“ഞാൻ തന്നെ ആരാ​ണു്? ഞാൻ എന്തു​ചെ​യ്തു? ഞാൻ കണ്ട​തും കേ​ട്ട​തും വേർ​തി​രി​ച്ച​റി​ഞ്ഞ​തു​മൊ​ക്കെ ഒരു​മി​ച്ചു​കൂ​ട്ടി ഉപ​യോ​ഗി​ച്ചു. ആയി​ര​ക്ക​ണ​ക്കി​നു​ള്ള വി​ഭി​ന്ന​വ്യ​ക്തി​കൾ എന്റെ കൃ​തി​ക​ളെ ബഹു​മാ​നി​ക്കു​ന്നു… മറ്റു​ള്ള​വർ വി​ത​ച്ച​താ​ണു് ഞാൻ പല​പ്പോ​ഴും കൊ​യ്ത​തു്. കൂ​ട്ടാ​യി​ച്ചേർ​ന്ന വ്യ​ക്തി​യു​ടെ കൃ​തി​യാ​ണു് എന്റേ​തു്.

അതു് ഗറ്റേ എന്ന പേരു വഹി​ക്കു​ന്നു​വെ​ന്നു മാ​ത്രം”. (Goethe 1749–1832 – ജർ​മ്മൻ കവി. ഗറ്റേ എന്ന​തു ഡാ​നി​യൽ ജോൺ​സി​ന്റെ നി​ഘ​ണ്ടു നൽ​കു​ന്ന ഉച്ചാ​ര​ണം). നാലോ അഞ്ചോ വി​ശ്വ​മ​ഹാ​ക​വി​ക​ളു​ള്ള​തിൽ ഒരാ​ളായ ഗറ്റേ പറ​ഞ്ഞ​താ​ണി​തു്. ഉപചിത സം​സ്കാ​ര​ത്തി​ന്റെ (Collective Culture) ഫല​മാ​ണു് സാ​ഹി​ത്യ​സൃ​ഷ്ടി​യെ​ന്നും വ്യ​ക്തി​നി​ഷ്ഠ​ത​യ്ക്കു പ്രാ​ധാ​ന്യ​മി​ല്ലെ​ന്നും പറ​യു​ക​യാ​ണു് ജർ​മ്മൻ മഹാ​ക​വി. ഇതു് വിനയം കലർ​ന്ന പ്ര​സ്താ​വ​മാ​യി മാ​ത്രം നമ്മൾ കരു​തി​യാൽ മതി. കാരണം ഗറ്റേ​യ്ക്കു സദൃ​ശ​നാ​യി ലോ​ക​സാ​ഹി​ത്യ​ത്തിൽ ഗറ്റേ മാ​ത്ര​മേ​യു​ള്ളൂ എന്ന​താ​ണു്. ഈ മത​ത്തോ​ടു് ഒറ്റോ റാ​ങ്ക് (Otto Rank 1884–1937) എന്ന ഓസ്ട്രി​യൻ മനഃ​ശാ​സ്ത്ര​ജ്ഞൻ യോ​ജി​ക്കി​ല്ല. ഫ്രാ​യി​റ്റി​ന്റെ ശി​ഷ്യ​നാ​യി​രു​ന്ന അദ്ദേ​ഹ​മെ​ഴു​തിയ സമു​ജ്ജ്വ​ല​മായ ‘Art and Artist’ എന്ന ഗ്ര​ന്ഥ​ത്തിൽ ഇതിനു വി​പ​രീ​ത​മായ അഭി​പ്രാ​യ​മാ​ണു് കാണുക. സമ​ഷ്ടി​യാ​ക്ക​ലി​നോ​ടു്—കൂ​ട്ടാ​യ്മ ഉണ്ടാ​ക്കു​ന്ന​തി​നോ​ടു്—ഏതു കലാ​കാ​ര​നും സ്പ​ഷ്ട​മാ​യി പ്ര​തി​ക​രി​ക്കു​മെ​ന്നു റാ​ങ്ക് പറ​യു​ന്നു. മാ​ത്ര​മ​ല്ല, തന്നെ​യും തന്റെ കൃ​തി​യെ​യും ഒരു കാ​ല​യ​ള​വി​ന്റെ ശാ​ശ്വ​ത​പ്ര​തീ​ക​മാ​ക്കി​മാ​റ്റു​ന്ന​തും കലാ​കാ​ര​നു് ഇഷ്ട​മ​ല്ല. മഹാ​നായ കലാ​കാ​രൻ നൂ​ത​ന​സൃ​ഷ്ടി​കൾ നൽകി സമ​ഷ്ടി​യാ​ക്ക​ലി​ന്റെ സ്വാ​ധീ​ന​ത​യിൽ നി​ന്നു് രക്ഷ​നേ​ടും. ദുർ​ബ്ബ​ല​വാ​സ​യു​ള്ള​വ​രാ​ണു് ആ പ്ര​ക്രി​യ​യ്ക്കു് അസം​സ്കൃ​ത​വ​സ്തു​വാ​യി നി​ന്നു കൊ​ടു​ക്കു​ന്ന​തു്. അതി​നാ​ലാ​ണു് മഹാ​പ്ര​തി​ഭ​യു​ള്ള​വർ ജീ​വി​ത​കാ​ല​ത്തി​നു​ശേ​ഷം കീർ​ത്തി​യാർ​ജ്ജി​ക്കു​ന്ന​തും ഇട​ത്ത​രം കഴി​വു​ള്ള​വർ ജീ​വി​ത​കാ​ല​ത്തു തങ്ങൾ​ക്കു് അർ​ഹ​ത​യി​ല്ലാ​ത്ത വിജയം കൈ​വ​രി​ക്കു​ന്ന​തും. (പുറം 406) സു​ശ​ക്ത​മായ ഇച്ഛാ​ശ​ക്തി​യു​ള്ള​വർ (will power ശക്തി​പ​ര​ത്തി​ന്റെ ആവർ​ത്ത​നം ക്ഷ​ന്ത​വ്യം) സമ​ഷ്ടി​യാ​ക്ക​ലി​ന്റെ സ്വാ​ധീ​ന​ത​യ്ക്കു് അടി​മ​പ്പെ​ടു​ക​യി​ല്ലെ​ന്നും കു​റ​ഞ്ഞ വാ​സ​ന​യു​ള്ള ഇട​ത്ത​രം കലാ​കാ​ര​ന്മാർ ജന​ക്കൂ​ട്ട​ത്തി​നു​വേ​ണ്ടി​യു​ള്ള സൃ​ഷ്ടി​ക​ളിൽ വ്യാ​പ​രി​ക്കു​ന്നു​വെ​ന്നും റാ​ങ്ക് തു​ടർ​ന്നു പറ​യു​ന്നു. പ്ര​തി​ഭാ​ശാ​ലി എതിർ​ക്കു​ന്ന​തു സാ​മാ​ന്യ​ജ​ന​ത​യ്ക്കു​വേ​ണ്ടി​യു​ള്ള ഈ സർ​ഗ്ഗ​പ്ര​ക്രി​യ​യെ​യാ​ണു്. ഈ വി​ശി​ഷ്ട​ഗ്ര​ന്ഥം അവ​ത​രി​പ്പി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു് രാ​ഷ്ട്രാ​ന്ത​രീയ പ്ര​ശ​സ്തി​നേ​ടിയ അനൈ​യ​സ് നിൻ (Anais Nin 1903–1977) എന്ന അമേ​രി​ക്ക​നെ​ഴു​ത്തു​കാ​രി പറ​യു​ന്നു ഈ മതം റാ​ങ്കി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചും ശരി​യാ​ണെ​ന്നു്. ഗ്ര​ന്ഥം ആവിർ​ഭ​വി​ച്ച കാ​ല​യ​ള​വിൽ അർ​ഹ​മായ പരി​ഗ​ണന അതിനു കി​ട്ടി​യി​ല്ല. ഇപ്പോൾ മൂ​ല്യ​നിർ​ണ്ണ​യ​ത്തി​നു​ള്ള സമ​യ​മാ​യി​യെ​ന്നും.

