ജർ​മ്മ​നി​യി​ലെ മഹാ​ക​വി ഗെ​റ്റേ​യു​ടെ ഫൗ​സ്റ്റ് എന്ന കൃ​തി​യിൽ ഫൗ​സ്റ്റും മാർ​ഗാ​റേ​റ്റ​യും പൂ​ന്തോ​ട്ട​ത്തിൽ വച്ചു് പര​സ്പ​രം കാ​ണു​ന്ന രം​ഗ​മു​ണ്ടു്.

ഫൗ​സ്റ്റ്: ഓമനേ!

മാർ​ഗാ​റേ​റ്റ: നി​ല്ക്കു. (അവൾ ഒരു ഡേ​സി​പ്പു​ഷ്പം പറി​ച്ചെ​ടു​ത്തു് ഓരോ ഇത​ളാ​യി ഇള​ക്കി​യെ​ടു​ക്കു​ന്നു.)

ഫൗ​സ്റ്റ്: എന്തു? ഡേ​സി​പ്പൂ​മാ​ല​യോ?

മാർ​ഗാ​റേ​റ്റ: ഒരു വി​നോ​ദം മാ​ത്രം. (ഇത​ളു​കൾ ഇള​ക്കി​യെ​ടു​ത്തു​കൊ​ണ്ടു് അവൾ മർ​മ്മ​രം കേൾ​പ്പി​ക്കു​ന്നു.)

ഫൗ​സ്റ്റ്: നീ എന്താ​ണു മന്ത്രി​ക്കു​ന്ന​തു?

മാർ​ഗാ​റേ​റ്റ: അദ്ദേ​ഹം എന്നെ സ്നേ​ഹി​ക്കു​ന്നു.—സ്നേ​ഹി​ക്കു​ന്നി​ല്ല.

ഫൗ​സ്റ്റ്: സ്വർ​ഗ്ഗീയ സൗ​ന്ദ​ര്യം!

മാർ​ഗാ​റേ​റ്റ: അദ്ദേ​ഹം എന്നെ സ്നേ​ഹി​ക്കു​ന്നു—ഇല്ല. അദ്ദേ​ഹം എന്നെ സ്നേ​ഹി​ക്കു​ന്നു—ഇല്ല. അദ്ദേ​ഹം എന്നെ സ്നേ​ഹി​ക്കു​ന്നു.

(Faust-​In Martha’s garden)

ഡേ​സി​പ്പു​ഷ്പ​ത്തി​ന്റെ ഒടു​വി​ല​ത്തെ ഇതൾ ഇള​ക്കി​യെ​ടു​ക്കു​മ്പോൾ ‘സ്നേ​ഹി​ക്കു​ന്നു’ എന്നാ​ണു വരു​ന്ന​തെ​ങ്കിൽ ഫൗ​സ്റ്റി​നു് തന്നോ​ടു സ്നേ​ഹ​മു​ണ്ടു്. അങ്ങ​നെ വരു​ന്നി​ല്ലെ​ങ്കിൽ ‘സ്നേ​ഹി​ക്കു​ന്നി​ല്ല’ എന്നാ​ണു് മാർ​ഗാ​റേ​റ്റ​യു​ടെ വി​ചാ​രം. ഈ പരീ​ക്ഷ​ണം നട​ത്തി ഫൗ​സ്റ്റ് തന്നെ സ്നേ​ഹി​ക്കു​ന്നു​വെ​ന്നു ഗ്ര​ഹി​ച്ചു് അവൾ ഹർ​ഷോ​ന്മാ​ദ​ത്തിൽ വീ​ഴു​ക​യാ​ണു്. അതു​ക​ണ്ടു് ഫൗ​സ്റ്റ് അവ​ളോ​ടു പറ​യു​ന്നു. സ്വർ​ഗ്ഗീ​യ​ങ്ങ​ളായ ശക്തി​വി​ശേ​ഷ​ങ്ങൾ പു​ഷ്പ​ത്തി​ന്റെ രസ​ന​യി​ലൂ​ടെ അവ​ളോ​ടു സം​സാ​രി​ക്കു​ക​യാ​ണെ​ന്നു്. (കാൽ ശതാ​ബ്ദ​ത്തി​നു മുൻ​പു് ഞാ​നി​തു് ‘മല​യാ​ള​നാ​ടു്’ വാ​രി​ക​യിൽ എഴു​തി​യ​താ​ണു്.)

1925-ൽ ജനി​ച്ച എതൽ അദ്നൻ ലബ​ന​നി​ലെ എഴു​ത്തു​കാ​രി​യാ​ണു്. അവ​രു​ടെ ആത്മ​ക​ഥാ​പ​ര​മായ “In the Heart of the Heart of Another Country” എന്ന രച​ന​യിൽ നി​ന്നു്:

“ബേ​റൂ​ട്ടി​ലെ രസ​ക​ര​ങ്ങ​ളായ കാ​ര്യ​ങ്ങൾ ‘ഇല്ലാ​ത്തവ’ എന്ന​താ​ണു്. ഓപറ ഹൗസ് ഇല്ല. ഫു​ട്ബോൾ ഫീൽഡ് ഇല്ല. പാ​ല​മി​ല്ല. ജന​ങ്ങ​ളും സർ​ക്കാ​രു​മി​ല്ല എന്നു ഞാൻ പറയാൻ പോ​കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. ഉച്ഛി​ഷ്ട​ത്തി​ന്റെ (എച്ചി​ലി​ന്റെ) അഭാ​വ​ത്തി​ന്റെ അഭാവം തീർ​ച്ച​യാ​യു​മു​ണ്ടു്.”

“ഒരു സ്ത്രീ ചന്ത​യിൽ പോ​കു​ക​യും അവ​ളു​ടെ കാ​ലു​കൾ​ക്കി​ട​യിൽ​ക്കൂ​ടി എറു​മ്പു​കൾ കയ​റു​മ്പോൾ അവൾ സഹാ​യ​ത്തി​നു വേ​ണ്ടി നി​ല​വി​ളി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്താൽ ചില ആണു​ങ്ങൾ അവ​ളു​ടെ തു​ട​കൾ​ക്കി​ട​യി​ലാ​യി ചാടി വീഴും.”

റോമൻ കവി മാർഷൽ (Martial, 40–103) പറ​ഞ്ഞ​തു്:

“എന്റെ കവി​ത​ക​ളാ​ണു് അവ. പക്ഷേ നീ അവ ചൊ​ല്ലു​മ്പോൾ അവ​യി​ലു​ള്ള പകർ​പ്പ​വ​കാ​ശം ഞാൻ ഉപേ​ക്ഷി​ക്കു​ന്നു.”

