – വെള്ളത്തിന്റെ (പയ്യിന്റെ എന്നും) പാർപ്പിടമായ. പുരാ – വജ്രമേല്ക്കുന്നതിന്നുമുമ്പ്. നല്‍പ്പാത – നല്ല പ്രവാഹമാർഗ്ഗം. പ്രാർത്ഥിതാംഭസ്സ് = പ്രകർഷേണ (വളരെയാളുകളാല്‍) അർത്ഥിയ്ക്കപ്പെട്ട (അപേക്ഷിതമായ) അംഭസ്സ്; ഭൂമിയിലെ വെള്ളം.

[11] സമ്പന്നം = ധനയുക്തം. വാനൂഴികളെ സമ്പത്തുകൊണ്ടു നിറച്ചു. ഉത്തരാർദ്ധം പ്രത്യക്ഷവചനം: നഭസ്സ് – അന്തരിക്ഷം.

[12] കുറിച്ച – സൂര്യഗമനത്തിന്നു നിർദ്ദേശിച്ച. ഹരിത്തുക്കൾ = കിഴക്കു മുതലായ ദിക്കുകൾ. തിരുത്തുന്നില്ല – ശരിവെച്ച്, അവയിലൂടേ പോകുന്നതേ ഉള്ളു. അധ്വാവ് = വഴി. അണഞ്ഞാല്‍ – പ്രാപ്യസ്ഥാനത്തെത്തിയാല്‍. അങ്ങ് (അവിടെ) അശ്വബന്ധത്തെ അഴിയ്ക്കും; തേര്‍ക്കുതിരകളെ അഴിച്ചുവിടും. അതെല്ലാമിവന്റെതാന്‍ – അതൊക്കെ ഇന്ദ്രന്റെതന്നെ, നിശ്ചയമാണ്.

[13] വിട്ടുപോം – അവസാനിയ്ക്കുന്ന രാത്രിയുടേതാണല്ലോ, ഉഷസ്സ്. ആഭ – സൂര്യന്റെ ശോഭ. തല്‍പ്രാപ്തിയില്‍ (സൂര്യശോഭ വന്നാല്‍) അവർക്കു (പാർക്കുന്ന സർവർക്കും) ശിഷ്ടബോധം (കർത്തവ്യജ്ഞാനം) വരും.

[14] കടിഞ്ഞൂല്‍പ്പശുക്കൾ – നവപ്രസ്തുതകളായ പൈക്കൾ. രസാഢ്യമിതെല്ലാം (സ്വാദേറിയ പാലും മറ്റും) വെള്ളത്തില്‍നിന്നു സംഭരിച്ചാണ്, ഊണിനായ് (മനുഷ്യരുടെ ഭക്ഷണത്തിന്നായി) ഗോവിങ്കല്‍ നിക്ഷേപിച്ചത്. ജലത്തിന്റെ സത്തത്രേ, ഗോരസം.

[15] കെല്പു കൊൾക – മാർഗ്ഗം മുടക്കുന്നവരെ വധിപ്പാൻ അവിടുന്ന് ഉറച്ചുനില്ക്കുക. അർപ്പിയ്ക്ക – വാഴ്ത്തുന്ന മഖിയ്ക്കും (യഷ്ടാവിന്നും) ഇഷ്ടർക്കും (സഖാക്കൾക്കും) അഭീഷ്ടഫലം കൊടുത്താലും. ദുശ്ശസ്ത്രർ – ദുഷ്ടങ്ങളായ ആയുധങ്ങൾ പ്രയോഗിയ്ക്കുന്നവര്‍. നിഷംഗികൾ = ആവനാഴിയുള്ളവര്‍. കൊല്ലപ്പെടേണമേ – ഭവാനാൽ.

[16] ഏല്ക്കുക – ആക്രമിച്ചാലും. നോവിയ്ക്ക – പരിക്കേല്പിച്ചാലും. കൊയ്യുക – വെട്ടിയാലും. അരക്കനെ (കർമ്മം മുടക്കുന്ന രക്ഷസ്സുകളെ) തീർക്കുക, നശിപ്പിച്ചാലും. പൂർത്തി ചേര്‍ക്കൂ – യാഗത്തിന്നു പൂർത്തി വരുത്തുക. ഹരേ = ഹേ ഇന്ദ്ര.

[17] തന്നടു = അവന്റെ മധ്യം, അര. നേത്തെത്തിയാല്‍ (വന്നെതിർത്താല്‍) കൊന്നേയ്ക്കുക; പാഞ്ഞാല്‍, അതിദൂരത്തകറ്റുക. ബ്രഹ്മവിദ്വേഷിയില്‍ (വേദദ്വേഷിയുടെ നേരെ) വിദ്യുദസ്ത്രം (മിന്നൽപോലെയുള്ള, പൊള്ളിയ്ക്കുന്ന ആയുധം) വിടൂ, പ്രയോഗിച്ചാലും.

[18] പ്രഭോ – ജഗന്നിവർഹണശക്ത. ഭൂരിമഹാന്നം – ബഹുവും മഹത്തുമായ അന്നം. ദ്രവ്യം = സമ്പത്ത്.

[19] മിന്നും – കനകരത്നാദികൾകൊണ്ടു വിളങ്ങുന്ന. പ്രദാനം – ധനദാനം. ഔർവാഗ്നി = ബഡവാഗ്നി. ഉത്തമാർത്ഥേശ = മികച്ച ധനങ്ങളുടെ അധിപതേ. ഇതിനെ (കൊതിയെ, ധനകാമത്തെ) നിറയ്ക്കുക – പൂരിപ്പിച്ചാലും, സഫലീകരിച്ചാലും.

[20] വായ്പിയ്ക്ക = വളർത്തിയാലും. മനുസ്തോത്രമൊന്ന് = ഒരു മന്ത്രസ്തവം. നാകൈഷികൾ = സ്വർഗ്ഗകാമർ.

[21] ഗോപതി = സ്വര്‍ഗ്ഗാധിപതി. എങ്ങൾക്കു ഗോദാധി (ഗോക്കളെ തരുന്നവൻ) ഭവാനാണെന്നു, ഭവാന്‍ നണ്ണുക = വിചാരിയ്ക്കുക, അറിയുക.

[22] കൊറേറകും രണേ – പടയാളികൾക്കു ഭക്ഷണം നല്കപ്പെടുമല്ലോ. വായ്ക്കും – ഉത്സാഹംകൊണ്ടു വളരുന്ന. സ്വത്ത് – ശത്രുകളുടെ. ത്രാണാർത്ഥം = രക്ഷയ്ക്ക്. പോരില്‍ വൃത്രഘ്നനെ – പൊരുതി വൃത്രനെ ഹനിച്ചവനെ.

[1] വോഢാവു് – മകളെ വേളികഴിച്ചയച്ച അപുത്രനായ പിതാവത്രേ, വോഢാവ്. ‘ഇവളില്‍ ആണ്‍പ്രജയുണ്ടായാല്‍, അതു് എന്റെ ആയിരിയ്ക്കും’ എന്നു ശാസിച്ചാണ്, (ജാമാതാവുമായി കരാറുചെയ്തിട്ടാണ്) മകളെ അയാളോടുകൂടി അയച്ചതു്. വിശ്വസിച്ച് – ജാമാതാവു കരാറു ലംഘിയ്ക്കില്ലെന്നുറച്ച്. സുവീര്യനെ – പുത്രോല്‍പാദനശക്തിയുള്ള ജാമാതാവിനെ. ആദരിയ്ക്കുന്നു – വസ്ത്രാഭരണാദികൾകൊണ്ടു പൂജിയ്ക്കുന്നു. എന്നാല്‍ അയാൾ ഭാര്യയെ പ്രാപിച്ചു രമിയ്ക്കുന്നതു, സുഖംമാത്രം കരുതിയാണ്. അങ്ങനെ വോഢാവു, തന്റെ ശേഷക്രിയയ്ക്കു ദൌഹിത്രനെ കിട്ടാതെ വഞ്ചിതനാകുന്നു.