മതം അന​ശ്വ​ര​ത​യി​ലു​ള്ള സമ​ഷ്ടി​വി​ശ്വാ​സ​ത്തിൽ നി​ന്നും ജനി​ക്കു​ന്നു; കല വ്യ​ക്തി​യു​ടെ ബോ​ധ​മ​ണ്ഡ​ല​ത്തിൽ​നി​ന്നും. (‘Religion springs from the collective belief in immortality; art from the personal consciousness of the individual’ pp. 17) കലയും മതവും തമ്മി​ലു​ള്ള സം​ഘ​ട്ട​നം വ്യ​ക്തി​യായ കലാ​കാ​ര​നിൽ നമു​ക്കു നി​ഷ്പ്ര​യാ​സം കാണാം. ഇതു് വ്യ​ക്തി​ത്വ​വും കൂ​ട്ടാ​യ്മ​യും തമ്മി​ലു​ള്ള സം​ഘ​ട്ട​ന​മാ​ണു്. കലാ​കാ​ര​ന്റെ ആത്മാം​ശ​ത്തിൽ ഈ ദ്വ​ന്ദ്വ​ഭാ​വ​ങ്ങ​ളു​ണ്ടു്. ഈ അർ​ത്ഥ​ത്തിൽ അവ​യ്ക്കു് അന്യോ​ന്യ​മായ ആശ്ര​യ​മു​ണ്ടാ​കു​ന്നു. എങ്കി​ലും അതോ​ടൊ​രു​മി​ച്ചു് രണ്ടും സം​ഘ​ട്ട​ന​ത്തിൽ ഏർ​പ്പെ​ടു​ന്നു. സമൂ​ഹ​ത്തി​ന്റെ ആശ​യ​സം​ഹി​ത​കൾ, അതാ​തു​കാ​ല​ത്തി​ന്റെ മത​വി​ശ്വാ​സം ഇവ​യെ​ല്ലാം കല പ്ര​യോ​ജ​ന​പ്പെ​ടു​ത്തു​മെ​ങ്കി​ലും അതു് (കല) സമ​ഷ്ടി​യാ​യ​തി​നു് എതി​രാ​യി വർ​ത്തി​ക്കു​ന്നു. കലാ​കാ​രൻ സ്വ​ത്വ​ശ​ക്തി​കൊ​ണ്ടു് അതിനെ ജയി​ച്ച​ട​ക്കു​മ്പോ​ഴാ​ണു് യഥാർ​ത്ഥ​മായ കല​യു​ടെ ആവിർ​ഭാ​വം. ജീ​നി​യ​സ് സമ​ഷ്ടി​യോ​ടു ഒരി​ക്ക​ലും പൊ​രു​ത്ത​പ്പെ​ടി​ല്ല. മധ്യ​കാ​ലം (Middle Ages) ക്രി​സ്തു​മ​ത​ത്തി​ന്റെ സമ​ഷ്ടി​സ്വ​ഭാ​വ​ത്തോ​ടു യു​ദ്ധം ചെ​യ്തു സ്വ​ത്വ​ശ​ക്തി​യു​ള്ള​വ​രെ വി​ജ​യ​ത്തി​ലെ​ത്തി​ച്ചു. മീ​ക്ക​ലാ​ഞ്ച​ലോ, ഷേ​ക്സ്പി​യർ, റെം​ബ്രാ​ന്റ്, ഗറ്റേ ഇവർ ജീ​വി​ച്ച കാ​ല​യ​ള​വു​ക​ളോ​ടു ബന്ധി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​വ​രാ​ണെ​ങ്കി​ലും സമ​ഷ്ടി​യായ കലയെ എതിർ​ത്ത​വ​രാ​ണു്. അവർ ഒറ്റ​യ്ക്കു​നി​ന്നു. അന്യാ​ദൃ​ശ​സ്വ​ഭാ​വം കാ​ണി​ച്ചു. സ്വ​ത്വ​ശ​ക്തി​യി​ലും ആശ​യ​സം​ഹി​ത​യു​ടെ സ്വീ​കാ​ര​ത്തി​ലും അവർ തി​ക​ഞ്ഞ വ്യ​ക്തി​ത്വം പു​ലർ​ത്തി.

കലാ​കാ​ര​നും കലയും തമ്മി​ലു​ള്ള ബന്ധം വി​ശ​ദ​മാ​ക്കു​ന്ന ഈ ഗ്ര​ന്ഥ​ത്തി​ന്റെ നാ​ന്നൂ​റ്റി​മു​പ്പ​തു​പു​റ​ങ്ങ​ളി​ലും കമ​നീ​യ​ങ്ങ​ളായ ചി​ന്താ​ര​ത്ന​ങ്ങൾ ഉണ്ടു്. അവ കാ​ന്തി ചി​ന്തു​ന്നു. അവയിൽ ഒരു രത്ന​ത്തി​ന്റെ ഒരംശം മാ​ത്ര​മേ ഞാൻ ഇവിടെ പ്ര​ദർ​ശി​പ്പി​ച്ചു​ള്ളൂ. നമ്മു​ടെ ഈ കാ​ല​യ​ള​വി​നു് സം​ഗ​ത​ങ്ങ​ളായ ആശ​യ​സാ​മ്രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളിൽ അലയാൻ താ​ല്പ​ര്യ​മു​ള്ള​വർ​ക്കു് ഈ ഗ്ര​ന്ഥം കൈ​യി​ലെ​ടു​ക്കാം (Translated by Charles Francis Atkinson, W. W. Norton Company, New York/London, Rs. 838.77).

1. ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് ഭാ​ഷ​യിൽ എഴു​തിയ നൂറു നല്ല നോ​വ​ലു​ക​ളു​ടെ ലി​സ്റ്റ് മോഡേൺ ലൈ​ബ്ര​റി​യു​ടെ പത്രാ​ധി​പ​സ​മി​തി തയ്യാ​റ​ക്കി​യ​തു് ഓഗ​സ്റ്റ് മൂ​ന്നി​ന്റെ Outlook വാ​രി​ക​യി​ലു​ണ്ടു്. ആ ലി​സ്റ്റിൽ ഒന്നാം സ്ഥാ​നം ജെ​യിം​സ് ജോ​യി​സി ന്റെ ‘യൂ​ലി​സി​സി’നു നൽ​കി​യി​രി​ക്കു​ന്നു. ജോ​യി​സി​ന്റെ അനു​ഗ്രാ​ഹ​ത​യോ​ടെ ഒരാൾ എഴു​തിയ ഗൈ​ഡി​ന്റെ (സ്റ്റു​ഏർ​ട് ഗിൽ​ബർ​ട്ട് എന്നാ​ണു് അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ പേ​രെ​ന്നു് ദുർ​ബ്ബ​ല​മായ ഓർമ്മ പറ​യു​ന്നു) സഹാ​യ​ത്തോ​ടെ ഞാൻ മൂ​ന്നു​ത​വണ ആ നോവൽ വാ​യി​ച്ചു. വള​രെ​യൊ​ന്നും മന​സ്സി​ലാ​യി​ല്ല. പ്ര​ശ​സ്ത​നായ ഒരു ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് പ്ര​ഫെ​സ​റും എന്നെ പണ്ട​റി​യി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടു് ആ നോവൽ അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു മന​സ്സി​ലാ​യി​ല്ലെ​ന്നു്. എനി​ക്കു സമ്പൂർ​ണ്ണ​മാ​യും ഗ്ര​ഹി​ക്കാ​ത്ത ഒരു നോ​വ​ലി​നു് പ്ര​ഥ​മ​സ്ഥാ​നം കല്പി​ച്ച​തിൽ എനി​ക്കു അനു​കൂ​ല​മാ​യോ പ്ര​തി​കൂ​ല​മാ​യോ ഒന്നും പറ​യാ​നാ​വി​ല്ല, രണ്ടാ​മ​ത്തെ സ്ഥാ​നം എഫ്. സ്കോ​ട്ട് ഫി​റ്റ്സ് ജെ​റൾ​ഡി ന്റെ The Great Gatsby എന്ന നോ​വ​ലി​നാ​ണു്. ഒര​മേ​രി​ക്ക​ക്കാ​ര​നു​ണ്ടാ​കു​ന്ന മോ​ഹ​ന​സ്വ​പ്ന​ങ്ങ​ളു​ടെ തകർ​ച്ച​യെ ചി​ത്രീ​ക​രി​ക്കു​ന്ന ഈ കൃതി അമേ​രി​ക്കൻ ജനതയെ രസി​പ്പി​ക്കും. സാർ​വ​ലൗ​കിക സ്വ​ഭാ​വ​മി​ല്ലാ​ത്ത ഈ നോ​വ​ലി​നു് മഹ​ത്വം കല്പി​ക്കു​ക​യി​ല്ല നമ്മൾ. അതി​നാൽ ഇതിനു രണ്ടാ​മ​ത്തെ സ്ഥാ​നം നൽ​കി​യ​തു് അത്ര ശരി​യ​ല്ല. കലാ​പ​ര​മായ ആവ​ശ്യ​ക​ത​യ്ക്കു് അതീ​ത​മാ​യി ലൈം​ഗി​ക​ത്വം നോ​വ​ലു​ക​ളിൽ കലർ​ത്തു​ന്ന ഫി​ലി​പ്പ് റോ​ത്ത് ഇട​ത്ത​രം എഴു​ത്തു​കാ​ര​നാ​ണു്. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ ‘Portnoy’s Complaint’ എന്ന നോവൽ ഈ ലി​സ്റ്റിൽ സ്ഥാ​നം പി​ടി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു. പ്ര​ധാ​ന​ക​ഥാ​പാ​ത്ര​മായ Alexander Portnoy വാ​യ​ന​ക്കാർ​ക്കു് അസ്വ​സ്ഥത ഉള​വാ​ക്കി​ക്കൊ​ണ്ടു് എപ്പോ​ഴും സ്വ​യം​ഭോ​ഗം നട​ത്തു​ന്നു. സാ​ഹി​ത്യ​ത്തി​ന്റെ ഭം​ഗി​യി​ല്ലാ​ത്ത വി​ല​ക്ഷ​ണ​മായ കൃ​തി​യാ​ണി​തു്. ഏറ്റ​വും വി​ചി​ത്ര​മാ​യി എനി​ക്കു തോ​ന്നി​യ​തു് James M Cain എഴു​തിയ The Postman Always Rings Twice എന്ന നോവൽ മഹ​നീ​യ​ങ്ങ​ളായ നോ​വ​ലു​ക​ളു​ടെ കൂ​ട്ട​ത്തിൽ വന്നി​രി​ക്കു​ന്നു എന്ന​താ​ണു്. ഇതു വെ​റു​മൊ​രു ‘ത്രി​ല്ല​റാ’ണു്. കല​യു​ടെ ‘ഏഴ​യ​ല​ത്തു്’ വരാ​ത്ത രചന! ഇമ്മ​ട്ടിൽ ഏറെ​പ്പ​റ​യാ​നു​ണ്ടു് പട്ടി​ക​യിൽ​പ്പെ​ട്ട പല നോ​വ​ലു​ക​ളെ​ക്കു​റി​ച്ചും. മോഡേൺ ലൈ​ബ്ര​റി​യു​ടെ എഡി​റ്റോ​റി​യൽ ബോർ​ഡം​ഗ​ങ്ങൾ​ക്കു് സാ​ഹി​ത്യ​മെ​ന്തെ​ന്നു് അറി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ എന്നു പറ​യേ​ണ്ട​താ​യി വന്നി​രി​ക്കു​ന്നു എനി​ക്കു്. വാ​യ​ന​ക്കാ​രെ വഴി​തെ​റ്റി​ക്കു​ന്ന ഇത്ത​രം ലി​സ്റ്റു​കൾ സം​സ്കാ​ര​ലോ​പ​മു​ണ്ടാ​ക്കും.