വി​സ്മയ ജന​ക​മെ​ന്ന വി​ശേ​ഷ​ണം പ്ര​യോ​ഗി​ക്കാ​തെ എനി​ക്കു് റഷ്യൻ സാ​ഹി​ത്യ​കാ​രൻ ഗോ​ഗ​ലി​ന്റെ (Gogol, 1809–1852) “Nevsky prospekt” എന്ന കഥ​യെ​ക്കു​റി​ച്ചു പറയാൻ വയ്യ. ആ രച​ന​യി​ലെ പ്ര​ക്രി​യ​യെ അദ്ഭു​ത​കർ​മ്മ​മെ​ന്നും ഞാൻ വി​ളി​ക്കു​ന്നു. പീ​റ്റർ​സ്ബർ​ഗ്ഗ് നഗ​ര​ത്തി​ലെ തെ​രു​വാ​ണു് നെ​വ്സ്കി പ്രോ​സ്പെ​ക്റ്റ് (ന്യ​യീ​ഫ്സ്കി എന്നാ​വാം റഷ്യൻ ഉച്ചാ​ര​ണം). എല്ലാ​മ​റി​യു​ന്ന പാത. ഒറ്റ ദിവസം കൊ​ണ്ടു് അവിടെ എന്തെ​ല്ലാം മാ​യാ​ദർ​ശ​ന​ങ്ങൾ! ഇരു​പ​ത്തി​നാ​ലു മണി​ക്കൂ​റി​ന​കം എന്തെ​ല്ലാം പരി​വർ​ത്ത​ന​ങ്ങൾ! ഇവിടെ എന്തെ​ല്ലാം വി​ചി​ത്ര​ങ്ങ​ളായ മീ​ശ​ക​ളാ​ണു് കാണുക! പേ​ന​ക്കോ ബ്ര​ഷി​നോ അവയെ വർ​ണ്ണി​ക്കാ​നാ​വു​ക​യി​ല്ല. മനു​ഷ്യ​ജീ​വി​ത​ത്തി​ന്റെ ഏറിയ ഭാ​ഗ​വും അവ​യു​ടെ സം​സ്ക​രി​ക്ക​ലി​നു വേ​ണ്ടി ചെ​ല​വാ​ക്കു​ന്നു ആളുകൾ. ഉണർ​ന്നി​രി​ക്കു​ന്ന രാ​ത്രി​ക​ളും ജാ​ഗ​രൂ​ക​ത​യോ​ടു​ള്ള പക​ലു​ക​ളും ആ മീ​ശ​കൾ​ക്കു വേ​ണ്ടി​യു​ള്ള​താ​ണു്. അവയിൽ പരി​മ​ള​മേ​റ്റു​ന്നു. വില കൂടിയ സു​ഗ​ന്ധ​ക്കു​ഴ​മ്പു​കൾ അവയിൽ തേ​ക്കു​ന്നു. സ്വ​പ്ന​ത്തിൽ​പ്പോ​ലും കാ​ണാ​നാ​വാ​ത്ത കൃ​ശ​ങ്ങ​ളായ അര​ക്കെ​ട്ടു​കൾ അവിടെ ദർ​ശി​ക്കാം. കു​പ്പി​ക്ക​ഴു​ത്തു പോ​ലു​ള്ള കൃ​ശ​മായ അര​ക്കെ​ട്ടു​കൾ. ഉദാ​സീ​ന​മായ ഒരു ശ്വാ​സം തട്ടി​യാൽ മതി. അവ പൊ​ട്ടി​പ്പോ​കും. നെ​വ്സ്കി പ്രോ​സ്പെ​ക്റ്റ്! ശു​ദ്ധ​മായ ആഹ്ലാ​ദം.

ഈ റോ​ഡി​ലൂ​ടെ ലെ​ഫ്റ്റ​ന​ന്റ് പീ​റോ​ഗോ​ഫും അയാ​ളു​ടെ സു​ഹൃ​ത്തായ പീ​ഷ്കാ​രേ​ഫും പോ​കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. അവർ പൊ​ടു​ന്ന​നെ രണ്ടു യു​വ​തി​ക​ളെ കണ്ടു. അവ​രി​ലൊ​രു​ത്തി ഇളം തവി​ട്ടു നി​റ​മു​ള്ള സു​ന്ദ​രി. മറ്റേ യു​വ​തി​യും സു​ന്ദ​രി തന്നെ. പീ​ഷ്കാ​രേ​ഫ്—കലാ​കാ​ര​നാ​ണു് അയാൾ—അവ​ളു​ടെ പിറകേ പോയി. ലെ​ഫ്റ്റ​ന​ന്റ് തവി​ട്ടു നി​റ​മു​ള്ള യു​വ​തി​യു​ടേ​യും. കലാ​കാ​ര​ന്റെ കാമം ഇള​ക്കി​വി​ട്ട യുവതി സൂ​ര്യ​കാ​ന്തി​പ്പു സൂ​ര്യ​നെ നോ​ക്കു​ന്ന​തു പോലെ അയാളെ ഒന്നു നോ​ക്കി മന്ദ​ഹാ​സം തൂകി. അപ്പോൾ എന്തു സം​ഭ​വി​ച്ചു. ഗോ​ഗ​ലി​ന്റെ വാ​ക്യ​ങ്ങൾ തന്നെ കേൾ​ക്കുക: The pavement slipped away beneath him, and the carriages with their galloping horses seemed motionless beside him, the bridge stretched and arched its back, buildings turned upside-​down, a sentry box rolled towards him, while the policeman’s halberd, the gold lettering and painted scissors of a shop-​sign seemed to be sparkling on one of his eyelashes. All this was caused by a single glance, a single turn of a pretty head (Selected Stories, Radgua Publisheres, Moscow, pp. 126). (ഉജ്ജ്വ​ല​മായ ഭാ​വ​ന​യു​ള്ള​വർ​ക്ക​ല്ലാ​തെ ഇമ്മാ​തി​രി രചന സാ​ദ്ധ്യ​മ​ല്ല—ലേഖകൻ.) മഹ​തി​യാ​ണെ​ന്നു വി​ചാ​രി​ച്ചു് കലാ​കാ​രൻ അവ​ളു​ടെ വീ​ട്ടിൽ ചെ​ന്നു കയറി. അപ്പോ​ഴാ​ണു് അയാൾ​ക്കു മന​സ്സി​ലാ​യ​തു് അവൾ വെറും വേ​ശ്യ​യാ​ണെ​ന്നു്. അവളെ രക്ഷി​ക്കാൻ അയാൾ ശ്ര​മി​ച്ചെ​ങ്കി​ലും ഫലി​ച്ചി​ല്ല. വേശ്യ അയാളെ നോ​ക്കി പു​ച്ഛി​ച്ചു ചി​രി​ച്ചു. കലാ​കാ​രൻ തന്റെ കഴു​ത്തു മു​റി​ച്ചു മരി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്തു.