[2] ആണ്‍മക്കൾക്കേ അച്ഛന്റെ സ്വത്തിന്ന് അവകാശമുള്ളു; പെണ്മക്കൾക്കു ധനം ഭർത്താവു കൊടുക്കണം. ആസേകഭാജനം – രേതസ്സേചനപാത്രം. ആണ്‍പ്രജ നല്ല കർമ്മങ്ങൾ ചെയ്യും (പണിയെടുക്കും); പെണ്‍പ്രജയോ, ചമഞ്ഞ് (ആഭരണങ്ങളണിഞ്ഞ്) അങ്ങനെയിരിയ്ക്കും. അതിനാല്‍ മുതലവകാശം പുത്രന്നുതന്നെ; പെങ്ങളെ വേളികഴിച്ചുകൊടുക്കേണ്ട ചുമതലയേ അവന്നുള്ളു.

[3] ലാലസിപ്പോനെ – പ്രകാശമാനനായ ഇന്ദ്രനെ. നാളങ്ങളാല്‍ത്തത്തും – ഇളകുന്ന ജ്വാലകളുള്ള. വന്‍പുത്രർ – വലിയ രശ്മികൾ. ഗർഭം ജലത്തെ ഉള്ളിലൊതുക്കൽ. പേറ് – സസ്യരൂപേണ ജനനം. ഗർഭവും പേറും മഹത്തായതുപോലെ തച്ചെയ്തിയും (ആ രശ്മികളുടെ പ്രവൃത്തിയും) ഇന്ദ്രതർപ്പണത്താല്‍ (ഇന്ദ്രനെ സോമഘൃതാദ്യാഹുതികൾകൊണ്ടു തൃപ്തിപ്പെടുത്തിയതിനാല്‍) മഹത്തായി. ആണ്‍മക്കൾ പണിയെടുക്കുമെന്നു മുന്‍ഋക്കില്‍പ്പറഞ്ഞുവല്ലോ; ഈ ഋക്കിൽ അഗ്നിപുത്രന്മാരുടെ കർമ്മശീലത പ്രതിപാദിച്ചിരിയ്ക്കുന്നു.

[4] പോരിലണഞ്ഞ വിജയികൾ – വൃത്രയുദ്ധത്തില്‍ ഇന്ദ്രനെ പ്രാപിച്ച മരുത്തുക്കൾ. സ്ഫാരതേജസ്സിന്നു തമസ്സൊഴിഞ്ഞു എന്നു തേറിനാര്‍ – മഹത്തായ തേജസ്സ് (സൂര്യതേജസ്സ്) തമോമുക്തമായി എന്നു കണ്ടറിഞ്ഞു.

[5] അദ്രിസ്ഥഗോക്കളില്‍ മന്ദിച്ച – അസുരന്മാര്‍ മലയിലൊളിപ്പിച്ച പൈക്കളെ വീണ്ടെടുക്കുന്നതില്‍ (അസാധ്യത്വബുദ്ധ്യാ) ഉദാസീനരായിത്തീർന്ന. സപ്തമേധാവികൾ – അംഗിരസ്സുകൾ. വാഴ്ത്തി – ഇന്ദ്രനെ. ഒടുവില്‍ സരമയിൽനിന്ന് അറിവു കിട്ടിയതിനാല്‍ അവര്‍ ആ മഖാധ്വത്തുണകളെ (യജ്ഞമാർഗ്ഗത്തില്‍ തുണയ്ക്കുന്നവയായ പൈക്കളെ) കണ്ടെത്തി. അതറിഞ്ഞ് ഇവന്‍ (ഇന്ദ്രന്‍) പണിഞ്ഞ് (അംഗിരസ്സുകളെ വണങ്ങി) മണ്ടിയണഞ്ഞാൻ – വേഗേന ഗുഹയില്‍ പ്രവേശിച്ചു.

[6] ബഹ്വന്നവും കോപ്പും – വളരെ അന്നവും മറ്റു ഭോജ്യങ്ങളും. ഏറ്റപോലെ – തന്റെ പ്രതിജ്ഞയനുസരിച്ച്. ഏകിനാൻ – ഇന്ദ്രന്‍ കൊടുത്തു. സല്‍പ്പാദ (നല്ല കാലുകളുള്ള സരമ) മുമ്പേ ചെന്നത്, ഒലി (പൈക്കളുടെ ഉമ്പാശബ്ധം) കേട്ടിട്ടാണ്; അതിനാല്‍ അവൾ ശാശ്വതീപാർശ്വത്തില്‍ (സനാതനികളായ പൈക്കളുടെ അരികില്‍) എത്തി, ഇന്ദ്രന്നു വഴി കാട്ടിക്കൊണ്ട്.

[7] സുമേധസ്സ് (നല്പ മേധയുള്ള ഇന്ദ്രൻ) സഖ്യമിച്ഛിച്ച് (അംഗിരസ്സുകളുമായി സഖ്യംകൊള്ളാൻ എഴുന്നള്ളീ, ഗിരിഗുഹ പ്രാപിച്ചു. പർവതം സല്‍ക്കർമ്മവാന്നായ് (നല്ല യുദ്ധം ചെയ്യുന്നവനായ ഇന്ദ്രന്നുവേണ്ടി) പ്രസവിച്ചു – പൈക്കളെ ഗുഹാഗർഭത്തില്‍നിന്നു നിർഗ്ഗമിപ്പിച്ചു. യുവാന്വിതനായ (മരുത്തുക്കളോടുകൂടിയ) കൊല്‍വോന്‍ (അസുരഹന്താവായ ഇന്ദ്രന്‍) ഗോധനം വീണ്ടേകി – ഗോക്കളെ വീണ്ടെടുത്തു് അംഗിരസ്സുകൾക്കു കൊടുത്തു. അംഗിരസ്സ് – അവരില്‍ മൂപ്പുചെന്ന ഋഷി. ഈ ഇതിഹാസം മുന്മണ്ഡലങ്ങളിലുണ്ടു്.

[8] സത്ത് = നല്ലതു്. ശുഷ്ണഘ്നൻ – ശുഷ്ണാസുരനെ കൊന്നവന്‍. അഗ്രഗന്‍ – യുദ്ധങ്ങളില്‍ മുന്‍നില്ക്കുന്നവന്‍. ഗോദൻ – അംഗിരസ്സുകൾക്കു പൈക്കളെ കൊടുത്തവന്‍. മുദാ – നമ്മളില്‍ പ്രീതിയോടേ.

[9] സ്തുതിചെയ്തിരുന്നീടിനാര്‍ – ഇന്ദ്രനെ സ്തുതിച്ചു സത്രമിരുന്നു. അവര്‍ – അംഗിരസ്സുകൾ. മാസങ്ങൾ നോക്കും – യജ്ഞമാസങ്ങളെ കാത്തിരിയ്ക്കുന്ന. ഇസ്ഥിതി – സത്രമിരിപ്പ്.

[10] സ്വന്തം – തങ്ങളുടെ പയ്യ്. സന്തതികൾക്കായ് – മക്കൾക്കു കൊടുക്കാൻ. തൽസ്വനം – അവരുടെ, അംഗിരസ്സുകളുടെ സ്വനം, ആഹ്ലാദജനിതമായ ആർപ്പ്. വെച്ച് – കാവലിന്നു നിയമിച്ച്.

