തെ​ക്കേ​യ​മേ​രി​ക്ക​യി​ലെ ആർ​ജ​ന്റീന രാ​ജ്യ​ത്തു് ആൽത ഗ്രാ​സിയ (Alta Gracia) എന്ന ജന​സ​ന്ദർ​ശന കേ​ന്ദ്ര​ത്തിൽ 1928-ൽ ജനി​ക്കു​ക​യും 1967-ൽ സി. ഐ. എ. ഏജ​ന്റ് ഫേ​ലേ​ക്സ് റൊ​ത്രി​ഗേ​സി​ന്റെ (Felix Rodriguez) മേൽ​നോ​ട്ട​ത്തിൽ വധി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ക​യും ചെയ്ത ഏർ​നേ​സ്റ്റോ ചേ ഗേ​വാ​റാ​യെ (Ernesto Che Guevara) ഞാൻ മഹാ​നെ​ന്നു് വി​ശേ​ഷി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. ‘ധർ​മ്മ​ത്തി​ന്റെ മാർ​ഗ്ഗ​ത്തി​ലാ​ണു് ജീ​വി​തം. ആ മാർ​ഗ്ഗ​ത്തിൽ മര​ണ​മി​ല്ല’ എന്ന വി​ശു​ദ്ധ വച​ന​മ​നു​സ​രി​ച്ചു് ജീ​വി​തം നയി​ക്കു​ന്ന​വ​നാ​ണു് മഹാൻ. അദ്ദേ​ഹം വധി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടാ​ലും മരി​ക്കു​ന്നി​ല്ല. ബലീ​വി​യ​യി​ലെ (Bolivia) അൻ​ഡീ​സ് പർ​വ്വ​ത​പം​ക്തി​ക​ളിൽ ഒളി​പ്പോ​രു് നട​ത്തു​ന്ന വേ​ള​യി​ലാ​ണു് ഗേ​വാ​റാ ബന്ധ​ന​സ്ഥ​നാ​യ​തു്. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ തോ​ക്കു് ശത്രു​ക്ക​ളു​ടെ വെ​ടി​യേ​റ്റു തകർ​ന്നു. രണ്ടു വെ​ടി​കൂ​ടി ഉണ്ടാ​യി. ഗേ​വാ​റാ ക്ഷ​താം​ഗ​നാ​യി. ശത്രു തോ​ക്കു് അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ നേർ​ക്കു് ചൂ​ണ്ടി. അപ്പോൾ അദ്ദേ​ഹം പറ​ഞ്ഞു: Don’t shoot. I am Che Guevara. I am worth more to you alive than dead (തോ​ക്കു് ചൂ​ണ്ടിയ ശത്രു തന്നെ​യാ​ണു് ചേ​യു​ടെ ഈ വാ​ക്കു​കൾ പി​ന്നീ​ടു് മറ്റു​ള്ള​വ​രെ അറി​യി​ച്ച​ത്).

ശത്രു​പ​ക്ഷ​ത്തെ ലഫ്റ്റ​നെ​ന്റ് കേണൽ അദ്ദേ​ഹ​ത്തോ​ടു ചോ​ദി​ച്ചു: Are you Cuban or Argentine? ചേ​യു​ടെ മറു​പ​ടി I am Cuban, Argentine, Bolivian, Peruvian, Eqaudorian etc. You understand? വീ​ണ്ടും ലഫ്റ്റ​ന​ന്റ് കേ​ണ​ലി​ന്റെ ചോ​ദ്യം: What made you decide to operate in our country? ചേ പറ​ഞ്ഞു: Can’t you see the state in which the peasants live. They are almost like savages, living in a state of poverty that depresses the heart, having only one room in which to sleep and cook and no clothing to wear, abandoned like animals.

റൊ​ത്രി​ഗേ​സ് ചേ ഗേ​വാ​റാ​യെ ആലിം​ഗ​നം ചെ​യ്തു. റൊ​ത്രി​ഗേ​സ് പി​ന്നീ​ടു് പറ​ഞ്ഞു: “It was a tremendously emotional moment for me. I no longer hated him. His moment of truth had come, and he was conducting himself like a man. He was facing death with courage and grace”.