ലെ​ഫ്റ്റ​ന​ന്റ് ഒരു സു​ന്ദ​രി​യു​ടെ പിറകേ പോ​യ​ല്ലോ. അയാൾ ചെ​ന്നു കയ​റി​യ​തു് അവ​ളു​ടെ ഭർ​ത്താ​വും അയാ​ളു​ടെ അനു​ച​ര​നു​മി​രി​ക്കു​ന്ന വീ​ട്ടിൽ. രണ്ടു​പേ​രും കൂടി ലെ​ഫ്റ്റ​ന​ന്റി​നെ തൂ​ക്കി​യെ​ടു​ത്തു് വെ​ളി​യി​ലേ​ക്കു് എറി​ഞ്ഞു. അധി​കാ​രി​ക​ളോ​ടു പരാതി പറയാൻ അയാൾ തീ​രു​മാ​നി​ച്ചെ​ങ്കി​ലും ക്ര​മേണ ദേ​ഷ്യ​വും അപ​മാ​ന​ന​വും നി​ന്ദ​ന​വും അയാൾ മറ​ന്നു. സാ​യാ​ഹ്ന​ത്തി​ന്റെ തണു​പ്പു് അനു​ഭ​വി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു് അയാൾ നെ​വ്സ്കി പ്രോ​സ്പ​ക്റ്റി​ലൂ​ടെ നട​ന്നു.

“നെ​വ്സ്കി​യെ വി​ശ്വ​സി​ക്ക​രു​തു്. അതാകെ സ്വ​പ്ന​മാ​ണു്” എന്നു ഗോഗൽ പറ​യു​ന്നു​ണ്ടു്. സ്വ​പ്ന​സ​ന്നി​ഭ​മായ ഒരു പാത രണ്ടു സ്വ​പ്ന​ജീ​വി​ക​ളെ സൃ​ഷ്ടി​ക്കു​ന്നു. കി​നാ​വു പോലെ അവർ രണ്ടു​പേ​രും അപ്ര​ത്യ​ക്ഷ​രാ​കു​ന്നു. എല്ലാം സ്വ​പ്നം തന്നെ. കാ​ല്പ​നിക സത്യം ആവി​ഷ്ക​രി​ച്ചു് കി​നാ​വി​ലേ​ക്കു വാ​യ​ന​ക്കാ​രെ കൊ​ണ്ടു​ചെ​ല്ലു​ക​യാ​ണു് ഗോഗൽ. ജീ​വി​തം തന്നെ ദീർ​ഘ​മായ സ്വ​പ്ന​മ​ല്ലേ? ഈ ആശയം കല​യി​ലൂ​ടെ—ഉത്കൃ​ഷ്ട​മായ കല​യി​ലൂ​ടെ—പ്ര​ദാ​നം ചെ​യ്തു നമ്മെ ഉദ്ബു​ദ്ധ​രാ​ക്കു​ക​യാ​ണു് ഗോഗൽ. ‘The pavement slipped away beneath him’ എന്ന തു​ട​ങ്ങു​ന്ന വാ​ക്യ​ങ്ങ​ളു​ണ്ട​ല്ലോ. നമ്മു​ടെ ചെ​റു​ക​ഥാ സാ​ഹി​ത്യ​മാ​കെ ഒരു​മി​ച്ചു ചേർ​ത്തു​വ​ച്ചാ​ലും ഈ വാ​ക്യ​ങ്ങ​ളു​ടെ സമീ​പ​ത്തെ​ത്താൻ അതിനു കഴി​യു​ക​യി​ല്ല.

Bai Xiao Yi എന്ന ചൈ​നീ​സ് സാ​ഹി​ത്യ​കാ​ര​ന്റെ ഒരു കൊ​ച്ചു​കഥ. ‘സംശയം’ എന്നു പേരു്.

ഞാൻ ഫോണിൽ സം​സാ​രി​ക്കാൻ ഭാ​വി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. അപ്പോൾ വാതിൽ തു​റ​ക്കു​ന്ന ശബ്ദം കേ​ട്ടു. ഹാ. അദ്ദേ​ഹം തി​രി​ച്ചു​വ​ന്നു. ‘ഞാൻ ഡയൽ ചെ​യ്യു​ന്ന​തു നി​റു​ത്തി ഫോൺ തി​രി​ച്ചു വച്ച​തും അദ്ദേ​ഹം അക​ത്തേ​ക്കു കട​ന്ന​തും ഒരു നി​മി​ഷ​ത്തിൽ തന്നെ​യാ​യി​രു​ന്നു. അദ്ദേ​ഹം ചോ​ദി​ച്ചു: ‘നീ ഇപ്പോൾ ആരെയോ ഫോണിൽ വി​ളി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നോ?’

‘അതേ’ ബു​ദ്ധി​മാ​നും ശക്ത​നും കഴി​വു​ള്ള​വ​നും ആയ ഭർ​ത്താ​വി​നെ നോ​ക്കി​ക്കൊ​ണ്ടു് ഞാൻ സോ​ഫ​യി​ലേ​ക്കു വീണു.

‘പി​ന്നെ നീ​യെ​ന്തി​നു ഫോൺ താ​ഴെ​വ​ച്ചു?’ അദ്ദേ​ഹം വലിയ ഡി​റ്റ​ക്ടീ​വ് ആണു്.

‘അങ്ങ് തി​രി​ച്ചു വന്ന​തു​കൊ​ണ്ടു്’ എന്നു ഞാൻ പറ​ഞ്ഞു.

കു​റ​ച്ചു വൈ​ഷ​മ്യ​ത്തോ​ടെ അദ്ദേ​ഹം ചോ​ദി​ച്ചു:

‘ഞാൻ വന്ന​തു​കൊ​ണ്ടു് നീ ഫോൺ ചെ​യ്യു​ന്ന​തു നി​റു​ത്തി​യ​തു് എന്തി​നു്?’