[11] തുണക്കാരും, വന്ദ്യരായ യാജ്യരും, മരുത്തുക്കൾതന്നെ. അവന്‍ – ഇന്ദ്രന്‍. അർപ്പിച്ചു – യജ്ഞത്തിന്നായി കൊടുത്തേല്പിച്ചു. ഗോവിനെ – ജാത്യേകവചനം: ഗോക്കളെ. കാമ്യ = സ്പൃഹണീയ. ആഹുതിപ്പയ്യ് = ഹോമധേനു. ഇയ്യാൾ – യജമാനന്‍; ഹസ്തനിർദ്ദേശം. നറുംമധു – മധുരമായ പാല്‍.

[12] താതന്നു – അച്ഛൻപോലെ രക്ഷിയ്ക്കുന്ന ഇന്ദ്രന്ന്. കേതനം – ഇരിപ്പിടം. നേര്‍ക്കു കാണിച്ച് – ഇന്ദ്രന്നുചിതമായ സ്ഥാനം നിർദ്ദേശിച്ച്. അസ്സുകൃതികൾ – അംഗിരസ്സുകൾ. മാതൃദ്വയം – ദ്യോവും ഭൂവും. മീതെ – സ്വർഗ്ഗത്തില്‍. സവേഗൻ – വേഗവാനായ ജന്ദ്രൻ. സത്രികൾ – സത്രമിരുന്നവര്‍, അംഗിരസ്സുകൾ.

[13] വേര്‍പെടുവാൻ – കൂട്ടിമുട്ടാതെ വിട്ടുനില്ക്കാന്‍. ഉടന്‍തന്നെ വായ്ക്കും – വേണ്ടപ്പോൾ വലുതാവുന്ന. മഹാസ്തുതി – നമ്മൂടെ വലിയ സ്തുതി. ആകയാല്‍ = അതുകൊണ്ട്. ഇന്ദ്രങ്കല്‍ – അവിടെ മേവുന്ന ഇന്ദ്രങ്കൽ. ചൊല്കൾ – നമ്മുടെ സ്തുതികൾ. നിസർഗ്ഗജം = സ്വാഭാവികമാകുന്നു.

[14] ത്വത്തുംഗസഖ്യം = അങ്ങയുടെ മഹത്തായ സഖ്യം. കെല്പ് – അങ്ങയുടെ കഴിവ്, ദാനം. മഘവാന്നു ഭൂരിബഡബകൾ (വളരെ പെണ്‍കുതിരകൾ) എത്തും – വേണ്ട സമയത്തു വാഹനമായി വന്നുചേരും. വിദ്വാന്ന് – ഇന്ദ്രന്ന്. അയപ്പോം – ഞങ്ങൾ അയയ്ക്കുന്നു. അന്നം – ഹവിസ്സ്.

[15] മിത്രർക്കു – സഖാക്കളായ നമുക്ക്. ചരം – ഗോക്കാൾ മുതലായ ജംഗമസ്വത്ത്. മിത്രന്‍ = സൂര്യന്‍. ജനിപ്പിച്ചു – വെളിപ്പെടുത്തി.

[16] ഉച്ഛമന്‍ – ഉൽകൃഷ്ടമായ ശമം (ശാന്തി) ഉള്ളവന്‍. ഈ വിഭു – സർവവ്യാപിയായ ഇന്ദ്രന്‍. അന്‍പ് = ആഹ്ലാദം. സ്വച്ഛകവികളാല്‍ – പരിശുദ്ധരായ അഗ്നിവായുസൂര്യന്മാരെക്കൊണ്ട്. അവ – ജലങ്ങൾ. കർമ്മങ്ങൾ ചെയ്യിപ്പു – ആളുകളെ സ്വസ്വകർമ്മവ്യാപൃതരാക്കുന്നു.

[17] സൂര – ഹേ ജഗല്‍പ്രേരക. മുതല്ക്കാരും (ആളുകൾക്കു പൊറുക്കാന്‍ വേണ്ടുന്നവ കൊടുക്കുന്നവരും) മഖാർഹ(യജനീയ)മാരുമായ ആ വെണ്‍കുറുമ്പികൾ (വെളുത്ത പകലും കറുത്ത രാത്രിയും) പോവുകയും വരികയും ചെയ്യുന്നത്, അങ്ങയുടെ പ്രാഭവത്താലാകുന്നു. നേരേ നടക്കുന്ന = ഋജുഗതികളായ. കാമ്യർ = കമനീയര്‍. സഖാക്കൾ – മരുത്തുകൾ. ഗൌരവാല്‍ – മഹിമാവിനാല്‍. വിഘ്നങ്ങൾ – കർമ്മം മുടക്കുന്നവര്‍.

[18] സൂനൃതോക്തികളെ കീഴ്‌വെയ്ക്ക – ഞങ്ങളുടെ സത്യപ്രിയവാക്കുകൾക്കു) (സ്തുതികൾക്കു) സ്വാമിയാവുക. വിസ്തൃതായുസ്സ് – മരണരഹിതന്‍. യിയാസു – യജ്ഞഗമനേച്ഛു.

[19] അംഗിരസ്തുല്യം = അംഗിരസ്സുകൾ അർച്ചിച്ചപോലെ. അപ്പുരാണനെ – സനാതനനായ ഇന്ദ്രനെ. സേവി = സേവിച്ചുപോരുന്നവൻ. താമസര്‍ = തമോഗുണക്കാര്‍.

[20] നിറയ്ക്ക – അക്ഷയജലമാക്കിനിര്‍ത്തിയാലും.

[21] കറുമ്പര്‍ – കർമ്മം മുടക്കുന്ന അസുരർ. നേര്‍ = സത്യം. നല്കിയോന്‍ – അംഗിരസ്സുകൾക്കു പൈക്കളെ വീണ്ടുകൊടുത്ത ഇന്ദ്രന്‍. പൂകിച്ച് – തൊഴുത്തിലാക്കി.

[22] മുമ്പു വിവരിച്ചിരിയ്ക്കുന്നു.

[1] സോമേശ = സോമത്തിന്റെ അധിപതേ. യുക്തഹരികളെ വിട്ടു – തേരിന്നു പൂട്ടിയ രണ്ടു ഹരികളെ അഴിച്ചുവിട്ട്. മത്തടിപ്പിയ്ക്കൂ – ഇമ്പപ്പെടുത്തിയാലും. ഋജീഷി = ഋജീഷത്തോടുകൂടിയവൻ; ഋജീഷം = നീർ പിഴിഞ്ഞെടുത്ത സോമലതയുടെ ചണ്ടി; ഇത് ഇന്ദ്രന്നുള്ളതത്രേ.

[2] രുദ്രരോടും അങ്ങയെ സ്തുതിയ്ക്കുന്ന മരുത്തുക്കളോടുംകൂടി തൃപ്തി പൂണ്ടു (സോമം മതിയാവോളം കുടിച്ചു) വയററില്‍ വർഷിയ്ക്കൂ – ഉദരത്തില്‍ ഒരു സോമനീര്‍മഴ പെയ്താലും!

[3] രുദ്രജര്‍ = രുദ്രപുത്രര്‍, മരുത്തുക്കൾ. സുശിപ്ര = നല്ല അണക്കടകളുള്ളവനേ.

[4] ശക്തി – ഇന്ദ്രന്ന് ഒരു ബലമായിട്ടുള്ളവരത്രേ, മരുത്തുക്കൾ. അത്തേൻ വചസ്സാല്‍ – ‘ഞങ്ങളുണ്ട്, സഹായിപ്പാൻ; അങ്ങു യുദ്ധത്തിലിറങ്ങിക്കൊള്ളുക’ എന്നു മധുരമായി പറഞ്ഞ്. തല്‍പ്രേരിതനിവനൻ – അവര്‍ പ്രേരിപ്പിച്ച ഇന്ദ്രൻ. ധൃതദർപ്പന്‍ – എന്നെ കൊല്ലാനാരുമമില്ലെന്ന ഗർവു പൂണ്ട. ദുര്‍ഗ്രഹമർമ്മവും – കണ്ടുപിടിയ്ക്കാവതല്ലാത്ത മർമ്മംപോലും.

