[1] സ്തോതാക്കളോടു്: ഖിന്നരാകൊലാ – മറ്റാരെങ്കിലും സ്തുതിച്ചു വെറുതേ ക്ഷീണിയ്ക്കേണ്ടാ. പെയ്യും – അഭീഷ്ടവർഷിയായ.

[2] വലിയ്ക്കുവോനെ – കാള വണ്ടി വലിയ്ക്കുന്നതുപോലെ, ശത്രുക്കളെ വലിച്ചിഴയ്ക്കുന്നവനെ. ഇതിന്റെ ഒരു പ്രകാരാന്തരമാണു്, അടുത്ത പദം. രണ്ടു – നിഗ്രഹവും, അനുഗ്രഹവും. രണ്ടുമുള്ള – ദിവ്യ – ഭൗമധനോപേതനായ. വദാന്യൻ = ദാനശീലൻ. ഈ ദ്വിതീയാന്തപദങ്ങളെല്ലാം മുൻഋക്കിലെ ഇന്ദ്രന്റെ വിശേഷണങ്ങളാകുന്നു.

[3] അവനം = രക്ഷണം.

[4] സൂരികൾ – ഭവാനെ സ്തുതിയ്ക്കുന്നവർ. തർപ്പണത്തിനു് – ഭവാനെ തൃപ്തിപ്പെടുത്താൻ.

[5] അപരിമിതമായ ധനത്തെക്കാളും എനിയ്ക്കു പ്രിയപ്പെട്ടവനാണു്, ഭവാൻ. അഹിതവജ്ര – വജ്ര ധരിച്ചവനേ. വജ്രിപദദ്വിരുക്തി ആദരദ്യോതകമാകുന്നു.

[6] ഇച്ഛവെയ്ക്കാത്ത – എന്റെ കാര്യത്തിൽ ശ്രദ്ധയില്ലാത്ത. മാതാവു് – എന്റെ അമ്മ.

[7] അനേകരിൽ – വളരെ യഷ്ടാക്കളിൽ. യോദ്ധാവു് – യുദ്ധകുശലൻ, വൻനുതി = വലിയ സ്തുതി. പാട്ടുകാർ – ഞങ്ങളുടെ സ്തോതാക്കൾ.

[8] സ്തോതാക്കളോടു്: ഗായത്രം – സാമം. കണ്വപുത്രർ – മേധാതിഥിയും, മേധ്യാതിഥിയും. പുരങ്ങൾ – ശത്രുനഗരങ്ങൾ.

[9] പത്തുപത്തു് – നൂറു്. പത്തുയോജന പോകും – ഒരേപോക്കിൽ പത്തു യോജന വഴി പിന്നിടുന്ന. വിദ്രുതയാനർ = ശീഘ്രഗാമികൾ. വൃഷാക്കൾ – രേതസ്സേചനസമർത്ഥർ, യുവാക്കൾ.

[10] ഇന്ദ്രനെ ധേനുരൂപത്തിലും വൃഷ്ടിരൂപത്തിലും സങ്കല്പിച്ചു സ്തുതിയ്ക്കുന്നു: മറ്റൊന്നു് – വൃഷ്ടി. പര്യാപ്തകാരി = തികച്ചും ചെയ്യുന്നവൻ.

[11] ഇക്കഥ ഒന്നാം മണ്ഡലത്തിൽ തന്നെയുണ്ടു്: വക്രഗാമിവാതാശ്വദ്വയവുമായ് – വളഞ്ഞുതിരിഞ്ഞോടുന്ന വായുവേഗികളായ രണ്ടശ്വങ്ങളെ, ഹരികളെ, പൂട്ടിയ തേരിൽ. ആർജ്ജുനേയൻ = അർജ്ജനി എന്നവളുടെ പുത്രൻ. ആഞ്ഞണഞ്ഞാൻ – യുദ്ധത്തിന്ന്. ഏതശൻ – ഒരു രാജാവ്; കുത്സൻ – അദ്ദേഹത്തിന്റെ പുരോഹിതനായ ഋഷി.

[12] കേവലം മരുന്നില്ലാതെ—മുറിമരുന്നില്ലാതെതന്നെ. ശോണിതം = രക്തം. ഗ്രീവ = കഴുത്ത്. സന്ധികൾ ചേർക്കാനും, മുറി കൂട്ടാനും അവിടെയ്ക്കു മരുന്നു വെണ്ടാ!

[13] നേർത്ത – കൊമ്പും മറ്റുമില്ലാതായി ക്ഷയിച്ച. കാടുകൾ – വൃക്ഷഗണങ്ങൾ. ഞങ്ങൾ പുത്രാദികളോടു വേർപെട്ടു, ക്ഷയിച്ച വൃക്ഷങ്ങൾപോലാകരുത്.