മാ​റി​യോ എന്ന സാർ​ജ​ന്റ് പ്ര​തി​കാര വാ​ഞ്ച​യോ​ടു് കൂടി തോ​ക്കെ​ടു​ത്തു. വെ​ടി​വ​ച്ചു. ചേ​യു​ടെ അവ​സാ​ന​ത്തെ വാ​ക്കു​കൾ ഇങ്ങ​നെ: “I know you’ve come to kill me. Shoot, coward you are only going to kill a man”.

റൊ​ത്രി​ഗേ​സ് ഇരു​പ​ത്തി​യ​ഞ്ചു വർ​ഷ​ത്തി​നു് ശേഷം എഴുതി: “ചേ മരി​ച്ചി​രി​ക്കാം. പക്ഷേ, അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ ആസ്മ—എന്റെ ജീ​വി​ത​ത്തിൽ ഒരി​ക്ക​ലും എനി​ക്കി​ല്ലാ​ത്ത​തു്—എന്നോ​ടു് ചേർ​ന്നു. ഈ ദിവസം വരെ എന്റെ വി​ട്ടു​മാ​റാ​ത്ത ശ്വാ​സം​മു​ട്ടൽ ചേയെ ഓർ​മ്മി​പ്പി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്നു”.

ചേ​യു​ടെ മൃ​ത​ശ​രീ​രം കു​ഴി​ച്ചി​ടു​ന്ന​തി​നു മുൻ​പു് അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ രണ്ടു കൈയും വെ​ട്ടി​മാ​റ്റി. കൈ​ക​ളി​ല്ലാ​ത്ത ആ അസ്ഥി​പ​ഞ്ജ​ര​ത്തി​നു് വേ​ണ്ടി അന്വേ​ഷ​ണം നട​ന്നു. ഇന്നു​വ​രെ അതു് കണ്ടെ​ത്താ​നാ​യി​ല്ല. ഹൃ​ദ​യ​ത്തെ ദ്ര​വി​പ്പി​ക്കു​ന്ന ഈ വി​വ​ര​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം ജൊൻ ലി അൻ​ഡേ​ഴ്സൻ എഴു​തിയ “Che Guevara - A Revolutionary Life” എന്ന ജീ​വ​ച​രി​ത്ര​ത്തി​ലാ​ണു​ള്ള​തു്. 814 പു​റ​ങ്ങ​ളു​ള്ള ഒരു മഹാ​ഗ്ര​ന്ഥ​മാ​ണി​തു്. മഹാ​ഗ്ര​ന്ഥം മാ​ത്ര​മ​ല്ല മഹൽ​ഗ്ര​ന്ഥ​വും കൂ​ടി​യാ​ണി​തു് (Bantam Books).

ചേ വധി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്ന​തി​നു് അല്പം മുൻ​പു് റൊ​ത്രി​ഗേ​സ് അദ്ദേ​ഹ​ത്തോ​ടു ചോ​ദി​ച്ചു കു​ടും​ബ​ത്തി​നു് നൽകാൻ സന്ദേ​ശം വല്ല​തു​മു​ണ്ടോ​യെ​ന്നു്. ചേ പറ​ഞ്ഞു: “Tell Fidel that he will soon see a triumphant revolution in America… And tell my wife to remarry and to try to be happy”.