‘ഞാൻ അങ്ങ​യെ വി​ളി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു’ അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ മു​ഖ​മാ​കെ ചു​വ​ന്നു. വിഷയം മാ​റ്റി​ക്കൊ​ണ്ടു അദ്ദേ​ഹം ചി​രി​ച്ചു. അദ്ദേ​ഹം ഞാൻ പറ​ഞ്ഞ​തു വി​ശ്വ​സി​ച്ചോ എന്ന​തിൽ എനി​ക്കു​റ​പ്പി​ല്ല.

കടൽ വെ​ള്ള​ത്തി​ന്റെ ഉപ്പു ‘രസ’വും കണ്ണീ​രി​ന്റെ ഉപ്പു ‘രസ’വും ഒന്നു തന്നെ. യു​വ​തി​യു​ടെ കവിൾ​ത്ത​ട​ത്തി​ന്റെ മൃ​ദു​ത്വ​വും പനി​നീർ​പ്പൂ​വി​ന്റെ മൃ​ദു​ത്വ​വും വി​ഭി​ന്ന​മ​ല്ല. നീ​ല​ത്ത​ടാ​ക​ത്തി​ലൂ​ടെ അരു​ണാ​ഭ​മായ കൊ​ച്ചു​തോ​ണി പോലെ നീ​ങ്ങു​ന്ന താ​മ​ര​യി​ത​ളി​ന്റെ മന്ദ​ഗ​തി​ക്കും നീ​ലാ​ന്ത​രീ​ക്ഷ​ത്തി​ലൂ​ടെ വൃ​ത്തം തെ​റ്റാ​തെ, ചി​റ​ക​ന​ങ്ങാ​തെ, ഭ്ര​മ​ണം ചെ​യ്യു​ന്ന കൃ​ഷ്ണ​പ്പ​രു​ന്തി​ന്റെ മന്ദ​ഗ​തി​ക്കും തമ്മിൽ എന്തേ വ്യ​ത്യാ​സം? ഈ സാ​ദൃ​ശ്യ​ങ്ങൾ പോലെ വൈ​സാ​ദൃ​ശ്യ​ങ്ങ​ളും പ്ര​കൃ​തി​യി​ലു​ണ്ടു് ശ്രീ​രാ​മ​നും ശ്രീ​കൃ​ഷ്ണ​നും ഈശ്വ​രാ​വ​താ​ര​ങ്ങൾ. പക്ഷേ രണ്ടു​പേ​രും വി​ഭി​ന്ന വ്യ​ക്തി​കൾ. മനു​ഷ്യ​നും ‘യു​ണീ​ക്കാ’ണു്. എ എന്ന വ്യ​ക്തി​യെ​പ്പോ​ലെ വേ​റൊ​രു വ്യ​ക്തി​യെ കാ​ണാ​നേ ഒക്കു​ക​യി​ല്ല. ‘എ’യുടെ സ്വ​ഭാ​വ​ത്തി​നു മാ​റ്റം വരാം. മാ​റ്റം വന്നു കഴി​ഞ്ഞാ​ലും ആ നവീന വ്യ​ക്തി​ക്കു സദൃ​ശ​നാ​യി വേ​റൊ​രു വ്യ​ക്തി ഈ ലോ​ക​ത്തു കാ​ണു​ക​യി​ല്ല. സ്വ​ഭാ​വ​ത്തി​നു പരി​വർ​ത്ത​നം വന്ന​തി​നു് തെ​ളി​വാ​യി ഒരി​ക്ക​ലെ​ഴു​തിയ ഒരു യഥാർ​ത്ഥ സംഭവം ചു​രു​ക്കി​പ്പ​റ​യാം. എന്റെ മു​ത്ത​ച്ഛൻ (അമ്മ​യു​ടെ അച്ഛൻ) ഗു​സ്തി​ക്കാ​ര​നായ അയ്മ​നം കു​ട്ടൻ പിള്ള. അയ്മ​നം കു​ട്ടൻ പി​ള്ള​യു​ടെ അച്ഛൻ മാധവൻ പിള്ള കൊ​ട്ടാ​രം സർ​വ്വാ​ധി​കാ​ര്യ​ക്കാ​രും എക്സൈ​സ് കമ്മി​ഷ​ണ​റു​മാ​യി​രു​ന്നു. അതിനു മുൻ​പു് അദ്ദേ​ഹം ജഡ്ജി​യാ​യി​രു​ന്നു. ജഡ്ജി​യാ​യി​രി​ക്കെ മാധവൻ പിള്ള ഒരു കൊ​ല​പാ​ത​കി​യെ ജീ​വ​പ​ര്യ​ന്തം തട​വിൽ​ക്കി​ട​ക്കാൻ വി​ധി​ച്ചു. അയാൾ കാ​രാ​ഗൃ​ഹ​ത്തിൽ കി​ട​ന്നു കൊ​ണ്ടു് എല്ലാ​വ​രോ​ടും പറ​യു​മാ​യി​രു​ന്നു. ‘ഞാൻ പന്ത്ര​ണ്ടു വർഷം കഴി​ഞ്ഞു് ഈ ജയി​ലിൽ നി​ന്നി​റ​ങ്ങു​ന്ന ദിവസം മാധവൻ പി​ള്ള​യു​ടെ തല മു​റി​ച്ചെ​ടു​ക്കും.’ വർ​ഷ​ങ്ങൾ വേഗം കട​ന്നു പോയി. കൊ​ല​പാ​ത​കി ജയി​ലിൽ നി​ന്നു മോചനം നേടി. അന്നു കാ​ല​ത്തു തൊ​ട്ടു മാധവൻ പി​ള്ള​യു​ടെ ഭാര്യ കരു​വേ​ലിൽ ഗൗ​രി​ക്കു​ട്ടി അമ്മ​യും (‘സന്താന ഗോ​പാ​ലം’ ചമ്പു എഴു​തി​യ​വർ. ഉള്ളൂ​രി​ന്റെ ഭാ​ഷാ​ച​മ്പു​ക്കൾ’ എന്ന പു​സ്ത​ക​ത്തിൽ ഗൗ​രി​ക്കു​ട്ടി അമ്മ​യെ​ക്കു​റി​ച്ചു് ഒരു പു​റ​ത്തോ​ളം മഹാ​ക​വി എഴു​തി​യി​ട്ടു​ണ്ടു്) മറ്റു ബന്ധു​ക്ക​ളും പേ​ടി​ച്ചു നി​ല​വി​ളി​ക്കു​ക​യാ​യി. മാധവൻ പിള്ള മാ​ത്രം ശാ​ന്ത​നാ​യി വർ​ത്തി​ച്ചു. അർ​ദ്ധ​രാ​ത്രി കഴി​ഞ്ഞ​പ്പോൾ വീ​ട്ടി​ന്റെ വാ​തി​ലിൽ ആരോ തട്ടു​ന്നു. മാധവൻ പി​ള്ള​യെ ഭാ​ര്യ​യും ബന്ധു​ക്ക​ളും തട​ഞ്ഞെ​ങ്കി​ലും അവരെ തള്ളി മാ​റ്റി​ക്കൊ​ണ്ടു് അദ്ദേ​ഹം കതകു തു​റ​ന്നു. വെ​ട്ടു​ക​ത്തി​യു​മാ​യി നി​ല്ക്കു​ന്ന കൊ​ല​പാ​ത​കി. ‘എന്തു​വേ​ണം?’ എന്നു മാ​ധ​വൻ​പി​ള്ള അയാ​ളോ​ടു ചോ​ദി​ച്ചു. അതു​കേ​ട്ട​യു​ട​നെ അയാൾ വെ​ട്ടു​ക​ത്തി ദൂ​രെ​യെ​റി​ഞ്ഞു. മാധവൻ പി​ള്ള​യു​ടെ മുൻ​പിൽ സാ​ഷ്ടാം​ഗം നമ​സ്ക​രി​ച്ചു. അദ്ദേ​ഹം വധോ​ദ്യ​ത​നെ ആശ്ലേ​ഷി​ച്ചി​ട്ടു കാ​ല​ത്തു വരു എന്നു പറ​ഞ്ഞു. നേരം വെ​ളു​ത്ത​പ്പോൾ വീ​ട്ടി​ലെ​ത്തിയ അയാളെ ധനി​ക​നാ​യി​രു​ന്ന മാധവൻ പിള്ള കാ​ര്യ​ക്കാ​രാ​യി നി​യ​മി​ച്ചു. അദ്ദേ​ഹം മരി​ക്കു​ന്ന​തു​വ​രെ ആ കൊ​ല​പാ​ത​കി തന്നെ​യാ​യി​രു​ന്നു കാ​ര്യ​ക്കാ​രൻ. ഒരു നി​മി​ഷം കൊ​ണ്ടു സ്വ​ഭാ​വ​ത്തി​നു വന്ന പരി​വർ​ത്ത​ന​മാ​ണു് ഇവിടെ നാം കാ​ണു​ന്ന​തു്. നി​ത്യ​ജീ​വി​ത​ത്തിൽ കാ​യ​ങ്കു​ളം കൊ​ച്ചു​ണ്ണി​യും മു​ള​മൂ​ട്ട​ടി​മ​യും ജം​ബു​ലിം​ഗ​വും യഥാ​ക്ര​മം ശ്രീ​രാ​മ​കൃ​ഷ്ണ​പ​ര​മ​ഹം​സ​നും രമണ മഹർ​ഷി​യും മഹാ​ത്മാ ഗാ​ന്ധി​യും ആയി മാ​റി​യേ​ക്കാം. എന്നാൽ കഥയിൽ, നോ​വ​ലിൽ ഈ മാ​റ്റം സാ​ദ്ധ്യ​മ​ല്ല. സാ​ദ്ധ്യ​മാ​ക​ണ​മെ​ങ്കിൽ ആ പരി​വർ​ത്ത​ന​ത്തി​ലേ​ക്കു നയി​ക്കു​ന്ന സം​ഭ​വ​ങ്ങൾ കാ​ര്യ​കാ​ര​ണ​ബ​ന്ധ​ത്തോ​ടെ വി​വ​രി​ക്ക​ണം സാ​ഹി​ത്യ​കാ​രൻ. അപ്പോൾ മാ​ത്ര​മേ കല​യെ​സ്സം​ബ​ന്ധി​ച്ച വി​ശ്വാ​സം വാ​യ​ന​ക്കാ​ര​നു് ഉണ്ടാ​കൂ. ഈ വി​ശ്വാ​സ്യ​ത​യി​ല്ലാ​ത്ത​താ​ണു് ശ്രീ. സതീഷ് ബാബു പയ്യ​ന്നൂ​രി​ന്റെ ‘ഗ്രാ​മീ​ണം’ എന്ന കഥ​യു​ടെ ദോഷം (കഥ മല​യാ​ളം വാ​രി​ക​യിൽ). ഭാ​ര്യ​യു​ടെ വീ​ട്ടു​കാ​രെ​യും ഭാ​ര്യ​യു​ടെ നാ​ടി​നെ​യും വെ​റു​ക്കു​ന്ന മനു​ഷ്യൻ. കഥ​യു​ടെ അവ​സാ​ന​ത്തെ വാ​ക്യ​മെ​ത്തു​ന്ന​തു​വ​രെ അയാൾ അങ്ങ​നെ തന്നെ ശത്രു​വാ​യി നി​ല്ക്കു​ന്നു. ഒരു പശു​ക്കു​ട്ടി​യു​ടെ ചാ​ട്ടം കണ്ട​യു​ട​നെ അയാൾ​ക്കു് മാ​ന​സി​ക​മായ പരി​വർ​ത്ത​നം വന്നു് പു​ഞ്ചി​രി​തൂ​കി പോലും. ഇയാൾ എന്റെ മു​ത്ത​ച്ഛ​ന്റെ അച്ഛ​നെ കൊ​ല്ലാൻ വന്ന കൊ​ല​പ്പു​ള്ളി​യാ​ണോ എന്നു എനി​ക്കു സംശയം. കലാ​ത​ത്ത്വ​ത്തി​ന്റെ ഗള​നാ​ളം മു​റി​ക്കു​ന്ന രച​ന​യാ​ണി​തു്.