2. ഈ ആഴ്ച​ത്തെ sensationalism ജന​ങ്ങൾ​ക്കു ക്ഷോ​ഭ​മു​ള​വാ​ക്കു​ന്ന സം​ഭ​വ​ത്തെ സ്ഥൂ​ലീ​ക​രി​ച്ചു് അവർ​ക്കു് കൂ​ടു​തൽ ഉന്മ​ത്തത നൽകുക എന്ന​തു്—ശ്രീ​മ​തി അരു​ന്ധ​തീ​റോ​യി യുടെ ലേ​ഖ​ന​മാ​ണു്. അതു പ്ര​സം​ഗ​മാ​ണെ​ന്നു തോ​ന്നു​ന്നു. കേ​ന്ദ്ര​സർ​ക്കാർ മരു​ഭൂ​മി​യിൽ ബോംബ് പരീ​ക്ഷ​ണം നട​ത്തി​യ​തി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചു​ള്ള ആ ലേഖനം പല ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് വാ​രി​ക​ക​ളും അതർ​ഹി​ക്കു​ന്ന പ്രാ​ധാ​ന്യ​ത്തി​ല​ധി​കം പ്രാ​ധാ​ന്യം കൊ​ടു​ത്തു പ്ര​സി​ദ്ധ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നു. പരീ​ക്ഷ​ണം തെ​റ്റാ​ണെ​ന്നു യു​ക്തി​കൾ കാ​ണി​ച്ചു വാ​ദി​ക്കാം. അതു ശരി​യാ​ണെ​ന്നു യു​ക്തി​പ്ര​ദർ​ശ​ന​ത്തോ​ടെ സ്ഥാ​പി​ക്കാം. കേ​ന്ദ്ര​സർ​ക്കാ​രി​ന്റെ ആ പരീ​ക്ഷ​ണം ശരി​യ​ല്ലെ​ന്നു പറയാൻ അരു​ന്ധ​തീ​റോ​യി​ക്കു് എല്ലാ അവ​കാ​ശ​ങ്ങ​ളു​മു​ണ്ടു്. പക്ഷേ ശ്രീ​മ​തി യു​ക്തി​യെ കൂ​ട്ടു​പി​ടി​ക്കാ​തെ വൃ​ഥാ​സ്ഥൂ​ല​ത​യി​ലൂ​ടെ വി​കാ​ര​പ്ര​ക​ട​നം നട​ത്തു​ക​യാ​ണു്. അവ​രു​ടെ പ്ര​ബ​ന്ധം വാ​യി​ച്ചാൽ സർ​ക്കാർ ഇൻ​ഡ്യ​യി​ലാ​കെ ഹൈ​ഡ്ര​ജൻ ബോംബ് വർ​ഷി​ച്ചു എന്നാ​ണു് തോ​ന്നി​പ്പോ​കുക. എല്ലാം ഭസ്മീ​ക​രി​ച്ചു, ഭസ്മീ​ഭ​വി​ച്ചു താൻ മാ​ത്രം അതി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചെ​ഴു​താൻ ജീ​വി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു എന്ന രീ​തി​യി​ലാ​ണു് ശ്രീ​മ​തി ആക്രോ​ശി​ക്കു​ന്ന​തു്. ‘I am female but have nothing against eunuchs’ എന്ന​തു് അമ്മ​ട്ടി​ലു​ള്ള അനേകം വാ​ക്യ​ങ്ങ​ളിൽ ഒരു വാ​ക്യം. ഇതിലെ യൂനക്സ്-​നപുംസകങ്ങൾ—ആരൊ​ക്കെ​യാ​ണു്? ആരെ​ല്ലാ​മാ​യാ​ലും ശ്രീ​മ​തി​യു​ടെ ഈ പദ​പ്ര​യോ​ഗം അവർ​ക്കു് അപ​മാ​ന​മു​ണ്ടാ​ക്കു​ന്നി​ല്ല. സം​സ്കാ​ര​സ​മ്പ​ന്ന​മായ മന​സ്സിൽ​നി​ന്നു വരാൻ പാ​ടി​ല്ലാ​ത്ത ഈ പദം അതു​പ്ര​യോ​ഗി​ച്ച​യാ​ളി​നു് അപ​മാ​നം സം​ഭ​വി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. വാ​യ​ന​ക്കാ​രും അപ​മാ​നി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു. ഈ പ്ര​ക​ട​നാ​ത്മ​ക​ത​യും വി​കാ​ര​ചാ​പ​ല്യ​വും വി​വേ​ച​ന​മി​ല്ലാ​യ്മ​യു​മാ​ണു് പ്ര​ബ​ന്ധ​ത്തി​ന്റെ ദോ​ഷ​ങ്ങൾ. സത്യ​സ​ന്ധത ഈ ദോ​ഷ​ങ്ങ​ളാൽ അന്തർ​ദ്ധാ​നം ചെ​യ്യു​ന്നു. ബർ​ട്രൻ​ഡ് റസ്സൽ, ആൽഡസ് ഹക്സി​ലി ഇവ​രു​ടെ രച​ന​ക​ളി​ലെ ചി​ന്ത​കൾ​ക്കു​ള്ള ഉജ്ജ്വ​ലത നമ്മ​ളെ സമാ​ക്ര​മി​ച്ചു് കീ​ഴ​ട​ക്കു​ന്നു. നമു​ക്കു് അതോടെ പ്ര​തി​പാ​ദ്യ​വി​ഷ​യ​ങ്ങ​ളിൽ വി​ശ്വാ​സ​മു​ണ്ടാ​കു​ന്നു. അരു​ന്ധ​തീ​റോ​യി​യു​ടെ കനം കു​റ​ഞ്ഞ വി​ചാ​ര​ബു​ദ്ബു​ദ​ങ്ങൾ അവ​രു​ടെ വാ​വ​ദൂ​ക​ത​യു​ടെ അടി​യേ​റ്റ് പൊ​ടു​ന്ന​നെ പൊ​ട്ടി​ത്ത​ക​രു​ന്നു. ഫലമോ? വാ​യ​ന​ക്കാർ​ക്കു് ഉണ്ടാ​കേ​ണ്ട ദൃ​ഢ​പ്ര​ത്യ​യം (Conviction) ഇല്ലാ​തെ​യാ​വു​ന്നു. ‘The lady doth protest too much, methinks’ എന്നു ഷേ​ക്സ്പി​യ​റി​ന്റെ ഹാം​ലി​റ്റ് നാ​ട​ക​ത്തിൽ. The truthfulness of the argument is lost by the wordiness of Arundhati Roy എന്നു സാ​ഹി​ത്യ​വാ​ര​ഫ​ല​ക്കാ​രൻ.