ഈ വാ​ക്കു​ക​ളിൽ പ്ര​തി​ഫ​ലി​ക്കു​ന്ന മനു​ഷ്യ​സ്നേ​ഹ​മു​ണ്ട​ല്ലോ അതാ​ണു് ചേയെ ഒളി​പ്പോ​രു​കാ​ര​നാ​ക്കി​യ​തു്. ക്യൂ​ബൻ സർ​ക്കാ​രിൽ സമു​ന്നത സ്ഥാ​ന​ത്തി​രു​ന്ന അദ്ദേ​ഹം അതു​പേ​ക്ഷി​ച്ചു് കോം​ഗോ​യി​ലേ​ക്കു് പോ​യ​തു്. ബലീ​വി​യ​യി​ലേ​ക്കു് പോ​യ​തു് അവി​ട​ത്തെ മർ​ദ്ദിത ജന​ങ്ങ​ളെ സം​ര​ക്ഷി​ക്കാ​നാ​ണു്. വി​പ്ല​വ​കാ​രി ഒളി​പ്പോ​രു​കാ​ര​നാ​കു​ന്ന​തു് മറ്റു മാർ​ഗ്ഗ​ങ്ങൾ അട​യ്ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്നു എന്നു കാ​ണു​മ്പോ​ഴാ​ണു്. ചോര ചി​ന്തു​ന്ന​തി​നെ​യും അക്ര​മ​പ്ര​വർ​ത്ത​ന​ങ്ങൾ നട​ത്തു​ന്ന​തി​നെ​യും ഗാ​ന്ധി ശി​ഷ്യ​നായ ഞാൻ നീ​തി​മ​ത്ക​രി​ക്കു​ക​യ​ല്ല. ഒളി​പ്പോ​രു​കാ​ര​ന്റെ വി​ക്ഷ​ണ​ഗ​തി​യി​ലൂ​ടെ കാ​ര്യ​ങ്ങൾ പറ​യു​ക​യാ​ണു്. ഒളി​പ്പോ​രി​ലൂ​ടെ ഒരു ചെറിയ പുരുഷ സമൂ​ഹ​ത്തി​നു് സോ​ഷ്യ​ലി​സ്റ്റ് വി​പ്ല​വ​മു​ണ്ടാ​ക്കാ​മെ​ന്നു് ചേ​യു​ടെ​യും കാ​സ്ത്രോ​യു​ടെ​യും സു​ഹൃ​ത്തായ ഷ്യൂൾ റേ​ഷി​സ് ദബ്രേ (Jules Regis Debray) പറ​ഞ്ഞു. പക്ഷേ, ഈ സി​ദ്ധാ​ന്തം പ്രാ​യോ​ഗി​ക​ത​ല​ത്തിൽ പരാ​ജ​യ​പ്പെ​ട്ടു. പരാ​ജ​യ​പ്പെ​ട്ടെ​ങ്കി​ലും ചേ​യു​ടെ രക്ത​സാ​ക്ഷി​ത്വം സി​ദ്ധാ​ന്ത​ത്തി​നു് പു​ന​രു​ജ്ജീ​വ​നം നൽ​കി​യി​രി​ക്കു​ന്നു.

എണ്ണൂ​റോ​ളം പു​റ​ങ്ങൾ കൊ​ണ്ടു് ജീ​വ​ച​രി​ത്ര​കാ​രൻ വർ​ണ്ണി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന സംഭവം. സം​ഭ​വ​പ​ര​മ്പ​ര​ക​ളേ​യും ചേ​യു​ടെ ജീ​വി​ത​രീ​തി​ക​ളേ​യും ഈ ലേ​ഖ​ന​ത്തി​ന്റെ ഹ്ര​സ്വ​ത​യി​ലൊ​തു​ക്കാൻ വയ്യ. അതു​കൊ​ണ്ടു് ഗ്ര​ന്ഥം വാ​യി​ക്കൂ എന്നേ എനി​ക്കു് പറ​യാ​നു​ള്ളൂ.

