അന​ന്ത​മായ കാലം. അത​ങ്ങ​നെ പ്ര​വ​ഹി​ക്കു​മ്പോൾ അതി​ന്റെ ഒരു നി​മി​ഷം അർ​ക്ക​കാ​ന്തി പ്ര​സ​രി​പ്പി​ക്കും. കാലം ഒഴു​കി​പ്പോ​യാ​ലും ആ ശോ​ഭാ​വി​ശേ​ഷം ദി​ശാ​ച​ക്ര​ത്തെ തി​ള​ക്കി​ക്കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കും. അമ്മ​ട്ടി​ലു​ള്ള ദി​വാ​ക​ര​ദീ​പ്തി​യാ​ണു് ഇ. എം. എസ്. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​ശ​രീ​രം ഇന്നി​ല്ല. എങ്കി​ലും ആ മഹാ​തേ​ജ​സ്സു് ജന​ത​യ്ക്കു് മാർ​ഗ്ഗം കാ​ണി​ച്ചു​കൊ​ടു​ക്കു​ന്നു.

ഇ. എം. എസ്. ന്റെ രാ​ഷ്ട്ര​സേ​വ​നം ജന​ത​യ്ക്കു് ധൈ​ഷ​ണി​ക​മായ ഉത്തേ​ജ​നം നൽകി. ചരി​ത്ര​സ​ങ്ക​ല്പ​ത്തി​നു് നൂതന മാനം കൊ​ടു​ത്തു. പ്ര​വർ​ത്ത​ന​ങ്ങൾ മസ്തി​ഷ്കം കൊ​ണ്ടാ​യാ​ലും കൈ കൊ​ണ്ട​യാ​ലും മഹ​നീ​യ​ങ്ങ​ളാ​ണു് എന്നു് അദ്ദേ​ഹം സ്വ​ന്തം ജീ​വി​തം കൊ​ണ്ടു് തെ​ളി​യി​ച്ചു. അധി​കാ​ര​മ​ല്ല, മനു​ഷ്യ​ത്വ​മാ​ണു് ഉത്കൃ​ഷ്ട​മെ​ന്നു് ഈ മഹാ​വ്യ​ക്തി വ്യ​ക്ത​മാ​ക്കി​ത്ത​ന്നു. പ്രാർ​ത്ഥി​ക്കു​ന്ന ചു​ണ്ടു​ക​ളേ​ക്കാൾ പാ​വ​ന​ങ്ങ​ളാ​ണു് പാ​വ​ങ്ങ​ളു​ടെ കണ്ണീ​രു​തു​ട​യ്ക്കു​ന്ന കര​ങ്ങ​ളെ​ന്നു് നമ്മ​ളെ ഉദ്ബോ​ധി​പ്പി​ച്ച ഈ മഹാ​വ്യ​ക്തി​യു​ടെ തി​രോ​ധാ​ന​ത്തിൽ ഞാനും വാ​യ​ന​ക്കാ​രോ​ടൊ​പ്പം ദുഃ​ഖി​ക്കു​ന്നു.

ഐന്ദ്ര​ജാ​ലിക ശക്തി​യു​ള്ള ഇസ്രാ​യേൽ നോ​വ​ലി​സ്റ്റ് ഏമസ് ഓസ്സി​ന്റെ (Amos Oz, born. 1939) മനോ​ജ്ഞ​മായ ഒരു ചെ​റു​ക​ഥ​യു​ണ്ടു്. “Setting the Worlds to Rights” എന്ന പേരിൽ. സർ​വ്വ​വി​ദ്വേ​ഷി​യാ​യി. ഇരു​ട്ടു് സഞ്ച​യി​ച്ചു് ഏകാ​ന്ത​ജീ​വി​തം നയി​ച്ച ഒരാ​ളി​ന്റെ കഥ​യാ​ണ​തു്. അയാൾ വി​വാ​ഹം കഴി​ച്ചു. പക്ഷേ ഏതാ​നും മാ​സ​ങ്ങൾ കഴി​ഞ്ഞു് അവർ പി​രി​ഞ്ഞു. അവൾ വീ​ണ്ടും കല്യാ​ണം കഴി​ക്കാ​ത്ത​തു​കൊ​ണ്ടു് അയാൾ അവ​ളു​ടെ ശരീരം യാ​ചി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു് പി​ന്നെ​യും പി​ന്നെ​യും ചെ​ല്ലു​മാ​യി​രു​ന്നു. വേ​ഗ​മാ​ക​ട്ടെ എന്നു പറ​ഞ്ഞു് അവൾ ചി​ല​പ്പോൾ അതിനു സമ്മ​തി​ക്കും. പതി​വു​പോ​ലെ അയാൾ അവ​ളു​ടെ അടു​ത്തെ​ത്തി ശരീ​ര​ത്തി​നു​വേ​ണ്ടി യാ​ചി​ച്ചു. അവൾ അത്ത​വണ സമ്മ​തി​ച്ചി​ല്ല. തെ​ല്ലു​നേ​രം അയാൾ യാചന നട​ത്തി​യെ​ങ്കി​ലും ഫല​പ്പെ​ട്ടി​ല്ല. തെ​രു​വി​ന്റെ അറ്റ​ത്തു​നി​ന്നു് ഒരു വേ​ശ്യ​യെ കൂ​ട്ടി​ക്കൊ​ണ്ടു് അയാൾ മോ​ശ​പ്പെ​ട്ട ഹോ​ട്ട​ലി​ലേ​ക്കു പോയി. നേരം വെ​ളു​ക്കു​ന്ന​തു​വ​രെ അവ​ളോ​ടു് ഒരു​മി​ച്ചു​ക​ഴി​ഞ്ഞെ​ങ്കി​ലും അയാൾ അവ​ളെ​യും തന്നെ​യും വല്ലാ​തെ വെ​റു​ത്തു. രാ​ത്രി​യാ​യ​പ്പോൾ അയാൾ ഒരു ഉദ്യാ​ന​ത്തിൽ ചെ​ന്നു് അവി​ടെ​യു​ള്ള മര​ത്തിൽ തൂ​ങ്ങി​മ​രി​ച്ചു. ലോകം നന്നാ​ക്കാൻ ശ്ര​മി​ക്കു​ന്ന​വ​നും മറ്റു​ള്ള​വ​രും തമ്മിൽ ഒരു വ്യ​ത്യാ​സ​വു​മി​ല്ല​ല്ലോ. അതു​കൊ​ണ്ടു് അയാ​ളു​ടെ മൃ​ത​ദേ​ഹം കു​ഴി​ച്ചു​മൂ​ടി​യ​തി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചു് വി​ശേ​ഷി​ച്ചൊ​ന്നും പറാ​യാ​നി​ല്ല. അയാൾ ശാ​ന്ത​നാ​യി വി​ശ്ര​മി​ക്ക​ട്ടെ.