“സർ ഒരു പെൺ​കു​ട്ടി കാണാൻ വന്നു​നിൽ​ക്കു​ന്നു. അങ്ങോ​ട്ടു് വരാൻ പറ​യ​ട്ടോ?” ഞാൻ താ​മ​സി​ച്ചി​രു​ന്ന ലൂസിയ ഹോ​ട്ട​ലി​ലെ അക്കാ​ല​ത്തെ റി​സ​പ്ഷ​നി​സ്റ്റ് ശ്രീ. സി. എ. സെ​ബാ​സ്റ്റിൻ ടെ​ല​ഫോ​ണി​ലൂ​ടെ ചോ​ദി​ക്കു​ക​യാ​ണു്. വന്ന​യാ​ളി​നെ എനി​ക്കു മന​സ്സി​ലാ​യി, അതു​കൊ​ണ്ടു് ‘ഞാൻ കു​ളി​ക്കു​ക​യാ​ണെ​ന്നു പറ​ഞ്ഞേ​ക്കൂ, സെ​ബാ​സ്റ്റിൻ’ എന്നു മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞു. പു​രു​ഷ​ന്മാർ മാ​ത്രം താ​മ​സി​ക്കു​ന്ന ഹോ​ട്ട​ലിൽ കൂ​ടെ​ക്കൂ​ടെ എന്നെ​ക്കാ​ണാ​നെ​ത്തു​ന്ന യു​വ​തി​യാ​ണു് അവൾ. (പെൺ​കു​ട്ടി​യ​ല്ല). കള്ളം പറ​ഞ്ഞ​സ്ഥി​തി​ക്കു കു​ളി​ക്കാ​മെ​ന്നു​വി​ചാ​രി​ച്ചു കുളി തു​ട​ങ്ങി. ഒരു​ത്തി​യെ വേ​ദ​നി​പ്പി​ച്ച​ല്ലോ എന്നു വി​ചാ​രി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു് സോ​പ്പ് ശരീ​ര​ത്തിൽ തേ​ച്ച​പ്പോൾ മൂ​ന്നു തവണ അതു താ​ഴെ​വീ​ണു. നാ​ലാ​മ​ത്തെ​ത്ത​വണ സോ​പ്പ് വീ​ണ​തു് കമോ​ഡി​ലാ​ണു്. സോ​പ്പ് തേ​ക്കാ​തെ കു​ളി​ച്ചു. ആവ​ശ്യ​ത്തി​ല​ധി​കം സമ​യ​മെ​ടു​ത്തു പ്രാ​തൽ കഴി​ച്ചു. ഡ്രസ് ചെ​യ്തു് ലി​ഫ്റ്റി​ന​ടു​ത്തേ​ക്കു വന്ന​പ്പോൾ സു​ന്ദ​രി അവിടെ നിൽ​ക്കു​ന്നു. ലി​ഫ്റ്റിൽ ഒരു​മി​ച്ചു​ക​യ​റി. താ​ഴെ​വ​ന്നു. സെ​ബാ​സ്റ്റി​നെ ഒന്നു നോ​ക്കി പു​ഞ്ചി​രി​പൊ​ഴി​ച്ചി​ട്ടു ഞാൻ റോ​ഡി​ലേ​ക്കു പോയി. ‘മേരി എനി​ക്കു​വേ​ണ്ടി ഒരു മണി​ക്കൂർ കാ​ത്തു​നി​ന്ന​ല്ലോ. എന്തു​കാ​ര്യം?’ എന്നു ഞാൻ വി​ന​യ​ത്തോ​ടെ ചോ​ദി​ച്ചു. ഒന്നു​മി​ല്ല എന്ന അർ​ത്ഥ​ത്തിൽ അവൾ ചു​മ​ലു​കു​ലു​ക്കി. റോ​ഡി​ലൂ​ടെ നട​ക്കു​ന്ന ഞങ്ങ​ളെ ചില യു​വാ​ക്ക​ന്മാർ ഹോ​ട്ട​ലി​ന്റെ അഞ്ചാ​മ​ത്തെ നി​ല​യിൽ​നി​ന്നു നോ​ക്കി​ക്കൊ​ണ്ടു് ങ്ഹ്, ങ്ഹ് എന്നും മറ്റും ശബ്ദ​മു​ണ്ടാ​ക്കി. ഞാൻ തളർ​ന്നു. നി​ര​പ​രാ​ധ​രെ കു​രി​ശി​ലേ​റ്റു​ന്ന കാലം. മി​ണ്ടാ​തെ ബസ്സിൽ കയറി. മേരി അവ​ളു​ടെ ഓഫീ​സി​ന​ടു​ത്തു ബസ്സിൽ നി​ന്നി​റ​ങ്ങി. ഞാൻ മഹാ​രാ​ജാ​സ് കോ​ളേ​ജി​ലേ​ക്കും പോയി.

തി​ക​ച്ചും ധൈ​ഷ​ണി​ക​മായ അന്ത​രീ​ക്ഷ​മാ​ണു് കോ​ളേ​ജിൽ. ഡോ​ക്ടർ എം. ലീ​ലാ​വ​തി, എം. കെ. സാനു, തോമസ് മാ​ത്യു, എം. അച്യു​തൻ ഇവ​രെ​ല്ലാം ഔന്ന​ത്യ​മാർ​ന്ന മണ്ഡ​ല​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കു വി​ദ്യാർ​ത്ഥി​ക​ളെ​യും എന്നെ​യും നയി​ക്കും. അതിനു മാ​റ്റു​കൂ​ട്ടാ​നാ​യി റ്റി. ആർ എന്ന​റി​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന കഥാ​കാ​ര​നും സാ​ഹി​ത്യ​ത്തിൽ വി​ശേ​ഷി​ച്ചും ഒ. വി. വി​ജ​യ​ന്റെ സാ​ഹി​ത്യ​ത്തിൽ തല്പ​ര​നായ സി. എ. മോ​ഹൻ​ദാ​സും എത്തും.