കവി​ത​യെ സ്നേ​ഹി​ച്ച, പു​സ്ത​ക​ങ്ങ​ളെ സ്നേ​ഹി​ച്ച സഹൃ​ദ​യ​നാ​യി​രു​ന്നു ചേ. യു​വാ​വാ​യി​രി​ക്കു​മ്പോൾ തന്നെ അദ്ദേ​ഹം ഫ്രോ​യി​റ്റി​ന്റെ​യും ബർ​ട്രൻ​ഡ് റസ്സ​ലി​ന്റെ​യും ഗ്ര​ന്ഥ​ങ്ങൾ വാ​യി​ച്ചു. ഗ്രീ​ക്കു് സാ​ഹി​ത്യ​ത്തിൽ തു​ട​ങ്ങി അൽഡസ് ഹക്സ്ലി​യു​ടെ ചി​ന്തോ​ദ്ദീ​പ​ങ്ങ​ളായ രചനകൾ വരെ ചെ​ന്നെ​ത്തി ഈ ഒളി​പ്പോ​രു​കാ​രൻ. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു് ഏറ്റ​വും ഇഷ്ട​പ്പെ​ട്ട ഗ്ര​ന്ഥം ജവർ​ഹർ​ലാൽ നെ​ഹ്രു​വി​ന്റെ ‘The Discovery of India’ ആയി​രു​ന്നു. വാ​യി​ച്ചു കഴി​ഞ്ഞ​തി​നു് ശേഷം അതി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചു് ആദ​രാ​ഭി​ന​ന്ദ​ന​ങ്ങ​ളോ​ടെ ചേ കൂ​ട്ടു​കാ​രോ​ടു് സം​സാ​രി​ച്ചു. ചി​ല​പ്പോൾ അദ്ദേ​ഹം കവി​ത​യും എഴു​തി​യി​രു​ന്നു. ചേ​യു​ടെ സി​ദ്ധി​ക​ളൊ​ക്കെ മന​സ്സി​ലാ​ക്കിയ ഷാങ് പോൾ സാർ​ത്ര് അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ മര​ണ​ത്തി​നു ശേഷം പറ​ഞ്ഞ​തെ​ന്തൊ​ക്കെ​യാ​ണെ​ന്നോ? ‘The most complete human being of our age’ ഈ സമ്പൂർ​ണ്ണ​നായ മനു​ഷ്യ​നെ കാ​ണ​ണ​മെ​ന്നു​ണ്ടെ​ങ്കിൽ ഈ ജീ​വ​ച​രി​ത്രം വാ​യി​ക്ക​ണം. സഹ​ധർ​മ്മി​ണി​യെ സ്നേ​ഹി​ച്ച ഭർ​ത്താ​വ്. സ്വ​ന്തം കു​ഞ്ഞു​ങ്ങ​ളെ പ്രാ​ണ​നെ​പ്പോ​ലെ കരു​തിയ അച്ഛൻ. ജീ​വി​ത​ക്ലേ​ശ​ങ്ങൾ അനു​ഭ​വി​ക്കു​ന്ന പാ​വ​പ്പെ​ട്ട​വർ​ക്കു് വേ​ണ്ടി പട​വെ​ട്ടിയ മനു​ഷ്യ​സ്നേ​ഹി. കാ​സ്ത്രോ, മാവോ സെ തൂങ്, ക്രൂ​ഷ്ചോ​ഫ്, സാർ​ത്ര്, സീമോൻ ദെ ബൊ​വ്വാർ ഈ മഹാ​വ്യ​ക്തി​ക​ളു​ടെ സ്നേ​ഹ​ഭാ​ജ​നം ഇങ്ങ​നെ​യൊ​ക്കെ​യു​ള്ള ചേ ഗേ​വാ​റാ​യെ കാണാൻ ഈ ജീ​വ​ച​രി​ത്രം നമ്മ​ളെ സഹാ​യി​ക്കു​ന്നു. മാ​വോ​യ്ക്കും ക്രൂ​ഷ്ചോ​ഫി​നും കൈ​കൊ​ടു​ത്തു് സമ​ന്മാ​രെ​പ്പോ​ലെ അവ​രോ​ടു് സം​സാ​രി​ച്ച ഈ വലിയ വ്യ​ക്തി ഹവാ​നാ​യിൽ ഒരു സാ​ധാ​ര​ണ​ക്കാ​ര​നായ കൂ​ലി​ക്കാ​ര​നെ​പ്പോ​ലെ, മറ്റു കൂ​ലി​ക്കാ​രോ​ടു് ഒരു​മി​ച്ചു് പണി​ചെ​യ്തി​രു​ന്നു. ‘കമ്മ്യൂ​ണി​സ്റ്റ് സമർ​പ്പ​ണ​ത്തി​നും ത്യാ​ഗ​ത്തി​നും നി​ദർ​ശ​ക​ത്വം വഹി​ച്ചു് അദ്ദേ​ഹം ഒരു ഉന്തു​വ​ണ്ടി​യിൽ ഭാ​ര​മാർ​ന്ന ഒരു ചാ​ക്ക് കെ​ട്ടി വച്ചു് വലി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു​വ​രു​ന്ന ചി​ത്രം ഇപ്പു​സ്ത​ക​ത്തി​ലു​ണ്ടു്. മരി​ച്ചെ​ങ്കി​ലും കണ്ണു് തു​റ​ന്നു വച്ചു് കി​ട​ക്കു​ന്ന ചി​ത്ര​വും. ആ നി​ശ്ചേ​തന ശരീരം ദർ​ശി​ച്ചു് ലക്ഷ​ക്ക​ണ​ക്കി​നു് ആളുകൾ നട​ന്നു​പോ​യി. ഒരാ​ശു​പ​ത്രി​യി​ലെ കന്യാ​സ്ത്രീ​കൾ അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു് യേ​ശു​ക്രി​സ്തു​വു​മാ​യി ഛാ​യാ​സാ​ദൃ​ശ്യ​മു​ണ്ടെ​ന്നു് പറ​ഞ്ഞു. സ്ത്രീ​കൾ ഓർ​മ്മ​യ്ക്കാ​യി സൂ​ക്ഷി​ച്ചു​വ​യ്ക്കാൻ അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ മു​ടി​ച്ചു​രു​ളു​കൾ മു​റി​ച്ചെ​ടു​ത്തു’.