പരി​ഷ്കാ​രം എത്തി​നോ​ക്കാ​ത്ത ഒരു ഗ്രാ​മ​ത്തിൽ ദാ​രി​ദ്ര്യ​ദുഃ​ഖം അനു​ഭ​വി​ക്കു​ന്ന ദമ്പ​തി​കൾ പാർ​ത്തി​രു​ന്നു. പരി​ഷ്കാ​രം ഇല്ലെ​ന്ന​ല്ല പറ​യേ​ണ്ട​തു്. നഗ​ര​ത്തി​ലു​ള്ള ഒന്നും ആ ഗ്രാ​മ​വാ​സി​കൾ കണ്ടി​ട്ടു​മി​ല്ല. ഒരു ദിവസം ഭർ​ത്താ​വു് പാ​ത​യി​ലൂ​ടെ നട​ന്ന​പ്പോൾ ചെ​ളി​യിൽ പു​ത​ഞ്ഞു​കി​ട​ക്കു​ന്ന ഒരു കണ്ണാ​ടി കാ​ണാ​നി​ട​യാ​യി. അയാ​ള​തു് എടു​ത്തു് തു​ട​ച്ചു വൃ​ത്തി​യാ​ക്കി വീ​ട്ടി​ന്റെ രണ്ടാ​മ​ത്തെ നി​ല​യി​ലു​ള്ള തന്റെ മു​റി​യിൽ കൊ​ണ്ടു​വ​ച്ചു. അതി​ലേ​ക്കു നോ​ക്കി അയാൾ പൊ​ടു​ന്ന​നെ പറ​ഞ്ഞു: “അച്ഛൻ” കൂ​ട​ക്കൂ​ടെ ഭർ​ത്താ​വു് സ്വ​ന്തം മു​റി​യി​ലേ​ക്കു പോ​കു​ന്ന​തും തി​രി​ച്ചു പോരാൻ വൈ​കു​ന്ന​തും കണ്ട ഭാര്യ പര​സ്ത്രീ​ഗ​മ​ന​മാ​ണു് അതെ​ന്നു സം​ശ​യി​ച്ചു. അവൾ ഭർ​ത്താ​വി​ല്ലാ​ത്ത സമ​യ​ത്തു അയാ​ളു​ടെ മു​റി​യിൽ കയറി നോ​ക്കി. ജീ​വി​ത​ത്തിൽ ആദ്യ​മാ​യി കണ്ണാ​ടി കണ്ട അവൾ ആശ്വാ​സ​ത്തോ​ടെ പറ​ഞ്ഞു: “ചു​ക്കി​ച്ചു​ളി​ഞ്ഞ ഈ കി​ഴ​വി​യോ​ടു് എന്റെ ഭർ​ത്താ​വി​നു് ഒരു താൽ​പ​ര്യ​വും ഉണ്ടാ​കാ​നി​ട​യി​ല്ല. എനി​ക്കു സമാ​ധാ​ന​മാ​യി.”

ചൈ​നീ​സ് ഗ്ര​ന്ഥ​കാ​ര​നും ഭാ​ഷാ​ശാ​സ്ത്ര​ജ്ഞ​നു​മായ ലിൻ​യ്യൂ​താ​ങ് (1895–1976) എഴു​തിയ The Importance of Living എന്ന മനോ​ഹ​ര​മായ പു​സ്ത​ക​ത്തിൽ സ്ത്രീ​യു​ടെ charm, beauty ഇവ​യു​ടെ വ്യ​ത്യാ​സം വ്യ​ക്ത​മാ​ക്കി​യി​ട്ടു​ണ്ടു്. സു​ന്ദ​രി​യാ​യി​രി​ക്കും യുവതി. പക്ഷേ ‘ചാം’ (charm) സമ്മോ​ഹ​ന​ശ​ക്തി—കാ​ണു​കി​ല്ല. ഒരു interview-​വിനു് ഒരു യുവതി വന്നു. ചോ​ദ്യ​ത്തി​നു് അവൾ ചോ​ദ്യ​കർ​ത്താ​വി​ന്റെ മു​ഖ​ത്തു നോ​ക്കി മറു​പ​ടി പറയും. അതിനു ശേഷം മു​ഖ​മൊ​ന്നു താ​ഴ്ത്തും. വീ​ണ്ടും ചോ​ദ്യം ചോ​ദി​ക്കു​മ്പോൾ ചോ​ദ്യ​കർ​ത്താ​വി​ന്റെ മു​ഖ​ത്തു നോ​ക്കി അവൾ ഉത്ത​രം നല്കും. അതു നല്കി​ക്ക​ഴി​ഞ്ഞാൽ തല വീ​ണ്ടും താ​ഴ്ത്തും. ഈ തല താ​ഴ്ത്ത​ലി​നു് വല്ലാ​ത്ത സമ്മോ​ഹന ശക്തി​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. ഇതാണു ‘ചാം’. അതു​കൊ​ണ്ടു് പെ​ണ്ണു കോ​വിൽ​ക്കാ​ള​യെ​പ്പോ​ലെ തല താ​ഴ്ത്തു​ക​യും ഉയർ​ത്തു​ക​യും ചെ​യ്താൽ ‘ചാം’ ആവി​ല്ല. ഉള്ളിൽ നി​ന്നു വരു​ന്ന​താ​ണു് ഈ ശക്തി​വി​ശേ​ഷം.

കവി​ത​യും സമ്മോ​ഹ​ന​ശ​ക്തി ആവ​ഹി​ക്കു​ന്ന​തു് അന്തർ​ജ്ജാ​ത​മായ ഉത്തേ​ജ​ന​ശ​ക്തി​യാ​ലാ​ണു്. ചങ്ങ​മ്പു​ഴ​യു​ടെ ‘ഉദ്യാ​ന​ല​ക്ഷ്മി’ എന്ന കാ​വ്യം വാ​യി​ക്കൂ. അനാ​യാ​സ​മായ പദ​പ്ര​വാ​ഹം. ചേ​തോ​ഹ​ര​മായ ലയാ​നു​വി​ദ്ധത. ആകർ​ഷ​ക​ത്വ​മു​ള്ള അല​ങ്കാ​ര​ങ്ങൾ ഇവ​യെ​ല്ലാ​മു​ണ്ടു്. പക്ഷേ ഇട​പ്പ​ള്ളി രാ​ഘ​വൻ​പി​ള്ള യുടെ ‘പ്ര​തീ​ക്ഷ’ എന്ന കാ​വ്യ​ത്തി​നു​ള്ള ഉത്തേ​ജ​ന​ശ​ക്തി ചങ്ങ​മ്പു​ഴ​യു​ടെ കാ​വ്യ​ത്തി​നി​ല്ല. അതി​നാൽ ‘പ്ര​തീ​ക്ഷ’ ഉള​വാ​ക്കു​ന്ന (പോരിക, പോ​രി​കെ​ന്നാ​ശാ​പ​തം​ഗ​മേ എന്നു തു​ട​ങ്ങു​ന്ന കാ​വ്യ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചാ​ണു് ഞാൻ പറ​യു​ന്ന​തു്. ‘പ്ര​തീ​ക്ഷ’ എന്ന പേരു തെ​റ്റാ​ണോ എന്തോ) ഉത്തേ​ജി​താ​വ​സ്ഥ ‘ഉദ്യാ​ന​ല​ക്ഷ്മി’ക്കു ജനി​പ്പി​ക്കാൻ കഴി​യു​ന്നി​ല്ല.