[17] അധ്വര്യക്കളോട്: തൂമ – വെടുപ്പു്. അംഭസ്സിൽ – വസതീവരീജലത്തിൽ. ഉടുത്തു – മേഘത്തെ, പൈത്തുകിലിനെ (ഗോചർമ്മത്തെ) എന്നപോലെ ഉടുത്തു്. നേതാക്കൾ – മരുത്തുക്കൾ. നദികൾക്കു വെള്ളം പെയ്തുകൊടുക്കുന്ന മരുത്തുക്കൾ ഇന്ദ്രന്റെ അനുചരന്മാരാണല്ലോ; അതിനാൽ അദ്ദേഹത്തിനു സോമം പിഴിയുവിൻ.

[14] തള്ളൽ – ഗർവ്. വന്മുതലൊത്തു് – ഭവൽപ്രസാദത്താൽ വളരെ ധനം നേടി.

[15] ഉത്തരാർദ്ധം സോമവിശേഷണങ്ങൾ. വെള്ളം – മന്ത്രം ജപിച്ച വസതീവരി എന്ന ജലം.

[16] സഖാവ് – സ്തോതാവ്. സഹസ്തുതി – മറ്റൃത്വിക്കുകളോടുകൂടി ചൊല്ലുന്ന സ്തുതി: വിരഞ്ഞു്-വെക്കം. യഷ്ട്യസ്തുതികൾ – യജമാനരുടെ സ്തുതികൾ.

[18] നഭസ്സ് – അന്തരിക്ഷം. ശുഭവ്രത – ശോഭനകർമ്മാവേ. പൃഥു = വിശാലം. ഭാവസന്തൃപ്തീ – അഭീഷ്ടപൂർത്തി. ജനങ്ങൾ – ഞങ്ങളുടെ ആളുകൾ.

[19] അധ്വര്യക്കളോടു്: പ്രേമദാഖിലകർമ്മാവ് – എല്ലാക്കർമ്മങ്ങൾകൊണ്ടും പ്രീതിപ്പെടുത്തുന്നവൻ. ഈയന്നകാമൻ – യജമാനൻ. ഹരി = ഇന്ദ്രൻ.

[20] സിംഹാഭൻ – സിംഹതുല്യൻ. എല്ലാവരും ഇരക്കും, സ്വാമിയുടെ അടുക്കൽ; ഞാനും സ്വാമിയായ ഭവാനോടു് അർത്ഥിയ്ക്കുന്നു.

[21] മാദകം – മത്തുണ്ടാക്കുന്ന സോമം. ആരെയും – ശത്രുക്കളെയെല്ലാം ജയിപ്പോനെ – ജയിപ്പാൻ ശക്തമായ പുത്രനെ.

[22] ഭൂരീകാമ്യം – വളരെദ്ധനം.

[23] സുന്ദരധനംകൊണ്ടു് – അഴകൊത്ത സോമം കുടിച്ചു്. ഒപ്പം – മരുത്തുക്കളോടുകൂടി. പൊയ്കപോലെ – സരസ്സു വെള്ളംകൊണ്ടു നിറയ്ക്കുന്നതുപോലെ.

[24] കേസരതുന്ദിലങ്ങൾ – ധാരാളം സ്കന്ധരോമങ്ങളുള്ളവ. സ്തോമയുക്തങ്ങൾ – ഞങ്ങളുടെ സ്തോത്രങ്ങളോടുകൂടിയവ, ഞങ്ങളാൽ സ്തുതിയ്ക്കപ്പെട്ടവ.

[25] വെളുത്ത മുതുകു്, മയിൽനിറത്തിലുള്ള ലിംഗം – ഇങ്ങനെയുള്ള, കനകത്തേരിനു പൂട്ടുന്ന രണ്ടു കുതിരകൾ, ഹരികൾ. ആവഹിയ്ക്കട്ടെ – കൊണ്ടുപോരട്ടെ. ഇനിപ്പുറ്റ = മാധുര്യമുള്ള. ഭാവനീയാന്നം – വരണീയമായ സോമം.

[26] സാധുരീത്യാ = വഴിപോലെ. സ്വാദുനീർ – രസവത്തായ സോമനീർ. വായുപോലെ – വായുവിന്നത്രേ, യാഗത്തിൽ ഒന്നാമതു സോമപാനം. സ്തുത്യഭിഗമ്യ = സ്തുതികൾകൊണ്ടു പ്രാപിയ്ക്കപ്പെടേണ്ടവനേ. ആസവം = മധു, സോമം.

[27] അടക്കിടും – ശത്രുക്കളെ കീഴമർത്തും. ചെയ്തിയാൽ = കർമ്മംകൊണ്ടു്. മഹാൻ – മുന്തിയവൻ.തരസ്വി = ബലിഷ്ഠൻ.