[5] മനുവിന്റെപോലെ – അങ്ങു മനുവിന്റെ യജ്ഞത്തില്‍ സോമം കുടിച്ചുവല്ലോ; അതുപോലെ. വീറ് = വീര്യം. ഓടിനടക്കുന്ന യാജ്യര്‍ – മരുത്തുക്കൾ. ദിവ്യോദകം – അന്തരിക്ഷസ്ഥമായ ജലം.

[6] തത്തും – ഇളകിക്കളിയ്ക്കുന്ന. വിട്ടു – ഭൂമിയിലെയ്ക്കൊഴുക്കി.

[7] സ്തോത്രേണ – സ്തോത്രംകൊണ്ട്, സ്തോത്രങ്ങൾ ചൊല്ലി. അജരയുവാവ് = ജരവരാത്ത നിത്യതരുണൻ. ഓമല്‍വാനൂഴികൾ – പ്രിയപ്പെട്ട ദ്യാവാപൃഥിവികൾ. ഇല്ല, ഒന്നളന്നില്ല എന്ന ആവർത്തനം ആദരത്തിന്നാണ്. മേന്മ – മികവ്, മഹിമ.

[8] കർമ്മങ്ങൾ – പൃഥിവ്യാദിനിർമ്മാണം. നാനാവ്രതം – യജ്ഞാദികൾ. ഉമ്പരിലാരും തള്ളുന്നതില്ല – ദേവന്മാരെല്ലാം ആദരിയ്ക്കുകതന്നെ ചെയ്യുന്നു. വാനം – അന്തരിക്ഷം. ഉഷസ്സൂര്യര്‍ = ഉഷസ്സും സൂര്യനും.

[9] നിന്മഹിമാവ് സത്യമാണ്, യഥാർത്ഥമാണ്. അദ്രോഹ – ദ്രോഹമില്ലാത്തവനേ. പിറപ്പിലേ = ജനിച്ചപ്പോൾത്തന്നെ. വിണ്ണും മറ്റും നിന്റെ ത്രാണിയെ അനുസരിയ്ക്കുകതന്നെ ചെയ്യുന്നു. കല്യ – ബലവാനേ.

[10] പഴകിയ – കുട്ടിയാണെങ്കിലും, പഴക്കംവന്ന. മന്നംബരങ്ങൾ = ഭൂവും ദ്യോവും.

[11] ഭൂരിധാതാവേ = വളരെ വസ്തുക്കളെ സൃഷ്ടിച്ചവനേ. ആസനമൊന്നിനാല്‍ – ഒരാസനം (കടിപ്രദേശം)കൊണ്ട്.

[12] മഖം – ഞങ്ങളുടെ ഈ യാഗം. നന്ദിപ്പു – സന്തോഷിയ്ക്കുന്നു; മേധം (യജ്ഞം) അങ്ങയ്ക്കു പ്രിയമാണ്.

[13] ഇടയിലും – ഇടക്കാലത്തും. ത്രാണകൃത്താം – തങ്ങളെ രക്ഷിയ്ക്കുന്നതായ.

[14] ദൂരദൂരപ്പകലിന്നുമുമ്പ് – അതിദൂരസ്ഥമായ പകല്‍ വന്നു വിഘ്നമുണ്ടാക്കുന്നതിന്നു മുമ്പ്. ചമപ്പു – സ്തോത്രം രചിയ്ക്കുന്നു. അപ്പോൾത്തന്നെയാണ്, പാർശ്വദ്വയസ്ഥര്‍ (ഇരുവശത്തും നില്ക്കുന്നവര്‍) പാപം കടത്തിവിടാന്‍ ഇന്ദ്രനെ വിളിയ്ക്കുന്നതും; പാർശ്വദ്വയസ്ഥര്‍ (നദിയുടെ ഇരുകരയിലും നില്ക്കുന്നവര്‍) നൌഗാമിയെ (തോണിയില്‍ പോകുന്നവനെ) തങ്ങളെയും പുഴ കടത്താന്‍ വിളിയ്ക്കുന്നതുപോലെ.

[15] സ്വാഹാ – സ്വാഹാ എന്നുച്ചരിച്ച്. നിറച്ചേന്‍ – ഞാന്‍ സോമനീര്‍ കുടത്തില്‍ നിറച്ചു. പീതി = പാനം. വീഴ്ത്തുകാരന്‍ (വഴിയമ്പലത്തില്‍ ആളുകൾക്കു വെള്ളം പകർന്നുകൊടുക്കുന്നവൻ) കുറെ വെള്ളമെടുത്തു, പകർന്നുകൊടുക്കാന്‍ പറ്റിയ കോശത്തില്‍ (ഒരുതരം പാത്രം) നിറച്ചുവെയ്ക്കുന്നതുപോലെ.

[16] മിത്രാർത്ഥനാല്‍ – സഖാക്കളായ ദേവകൾ അപേക്ഷിച്ചതിനാല്‍. ഗർത്തസ്ഥന്‍ = കുണ്ടിലിരിയ്ക്കുന്നവന്‍. ഊർവൻ – ഔർവാഗ്നി.

[1] കൊതിയ്ക്കുന്ന – സമുദത്തിലെത്താനിച്ഛിയ്ക്കുന്ന. വീപാട്ടും ശുതുദ്രിയും – രണ്ടു നദികൾ. വിമുക്തകൾ = അഴിച്ചുവിടപ്പെട്ട. നക്കാന്‍ – കുട്ടിയെ. ഈ നദികൾതന്നെയായിരിയ്ക്കാം, പുരാണങ്ങളിലെ വിപാശയും ശതദ്രുവും.

[2] തഴപ്പിച്ചുകൊണ്ടു – പരിസരങ്ങളില്‍ സസ്യസമൃദ്ധിവരുത്തിക്കൊണ്ട്. ഒരുവൾ മറ്റവളോടു ചേരുന്നു – പരസ്പരൈക്യം കൊള്ളുന്നു.

[3] സിന്ധു – നദി, ശുതുദ്രി.

[4] ഇങ്ങനെ സ്തുതിച്ച വിശ്വാമിത്രനോടു നദികളിരുവരും പറയുന്നു: തമ്പുരാൻ – ഇന്ദ്രന്‍. നദികളെ – ഞങ്ങളെ.

[5] വിശ്വാമിത്രന്റെ മറുപടി:

[6] നദികൾ: സവിതാവ് = ജഗൽപ്രേരകന്‍. കൊണ്ടുപോയി – സമുദ്രം നിറയ്ക്കാൻ. തന്റെ – അദ്ദേഹത്തിന്റെ.

[7] ചുഴന്നുകൂടിയവര്‍ – പ്രതിബന്ധകാരികളായ അസുരന്മാര്‍.

[8] കൊട്ടിഗ്ഘോഷിച്ചുവല്ലോ – ഞങ്ങളെ കേമമായി സ്തുതിയ്ക്കുകയും മറ്റും ചെയ്തുവല്ലോ. ആണുങ്ങളാക്കരുത് – ഏറെ സംസാരിപ്പിയ്ക്കരുത്. ഭവാനു നമസ്കാരം – പോയ്ക്കൊൾക എന്നു സാരം. സ്ത്രീകൾ പ്രകൃത്യാ മിതഭാഷിണികളാണ്.

[9] സ്തോത്രക്കാരൻ – ഞാന്‍. വെള്ളം അച്ചുതണ്ടിന്റെ കീഴ്ഭാഗംവരെയേ ഉള്ളു എങ്കില്‍, വണ്ടിയും തേരും കൊണ്ടുപോകാമല്ലോ. ഇതു വിശ്വാമിത്രവാക്യമാണ്.