ഇസ്രാ​യേൽ രാ​ഷ്ട്ര​ത്തി​ന്റെ ജീർ​ണ്ണ​ത​യേ​യും അപ​ക്ഷ​യ​ത്തെ​യും ധീ​ര​ത​യോ​ടെ എടു​ത്തു കാ​ണി​ക്കു​ന്ന മഹാ​നായ സാ​ഹി​ത്യ​കാ​ര​നാ​ണു് ഏമ​സ്സ് ഓസ് (ആസ്സ് എന്നും ഉച്ചാ​ര​ണ​മു​ണ്ടു്). ഈ രച​ന​യി​ലെ കഥാ​പാ​ത്രം തന്നെ ആ രാ​ജ്യ​ത്തി​ന്റെ ഭ്രം​ശ​ത്തി​നു് പ്ര​തി​നി​ധീ​ഭ​വി​ക്കു​ന്നു. കഥ​യെ​ക്കു​റി​ച്ചു് പ്രി​യ​പ്പെ​ട്ട വാ​യ​ന​ക്കാ​രോ​ടു് പറ​യാ​ന​ല്ല എന്റെ കൗ​തു​കം. സ്വ​ന്തം രാ​ജ്യ​ത്തി​ന്റെ ദു​ര​വ​സ്ഥ​യെ​സ്സം​ബ​ന്ധി​ച്ചു് ചില വാ​ക്യ​ങ്ങൾ അതി​ലു​ണ്ടു്. അവ​യി​ലേ​ക്കു് വാ​യ​ന​ക്കാ​രെ കൊ​ണ്ടു​ചെ​ല്ലാ​നാ​ണു് എനി​ക്കു് താ​ല്പ​ര്യ​മു​ള്ള​തു്. എന്റെ ദുർ​ബ​ല​മായ ഭാ​ഷാ​ന്ത​രീ​ക​ര​ണ​ത്തി​ലൂ​ടെ ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് വാ​ക്യ​ങ്ങ​ളു​ടെ ശക്തി അവർ​ക്കു് അറി​യാൻ കഴി​ഞ്ഞെ​ങ്കിൽ!

“യു​ദ്ധ​സം​ബ​ന്ധി​യായ പരാ​ജ​യം കൊ​ണ്ടോ സാ​മ്പ​ത്തി​ക​മായ തകർ​ച്ച കൊ​ണ്ടോ അല്ല ആളുകൾ നശി​ച്ചു് പോ​കു​ന്ന​തു്. അവർ​ക്കു് ഇത​റി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ. നേ​താ​ക്ക​ന്മാ​രെ​ന്നു് സ്വയം കരു​തു​ന്ന​വർ​ക്കും ഇത​റി​യാൻ പാ​ടി​ല്ല. ജന​ങ്ങൾ ജീർ​ണ്ണ​ത​യിൽ വീ​ഴു​മ്പോൾ മാ​ത്ര​മേ ശത്രു എത്തു​ക​യു​ള്ളൂ. വാ​തി​ലി​ലൂ​ടെ അക​ത്തേ​ക്കു് കട​ക്കൂ… തെ​ളി​ഞ്ഞ ആകാ​ശ​ത്തു് നി​ന്നു് കൊ​ള്ളി​യാ​നെ​ന്ന​പോ​ലെ അപ​ത്തു് ആഞ്ഞ​ടി​ക്കും… രാ​ജ്യ​ത്തെ നശി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തു് യു​ദ്ധ​മ​ല്ല: അഴി​മ​തി​യാ​ണു്. അതി​ന്റെ പു​തു​ഗ​ന്ധം കന​മാർ​ന്നു് അന്ത​രീ​ക്ഷ​ത്തിൽ വ്യാ​പി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു”.

വേ​റൊ​രി​ട​ത്ത്: “ഭ്രാ​ന്തു​പി​ടി​ച്ച ഈ രാ​ജ്യം അത​റി​യാ​തെ സ്വ​ന്തം മാംസം കൊ​ണ്ടു് വയറു നി​റ​യ്കു​ക​യാ​ണു്. ഈ രൂപം ഇപ്പോ​ഴും വള​രു​ന്നു, വ്യാ​പി​ക്കു​ന്നു. പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​മാ​യി സ്ഥാ​പ​ന​ങ്ങൾ കൂ​ട്ടി​ച്ചേർ​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു​ണ്ടു്. പുതിയ റോ​ഡു​കൾ നിർ​മ്മി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു​ണ്ടു്. പക്ഷേ ശവ​ത്തി​ന്റെ മു​ടി​യും നഖ​ങ്ങ​ളും അതു് അഴു​കു​ന്ന​തു​വ​രെ വളർ​ന്നു കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​മെ​ന്നു് ഏതു ജീ​വ​ശാ​സ്ത്ര​ജ്ഞ​നും സമ്മ​തി​ക്കും. അഴി​മ​തി​യിൽ നി​ന്നു് അഴി​മ​തി​യി​ലേ​ക്കു് ചെ​ന്നു് ഈ ഘട​ന​യാ​കെ നാ​ശോ​ന്മു​ഖ​മാ​കു​ന്നു. വേശ്യ മരി​ക്കു​ന്ന​തു വരെ കാൻസർ അവളെ കാർ​ന്നു തി​ന്നും” ഏമസ് ഓസ്സ് സ്വ​ന്തം രാ​ജ്യ​ത്തെ​യാ​ണു് വേ​ശ്യ​യെ​ന്നു വി​ളി​ക്കു​ന്ന​തു്. ജന്മ​ദേ​ശ​ത്തി​ന്റെ ദയ​നീ​യാ​വ​സ്ഥ​യിൽ മനം നൊ​ന്തു് പരി​ദേ​വ​നം ചെ​യ്യു​ക​യാ​ണു് അദ്ദേ​ഹം. പക്ഷേ ഓസ്സ് പറ​യു​ന്ന​തു ഇൻ​ഡ്യാ​ക്കാ​രായ ഞങ്ങൾ​ക്കും ചേ​രു​മെ​ന്നു് അദ്ദേ​ഹം അറി​യു​ന്നു​ണ്ടോ എന്തോ?