[28] രണ്ടുകൂട്ടർക്കും – സ്തോതാക്കൾക്കും,യഷ്ടാക്കൾക്കും. പിൻപാഭ പൂണ്ട – ശുഷ്ണപുരദാരണാന്തരം ഉജ്ജ്വലനായിത്തീർന്ന. ശുഷ്ണാസുരന്റെ നഗരം അവിടവിടെ മാറ്റപ്പെട്ടിരുന്നതുകൊണ്ടാവാം, ഉഴറിനടന്ന എന്ന വിശേഷണം.

[30] ആസംഗൻ എന്ന രാജാവു മേധ്യാതിർഥിയ്ക്കു വളരെദ്ധനം കൊടുത്തിട്ട്, തന്നെ സ്തുതിപ്പാൻ പ്രേരിപ്പിയ്ക്കുന്നു: വാഴ്ത്തുക – എന്നെ സ്തുതിയ്ക്കുക. സാർത്ഥരിൽവെച്ചു – മറ്റ് അർത്ഥ(ധന)വാന്മാരെക്കാൾ. അല്പിതാശ്വരായ് – ശത്രുക്കളുടെ കുതിരകളെ തുച്ഛീകരിച്ചു് വമ്പരെ—വലിയ വൈരികളെ. മേധ്യാതിഥേ, ഞാൻ ശത്രുജേതാവാണ്, സന്മാർഗ്ഗവർത്തിയാണു്; ഇതൊക്കെപ്പിടിച്ചു്, ഭവാൻ എന്നെ സ്തുതിച്ചാലും.

[31] പാട്ടിൽ നില്ക്കും – നല്ല മെരുക്കമുള്ള. ഞാൻ ഭവാന്നു തേർ തന്നു; കുതിരകളെയും പൂട്ടിത്തന്നു. ആദരാർഹാർത്ഥദാനമറിഞ്ഞവൻ – ആദരണീയമായ അർത്ഥം (ധനം) കൊടുക്കുന്നതിൽ കുശലൻ. യാദവൻ – യദുവംശജാതൻ. ഇങ്ങനെ എന്നെ സ്തുതിയ്ക്കുക.

[32] മേധ്യാതിഥി ആസംഗനെ സ്തുതിയ്ക്കുന്നു: ജംഗമങ്ങളാം സ്വത്തുക്കൾ – ഗോക്കൾ. പൊൻതോൽവിരിപ്പൊടും – അവയുടെ മുതുകുകളിൽ സ്വർണ്ണത്തോൽ വിരിപ്പുമുണ്ട്. തേരിരമ്പും – മഹാരഥൻ എന്നർത്ഥം. സ്ഫാരസമ്പത്ത് – ശത്രുക്കളുടെ ബഹുധനം.

[33] അസംഗങ്കൽ പ്രസാദിപ്പാൻ അഗ്നിയോടു പ്രാർത്ഥിയ്ക്കൂന്നു: പത്തായിരംതന്നെ – തികച്ചും പതിനായിരം ഗവാദികളെ. പ്രയോഗജൻ – പ്രയോഗനെന്ന രാജാവിന്റെ പുത്രൻ. എൻകൂറ്റർ – എനിയ്ക്കു് ആസംഗൻ തന്ന വിത്തുകാളകൾ. വേഴൽകൾ – പൊയ്കയിലുണ്ടാകുന്ന വേഴൽപ്പുല്ലുകൾ; ഇവ പൊയ്കയിൽ നിന്നു കൂട്ടംകൂട്ടമായി പൊങ്ങിവരുന്നതുപോലെ, കൂറ്റന്മാർ ആസംഗങ്കൽനിന്നാവിർഭവിച്ചു.

[34] ഈ ആസംഗൻ ഒരിക്കൽ ദേവശാപംമൂലം നപുംസകമായിപ്പോയി. അതിൽ ഖിന്നയായ പത്നി, ശശ്വതി വമ്പിച്ച തപസ്സനുഷ്ഠിച്ചു. അവളുടെ തപസ്സാൽ ഭർത്താവിന്നു പുരുഷത്വവും വീണ്ടുകിട്ടി. രാത്രിയിൽ അതറിഞ്ഞു സന്തുഷ്ടി പൂണ്ടു ശശ്വതി ഭർത്താവിനെ കൊണ്ടാടി: നാലാംപാദംമാത്രമാണു, ശശ്വതീവാക്യം. ഇവൻ – ആസംഗൻ. വൻചിഹ്നം – വലിയ ലിംഗം. നാഥ, ഭർത്താവേ, നീ നൽബ്ഭോഗസാധനം ചാർത്തി, അണിഞ്ഞു – അങ്ങയ്ക്കു പുരുഷലിംഗം കിട്ടി. അംഗിരസ്സിന്റെ മകളത്രേ, ശശ്വതി.