[10] നദികൾ: താങ്കൾക്കുവേണ്ടി എന്നതിന്റെ ആവർത്തനം ആദരദ്യോതകമാകുന്നു. കുനിയാം = കുമ്പിടാം, താഴാം.

[11] വിശ്വാമിത്രന്‍: ഭരതന്മാര്‍ – ഭരതഗോത്രക്കാര്‍, ഞങ്ങൾ. സംഘം – എന്റെ ആളുകൾ.

[13] കയറുകൾ – മാടുകളുടെ, പൊങ്ങിക്കളയരുതേ – ഞങ്ങൾ അക്കരയിലെത്തുന്നതിന്നു മുമ്പ്.

[1] ഖ്യാപകാർത്ഥൻ – തന്റെ മഹിമയെ പ്രഖ്യാപിയ്ക്കുന്ന ധനങ്ങളോടു കൂടിയവന്‍; സമ്പത്സമൃദ്ധികൊണ്ടറിയാം, തന്റെ മഹിമ. പരാസ്കന്ദി = ശത്രുക്കളെ ആക്രമിയ്ക്കുന്നവന്‍, ഹനിയ്ക്കുന്നവന്‍. പൂർവാര്‍ദ്ധം ഇന്ദ്രന്റെ സൂര്യാത്മകത്വത്തെ വ്യഞ്ജിപ്പിയ്ക്കുന്നു. ബഹ്വായുധൻ = വളരെ ആയുധമുള്ളവന്‍.

[2] പ്രത്യക്ഷവചനം: ഹൃല്‍പ്രേരിതമാമൊന്നു – ഹൃദയത്തില്‍നിന്നു പുറപ്പെട്ട ഒരു സ്തുതി.

[3] മായാപരന്മാര്‍ – അസുരന്മാര്‍. നിവാരകന്‍ – പരപ്രഹാരങ്ങളെ തടുക്കുന്നവന്‍. കാടൻ – ഗോക്കളെ അപഹരിച്ചു വനങ്ങളില്‍ ഒളിച്ചു നടന്ന അസുരൻ. കാംക്ഷയാ – ശത്രുവധാഭിലാഷത്താല്‍. അങ്ങനെ അല്ലിലുൾപ്പെട്ട (രാത്രിയില്‍ തിരോഹിതകളായ) ഗോക്കളെ പുറത്തുകാട്ടീ, വീണ്ടുകൊണ്ടുപോന്നു.

[4] സൈന്യം – ശത്രുസേന. അമർത്ത് – കീഴടക്കി.

[5] നരന്‍പോലെ – ഒരു മനുഷ്യന്‍ പൊരുതാന്‍ പോകുന്നതുപോലെ. യോധർക്കു – പടയാളികൾക്കു കൊടുക്കാന്‍. മെത്തിയ – യുദ്ധോത്സാഹത്താല്‍ തഴച്ച. ഹിംസ്രർ = ദ്രോഹികൾ. ഇത് – ഉഷസ്സ്. വെളുപ്പിതും (ഈ വെളുപ്പ്) ഉല്ലസിപ്പിച്ചാൻ – തന്റെ തേജസ്സുകൊണ്ടു വർദ്ധിപ്പിച്ചു.

[6] വായ്പുറ്റവ = മഹത്തുക്കൾ.

[7] പോരാല്‍ – യുദ്ധംകൊണ്ടു ധനം നേടി സ്തോതാക്കാൾക്കു കൊടുത്തു.

[8] കെല്പേകം – ദുർബ്ബലർക്കു (യാചിച്ചാല്‍) ബലം കൊടുക്കുന്ന. തൃപ്പയസ്സ് – ദിവ്യജലം. പകുത്തേകിയോനെ – അവിടങ്ങളിലെ നിവാസികൾക്ക്. അനുമോദിപ്പു – ഇന്ദ്രനെ മോദിപ്പിച്ചു, തങ്ങളും മോദിയ്ക്കുന്നു.

[9] മരുത്തുകൾക്കു് അശ്വങ്ങളെ നല്കി; ലോകത്തിന്നു സൂര്യനെ; യജ്ഞപ്രവൃത്തർക്കു ഗോവിനെ; അർത്ഥികൾക്കു പൊന്നിന്മുതല്‍ (സ്വർണ്ണമയമായ ധനം).

[10] ഉപഭോക്താക്കൾക്കു സസ്യങ്ങളെയും ആയുർന്നിർണ്ണയത്തിനു ദിവസങ്ങളെയും നല്കി യജഞത്തിനു വൃക്ഷങ്ങളെയും, സഞ്ചരിപ്പാൻ അന്തരിക്ഷത്തെയും നല്കി.

[1] നിയുത്തുക്കൾ എന്ന പെണ്‍കുതിരകളത്രേ, വായുവിന്റെ തേര്‍ വലിപ്പാൻ. നിന്നു് – ഇത്തിരിനേരം നിന്നിട്ടു, പിന്നെ തേരില്‍ കേറി. അനുജ്ഞാതനായ് – ഞങ്ങളുടെ അനുമതിയ്ക്കുശേഷം. തേ = അങ്ങയ്ക്ക്.

[2] ആശുഹര്യശ്വദ്വയം = ശീഘ്രഗാമികളായ ഹരികളെന്ന രണ്ടു കുതിരകൾ. ഓട്ടത്തിന് – തേര്‍ വലിച്ച് ഓടാന്‍. അത് – രഥം.

[3] യുവാരുണാശ്വങ്ങൾ = യുവാക്കളായ ചെംകുതിരകൾ. എത്തിച്ച് – കൊണ്ടുവന്ന്. ഒത്ത – സമാനരൂപമായ, ഒരേ മട്ടിലുള്ള.

[4] മന്ത്രേണ = മന്ത്രംകൊണ്ട്. മന്ത്രയോക്തവ്യർ = മന്ത്രംകൊണ്ടു പൂട്ടാവുന്നവ. സുഖത്തേര്‍ = നല്ല ദ്വാരങ്ങളുള്ള രഥം. സോമത്തിനു – സോമം കുടിപ്പാന്‍.

[5] അന്യയഷ്ടാക്കൾ (മറ്റുയാഗകർത്താക്കൾ) സുഖിപ്പിയ്ക്കൊലാ – ഞങ്ങൾതന്നെ വേണം, സുഖിപ്പിയ്ക്കുക. മുമ്പേ – മറ്റുള്ളവര്‍ വരുന്നതിന്നുമുമ്പ്.

[6] കാമം – ധാരാളം. വാരുറ്റത് – സമൃദ്ധം.

[7] നല്‍പ്പൊരി = നല്ല പൊരിയവില്‍. ഇങ്ങ് – ദർഭവിരിപ്പില്‍.

[8] ഇനിപ്പുനീര്‍ – മാധുര്യമുള്ള സോമരസം. സ്വസ്തുതി = തന്നെക്കുറിച്ചുള്ള സ്തുതി. സൂരി – കർമ്മാഭിജ്ഞൻ.

[9] സോമത്തില്‍ കൊണ്ടാടി – സോമഭാഗം ഏർപ്പെടുത്തി, എന്നർത്ഥം. വളർത്താര്‍ – യുദ്ധത്തില്‍ പ്രോത്സാഹിപ്പിച്ചു. നിന്റെയായ് = ഭവദീയര്‍തന്നെയായ്. നാക്ക് – ജ്വാല.

[10] സേവിയ്ക്കു – കുടിച്ചാലും. കൈക്കൊണ്ട – അങ്ങയ്ക്കു തരാന്‍ കയ്യിലെടുത്ത.