ഞാ​നൊ​രു പഴയ മനു​ഷ്യ​നാ​ണു്. ഇനി​യു​ള്ള ഹ്ര​സ്വ​കാ​ല​മ​ത്ര​യും ആ രീ​തി​യിൽ​ത്ത​ന്നെ കഴി​ഞ്ഞു പോ​ക​ണ​മെ​ന്നാ​ണു് എന്റെ ആഗ്ര​ഹം. പഴ​ഞ്ച​നാ​യ​തു​കൊ​ണ്ടു് ഭവ​ന​നിർ​മ്മാ​ണ​ത്തി​ന്റെ നൂ​ത​ന​ത്വ​ത്തി​ലോ വീ​ട്ടി​ന​ക​ത്തെ ഉപ​ക​ര​ണ​ങ്ങ​ളു​ടെ വ്യാ​മി​ശ്ര​ത​യി​ലോ എനി​ക്കു അഭി​ര​മി​ക്കാൻ വയ്യ. ‘മല​യാ​ള​നാ​ട്’ വാ​രി​ക​യു​ടെ പത്രാ​ധി​പ​രാ​യി​രു​ന്ന എസ്. കെ. നാ​യ​രു​ടെ കൊ​ല്ല​ത്തു​ള്ള വീ​ട്ടിൽ ഞാൻ ഒരു ദിവസം പോയി. കാ​പ്പി​കു​ടി കഴി​ഞ്ഞു് കൈ കഴു​കാ​നാ​യി ബാ​ത്റൂ​മി​ലേ​ക്കു ചെ​ന്ന​പ്പോൾ വാ​ഷ്ബേ​സി​ന്റെ മു​ക​ളി​ലാ​യി ചില ഉപ​ക​ര​ണ​ങ്ങൾ വെ​ട്ടി​ത്തി​ള​ങ്ങു​ന്ന​തു കണ്ടു. ഒന്നി​ന്റെ പിടി തി​രി​ച്ചു​നോ​ക്കി. വെ​ള്ളം ഒഴു​കു​ന്നി​ല്ല. വേ​റൊ​ന്നു നോ​ക്കി. അതും ഫല​മി​ല്ല. വല്ല​തും പി​ടി​ച്ചു​തി​രി​ച്ചു് ജല​പ്ര​വാ​ഹ​മു​ണ്ടാ​യാ​ലോ? ഞാനും എസ്. കെ​യു​ടെ വീടും മു​ങ്ങി​പ്പോ​കു​മ​ല്ലോ. അതു​കൊ​ണ്ടു് ‘എച്ചിൽ​ക്കൈ’ ഉയർ​ത്തി​ക്കൊ​ണ്ടു ഞാൻ എസ്. കെ. നാ​യ​രു​ടെ അടു​ത്തെ​ത്തി അപേ​ക്ഷി​ച്ചു ലജ്ജ​യോ​ടെ. “റ്റാ​പ് തു​റ​ക്കാ​ന​റി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ”. മാ​ന്യ​നായ അദ്ദേ​ഹം ചി​രി​യും പു​ച്ഛ​വു​മ​ട​ക്കി​ക്കൊ​ണ്ടു് എന്റെ കൂടെ വന്നു് റ്റാ​പ് തു​റ​ന്നു തന്നു. കൈ കഴു​കി​ത്തീ​രു​ന്ന​തു​വ​രെ എസ്. കെ അവിടെ നി​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടു് ‘ഇത​ട​യ്ക്കു​ന്ന​തെ​ങ്ങ​നെ?’ എന്നു ചോ​ദി​ക്കേ​ണ്ടി വന്നി​ല്ല എനി​ക്കു്. അദ്ദേ​ഹം തന്നെ റ്റാ​പ് അട​ച്ചു.

‘മല​യാ​ളം’ വാ​രി​ക​യു​ടെ പ്ര​മു​ക്തി നടന്ന ദിവസം. ഇൻ​ഡ്യൻ എക്സ്പ്ര​സ് പത്ര​ത്തി​ന്റെ അധി​കാ​രി​കൾ ഒരു നക്ഷ​ത്ര​ഹോ​ട്ട​ലി​ലെ മനോ​ഹ​ര​മായ മു​റി​യാ​ണു് എന്റെ താ​മ​സ​ത്തി​നു ഏർ​പ്പാ​ടു ചെ​യ്ത​തു്. അങ്ങ​നെ അതി​ന​ക​ത്തി​രി​ക്കു​മ്പോൾ റോ​ഡി​ലേ​ക്കു പോകാൻ കൗ​തു​കം. മുറി പൂ​ട്ടേ​ണ്ട​തി​ല്ലെ​ന്നു കരുതി ഞാൻ താ​ക്കോൽ മു​റി​ക്കു​ള്ളിൽ വച്ചി​ട്ടു കതകു വലി​ച്ച​ട​ച്ചു് റോ​ഡി​ലേ​ക്കു ചെ​ന്നു. തി​രി​ച്ചു് വന്നു് കതകു തു​റ​ക്കാൻ ശ്ര​മി​ച്ച​പ്പോൾ അതു തു​റ​ക്കു​ന്നി​ല്ല. ഹോ​ട്ട​ലി​ലെ ഒരു ജോ​ലി​ക്കാ​രൻ അതിലേ പോ​യ​പ്പോൾ വാതിൽ തു​റ​ക്കാൻ വയ്യ​ല്ലോ എന്നു ഞാൻ അയാ​ളോ​ടു പറ​ഞ്ഞു. ആ യു​വാ​വ് മറു​പ​ടി നൽകി: “വെ​ളി​യിൽ നി​ന്നു് അട​ച്ചാൽ ഓട്ടോ​മാ​റ്റി​ക്കാ​യി പൂ​ട്ടി​പ്പോ​കു​ന്ന​താ​ണു് ഇവി​ട​ത്തെ വാ​തി​ലു​കൾ. താ​ക്കോ​ലെ​വി​ടെ?” താ​ക്കോ​ലി​ന്റെ ഡ്യൂ​പ്ലി​കെ​യ്റ്റ് ഹോ​ട്ട​ല​ധി​കാ​രി​യിൽ നി​ന്നു് കണ്ടു​പി​ടി​ച്ചെ​ടു​ത്തു മുറി തു​റ​ക്കാൻ രണ്ടു മണി​ക്കൂർ കാ​ത്തു നിൽ​ക്കേ​ണ്ട​താ​യി വന്നു എനി​ക്കു്.