ക്ലാ​സ്സു​കൾ കഴി​ഞ്ഞു. പോകാൻ എഴു​ന്നേ​റ്റ​പ്പോൾ ‘സാർ ഇതൊ​ന്നു തി​രു​ത്തി​ത്ത​രു​മോ’ എന്നു ചോ​ദി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു് എം. എ ക്ലാ​സ്സിൽ പഠി​ക്കു​ന്ന ഒരു പെൺ​കു​ട്ടി എന്റെ മു​റി​യു​ടെ വാ​തിൽ​ക്കൽ നിൽ​ക്കു​ന്നു. വി​ദ്യാർ​ത്ഥി​കൾ എന്താ​വ​ശ്യ​പ്പെ​ട്ടാ​ലും ‘നോ’ എന്നു പറ​യാ​റി​ല്ല ഞാൻ. കഥ മേ​ടി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു് ഞാൻ കസേ​ര​യിൽ വീ​ണ്ടു​മി​രു​ന്നു വായന തു​ട​ങ്ങി. ഓരോ വാ​ക്യം വാ​യി​ച്ചു തീ​രു​മ്പോ​ഴും എനി​ക്കു് അദ്ഭു​ത​മെ​ന്ന വി​കാ​രം. ചെ​ക്കോ​വ് എഴു​തു​മ്പോ​ലെ മോ​പ​സാ​ങ് എഴു​തു​മ്പോ​ലെ മനോ​ഹ​ര​മായ കഥ. ‘ഒന്നാ​ന്ത​ര​മാ​യി​രി​ക്കു​ന്നു’ എന്നു് ആ കു​ട്ടി​യോ​ടു പറ​ഞ്ഞു. ‘സാർ ഇതു് ഏതെ​ങ്കി​ലും വാ​രി​ക​യിൽ പ്ര​സി​ദ്ധ​പ്പെ​ടു​ത്തി​ത്ത​രു​മോ?’ എന്നു് അവ​ളു​ടെ ചോ​ദ്യം. ‘ആക​ട്ടെ’ എന്നു പറ​ഞ്ഞു ഞാൻ കഥയും കൊ​ണ്ടു് ലൂസിയ ഹോ​ട്ട​ലി​ലെ​ത്തി കഥ​യു​ടെ കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി നോ​ക്കു​മ്പോ​ഴൊ​ക്കെ എനി​ക്കു് അസ്വ​സ്ഥത. ഇത്ര​യും ഭാ​വ​ന​യു​ള്ള ഒരു പെൺ​കു​ട്ടി​യു​ടെ ഗു​രു​വാ​യി​രി​ക്കാൻ എനി​ക്കെ​ന്തു് യോ​ഗ്യത! എന്നെ​ക്കാൾ എത്ര ഉയ​ര​ത്തിൽ നിൽ​ക്കു​ന്നു ശിഷ്യ. ഞാ​നെ​ത്ര​മാ​ത്രം താ​ഴ്‌​ന്ന സ്ഥ​ല​ത്താ​ണു് നിൽ​ക്കു​ന്ന​തു്. അസ്വ​സ്ഥ​ത​യോ​ടും അസൂ​യ​യോ​ടും കൂടി ഉറ​ങ്ങാൻ കി​ട​ന്ന എനി​ക്ക​ന്നു് ഉറ​ങ്ങാൻ സാ​ധി​ച്ചി​ല്ല.

വി​ശാ​ല​കേ​ര​ളം മാ​സി​ക​യിൽ ‘സു​മം​ഗ​ല​യു​ടെ മാം​ഗ​ല്യം’ എന്ന പറ​ട്ട​ക്ക​ഥ​യെ​ഴു​തിയ ശ്രീ​മ​തി ചന്ദ്ര​മ​തി ബാ​ല​കൃ​ഷ്ണൻ പ്ര​ഫെ​സ​റാ​ണു്. അവർ​ക്കു് എനി​ക്കു​ണ്ടായ അനു​ഭ​വ​മു​ണ്ടാ​യി​രി​ക്ക​ണ​മെ​ന്നാ​ണു് എന്റെ വി​ചാ​രം. വി​ദ്യാർ​ത്ഥി​കൾ മനോ​ഹ​ര​ങ്ങ​ളായ കഥ​ക​ളെ​ഴു​തി ഗു​രു​നാ​ഥ​യെ കാ​ണി​ച്ചി​രി​ക്കും. അവ വാ​യി​ച്ചു് അസൂ​യ​യോ​ടു്, അസ്വ​സ്ഥ​ത​യോ​ടു് ‘എനി​ക്കും കഥ​യെ​ഴു​താൻ കഴിയു’മെ​ന്നു തന്നോ​ടു​ത​ന്നെ പറ​ഞ്ഞു് ഒന്നെ​ഴു​തി​നോ​ക്കി. ആ സാ​ഹ​സി​ക​മാ​ണു് ‘വി​ശാ​ല​കേ​രള’ത്തി​ന്റെ വെ​ണ്മ​യാർ​ന്ന താ​ളു​ക​ളെ മലി​ന​മാ​ക്കി​ക്കൊ​ണ്ടു് കി​ട​ക്കു​ന്ന​തു്. എന്തൊ​രു കഥ! വി​ഷ​യ്ത്തി​നു് വലിയ പഴ​ക്ക​മി​ല്ല. രണ്ടാ​യി​രം കൊ​ല്ല​ത്തെ പ്രാ​ക്കാ​ലീ​നത മാ​ത്ര​മേ വരൂ. കഥ പറ​യു​ന്ന രീ​തി​ക്കു് ആയി​ര​ത്ത​ഞ്ഞൂ​റു​വർ​ഷ​ത്തെ വൃ​ദ്ധ​ത്വ​വും. ഒരു പാവം പെ​ണ്ണി​നെ ഒരു​ത്തൻ വി​വാ​ഹം കഴി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു പോ​കു​ന്നു. മറ്റു​ള്ള​വർ​ക്കു കൂ​ട്ടി​ക്കൊ​ടു​ക്കാ​നാ​ണു് അവൻ അവളെ കല്യാ​ണം കഴി​ച്ച​തു്. ആരോ​രു​മി​ല്ലാ​ത്ത പെ​ണ്ണു് ആത്മ​ഹ​ത്യ ചെ​യ്യു​ന്നു. ഇവിടെ കഥ​യു​ടെ പര്യ​വ​സാ​ന​മാ​യി. ഇതു കഥ​യ​ല്ല. കല​യ​ല്ല എന്നു ഞാൻ വി​ശ​ദ​മാ​ക്കേ​ണ്ട​തി​ല്ല. വി​മർ​ശ​ന​ത്തി​ന്റെ തത്ത്വ​ങ്ങൾ എടു​ത്തു കാ​ണി​ക്ക​ണ​മെ​ങ്കിൽ കഥ​യ്ക്കു് അതി​നു​ള്ള യോ​ഗ്യത വേ​ണ​മ​ല്ലോ. ബു​ദ്ധി​ശൂ​ന്യത ഏറെ താ​ണ്ഡ​വ​നൃ​ത്തം നട​ത്തു​മ്പോൾ ദൂ​രെ​നി​ന്നു് സത്യം വരും പ്ര​കാ​ശം പ്ര​സ​രി​പ്പി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു്. വി​ദ്യാർ​ത്ഥി​നി​യു​ടെ കഥ വാ​യി​ച്ച​പ്പോൾ ആ സത്യ​ദർ​ശ​നം എനി​ക്കു​ണ്ടാ​യി. ചന്ദ്ര​മ​തി ബാ​ല​കൃ​ഷ്ണൻ കഥ​യെ​ഴു​തി​യ​പ്പോ​ഴും സത്യം പ്ര​കാ​ശി​ച്ചു. സത്യ​ത്തി​ന്റെ സ്വ​ഭാ​വ​മെ​ന്തു്? എം. കൃ​ഷ്ണൻ നാ​യർ​ക്കും ചന്ദ്ര​മ​തി ബാ​ല​കൃ​ഷ്ണ​നും കഥ​യെ​ഴു​താൻ അറി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ എന്ന​തു​ത​ന്നെ. കൃ​ഷ്ണൻ നായർ അതു​മ​ന​സ്സി​ലാ​ക്കി മി​ണ്ടാ​തി​രു​ന്നു. ചന്ദ്ര​മ​തി ബാ​ല​കൃ​ഷ്ണൻ മി​ണ്ടാ​തി​രു​ന്നി​ല്ല.