ധന്യ​മായ ജി​വി​തം ചേ​യു​ടേ​തു്. ആരോ പറ​ഞ്ഞ​തു് പോലെ ഈ ഗ്ര​ന്ഥം തൊ​ടു​ന്ന ആളുകൾ ആ മഹാ​പു​രു​ഷ​നെ തൊ​ടു​ന്നു. (ചേ ഗോ​വാ​റാ എന്നു് സ്പാ​നി​ഷ് ഉച്ചാ​ര​ണം, ഗാവോ എന്നു് ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് ഉച്ചാ​ര​ണം).

കോ​ട്ട​യ​ത്തു നി​ന്നു് ഞങ്ങൾ​ക്കു് എറ​ണാ​കു​ള​ത്തേ​ക്കു് പോകണം. എന്റെ​കൂ​ടെ​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന ഒരു സ്നേ​ഹി​ത​നു് പെ​രു​മ്പാ​വൂ​രിൽ ഒരു ബന്ധു​വി​നെ​യും കാണണം. ഞങ്ങൾ യാത്ര തി​രി​ച്ചു. കുറേ നേരം കഴി​ഞ്ഞ​പ്പോൾ തല​ചു​റ്റു​ന്ന​തു​പോ​ലെ തോ​ന്നി. ഇത്ര​മാ​ത്രം വള​വു​ക​ളും തി​രി​വു​ക​ളു​മു​ള്ള റോഡ് കേ​ര​ള​ത്തിൽ വേറെ എവി​ടെ​യെ​ങ്കി​ലു​മു​ണ്ടോ എന്നു് എനി​ക്കു സം​ശ​യ​മാ​യി. ആ വക്ര​ഗ​തി​യാർ​ന്ന യാ​ത്ര​യാ​ണു് എനി​ക്കു് തല​ചു​റ്റ​ലു​ണ്ടാ​ക്കി​യ​തു്. സർ സി. പി. രാ​മ​സ്വാ​മി അയ്യ​രു​ടെ ആജ്ഞ​യ​നു​സ​രി​ച്ചു് നിർ​മ്മി​ച്ച തി​രു​വ​ന​ന്ത​പു​രം കന്യാ​കു​മാ​രി റോ​ഡി​ലൂ​ടെ ഞാൻ എത്ര തവ​ണ​യാ​ണു് സഞ്ച​രി​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള​തു്? വള​വി​ല്ല, തി​രി​വി​ല്ല. പര​മ​സു​ഖം. ഞാ​നി​തൊ​ക്കെ സു​ഹൃ​ത്തി​നോ​ടു് പറ​ഞ്ഞ​പ്പോൾ ‘തി​രു​വ​ന​ന്ത​പു​ര​ത്തു നി​ന്നു് നമു​ക്കു് ആല​പ്പുഴ വഴി എറ​ണാ​കു​ള​ത്തേ​ക്കു് പോയാൽ മതി​യാ​യി​രു​ന്നു. പെ​രു​മ്പാ​വൂ​രി​ലെ ബന്ധു​ദർ​ശ​നം ഒഴി​വാ​ക്കാ​മാ​യി​രു​ന്നു എന്നു് അദ്ദേ​ഹം പശ്ചാ​ത്താ​പ​ത്തോ​ടെ പറ​ഞ്ഞു. സാ​ഹി​ത്യ​ത്തിൽ തല്പ​ര​നായ ആ ചങ്ങാ​തി​യോ​ടു് ഞാൻ ചോ​ദി​ച്ചു: സ്പാ​നി​ഷ്—അമേ​രി​ക്കൻ തത്ത്വ​ചി​ന്ത​ക​നായ സാ​ന്താ​യാ​നാ​യു​ടെ ‘The Sense of Beauty’ എന്ന പു​സ്ത​കം വാ​യി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടോ എന്നു്. ‘ഇല്ല’ എന്നു കൂ​ട്ടു​കാ​രൻ മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞ​പ്പോൾ ആ ഗ്ര​ന്ഥ​ത്തിൽ സിം​ബ​ലി​സ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചു് സാ​ന്താ​യാ​നാ എഴു​തി​യ​തു് ഞാൻ അദ്ദേ​ഹ​ത്തെ അറി​യി​ച്ചു.