അടു​ത്ത കാ​ല​ത്തു് ഒരു സമ്പ​ന്ന​ന്റെ വീ​ട്ടിൽ ഞാൻ പോയി. ഞാ​നി​ന്നു​വ​രെ കണ്ടി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത ജം​ഗ​മ​സ്സാ​മാ​ന​ങ്ങ​ള​വി​ടെ​യേ​റെ. വി​ശേ​ഷ​പ്പെ​ട്ട ഒരു ഉപ​ക​ര​ണം. അതി​ലി​രി​ക്കാ​മോ എന്നെ​നി​ക്ക​റി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ​യി​രു​ന്നു. അതു​കൊ​ണ്ടു് അറ​ച്ച​റ​ച്ചു് ഞാൻ ഗൃ​ഹ​നാ​യ​ക​നോ​ടു ചോ​ദി​ച്ചു ‘ഇതു് ഇരി​ക്കാ​നു​ള്ള​താ​ണോ?’ അദ്ദേ​ഹം പു​ച്ഛം മറ​ച്ചു് ‘അതേ​യ​തേ ഇരു​ന്നാ​ട്ടെ’ എന്നു മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞു. ഇതൊ​ക്കെ​ക്കൊ​ണ്ടാ​ണു് ഞാ​നാ​ദ്യ​മേ പറ​ഞ്ഞ​തു് ‘ഞാൻ പഴയ മനു​ഷ്യ​നാ’ണെ​ന്നു്. മു​ത​ലാ​ളി​ത്ത​ത്തി​ന്റെ കൃ​ത്രി​മ​പ്പ​കി​ട്ടു് എനി​ക്കു് അം​ഗീ​ക​രി​ക്കാ​നാ​വി​ല്ല. ശരീ​ര​ഭാ​ഗം വേ​ദ​നി​പ്പി​ക്കു​ന്ന മര​ക്ക​സേ​ര​യിൽ ഇരി​ക്കാ​നാ​ണു് എനി​ക്കു കൊതി; പട്ടു​മെ​ത്ത​യി​ട്ട സെ​റ്റി​യി​ലി​രി​ക്കാ​ന​ല്ല.

സാ​ഹി​ത്യ​ത്തി​ലും എന്റെ വീ​ക്ഷ​ണ​ഗ​തി ഇത​ത്രേ. വള്ള​ത്തോ​ളി​ന്റെ ‘മഗ്ദ​ല​ന​മ​റി​യം’ വാ​യി​ക്കു​മ്പോൾ കൊ​ച്ചു​വ​ള്ള​ത്തി​ലി​രു​ന്നു് നി​ലാ​വിൽ മു​ങ്ങിയ തടാ​ക​ത്തി​ലൂ​ടെ മെ​ല്ലെ നീ​ങ്ങു​ന്ന പ്ര​തീ​തി. കു​മാ​ര​നാ​ശാ​ന്റെ പ്രൗ​ഢ​ത​യാർ​ന്ന ‘കരുണ’യി​ലൂ​ടെ സഞ്ച​രി​ക്കു​മ്പോൾ മസ്തി​ഷ്ക​ത്തോ​ടു ബന്ധ​പ്പെ​ട്ട ആഹ്ലാ​ദ​ത്തിൽ വീണു ഞാൻ വി​സ്മ​യി​ക്കു​ന്നു. പക്ഷേ വി​സ്മ​യ​മി​ല്ലാ​തെ ചന്ദ്രി​കാ​ചർ​ച്ചി​ത​മായ രാ​ത്രി​യിൽ കൊ​തു​മ്പു​വ​ള്ള​ത്തി​ലി​രു​ന്നു തു​ഴ​യു​വാ​നാ​ണു് എനി​ക്കു് താ​ല്പ​ര്യം. സി​ദ്ധി​ക​ളു​ള്ള അയ്യ​പ്പ​പ്പ​ണി​ക്ക​രു​ടെ കാ​വ്യ​ങ്ങൾ വാ​യി​ക്കു​ന്ന​തി​നേ​ക്കാൾ എനി​ക്കി​ഷ്ടം

ചങ്ങ​മ്പുഴ യു​ടെ​യും ഇട​പ്പ​ള്ളി രാ​ഘ​വൻ​പി​ള്ള യു​ടെ​യും കവിതാ സ്ത്രോ​ത​സ്വി​നി​യിൽ ആമ​ജ്ജ​നം ചെ​യ്യാ​നാ​ണു്. വൈ​ക്കം മു​ഹ​മ്മ​ദ് ബഷീ​റി​ന്റെ ‘തങ്ക​മോ​തി​രം’ എന്ന കഥ ഉപ​രി​ത​ല​സ്പർ​ശി മാ​ത്ര​മാ​യി​രി​ക്കാം. പക്ഷേ ശ്രീ. കാ​ക്ക​നാ​ട​ന്റെ ‘ശ്രീ​ച​ക്രം’ വാ​യി​ക്കു​ന്ന​തി​നെ​ക്കാൾ നല്ല​തു ‘തങ്ക​മോ​തി​രം’ വാ​യി​ക്കു​ന്ന​താ​ണെ​ന്നു ഞാൻ വി​ചാ​രി​ക്കു​ന്നു.