കൈ​പ്പു​ണ്യ​മു​ള്ള അധ്യാ​പ​ക​നെ​ന്നു് എന്നെ പ്ര​ശം​സി​ച്ച എം. പി. നാ​രാ​യ​ണ​പി​ള്ള അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ കഥാ​സ​മാ​ഹാ​ര​ഗ്ര​ന്ഥം ദയാ​പൂർ​വം, സ്നേ​ഹ​പൂർ​വം എനി​ക്കു് അയ​ച്ചു​ത​ന്നു. അതു കി​ട്ടി​യ​യു​ട​നെ ഞാൻ ‘റെ​വ്യു​വി​നു് അയ​ച്ചു​ത​ന്ന പു​സ്ത​കം കി​ട്ടി’ എന്നു് നാ​രാ​യ​ണ​പി​ള്ള​യ്ക്കു എഴുതി അയ​ച്ചു​വെ​ന്നു് ശ്രീ. എം. ജി. രാ​ധാ​കൃ​ഷ്ണൻ ബോ​ബെ​യി​ലെ കലാ​കൗ​മു​ദി ദി​ന​പ​ത്ര​ത്തിൽ എഴു​തി​യി​രി​ക്കു​ന്നു. അതു് ‘എം. കൃ​ഷ്ണൻ നായരു’ടെ ആത്മ​വ​ഞ്ച​ന​യാ​ണെ​ന്നു് ആ തല​ക്കെ​ട്ടി​ലൂ​ടെ ലേഖകൻ ഉദ്ഘോ​ഷി​ക്കു​ന്നു. ഞാൻ അമ്മ​ട്ടിൽ പെ​രു​മാ​റു​ന്ന അധ​മ​ന​ല്ലെ​ന്നു് രാ​ധാ​കൃ​ഷ്ണ​നെ അറി​യി​ക്കു​ന്നു. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ ലേഖനം അപ​കീർ​ത്തി​ക​ര​മാ​ണെ​ന്നും സൗ​ജ​ന്യ​മാ​ധു​ര്യ​ത്താൽ ഞാൻ കോ​ട​തി​യിൽ പോ​കു​ന്നി​ല്ലെ​ന്നും കൂടി രാ​ധാ​കൃ​ഷ്ണ​നോ​ടു പറ​യ​ട്ടെ. എന്നെ​ക്കു​റി​ച്ചു് വൾ​ഗ​റാ​യി പലതും എഴു​തി​യി​ട്ടു​ണ്ടു് അദ്ദേ​ഹം. പത്രാ​ധി​പർ സ്ഥ​ല​മ​നു​വ​ദി​ക്കു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടു് ആരെ​ക്കു​റി​ച്ചും എന്തും എഴു​താ​മെ​ന്നു രാ​ധാ​കൃ​ഷ്ണൻ വി​ചാ​രി​ക്ക​രു​തു്.

ഇരു​പ​ത്തി​യൊ​ന്നാ​മ​ത്തെ വയ​സ്സിൽ റഷ്യ​വി​ട്ടു് പാ​രീ​സി​ലേ​ക്കും അവി​ടെ​നി​ന്നു അമേ​രി​ക്കൻ ഐക്യ​നാ​ടു​ക​ളി​ലേ​ക്കും പോയ നയീന ബിർ​ബെ​റേവ (Nina Berberova 1901–1993) സി​ദ്ധി​ക​ളു​ള്ള നോ​വ​ലി​സ്റ്റും ചെ​റു​ക​ഥാ​കാ​രി​യു​മാ​ണു്. അവ​രു​ടെ ‘The Italics are Mine’ എന്ന ആത്മ​കഥ ഞാൻ വാ​യി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടു്. രസ​ക​ര​മായ ആ പു​സ്ത​ക​ത്തിൽ​നി​ന്ന്:

പസ്ത്യർ​നാ​ക്ക് കാ​വ്യ​ങ്ങൾ ചൊ​ല്ലിയ ഒരു സമ്മേ​ള​ന​ത്തിൽ പങ്കു​കൊ​ണ്ടി​ട്ടു് ഞങ്ങൾ തി​രി​ച്ചു പോ​രി​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. കൃ​ത്രി​മ​മായ പാ​രാ​യ​ണം കൊ​ണ്ടു് അദ്ദേ​ഹം കാ​വ്യ​ങ്ങ​ളെ കൂ​ടു​തൽ ദുർ​ഗ്ര​ഹ​മാ​ക്കി.