[1] മരുത്സംഗമപ്രാർത്ഥി = മരുത്തുക്കളുടെ സംഗമം (കൂടിച്ചേരല്‍) ഇച്ഛിയ്ക്കുന്നവന്‍. ഗ്രഹിയ്ക്ക = സ്വീകരിച്ചാലും. ധനാർത്ഥം – ഞങ്ങൾക്കു ധനമുണ്ടാവാന്‍. ഉത്തരാർദ്ധം പരോക്ഷം. പിഴിഞ്ഞാല്‍പ്പിഴിഞ്ഞാല്‍ – സോമം പിഴിയുമ്പോളൊക്കെ. അവിസ്സ് = ഹവിസ്സ്.

[2] വൃഷപർവാവ് – ഫലവർഷികളായ കാലാവയവങ്ങളോടു(വർഷാദിഋതുക്കളോടു)കൂടിയവൻ; കാലസ്വരൂപനെന്നർത്ഥം. സുവർഷി – സ്വർഗ്ഗാദിഫലങ്ങളെ പെയ്തുകൊടുക്കുന്നത്. മന്ത്രനീർ – മന്ത്രം ജപിയ്ക്കപ്പെട്ട സോമരസം.

[3] നവ്യനവ്യന്‍ – അതിനവീനൻ. ആദരാതിശയത്താലാണു്, ഇന്ദ്രപദാവൃത്തി.

[4] അമർത്തുവോൻ – ശത്രുക്കളെ. കൈകൾ കൊട്ടുന്നവന്‍ – ശത്രുക്കളെ യുദ്ധത്തിന്നു കൈകൊട്ടിവിളിയ്ക്കുന്നവൻ. ധൃഷ്ണു = ധർഷകം. പാറിപ്പൂ – എങ്ങും പ്രസരിപ്പിയ്ക്കുന്നു. പാരിങ്കലും – പരപ്പേറിയ ഭൂമിയില്‍പ്പോലും.

[5] വീര്യത്തിന് – വീര്യം പ്രകടിപ്പിയ്ക്കാന്‍. ഭക്ഷ്യം – ക്ഷീരാദി. അനേകകൾ – വളരെ ധേനുക്കൾ, ദക്ഷിണയായും ഭവിയ്ക്കുന്നു; ഇദ്ദേഹത്താല്‍ ദാനംചെയ്യപ്പെടുന്നു.

[6] കൂറാല്‍ – സമുദ്രപ്രേമത്താല്‍. എത്തുമല്ലോ – എത്തി പയോധിയെ പ്രീതിപ്പെടുത്തുമല്ലോ. ഇത്ഥം (ഇപ്രകാരം) ഒരിത്തിരി സോമനീര്‍ വാനിനെക്കാൾ പോരും (അന്തരിക്ഷത്തെക്കാൾ വലുപ്പമുള്ള) ഇന്ദ്രനെ തൃപ്തിപ്പെടുത്തുന്നു. അല്പജലവും സമുദ്രത്തെ പ്രീണിപ്പിയ്ക്കും; അതുപോലെ, അല്പസോമം ഇന്ദ്രനെയും തൃപ്തനാക്കും.

[7] വള്ളി – സോമലത. തേൻ – മധുരമായ സോമരസം.

[8] ഇന്ദുനീരിന്റെ (സോമരസത്തിന്റെ) ഒരു കയമാണ്, ഇന്ദ്രന്റെ വയര്‍; അതില്‍ വളരെ നീര്‍ ഒതുങ്ങും. മുസ്സവനങ്ങൾ = മൂന്നു സവനങ്ങൾ. വിഭജിച്ചു – മധ്യാഹ്നസവനത്തില്‍ ദേവന്മാർക്കു വീതിച്ചുകൊടുത്തു.

[9] കൊണ്ടുവരിക – ധനം. ആര്‍ വിലക്കുവാന്‍ – ആരും തടുക്കില്ല. വസൂത്തമസ്വാമി – മികച്ച ധനങ്ങളുടെ ഉടമസ്ഥൻ.

[10] എങ്ങൾക്കു ജീവിയ്ക്കുവാന്‍ നൂറാണ്ടു വെയ്ക്കുക – ഞങ്ങളെ ശതായുസ്സുകളാക്കിയാലും. വീരന്മാര്‍ – പുത്രന്മാര്‍.

[1] ഇന്ദ്രനേ – ഹേ ഇന്ദ്ര. പട – ശത്രുസൈന്യം.

[2] സമം – ഒരുപോലെ.

[3] നാമങ്ങൾ = പേരുകൾ, അഥവാ ബലങ്ങൾ. ചൊല്ലുകൾ – സ്തുതികൾ. മേനിക്കാര്‍ – ഗർവിഷ്ഠരായ ശത്രുക്കൾ.

[5] വൃത്രസംഹരണം = വൃത്രവധം. വിളിയ്ക്കുന്നേന്‍ – സോമപാനത്തിന്ന്. ധനം – ശത്രുവിജയംകൊണ്ട്.

[6] അമർത്താലും – ശത്രുക്കളെ.

[7] പോർ വെല്വോര്‍ – ശൂരയോദ്ധാക്കൾ. ഞെളിച്ചില്‍ – ഡംഭ്.

[9] പഞ്ചവർഗ്ഗം – ദേവഗന്ധർവപിതൃക്കളും അസുരരക്ഷസ്സുകളും. ഭവദീയങ്ങൾ – ഭവാന്റെതന്നെയാണല്ലോ, ആ കെല്പുകൾ.

[10] അങ്ങ് – ഭവാന്റെ അരികില്‍. തഴപ്പിയ്ക്കാം – ഹവിസ്സുകൾകൊണ്ട്.

[11] ഉയർന്ന നിന്നുലക് – സ്വർഗ്ഗം.

[1] യജമാനന്‍ സ്തോതാവിനോടു പറയുന്നു: തച്ചൻകണക്കേ – ആശാരി മരത്തിന്നു മിനുസം വരുത്തുന്നതുപോലെ. പ്രിയം – ഇന്ദ്രന്നു പ്രീതികരമായ കർമ്മം. സന്മതി – വിശുദ്ധമനസ്കന്‍. കവികൾ – മുമ്പു യജ്ഞമനുഷ്ഠിച്ചു ദേവത്വം പ്രാപിച്ചവര്‍. ഞാൻ സ്വർഗ്ഗവാസം ഇച്ഛിയ്ക്കുന്നു എന്നർത്ഥം.

[2] ഇന്ദ്രനോടു നേരിട്ട്: അക്കവികളുടെ ഉല്‍പത്തിയും മറ്റും ഭവാന്‍ നാഥരോടു (ഗുരുനാഥന്മാരോടു) ചോദിച്ചാലും: ആ സുകൃതികൾ സ്വർഗ്ഗം തീർത്തതു (സ്വർഗ്ഗവാസം നേടിയതു) ചേതോയമ(മനസ്സംയമ)ത്താലാകുന്നു. വർദ്ധകഗീതികൾ = വളർത്തുന്ന പാട്ടുകൾ, സ്തുതികൾ.

[3] ഗോപ്യം – രഹസ്യകർമ്മങ്ങൾ. കോപ്പണിയിച്ച് – ഭൂമിയെ ഓഷധികൾകൊണ്ടും ദ്യോവിനെ ദേവകളെക്കൊണ്ടും അലംകരിച്ച്. അമ്മഹോർവികളെ – മഹതികളും ഉർവി(വിശാല)കളുമായ ഭൂദ്യോക്കളെ. അവര്‍ – കവികൾ

[4] തേരില്‍ വാഴ്‌വോനെ – രഥസ്ഥനായ ഇന്ദ്രനെ. സർവരും – കവികളെല്ലാവരും. വാരുറ്റതേ – മഹത്തുതന്നെ. ജലേ വാഴ്‌വു – വരുണരൂപനായി വെള്ളത്തില്‍ വസിയ്ക്കുന്നു.