ഇരു​പ​താം ശതാ​ബ്ദ​ത്തി​ന്റെ ആദ്യ​കാ​ല​യ​ള​വിൽ സാ​ഹി​ത്യ രച​ന​യിൽ ഉണ്ടായ ഈ ഇച്ഛാ​ശ​ക്തി പ്ര​ക​ട​നം വി​ക​സി​താ​വ​സ്ഥ​യി​ലെ​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നു ഇപ്പോൾ. അതു​കൊ​ണ്ടു് മോ​പാ​സാ​ങ്ങി​ന്റെ ഹൃ​ദ​യം​ഗ​മ​ങ്ങ​ളായ ചെ​റു​ക​ഥ​കൾ ഇന്നാ​രും എഴു​തു​ന്നി​ല്ല.റ്റോ​മ​സ് മാ​നി​ന്റെ ‘ഡെ​ത്തു് ഇൻ വെ​നീ​സ്’ എന്ന ധി​ഷ​ണാ​പ​ര​മായ ചെ​റു​ക​ഥ​യി​ലാ​ണു് ആളു​കൾ​ക്കു തല്പ​ര​ത്വം. (ഹെൻ​ട്രി മി​ല്ലർ മാ​നി​നെ (fabricator) കപട രച​യി​താ​വ്—എന്നു വി​ളി​ച്ച​തു ഓർ​ക്കുക) ബാ​തൽ​മീ യുടെ (Donald Barthelme 1931–1989) മസ്തി​ഷ്ക സം​ബ​ന്ധ​ക​ങ്ങ​ളായ കഥ​ക​ളെ​ക്കാൾ എനി​ക്ക​ഭി​മ​ത​ങ്ങൾ ഹൃ​ദ​യ​ത്തിൽ നി​ന്നു​വ​രു​ന്ന ചെ​ക്കോ​വി​ന്റെ കഥ​ക​ളാ​ണു്. ‘The Master and Margarita’ എന്ന വി​ശ്വ​വി​ഖ്യാ​ത​മായ നോ​വ​ലെ​ഴു​തിയ ബുൾ​ക​ഫി​ന്റെ (BulgaKov 1891–1940) ‘The Heart of a Dog’ എന്ന മസ്തി​ഷ്ക സം​ബ​ന്ധി​യായ കഥ​യെ​ക്കാൾ എനി​ക്കാ​ദ​രി​ക്കാൻ കഴി​യു​ന്ന​തു് വി​ക്തോ​റിയ തൊ​ക്ക​റേഫ യുടെ കലാ​മൂ​ല്യം കൂടിയ കഥ​ക​ളാ​ണു്. (പ്രി​യ​പ്പെ​ട്ട വാ​യ​ന​ക്കാർ ഇവ​രു​ടെ കഥകൾ വാ​യി​ക്ക​ണം. ഓരോ കഥയും അതി​സു​ന്ദ​ര​മാ​ണു്).

രച​യി​താ​വി​ന്റെ ഉള്ളിൽ ഒരു സം​ഭ​വ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചു​ണ്ടായ സത്യ​പ്ര​തീ​തി ബഹിഃ​പ്ര​കാ​ശ​നം കൊ​ള്ളു​മ്പോൾ സത്യാ​ത്മക പ്ര​തീ​തി​യാ​യി​ഭ​വി​ക്കു​ന്നു. അതിനെ ഉചി​ത​ങ്ങ​ളായ പദ​ങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ, ബിം​ബ​ങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ രൂ​പ​വ​ത്ക​രി​ക്കു​മ്പോൾ നൈ​സർ​ഗ്ഗി​കത എന്ന ഗുണം വരു​ന്നു. ഈ നൈ​സർ​ഗ്ഗി​ക​ത​യ​ല്ല ശ്രീ. പി. കെ. ശ്രീ​നി​വാ​സ​ന്റെ ‘ഒളി​ച്ചു​ക​ളി​യു​ടെ ഗു​ണ​പാ​ഠ​ങ്ങൾ’ എന്ന ചെ​റു​ക​ഥ​യ്ക്കു് (മാ​തൃ​ഭൂ​മി ആഴ്ച​പ്പ​തി​പ്പ്, ലക്കം 4) ഒരു സ്ത്രീ​യു​ടെ​യും പു​രു​ഷ​ന്റെ​യും പ്ര​ച്ഛ​ന്ന​മായ രതി​ഭാ​വ​ത്തെ ആഖ്യാ​ന​വൈ​ഭ​വ​ത്തോ​ടെ ആവി​ഷ്ക​രി​ക്കു​ന്ന ഇക്ക​ഥ​യ്ക്കു വാ​യ​ന​ക്കാ​രിൽ നി​ന്നു് വേർ​പെ​ട്ടു നി​ല്ക്കു​ന്ന ഉന്ന​ത​സ​ത്യ​ത്തി​ന്റെ പ്ര​കാ​ശ​മി​ല്ല. മറഞ്ഞ സെ​ക്സി​ന്റെ പ്ര​തി​പാ​ദ​ന​മു​ള​വാ​ക്കു​ന്ന ക്ഷോ​ഭ​മേ​യു​ള്ളൂ. ഇതു് ഇപ്പോ​ഴ​ത്തെ സാ​ഹി​ത്യ​ത്തി​ന്റെ സാ​മാ​ന്യ സ്വ​ഭാ​വ​മാ​ണെ​ന്നു ഞാൻ സമ്മ​തി​ക്കു​ന്നു. ആ സ്വ​ഭാ​വം നല്ല​ത​ല്ലെ​ന്ന പക്ഷ​ക്കാ​ര​നാ​ണു ഞാൻ.