ഇന്നു​ണ്ടാ​കു​ന്ന പല കാ​വ്യ​ങ്ങൾ​ക്കും ഛന്ദ​സ്സി​ല്ല. പദ​സ​ന്നി​വേ​ശ​ത്തി​ന്റെ ചാ​രു​ത​യി​ല്ല. ഭാ​വ​മി​ല്ല. ഉമി​ക്ക​രി ചവ​ച്ചാൽ എങ്ങ​നെ​യി​രി​ക്കും? എങ്ങ​നെ​യി​രി​ക്കു​മെ​ന്നു് അറി​യ​ണ​മെ​ങ്കിൽ മാ​തൃ​ഭൂ​മി ആഴ്ച​പ്പ​തി​പ്പിൽ ആശാലത എഴു​തിയ ‘മദനൻ’ എന്ന “കാ​വ്യം” വാ​യി​ച്ചാൽ മതി.

എന്നു തു​ട​ങ്ങു​ന്ന ആ രചന വി​ദ്യ​യു​ടെ അധി​ഷ്ഠാന ദൈ​വ​ത​മായ സര​സ്വ​തീ​ദേ​വി​യെ ആത്മ​ഹ​ന​ന​ത്തി​ലേ​ക്കു നയി​ക്കും. സഹൃ​ദ​യ​നെ അപ​മാ​നി​ക്കു​ന്നു ഈ രച​നാ​ഭാ​സം.

ആഫ്രിക്കൻ-​അമേരിക്കൻ കവി​യും സമൂഹ പ്ര​വർ​ത്ത​ക​യു​മായ മേയ ആൻജലോ ക്കു് (Maya Angelou, b. 1928) ഒരി​ക്കൽ സഹി​ക്കാ​നാ​വാ​ത്ത പല്ലു​വേ​ദന വന്നു. കറു​ത്ത വർ​ഗ്ഗ​ത്തിൽ​പ്പെ​ട്ട സ്ത്രീ​യെ​ന്നു പറ​ഞ്ഞു് ഡോ​ക്ടർ ലി​ങ്കൺ എന്ന ഡെ​ന്റി​സ്റ്റ് അവരെ ചി​കി​ത്സി​ക്കാൻ കൂ​ട്ടാ​ക്കി​യി​ല്ല. അതി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചു് മേയ പറ​ഞ്ഞ​തി​ങ്ങ​നെ: “It seems terribly unfair to have a toothache and a headache and to have to bear at the same time the heavy burden of Blackness.” ‘കറു​പ്പി’ന്റെ ഈ വലിയ ഭാരം ചു​മ​ക്കു​ന്ന​തു കൊ​ണ്ടാ​വ​ണം അവ​രു​ടെ കാ​വ്യ​ങ്ങൾ​ക്കും ആത്മ​ക​ഥ​കൾ​ക്കും ശക്തി​യും പാ​രു​ഷ്യ​വും വന്നു​പോ​യ​തു്. മാ​ത്ര​മ​ല്ല മേ​യ​യ്ക്കു് എട്ടു വയ​സ്സു​ള്ള​പ്പോ​ഴാ​ണു് അമ്മ​യു​ടെ കാ​മു​കൻ അവളെ ബലാ​ത്സം​ഗം ചെ​യ്ത​തു്. ധർഷണം ചെ​യ്ത​തു് ഇന്നാ​രാ​ണെ​ന്നു് അവൾ വെ​ളി​പ്പെ​ടു​ത്തി​യ​പ്പോൾ അമ്മാ​വ​ന്മാർ അയാളെ വധി​ച്ചു കള​ഞ്ഞു. വാ​ക്കു​കൾ​ക്കു കൊ​ല്ലാ​നു​ള്ള ശക്തി​യു​ണ്ടെ​ന്നു മന​സ്സി​ലാ​ക്കിയ മേയ പി​ന്നീ​ടു​ള്ള അഞ്ചു വർ​ഷ​ത്തേ​ക്കു തി​ക​ഞ്ഞ മൗനം പാ​ലി​ച്ചു. (ഈ വി​വ​ര​ങ്ങൾ​ക്കു ഒരു നി​രൂ​പ​ക​നോ​ടു ഞാൻ കട​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്നു.) മേ​യ​യു​ടെ ഒരു കാ​വ്യം എടു​ത്തെ​ഴു​ത​ട്ടെ. അവ​രു​ടെ കവി​ത്വ​ശ​ക്തി​ക്കും വർ​ണ്ണ​വി​വേ​ച​ന​ത്തോ​ടു​ള്ള കോ​പ​ത്തി​നും അതു നി​ദർ​ശ​ക​മാ​യി​രി​ക്കും.

(pp. 163, 164, The Complete Collected Poems, Virago.)