[5] മൂത്തവന്‍ – വയസ്സേറിയവന്‍. തുംഗാഭയഷ്ട്യസ്തുതികൾ = ശോഭയേറിയ യഷ്ടാവിന്റെ സ്തുതികൾ. ധനം കൈക്കൊൾവു – ഞങ്ങൾക്കു തരാന്‍ കയ്യില്‍ വെയ്ക്കുന്നു. നിങ്ങൾ – ഇന്ദ്രവരുണന്മാരോടു പറയുന്നതാണിത്: ഇരുപുരാന്മാര്‍ = രണ്ടു രാജാക്കന്മാര്‍.

[6] തിങ്ങിയ – വിഭവങ്ങൾ നിറഞ്ഞ. വാരുറ്റ = വിശാലങ്ങളായ. ചമയിപ്പു – മൂന്നു സവനങ്ങൾക്കും ഒരലങ്കാരമാണ്, നിങ്ങളുടെ സന്നിധാനം. ഗന്ധർവരെ – സോമരക്ഷകരായ സ്വാനപ്രഭൃതിഗന്ധര്‍വന്മാരെ. ഞാൻ ഹൃദാ (മനസ്സുകൊണ്ടു) കണ്ടു. ത്വംഗല്‍പ്രകാശര്‍ = പ്രസരിയ്ക്കുന്ന പ്രഭയോടുകൂടിയവര്‍.

[7] ധേനുനാമാഢ്യ = ധേനുവിന്റെ പേരുകളുള്ള. സുഭോജ്യം – ക്ഷീരാദി. അവര്‍ – കവികൾ. നവ്യാസുരക്കെല്പുടത്ത് – പുതിയ അസുരബലം ധരിച്ച്. സ്വവ്യക്തി = സ്വന്തംരുപം ഇവങ്കല്‍ അളന്നു തിട്ടപ്പെടുത്തി ചേർത്തു. അർത്ഥം ചിന്ത്യം.

[8] ഇന്ദ്രന്‍ താന്‍തന്നെ പറയുന്നു: പൊന്നൊളി = കനകതുല്യമായ കാന്തി. എന്റെ പൊന്നൊളിയെ ഭജിയ്ക്കുന്ന സ്തുതന്നു വാനൂഴികൾ, ഒരമ്മയ്ക്കു കിടാങ്ങളെന്നപോലെ വശത്താകും.

[9] ഇന്ദ്രവരുണന്മാരോട്: ഭവ്യം = നന്മ. നില്ക്കണം – രക്ഷകരാകണം. ഉത്തരാർദ്ധം പരോക്ഷവചനം: കാക്കുന്ന നാവുള്ള – ‘പേടിയ്ക്കേണ്ടാ’ എന്നും മറ്റും ആശ്വസിപ്പിച്ചു, ഭക്തരെ രക്ഷിയ്ക്കുന്ന. നിത്യന്റെ – ശാശ്വതനായ ഇന്ദ്രന്റെ. നൈകകർമ്മങ്ങൾ – വൃത്രവധാദികളായ വളരെ കർമ്മങ്ങൾ.

[1] മാനസപ്രോക്തം = മനസ്സിനാല്‍ ചൊല്ലപ്പെട്ടത്; ഹൃദയത്തില്‍നിന്നു പുറപ്പെട്ടത്. നാഥന്‍ – സർവേശ്വരന്‍. ഉത്തരാര്‍ദ്ധം പ്രത്യക്ഷോക്തി: ഞാന്‍ നിർമ്മിപ്പത് – എന്റെ സ്തോത്രം. ഉൾക്കൊള്ളുക = മനസ്സില്‍ വെയ്ക്കുക; കേട്ടു പ്രസാദിച്ചാലും.

[2] ഞങ്ങളുടെ പൈതൃകമായ (പരമ്പരാസിദ്ധമായ) ഈ പുരാതനസ്തുതി സൂര്യനുദിയ്ക്കുന്നതിന്നുമുമ്പു പിറക്കും; ഉഷസ്സില്‍ ഉച്ചരിയ്ക്കപ്പെട്ടുതുടങ്ങും. വസ്ത്രങ്ങൾ – തേജസ്സ്.

[3] ഉഷസ്സിനെപ്പററി: ഇരട്ടപെറുന്നവൾ – ഉഷോദേവത. ഇണയെ – രണ്ടുകുട്ടികളെ, അശ്വിദേവന്മാരെ; അശ്വികളെ സ്തുതിയ്ക്കുക ഉഷഃകാലത്താകയാല്‍, അതിനെ പ്രസവമാക്കിക്കല്പിച്ചിരിയ്ക്കുന്നു. ഇവരിരുവരെ ഒപ്പം പ്രസവിയ്ക്കുന്നതിനാലാണ്, ഉഷോഭിമാനിദേവത ഇരട്ടപെറുന്നവളായതും. ഇഹ (ഇപ്പോൾ) എന്റെ നാവിന്റെ തുമ്പു തുലോം ഇളകുന്നു, അശ്വികളെ സ്തുതിപ്പാൻ. പകൽച്ചോട്ടില്‍ – പുലരിയില്‍. നാശിതധ്വാന്തര്‍ = ഇരുട്ടിനെ നശിപ്പിച്ചവർ. ആ രണ്ടുപേര്‍ – അശ്വികൾ.

[4] ഗോതതി = ഗോസമൂഹം. ഞങ്ങൾതന്‍ താതര്‍ – അംഗിരസ്സുകൾ.

[5] നവഗ്വ – ദശഗ്വരെപ്പററി മുമ്പു വിവരിച്ചിട്ടുണ്ട്. നിന്ന – ഇന്ദ്രന്റെ നാലുവശത്തും സ്ഥിതിചെയ്തു. കുനിഞ്ഞ് – ഗുഹയിലെയ്ക്കിറങ്ങുമ്പോൾ തല മുട്ടാതിരിപ്പാന്‍. അല്ല് = ഇരുട്ട്. സത്യൻ – യഥാർത്ഥപ്രകാശന്‍.

[6] തേൻ – മധുരമായ പാല്‍. കുണ്ടില്‍ (ഗുഹയില്‍) മറകയും വാനില്‍ (അന്തരിക്ഷത്തില്‍) ഒളിയ്ക്കകയും ചെയ്തിരുന്ന അസുരനെ മണ്ടിച്ചെന്നു വലംകൈക്കുപിടിച്ചു. ദാനവാന്‍ – ഔദാര്യശാലി.

[7] അവന്‍ – സൂര്യാത്മകനായ ഇന്ദ്രന്‍. സ്തോതൃഗീതികൾ = സ്തോതാവിന്റെ പാട്ടുകൾ, സ്തുതികൾ. നേരിടുവിച്ചിടാവുന്ന – സ്തുതികൊണ്ട് അഭിമുഖീകരിയ്ക്കപ്പെടാവുന്ന. വസുക്കളേ – ഇന്ദ്രാദികളേ. ത്യാഗവാൻ = ദാനശീലന്‍.

[2] ബുദ്ധികരം = പ്രജ്ഞാജനകം.

[3] മരുല്‍പതി = മരുത്തുക്കളുടെ അധിപതി.

[5] ഇത് – സോമം.

[6] മധുധാരാർദ്രൻ – മാദകമായ സോമനീര്‍കൊണ്ടു നനഞ്ഞവന്‍. ഞങ്ങളുടെ അന്നം വിശുദ്ധീകരിയ്ക്കുന്നതു ഭവാന്‍തന്നെയാണല്ലോ.

[7] സേവകന്റെ (സേവിയ്ക്കുന്നവന്റെ) പുർണ്ണങ്ങ(അന്യൂനങ്ങ)ളായ വിഭവങ്ങൾ ഇന്ദ്രങ്കലാണ്, ചെന്നുചേരുന്നത്.

[8] ഈ വാക്കുകൾ – സ്തുതികൾ.