‘യൂ​ലി​സ്’ എന്ന നോ​വ​ലെ​ഴു​തിയ ജെ​യിം​സ് ജോ​യ്സ് ഇന്ന​ത്തെ ഹോ​മ​റാ​ണെ​ന്നാ​ണു് അഭി​ജ്ഞ​മ​തം. അതു​കൊ​ണ്ടു് ആ നോ​വ​ലി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചോ നോ​വ​ലി​സ്റ്റി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചോ ഞാ​നൊ​ന്നും എഴു​തേ​ണ്ട​തി​ല്ല. ഒരു യുഗം സൃ​ഷ്ടി​ച്ച ആ നോ​വ​ലി​നെ​യും അതി​ന്റെ രച​യി​താ​വി​നെ​യും കു​റി​ച്ചു് വി. എസ്. നയ്പോൾ എന്ന നോ​വ​ലി​സ്റ്റ് പറ​ഞ്ഞ​തു് മാർ​ച്ചു് 23-ലെ ഔട്ലു​ക്കു് വാരിക റി​പ്പോർ​ട്ടു് ചെ​യ്യു​ന്നു​ണ്ടു്. “What’s there in Joyce for me? A blind man living in Trieste. And talking about Dublin. There’s nothing in it for me, it’s not universal. And a man of so little, so little imagination, able to record the life about him, in such a petty way, but depending on an ancient narrative. No, no, no.” ഈ പ്ര​സ്താ​വ​ത്തി​ലെ ഓരോ വാ​ക്യ​ത്തി​ലും പ്ര​ക​ട​മാ​കു​ന്ന​തു് അന്ത​സ്സാര ശൂ​ന്യ​ത​യാ​ണു്. വി​വേ​ക​മി​ല്ലാ​യ്മ​യാ​ണു്. മീ​ഡി​യോ​ക്കർ (ഇട​ത്ത​ര​ക്കാ​രൻ) നോ​വ​ലി​സ്റ്റും മീ​ഡി​യോ​ക്കർ ചി​ന്ത​ക​നു​മായ നയ്പോൾ ഒരു​ത്തുംഗ പ്ര​തി​ഭാ​ശാ​ലി​യെ നോ​ക്കി കൊ​ഞ്ഞ​നം കാ​ണി​ക്കു​ക​യാ​ണി​വി​ടെ. ശക്തൻ റോ​ഡി​ലൂ​ടെ നട​ന്നു​പോ​കു​മ്പോൾ മു​ട​ന്തു​ള്ള​വൻ മു​ട​ന്തി മു​ട​ന്തി​ച്ചെ​ന്നു് ആ ശക്ത​ന്റെ പൃ​ഷ്ഠ​ത്തിൽ ഒന്നു തോ​ണ്ടും. അയാൾ തി​രി​ഞ്ഞു നോ​ക്കു​മ്പോൾ മൊ​ണ്ടി ഓടി​ക്ക​ള​യും. ശക്തൻ ചി​രി​ക്കു​ക​യേ​യു​ള്ളൂ. ജോ​യ്സ് ഇന്നി​ല്ല. അദ്ദേ​ഹം ശവ​കു​ടീ​ര​ത്തി​ന​ക​ത്തു കി​ട​ന്നു​കൊ​ണ്ടു പൊ​ട്ടി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​തു ഞാൻ കേൾ​ക്കു​ന്നു.

2. വലി​ഞ്ഞു​മു​റു​കി പൊ​ട്ടാൻ കാ​ത്തു​നി​ല്ക്കു​ന്ന ഞര​മ്പു​കൾ പോ​ലെ​യാ​ണു് വർ​ത്ത​മാ​ന​കാല സം​സ്കൃ​തി​യിൽ ദാ​മ്പ​ത്യം. പെ​ണ്ണി​ന്റെ കവി​ള​ത്തു​കൂ​ടെ ചാ​ലു​കീ​റു​ന്ന​തു് കണ്ണു​നീ​ര​ല്ല. ഹൃ​ദ​യ​ര​ക്ത​മാ​ണു്. ജീ​വ​സ്പ​ന്ദ​മി​ല്ലാ​ത്ത സ്നേ​ഹ​മാ​ണു് കി​ട്ടാൻ പോ​കു​ന്ന​തെ​ങ്കിൽ സ്ത്രീ​ധ​ന​ത്തോ​ടൊ​പ്പം വി​വാ​ഹ​ത്തെ​യും അവൾ ത്യ​ജി​ക്ക​ണം. അവൾ​ക്കു മു​മ്പിൽ അപ്പോ​ഴും വി​ശാ​ല​ത​യു​ടെ ലോകം ഉണ്ടു്.

“പെൺ​കു​ട്ടി​കൾ​ക്കു വേ​ണ്ട​തു് സ്നേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ ശാ​ശ്വ​ത​മൂ​ല്യ​ങ്ങൾ തേ​ടു​ന്ന ഒരു പു​രു​ഷ​നെ​യാ​ണു്. ഹീ​മ​ത്തി​ന്റെ ഗുണം തേ​ടു​ന്ന അധമനെ അല്ല”. ശ്രീ​മ​തി കെ. പി. സുധീര മല​യാ​ളം വാ​രി​ക​യിൽ (ലക്കം 45) എഴു​തിയ ‘ദ്ര​വ്യ​മോ​ഹ​ങ്ങ​ളു​ടെ ഉൾ​പ്പൊ​രുൾ’ എന്ന ലേ​ഖ​ന​ത്തി​ലു​ള്ള​താ​ണു് ശക്തി​യാർ​ന്ന ഈ വാ​ക്യ​ങ്ങൾ. ഇതിൽ ദാ​മ്പ​ത്യ​ജീ​വി​ത​മെ​ന്ന ശാ​ശ്വ​ത​വി​പ​ത്തിൽ​പ്പെ​ട്ടു ഉഴ​ലു​ന്ന സ്ത്രീ​യു​ടെ നേർ​ക്കു​ള്ള കാ​രു​ണ്യ​മു​ണ്ടു്. അവളെ കഷ്ട​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന ഭർ​ത്താ​വ് എന്ന നരാ​ധ​മ​നോ​ടും അയാൾ​ക്കു് അവ​ലം​ബ​മ​രു​ളു​ന്ന വ്യ​വ​സ്ഥി​തി​യോ​ടു​മു​ള്ള പ്ര​തി​ഷേ​ധ​മു​ണ്ടു്. സ്പാ​നി​ഷ്/റഷ്യൻ കമ്മ്യു​ണി​സ്റ്റ് ദോ​ലോ​റാ​സ് ഇബാ​റൂ​റി (Dolores Ibarruri, 1895–1989) It is better to die on your feet than to live on your knee, മു​ട്ടു​കു​ത്തി ജീ​വി​ക്കു​ന്ന​തി​നേ​ക്കാൾ നി​വർ​ന്നു​നി​ന്നു് മരി​ക്കു​ന്ന​താ​ണു് നല്ല​തു്—എന്നു പറ​ഞ്ഞു. ദാ​മ്പ​ത്യ ദുഃഖം അനു​ഭ​വി​ക്കു​ന്ന സ്ത്രീ​കൾ ഇബാ​റൂ​റി​യു​ടെ വാ​ക്കു​കൾ​ക്കു യോ​ജി​ച്ച വി​ധ​ത്തിൽ ജീ​വി​ക്ക​ണം.