ഒരു ഋജു​രേഖ വര​ച്ചി​ട്ടു് വളവോ തി​രി​വോ ഇല്ലാ​ത്ത റോ​ഡി​ലൂ​ടെ സഞ്ച​രി​ച്ചാൽ ഉണ്ടാ​കു​ന്ന സു​ഖ​മാ​ണു് ആ രേഖ സൂ​ചി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തെ​ന്നു് പറ​ഞ്ഞാൽ പറ​യു​ന്ന​വ​നെ​സ്സം​ബ​ന്ധി​ച്ചി​ട​ത്തോ​ളം അതു് ശരി. പക്ഷേ, മറ്റു​ള്ള​വർ​ക്കു് അതു് ശരി​യാ​വ​ണ​മെ​ന്നി​ല്ല എന്നോ മറ്റോ ആ തത്ത്വ​ചി​ന്ത​കൻ The Sense of Beauty ഇതു് സ്പ​ഷ്ട​മാ​ക്കി​യു​ട്ടു​ണ്ടെ​ന്നു് ഞാൻ പറ​ഞ്ഞു. പ്ര​തി​രൂ​പ​വും (സിംബൽ) ആശ​യ​വും തമ്മി​ലു​ള്ള ബന്ധം രൂ​ഢീ​ഗ​ത​മാ​യി​രു​ന്നാ​ലേ ആളു​കൾ​ക്കു് സിം​ബ​ലി​സം—പ്ര​തി​രൂ​പാ​ത്മ​ക​ത്വം—മന​സ്സി​ലാ​കൂ. സൂ​ര്യ​നി​ല്ലെ​ങ്കിൽ ഭൂമി നശി​ച്ചു​പോ​കും. അതു​കൊ​ണ്ടു് സൂ​ര്യ​നെ പര​മാ​ത്മാ​വാ​യി കരു​താം. സൂ​ര്യ​നു​ദി​ക്കു​മ്പോ​ഴാ​ണു് താമര വി​ട​രുക. പര​മാ​ത്മാ​വി​ന്റെ ശക്തി​യിൽ ഉല്ല​സി​ക്കു​ന്ന ജീ​വാ​ത്മാ​വി​നെ അക്കാ​ര​ണ​ത്താൽ താ​മ​ര​യാ​യി സങ്കൽ​പി​ക്കാം. ഇവിടെ സൂ​ര്യ​നും താ​മ​ര​യും സ്വ​കാ​ര്യ സിം​ബ​ലു​ക​ള​ല്ല. പക്ഷേ, വക്ര​ഗ​തി​യി​ല്ലാ​ത്ത റോ​ഡി​ലൂ​ടെ സഞ്ച​രി​ച്ചാ​ലു​ണ്ടാ​കു​ന്ന സുഖം സൂ​ചി​പ്പി​ക്കാൻ ഒരു ഋജു​രേഖ വര​ച്ചു​വ​ച്ചാൽ മതി​യാ​വു​ക​യി​ല്ല. അതു് വര​യ്ക്കു​ന്ന​വ​ന്റെ ആശയം ആ പ്ര​തി​രൂ​പ​ത്തി​ലൂ​ടെ ദ്ര​ഷ്ടാ​വി​നു് പകർ​ന്നു കി​ട്ടു​കി​ല്ല.