അനു​നി​മി​ഷം ഉയ​രു​ന്ന മേയ ആൻ​ജ​ലോ​യെ അവ​രു​ടെ ആത്മ​ക​ഥ​യിൽ കാണാം (അഞ്ചു വാ​ല്യ​ങ്ങൾ). ഇവ​യെ​ക്കു​റി​ച്ചും ആറാ​മ​ത്തെ വാ​ല്യ​മായ “Wouldn’t take nothing for my journey now” എന്ന​തി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചും ഞാൻ ഈ കോ​ള​ത്തിൽ അപ്പോ​ഴ​പ്പോൾ എഴു​തി​യി​ട്ടു​ണ്ടു്. അസാ​ധാ​ര​ണ​ത്വ​മു​ള്ള സ്ത്രീ എന്നു വി​ശേ​ഷി​പ്പി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്ന മേ​യ​യു​ടെ അസാ​ധാ​ര​ണ​ത്വ​മു​ള്ള അഭി​മുഖ സം​ഭാ​ഷ​ണ​ങ്ങൾ ഉൾ​ക്കൊ​ള്ളു​ന്ന “Conversations with Maya Angelou” എന്ന പു​സ്ത​ക​ത്തെ​പ്പ​റ്റി​യും ഈ പം​ക്തി​യിൽ പ്ര​തി​പാ​ദ​ന​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. 1998-ൽ Bantam Books പ്ര​സി​ദ്ധ​പ്പെ​ടു​ത്തിയ “Even the Stars Look Lonesome” എന്ന പു​സ്ത​ക​വും ഞാ​നി​പ്പോൾ വാ​യി​ച്ചു തീർ​ത്തു. Maya Angelou Writes like a song and like the truth എന്നു് ഒരു നി​രൂ​പ​കൻ പറ​ഞ്ഞ​തു് അത്ര​ക​ണ്ടു സത്യ​മ​ല്ലെ​ങ്കി​ലും മേ​യ​യു​ടെ സ്വ​ത്വ​ശ​ക്തി​യും വ്യ​ക്തി​ത്വ​ശ​ക്തി​യും കലാ​വൈ​ഭ​വ​വും ഇതിലെ ഓരോ പ്ര​ബ​ന്ധ​ത്തി​ലു​മു​ണ്ടു്. ഏതാ​നും വാ​ക്യ​ങ്ങൾ എടു​ത്തെ​ഴു​താം. മേ​യ​യു​ടെ രച​നാ​രീ​തി കാ​ണി​ക്കാ​നാ​യി.

“Taste and smell are firmly joined in wedded bliss. About the bliss I cannot speak, but I can say much about that marriage. I like it that the fleeting scent of fresh-​cut citrus and the flowery aroma of strawberries will make my salivary glands pour into my mouth a warm and pure liquid. I accept the salt of tears evoked by sweet onions and betrayed love. Give me the smell of the sea and the wild scent of mountain pines”

(Bantam Books, New York, Pages 148, $ 7.50)

സന്മാർ​ഗ്ഗ​ത്തി​നു വൈ​രൂ​പ്യം വന്നാൽ എങ്ങ​നെ​യി​രി​ക്കും?

എങ്ങ​നെ​യി​രി​ക്കു​മെ​ന്നു് അറി​യ​ണ​മെ​ങ്കിൽ കോ​ട്ട​യ​ത്തെ ഡി. സി. ബു​ക്ക്സ് പ്ര​സാ​ധ​നം ചെയ്ത “ആധു​നിക മലയാള സാ​ഹി​ത്യ ചരി​ത്രം പ്ര​സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ” എന്ന ഗ്ര​ന്ഥ​മൊ​ന്നു മറി​ച്ചു നോ​ക്കി​യാൽ മതി. മറി​ച്ചു നോ​ക്കു​ക​യേ വേ​ണ്ടൂ. വാ​യി​ച്ചാൽ വാ​യി​ക്കു​ന്ന​വ​ന്റെ മന​സ്സു് വി​ഷ​മ​യ​മാ​കും.

ഉള്ളൂ​രി ന്റെ ഭാ​ഷാ​ച​രി​ത്രം നോ​ക്കുക. ഉള്ളൂർ​ക്ക​വി​ത​യെ​ക്കു​റി​ച്ചു് അതിൽ ഒരു വാ​ക്കു​പോ​ലു​മി​ല്ല. ഉള്ളൂ​രെ​ന്ന മഹാ​വ്യ​ക്തി ജീ​വി​ക്കു​ന്നു​വെ​ന്നും അതിൽ കാ​ണു​ക​യി​ല്ല. അതല്ല ഇപ്പു​സ്ത​ക​ത്തി​ന്റെ സ്ഥി​തി. പ്ര​ബ​ന്ധ​ങ്ങൾ എഴു​തു​ന്ന​വർ സ്വ​ന്തം പു​സ്ത​ക​ങ്ങ​ളെ​ക്കു​റി​ച്ചു് ഒട്ടൊ​ക്കെ ദീർ​ഘ​മാ​യി എഴു​തു​ന്നു. പ്ര​തി​ഭ​യി​ല്ലാ​ത്ത​വ​രെ വാ​ഴ്ത്തു​ന്നു. പ്ര​തി​ഭാ​ശാ​ലി​ക​ളെ പു​റം​കൈ കൊ​ണ്ടു തട്ടി​യെ​റി​യു​ന്നു. ഇതു moral ugliness ആണു്. ഈ വൈ​രൂ​പ്യ​ത്തി​നു് എതി​രാ​യി പ്ര​ഫെ​സർ സു​കു​മാർ അഴീ​ക്കോ​ട് ധീ​ര​മായ ശബ്ദ​മു​യർ​ത്തു​ന്നു. ലക്ഷ്യ​വേ​ധി​ക​ളാ​ണു് അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ അമ്പു​കൾ. അദ്ദേ​ഹ​ത്തെ ഞാൻ വി​ന​യ​പൂർ​വം അഭി​ന​ന്ദി​ക്ക​ട്ടെ (സു​കു​മാർ അഴീ​ക്കോ​ടി​ന്റെ ലേഖനം ‘കലാ​കൗ​മു​ദി’യിൽ).

ഏതു വൈ​രൂ​പ്യ​ത്തെ​യും സൌ​ന്ദ​ര്യ​മാ​യി​ക്കാ​ണാൻ ആളു​ക​ളു​ണ്ടാ​വും. ഈ സാ​ഹി​ത്യ​ച​രി​ത്രം വെറും ചവ​റാ​ണെ​ന്നു് എന്നോ​ടു നേ​രി​ട്ടു പറ​ഞ്ഞ​വർ പ്ര​ശം​സ​യു​മാ​യി ലേ​ഖ​ന​ങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​രാ​യി​ക്ക​ഴി​ഞ്ഞു. അവ​രു​ടെ വൈ​ഷ​മ്യം എനി​ക്കു് ഊഹി​ക്കാൻ കഴി​യും. നി​ര​ന്ത​രം നിർ​ബ​ന്ധി​ച്ചാൽ എഴു​തി​പ്പോ​കു​മ​ല്ലോ. അവർ​ക്കു കാ​ളി​ദാ​സൻ പണ്ടേ ഉപ​ദേ​ശം നല്കി​യി​ട്ടു​ണ്ടു്. “ചി​ത്തം ചലി​പ്പ​തി​നു ഹേതു മു​തിർ​ന്നു നി​ല്ക്കെ നെ​ഞ്ചിൽ കു​ലു​ക്ക​മെ​വ​നി​ല്ല​വ​നാ​ണു ധീരൻ.”