3. “നി​ങ്ങ​ളു​ടെ വാ​ച്ചിൽ ഓരോ മി​നി​റ്റ് കഴി​യു​മ്പോ​ഴും ലോ​ക​ത്തി​ന്റെ ഏതെ​ങ്കി​ലു​മൊ​രു ഭാ​ഗ​ത്തു ഒരു കൊ​ല​പാ​ത​കം നട​ന്നി​രി​ക്കും. ന്യൂ​യോർ​ക്കിൽ ഒരു ദി​വ​സ​ത്തിൽ ഒരു കൊ​ല​പാ​ത​കം. പാ​രീ​സിൽ ദിവസം രണ്ടു കൊ​ല​പാ​ത​ക​ങ്ങൾ. ലണ്ടൻ നി​യ​മ​ത്തെ അനു​സ​രി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടു്. പതി​ന​ഞ്ചു ദി​വ​സ​ത്തി​ലൊ​രി​ക്കൽ മാ​ത്ര​മേ അവിടെ കൊ​ല​പാ​ത​കം നട​ക്കു​ന്നു​ള്ളൂ. ഉഷ്ണ​മേ​ഖ​ല​യിൽ​പെ​ട്ട രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളിൽ കൊ​ല​പാ​ത​ക​ത്തി​ന്റെ നി​ര​ക്കു വളരെ ഉയർ​ന്ന​താ​ണു്. മക്സി​ക്കോ​യിൽ രോ​ഗ​ങ്ങൾ കൊ​ണ്ടു​ള്ള മര​ണ​ങ്ങ​ളെ​ക്കാൾ കൂ​ടു​ത​ലാ​ണു് കൊ​ല​പാ​ത​ക​ങ്ങൾ” 1960-ൽ കോളിൻ വിൽസൺ എഴു​തി​യ​താ​ണി​തു്. മു​പ്പ​ത്തി​യെ​ട്ടു വർ​ഷ​ങ്ങൾ കഴി​ഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നു ഇപ്പോൾ. കൊ​ല​പാ​ത​ക​ങ്ങൾ സങ്ക​ല്പാ​തീ​ത​മായ വി​ധ​ത്തിൽ പെ​രു​കി​യി​രി​ക്കു​ന്നു താനും. അതിൽ സെൻ​സി​റ്റീ​വ് ആർ​ടി​സ്റ്റ് പ്ര​തി​ക​രി​ക്കാ​തി​രു​ന്നി​ല്ല. ആ പ്ര​തി​ക​ര​ണ​മാ​ണു് ശ്രീ. ടി. എൻ. പ്ര​കാ​ശി​ന്റെ ‘ഇല്ല ആരും പി​റ​കി​ലി​ല്ല’ എന്ന കഥയിൽ ഉള്ള​തു് (മല​യാ​ളം വാരിക) രാ​ഷ്ട്ര വ്യ​വ​ഹാ​ര​ത്തോ​ടു ബന്ധ​പ്പെ​ട്ട ഒരു വധ​ത്തി​നു ശേഷം മരി​ച്ച​വ​ന്റെ സു​ഹൃ​ത്തി​നെ പി​ന്തു​ട​രു​ന്നു കൊ​ല​പാ​ത​കി​കൾ. ആ സു​ഹൃ​ത്തി​ന്റെ ഭയ​ത്തെ​യും പ്ര​ക​മ്പ​ന​ത്തെ​യും കഥാ​കാ​രൻ വി​ശ്വാ​സ​ജ​ന​ക​മാ​യി ആവി​ഷ്ക​രി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു.

4. ദി​ല്ലി​യിൽ നി​ന്നു ശ്രീ. അകവൂർ നാ​രാ​യ​ണൻ കു​ങ്കു​മം വാ​രി​ക​യു​ടെ എഡി​റ്റർ​ക്കു് എഴു​തു​ന്നു: “എൻ. വി. കൃ​ഷ്ണ​വാ​രി​യ​രെ​പ്പ​റ്റി രാ​മ​വാ​രി​യർ എഴു​തു​ന്ന അനു​സ്മ​ര​ണ​ക്കു​റി​പ്പു​കൾ വളരെ രസ​ക​ര​വും വി​ജ്ഞാ​ന​പ്ര​ദ​വും ചി​ലർ​ക്കു അപ​കീർ​ത്തി​ക​ര​വു​മാ​കു​ന്നു​ണ്ടു്” എന്നു വാ​ക്യം മാ​റ്റി​യെ​ഴു​തി​യാൽ വളരെ ശരി. വളരെ വളരെ ശരി. മാന്യ സു​ഹൃ​ത്തു അകവൂർ തു​ട​രു​ന്നു: “അമാ​നു​ഷ​പ്ര​തിഭ എന്നും അലൗ​കി​ക​ധി​ഷണ എന്നും അന്യാ​ദൃ​ശ​മ​നീഷ എന്നും മറ്റും പറ​യു​ന്ന​തി​നു് പ്ര​ത്യ​ക്ഷോ​ദാ​ഹ​ര​ണ​മാ​യി​രു​ന്ന എൻ. വി. യുടെ പൊ​തു​മു​ഖം എല്ല​വർ​ക്കു​മ​റി​യാം”. കു​ട്ടി​കൃ​ഷ്ണ​മാ​രാ​രു​ടെ ഒരു പ്ര​യോ​ഗം കട​മെ​ടു​ക്ക​ട്ടെ. ബ്ര​ഹ്മാ​ണ്ഡ കടാ​ഹ​ത്തി​ന്റെ മേൽ​ത്ത​ട്ടിൽ ചെ​ന്നി​ടി​ച്ചി​ട്ടു് അവിടെ നി​ന്നും ഉയർ​ന്നു പോ​കു​ന്ന അത്യു​ക്തി​യാ​ണി​തു്. വാൽ​മീ​കി, ഹോമർ, ഷേ​ക്സ്പി​യർ ഇവ​രെ​ക്കു​റി​ച്ചു് പറ​യു​മ്പോ​ഴും അലൗ​കിക ധിഷണ, അമാ​നു​ഷിക പ്ര​തിഭ, അന്യാ​ദൃ​ശ​മ​നീഷ എന്നൊ​ക്കെ പ്ര​യോ​ഗി​ക്കാൻ വയ്യ. ‘അപ്പോൾ​പ്പി​ന്നെ’ ഈ വി​ശേ​ഷ​ണ​ങ്ങൾ​ക്കു് എന്തു് ഉചി​ത​ജ്ഞ​ത​യി​രി​ക്കു​ന്നു?