[9] ദൂരാന്തികങ്ങൾ – ദൂരദേശവും സമീപദേശവും.

[2] നേരത്തേ = സമയത്തുതന്നെ. ചതകല്ലുകൾ – അമ്മിയും അമ്മിക്കുഴയും.

[3] തേ – അങ്ങയ്ക്കായി.

[4] അങ്ങ് = ഭവാന്‍. നുതിസേവ്യനേ = സ്തോത്രങ്ങൾകൊണ്ടു സേവിയ്ക്കപ്പെടേണ്ടവനേ.

[5] ബലേശൻ – ബലത്തിന്റെ ഉടമസ്ഥന്‍. ഈ സ്തവോക്തികൾ – ഞങ്ങളുടെ സ്തുതികൾ. നക്കുന്നു – സുഖിപ്പിയ്ക്കുന്നു; ഇന്ദ്രങ്കലണയുന്നു എന്നു സാരം.

[6] ആ – അപ്രകാരമിരിയ്ക്കുന്ന. നീ സോമത്താല്‍ (സോമംകുടിച്ചു) മെയ്യോടേ ഹർഷിയ്ക്ക – ദേഹത്തിലാകെ ഇമ്പം പൂണ്ടാലും. വന്‍ധനത്തിന്നായ് – ഞങ്ങൾക്കു വമ്പിച്ച മുതല്‍ തരാന്‍.

[7] ഭൃതഹവ്യര്‍ = ഹവിസ്സൊരുക്കിയവര്‍.

[8] ഞങ്ങളറിയാതെ ഹരികളെ അഴിച്ചുവിട്ടേയ്ക്കരുതേ; അവയെ തേരിനു പൂട്ടിത്തന്നേ ഇങ്ങോട്ടു വരിക. ഇങ്ങു – യജ്ഞത്തില്‍ സോമം കുടിച്ചു മദംകൊണ്ടാലും.

[9] നൈ – ഓട്ടത്താലുണ്ടായ വിയർപ്പ്. കേസരികൾ = അശ്വങ്ങൾ. നല്‍ത്തേരില്‍ – സുഖകരമായ രഥത്തില്‍. ദർഭപ്പായില്‍ – ദർഭവിരിപ്പില്‍.

[1] ആഗമിയ്ക്ക = വന്നാലും. ഹരിവാഹനം – ഹരികളെ പൂട്ടിയ രഥം.

[2] കല്ലാല്‍ – അമ്മിക്കുഴകൊണ്ടു ചതച്ച്.

[3] മൊഴികൾ – സ്തുതികൾ

[6] ധനഞ്ജയന്‍ – ശത്രുക്കളുടെ ധനമടക്കുന്നവന്‍.

[7] ചേർത്തുവെച്ചത് – സോമനീര്‍.

[9] പൂർവകന്‍ – പുരാതനന്‍.

[1] വിഭാഗാനുസാരേണ നിന്റെ താന്‍ – ക്രമമനുസരിച്ചു ഭവാന്റേതുതന്നെയായ. പൊന്നുസഖാക്കളേ – ഏറ്റവും പ്രിയപ്പെട്ട ചങ്ങാതീകളായ ഹരികളെ.

[2] എല്ലാവരെയുംകടന്ന് – മറ്റുള്ളവരുടെ അടുക്കൽ പോകുന്നതിന്നു മുമ്പ്. എങ്ങളുടെ ആശയില്‍ വന്നെത്തുക; ഭവാന്‍ വന്നു സോമം കുടിയ്ക്കണമെന്നും മറ്റുമുള്ള അസ്മല്‍പ്രാർത്ഥനയെ കൈക്കൊള്ളുക. ഇന്നുതികാരര്‍ = സ്തുതികർത്താക്കൾ. ചിന്തകൾ – ഭാവനകൾ.

[3] ഒപ്പം തെളിഞ്ഞ് – സമാനപ്രീതി പൂണ്ട്. ഭൂര്യന്നമാം മഖേ = വളരെ അന്നങ്ങളുള്ള യാഗത്തില്‍. നെയ്യന്നം – നൈ ചേർത്ത ഹവിസ്സ്. തേനിടത്തെയ്ക്കു – മധുരസോമസ്ഥാനത്തെയ്ക്കു.

[4] വൃഷാക്കൾ – യുവാക്കൾ. ധുരന്ധരര്‍ – ഭാരം നന്നായി വഹിയ്ക്കുന്നവര്‍. ഉത്തരാർദ്ധം പരോക്ഷവചനം: പൊരി – പൊരിയവില്‍. സഖാവ് – സ്തോതാവ്.

[5] പോരാ – എനിയ്ക്കു വേറെയും പ്രാർത്ഥനകളുണ്ട്. എന്നെ എന്ന പദം ഒന്നാംപാദത്തിലും ചേർക്കണം. സോമപന്‍ – യജ്ഞമനുഷ്ഠിച്ചവൻ. സ്ഥിരസ്വത്ത് = അക്ഷയസമ്പത്ത്.

[6] തുംഗതുരംഗങ്ങൾ = വലിയ കുതിരകൾ. സഹർഷര്‍ = സമാനഹർഷര്‍. ഉത്തരാർദ്ധം പരോക്ഷം: വർഷകൻ – ഇന്ദ്രന്‍. തൊട്ടുതലോടും – മുതുകത്തു സസ്നേഹംതലോടുന്ന. ഈ വൈരിഘ്നർ – ശത്രുക്കളെ കൊല്ലുന്ന തുരംഗങ്ങൾ. വാന്‍ വീട് = വാനില്‍നിന്ന്. ദിക്കു രണ്ടാംവിധം – ദിക്കുകളെ വിഭജിച്ചുകൊണ്ട്.

[7] ഖഗാഹൃതം – സുപർണ്ണപക്ഷിയാല്‍ കൊണ്ടുവരപ്പെട്ടു. മർത്ത്യര്‍ – എതിരാളികളായ മനുഷ്യര്‍.

[1] ധൃതികരം = പ്രീതികരം. പച്ചത്തേര്‍ – പച്ചനിറത്തിലുള്ള തേര്‍.

[2] സകാമൻ – സോമത്തില്‍ അഭിലാഷമുള്ളവൻ. ബുധന്‍ = വിദ്വാൻ. അറിഞ്ഞ് – ഞങ്ങളുടെ അഭിമതംമനസ്സിലാക്കി. പെരുകിപ്പൂ = വളർത്തുന്നു. അഖിലഭൂതികൾ = എല്ലാസ്സമ്പത്തുകളും.

[3] ഹരിദ്വർണ്ണധര – സസ്യങ്ങളാല്‍ പച്ചപിടിച്ച ഭൂമി. ദ്യാവാപൃഥിവികളെ തന്മധ്യസഞ്ചാരിയായ ഇന്ദ്രന്‍ നിറുത്തിനാന്‍ – ഉറപ്പില്‍നിർത്തി; തീററിയെയും, (പുല്ലുംമറ്റും) നിർത്തി – ഏർപ്പെടുത്തി.

[4] സമസ്തരോചനം – രോചനമെന്നലോകം മുഴുവൻ. ഹരിയായ – ശത്രക്കളുടെ പ്രാണനെ അപഹരിയ്ക്കുന്ന.

[5] സിതയോഗാല്‍ – വെളുത്തവ (ക്ഷീരാദികൾ) ചേർത്തതിനാല്‍. സവേഗം – ക്ഷിപ്രവ്യാപി. നിരാവരണമാക്കിനാന്‍ – വെളിപ്പെടുത്തി. കരേറ്റിനാൻ – അസുരഗുഹയിൽനിന്ന്. ഹരിഹയയുതന്‍ = ഹരികളെന്ന ഹയ (അശ്വ)ങ്ങളോടുകൂടിയവന്‍.