തന്റെ കവി​ത​യു​ടെ സാ​രാം​ശ​ത്തി​ലേ​ക്കു ആളുകൾ കട​ന്നു​ചെ​ല്ല​ണ​മെ​ന്നു് പസ്ത്യർ​നാ​ക്കി​നു് ആഗ്ര​ഹ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നോ? കാ​വ്യം ശകലം ശക​ല​മാ​യി വ്യാ​ഖ്യാ​നി​ക്കേ​ണ്ട​തി​ല്ല എന്നു ഞാ​നി​പ്പോൾ മന​സ്സി​ലാ​ക്കു​ന്നു. കവി​ത​യിൽ നി​ശ്ചി​ത​ഭാ​ഗ​വും (stanza) വരി​യും ബിം​ബ​വും വാ​ക്കും അബോ​ധാ​ത്മ​ക​മാ​യി പ്ര​വർ​ത്തി​ക്കും. ഇതു പൂർ​ണ്ണ​മായ അർ​ത്ഥ​ത്തിൽ ജ്ഞാ​ന​ദാ​യ​ക​മായ കവി​ത​യ​ല്ല; വൈ​കാ​രി​ക​മായ കവി​ത​യാ​ണു്. ശബ്ദ​ത്തി​ലൂ​ടെ കാ​ഴ്ച​യി​ലൂ​ടെ നമ്മ​ളിൽ എന്തോ ചി​റ​ക​ടി​ക്കും. അതി​ന്റെ താ​ഴ്ച​യി​ലേ​ക്കു പോ​കേ​ണ്ട കാ​ര്യ​മി​ല്ല. ഒരു മുറി—അതു് ഒരു ഓറ​ഞ്ചു​ള്ള പെ​ട്ടി, അല്ലെ​ങ്കിൽ വസ​ന്ത​കാ​ലം—ആയിരം ആശു​പ​ത്രി​ക​ളിൽ​നി​ന്നു ഉദ്ഗ​മി​ക്കു​ന്ന മണം പോലെ… ഇതു​പോ​രേ? അതേ. ഇതു കൂ​ടു​ത​ലു​ണ്ടു്. (പസ്ത്യ​നാ​ക്കി​ന്റെ കവി​ത​യിൽ) വള​രെ​ക്കൂ​ടു​ത​ലു​ണ്ടു്. ഇവിടെ ജീ​നി​യ​സു​ണ്ടു്. നമ്മൾ​ക്കു അതു​കൊ​ണ്ടു് (കവി​യോ​ടു്) നന്ദി​യു​ണ്ടു്.

വ്യാ​ക​ര​ണ​ത്തി​ന്റെ തല​ത​ട്ടു​ന്ന പ്ര​യോ​ഗ​ങ്ങൾ ‘ആധു​നിക മലയാള സാ​ഹി​ത്യ​ച​രി​ത്രം പ്ര​സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ’ എന്ന പു​സ്ത​ക​ത്തിൽ ഏറെ​യു​ണ്ടു്. ഡോ​ക്ടർ. ഡി. ബഞ്ച​മി​നാ​ണു് ഈ വ്യാ​ക​ര​ണ​വ​ധ​കാ​രി​ക​ളിൽ അദ്വി​തീ​യൻ.

1. ‘അപ​സാ​മാ​ന്യ​വ​ത്കൃ​ത​മാ​കു​ന്ന’ എന്നു ബഞ്ച​മി​ന്റെ പ്ര​യോ​ഗം (പുറം 262) സാ​മാ​ന്യ​ശ​ബ്ദം വി​ശേ​ഷ​ണ​മാ​യ​തു​കൊ​ണ്ടു് ‘വത്’ അതി​നോ​ടു​ചേ​രു​ക​യി​ല്ല. സാ​മാ​ന്യ​ക​ര​ണ​മാ​ണു് ശരി.

2. ‘ഭോ​ഗാ​ല​ല​സ​ത​യ്ക്കു്’ (പുറം 266) ഭോ​ഗ​ലാ​ല​സത എന്നു ബഞ്ച​മിൻ എഴു​തി​യ​തു് അച്ച​ടി​യിൽ ഇങ്ങ​നെ ആയ​താ​വാം. എങ്കി​ലും ‘ലാലസത’ എന്ന പ്ര​യോ​ഗം തെ​റ്റാ​ണു്. ‘ലാലസാ’ ശരി. ‘തസ്മിൻ മു​ഹൂർ​ത്തേ പു​ര​സു​ന്ദ​രീ​ണാ​മീ​ശാന സന്ദർ​ശന ലാ​ല​സാ​നാം’ എന്നു് ‘കു​മാ​ര​സം​ഭവ’ത്തിൽ (7–56) ഈശാന സന്ദർ​ശന ലാ​ല​സാ​നാം.

3. ‘അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ സർ​ഗാ​ത്മ​കത സ്വാ​ച്ഛ​ന്ദ്യ​മ​നു​ഭ​വി​ക്കു​ന്ന​ത്’ (പുറം 268) സ്വ​ച്ഛ​ന്ദ​പ​ദ​ത്തി​ന്റെ അർ​ത്ഥം ‘സ്വൈ​രീ’ എന്നാ​ണു്. തന്നി​ഷ്ടം പോലെ നട​ക്കു​ന്ന​വൻ, താ​ന്തോ​ന്നി. സ്വ​സ്യ ഛന്ദഃ ഇതാണു സ്വ​ച്ഛ​ന്ദം. ഛന്ദ​ശ​ബ്ദ​ത്തി​ന്റെ അർ​ത്ഥം അഭി​ലാ​ഷം. ഇഷ്ടം എന്നൊ​ക്കെ. ജഗ​ന്നാഥ പണ്ഡി​ത​രു​ടെ ഭാ​മി​നീ​വി​ലാ​സ​ത്തിൽ ‘സ്വ​ച്ഛ്ന്ദം ഗല​ദ​ര​വി​ന്ദ തേ മര​ന്ദം’ എന്നു തു​ട​ങ്ങു​ന്ന ശ്ലോ​കം നോ​ക്കുക.

മൗ​ലി​ക​ങ്ങ​ളായ വ്യാ​ക​രണ നി​യ​മ​ങ്ങൾ അറി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ​ത്ത അധ്യാ​പ​കർ പഠി​പ്പി​ക്കു​ന്ന കു​ട്ടി​ക​ളു​ടെ സ്ഥി​തി എന്താ​വും? അല്ലെ​ങ്കിൽ ദുഃ​ഖി​ക്കാ​നെ​ന്തി​രി​ക്കു​ന്നു? ജീർ​ണ്ണ​ത​യാ​ണ​ല്ലോ എങ്ങും.