എന്നു് അമ​ര​കോ​ശം. മനീ​ഷ​യ്ക്കും ധി​ഷ​ണ​യ്ക്കും തമ്മിൽ അർ​ത്ഥ​ഭേ​ദ​മി​ല്ല. “പ്ര​ജ്ഞാ നവ​ന​വോ​ന്മേഷ ശാ​ലി​നീ പ്ര​തി​ഭാ​മ​താ” എന്നു് രു​ദ്ര​ടൻ. ഇതൊ​ന്നും മന​സ്സി​ലാ​ക്കാ​തെ അജ​ഗ​ജാ​ന്തര വ്യ​ത്യാ​സ​മെ​ന്നും, നാ​സി​കാ​ചൂർ​ണ്ണ​പ്പൊ​ടി എന്നും എഴു​തു​ന്ന​വ​രെ​ക്കു​റി​ച്ചു് എന്തു പറ​യാ​നാ​ണു്!

ജർ​മ്മ​നി​യിൽ ജനി​ച്ചെ​ങ്കി​ലും 1937-ൽ ഇം​ഗ്ല​ണ്ടി​ലേ​ക്കു​പോ​ന്ന സാ​മ്പ​ത്തിക ശാ​സ്ത്ര​ജ്ഞൻ ഷൊ​മാ​ഹർ (Schumacher 1944–1977. പണ്ടൊ​രു കവി ഉച്ച​രി​ച്ച​തു​പോ​ലെ ഷൂ​മേ​ക്കർ എന്ന​ല്ല. ആ ഉച്ചാ​ര​ണ​ത്തി​നു് ഒരു ന്യാ​യ​വും അദ്ദേ​ഹം പറ​ഞ്ഞു. ഷൂ​മാ​ഹ​റു​ടെ അച്ഛൻ ഷൂ​മേ​ക്കർ—ചെ​രു​പ്പു​കു​ത്തി—ആയി​രു​ന്നു​പോ​ലും) ‘Small is Beautiful’ എന്ന ഗ്ര​ന്ഥ​ത്തി​ന്റെ കർ​ത്താ​വാ​ണു്. ലഘൂ​ക​രി​ച്ച സാ​മ്പ​ത്തിക വളർ​ച്ച​യേ പാ​ടു​ള്ളൂ. പക്ഷേ അടി​സ്ഥാ​ന​പ​ര​ങ്ങ​ളായ ആവ​ശ്യ​ത​കൾ നിർ​വ്വ​ഹി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ക​യും വേണം. ഇതാ​ണു് ഷൂ​മാ​ഹ​റു​ടെ നിർ​ദ്ദേ​ശം. ഇതാ​ണു് ‘ചെ​റു​തു് സു​ന്ദ​രം’ എന്ന സങ്ക​ല്പ​ത്തി​ന്റെ അർ​ത്ഥം. സാ​മ്പ​ത്തിക ശാ​സ്ത്ര​ത്തി​നു് മാ​ത്ര​മ​ല്ല കവി​ത​യ്ക്കും കഥ​യ്ക്കും ഇതു ചേരും. ദേ​ശാ​ഭി​മാ​നി വാ​രി​ക​യി​ലെ കഥ​ക​ളെ​ല്ലാം ഹ്ര​സ്വ​ങ്ങ​ളാ​യേ ഞാൻ കണ്ടി​ട്ടു​ള്ളൂ. അതു​കൊ​ണ്ടു് ഞാനവ വാ​യി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യും. ശ്രീ. കെ. എസ്. പ്രേ​മ​ന്റെ ‘ആകാ​ശ​യാ​ത്രി​കർ’ എന്ന കഥ വാ​രി​ക​യിൽ കു​റ​ച്ചു സ്ഥലം മാ​ത്രം അപ​ഹ​രി​ച്ചു് വി​ല​സു​ന്ന​തു് കണ്ട​പ്പോൾ എനി​ക്കു് ഉത്സാ​ഹ​മാ​യി. വാ​യി​ച്ചു. സ്മാ​ളാ​ണെ​ങ്കി​ലും ബ്യൂ​ട്ടി​ഫുൾ അല്ല​ല്ലോ എന്നു് തോ​ന്നു​ക​യും ചെ​യ്തു. ഒരു പെ​ണ്ണു് ആഭ​ര​ണ​ക്ക​ട​യ്ക്കു് പര​സ്യ​ത്തി​നു വേ​ണ്ടി ഫോ​ട്ടോ​യെ​ടു​ക്കാൻ രാ​ത്രി​യിൽ കാറിൽ കയ​റി​പ്പോ​കു​ന്നു. ഡ്രൈ​വ​റും വേ​റൊ​രു​ത്ത​നും ചേർ​ന്നു് അവളെ ബലാൽ​സം​ഗം ചെ​യ്യു​ന്നു. പഴയ നി​യ​മ​ത്തി​ലെ നോഅ (Noah) മഹാ​പ്ര​ള​യ​ത്തിൽ നി​ന്നും രക്ഷ​പ്പെ​ടാൻ യാ​ന​പാ​ത്ര​മു​ണ്ടാ​ക്കു​ന്ന​തി​നു മുൻപ് അയാ​ളു​ടെ അച്ഛൻ ലേ​മെ​ക് (Lamech) കൈ​കാ​ര്യം ചെ​യ്തി​രി​ക്കാ​നി​ട​യു​ള്ള ഒരു വിഷയം തി​ക​ഞ്ഞ കൃ​ത്രി​മ​ത്വ​ത്തോ​ടു കൂടി വീ​ണ്ടും പ്ര​തി​പാ​ദി​ക്കു​ക​യാ​ണു് പ്രേ​മൻ. വാ​ക്യ​ഝം​ഝാ​വാ​ത​ത്താൽ വി​കാ​ര​പാ​ത്ര​ങ്ങൾ അടി​ച്ചു പറ​പ്പി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്ന ഒരു കലാ​ഭാ​സ​മാ​ണി​തു്. സ്മാൾ തന്നെ. പക്ഷേ ‘നഞ്ചെ​ന്തി​നു നാ​നാ​ഴി?’