ചൂ​ടി​നെ ഒരു സ്വ​കാ​ര്യ സിം​ബ​ലാ​ക്കി ശ്രീ. ബി. മുരളി എഴു​തിയ ‘ഭരണി’ എന്ന ചെ​റു​കഥ (മാ​തൃ​ഭൂ​മി ആഴ്ച​പ്പ​തി​പ്പ്) ആശയ നി​വേ​ദ​ന​ത്തി​നു് സമർ​ഥ​മാ​ണു്. ഒരു​ത്തൻ ചൂ​ടു​കൊ​ണ്ടു് കഷ്ട​പ്പെ​ടു​ന്നു. നി​ലാ​വു​ള്ള സമ​യ​ത്തു് മറ്റു​ള്ള​വർ​ക്കു് സഹി​ക്കാ​നാ​വു​ന്ന ചൂ​ടു​ള്ള​പ്പോൾ അയാൾ​ക്കു് ചൂടു് അനു​ഭ​വ​പ്പെ​ടു​ന്നു. രൂ​ഢീ​ഗ​ത​മായ സിം​ബ​ലി​സ​മ​ല്ല മു​ര​ളി​യു​ടേ​തു്. അതി​നാൽ ഹൃദയ സം​വാ​ദ​മി​ല്ല. അതി​ല്ലാ​ത്ത​തു​കൊ​ണ്ടു് കല ജനി​പ്പി​ക്കേ​ണ്ട അനു​ഭൂ​തി ഇതു് ഉള​വാ​ക്കു​ന്ന​തു​മി​ല്ല. ചൂടു്, ചൂടു് എന്നു രച​യി​താ​വ് പല തവണ പറ​യു​ന്ന​ത​ല്ലാ​തെ ബിം​ബ​ങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ ചൂടു് പകർ​ന്നു തരു​ന്നു​മി​ല്ല. ജി​ലേ​ബി എന്നെ​ഴു​തിയ കട​ലാ​സ്സ് വാ​യി​ലി​ട്ടു് ചവ​ച്ചാൽ മാ​ധു​ര്യം അനു​ഭ​വ​പ്പെ​ടി​ല്ല​ല്ലോ.

പീ​കാ​സോ വരച്ച സ്ത്രീ രൂ​പ​ങ്ങ​ളെ വാ​യ​ന​ക്കാ​രിൽ ചി​ല​രെ​ങ്കി​ലും കണ്ടി​രി​ക്കു​മ​ല്ലോ. ഇരു​പ​താം ശതാ​ബ്ദ​ത്തി​ലെ വലിയ ചി​ത്ര​കാ​ര​നാ​ണു് പീ​കാ​സോ. അദ്ദേ​ഹം ക്യാൻ​വാ​സിൽ വരച്ച സ്ത്രീ​ക​ളു​ടെ രൂ​പ​മു​ള്ള സ്ത്രീ​യെ എന്റെ വാ​യ​ന​ക്കാ​രിൽ അവി​വാ​ഹി​ത​രാ​യ​വർ സഹ​ധർ​മ്മി​ണി​യാ​യി കി​ട്ടാൻ കൊ​തി​ക്കു​മോ? കൊ​തി​ക്കി​ല്ലെ​ന്നു് മാ​ത്ര​മ​ല്ല അവ​രു​ടെ ഛാ​യ​യു​ള്ള ഏതെ​ങ്കി​ലും സ്ത്രീ​യെ​ക്ക​ണ്ടാൽ വി​വാ​ഹ​മി​ച്ഛി​ക്കു​ന്ന​വർ പ്രാ​ണ​നും കൊ​ണ്ടു് ഓടു​ക​യും ചെ​യ്യും. അതല്ല ശ്രീ. നമ്പൂ​തി​രി മല​യാ​ളം വാ​രി​ക​യിൽ വര​യ്ക്കു​ന്ന സ്ത്രീ​ക​ളെ കണ്ടാൽ ഉണ്ടാ​കു​ന്ന മാ​ന​സിക നില. ശ്രീ. പു​ന​ത്തിൽ കു​ഞ്ഞ​ബ്ദു​ള്ള​യു​ടെ ‘ഫത്തേ​പ്പൂർ സി​ക്രി’ എന്ന കഥ​യി​ലെ ഒരു കഥാ​പാ​ത്ര​ത്തെ നമ്മു​ടെ ദർ​ശ​ന​ത്തി​നാ​യി നമ്പൂ​തി​രി മു​പ്പ​ത്തി​യെ​ട്ടാം പു​റ​ത്തു് ആലേ​ഖ​നം ചെ​യ്തി​രി​ക്കു​ന്ന​തു് നോ​ക്കുക. ഇവളെ എനി​ക്കു് വി​വാ​ഹം കഴി​ക്കാൻ സാ​ധി​ച്ചെ​ങ്കിൽ എന്നാ​വും ഏതു് യു​വാ​വി​ന്റെ​യും വി​ചാ​രം. ആ പു​റ​മൊ​ന്നു് പി​റ​കോ​ട്ടു് മറി​ക്കൂ. മു​പ്പ​ത്തി​യാ​റാം പു​റ​ത്തിൽ മല​യാ​റ്റൂർ രാ​മ​കൃ​ഷ്ണ​ന്റെ നോ​വ​ലി​ലെ ഒരു കഥാ​പാ​ത്ര​ത്തെ നമ്മു​ടെ കലാ​കാ​രൻ ചി​ത്രീ​ക​രി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​തു് കാണാം. ‘ഇവ​ളാ​യാ​ലും മതി’ എന്ന വി​ചാ​രം മു​പ്പ​ത്തി​യെ​ട്ടാം പു​റ​ത്തി​ലെ സു​ന്ദ​രി​യെ കണ്ട​യാ​ളി​നു് ഉണ്ടാ​കും.

സ്ത്രീ സൗ​ന്ദ​ര്യ​ത്തെ ലയാ​ത്മ​ക​ത്വ​മു​ള്ള ഏതാ​നും വര​ക​ളി​ലൂ​ടെ ആവി​ഷ്ക​രി​ക്കാൻ നമ്പൂ​തി​രി​ക്കു​ള്ള സാ​മർ​ഥ്യം അസാ​ധാ​ര​ണം തന്നെ. ഇതെ​ങ്ങ​നെ നമ്പൂ​തി​രി നിർ​വ​ഹി​ക്കു​ന്നു? തി​ക​ഞ്ഞ വസ്തു​നി​ഷ്ഠ​ത്വ ദർ​ശ​ന​മെ​ന്നു് പറ​ഞ്ഞാൽ വസ്തു​വി​നെ​യോ വ്യ​ക്തി​യെ​യോ ബഹിർ​ഭാ​ഗ​സ്ഥ​മാ​യി വീ​ക്ഷി​ക്കുക എന്ന​ത​ല്ല. മന​സ്സി​നു് സാ​ന്ദ്രീ​കൃ​താ​വ​സ്ഥ വരു​ത്തി വസ്തു​വി​നെ​യും വ്യ​ക്തി​യേ​യും ആഴ​ത്തിൽ നോ​ക്ക​ണം. ആ നോ​ട്ടം കൊ​ണ്ടു് അവ​യു​ടെ ആന്ത​രാ​വ​സ്ഥ കലാ​കാ​ര​നു് ഗ്ര​ഹി​ക്കാൻ കഴി​യും. ആ ഗ്രഹണ പാടവം ജന്മ​സി​ദ്ധ​മായ ആലേഖന പാ​ട​വ​ത്തോ​ടു് ചേ​രു​മ്പോൾ നമ്പൂ​തി​രി​യു​ടെ സു​ന്ദ​ര​ങ്ങ​ളായ സ്ത്രീ​രൂ​പ​ങ്ങൾ ജനനം കൊ​ള്ളും. ചില കലാ​കാ​ര​ന്മാർ​ക്കു് സ്ത്രീ ശരീ​ര​ത്തെ പരി​ഗ​ണി​ക്കാ​തെ അവ​ളു​ടെ ആന്ത​രാം​ശ​ത്തെ സ്പർ​ശി​ക്കാ​തെ ശരീ​ര​ത്തെ മാ​ത്രം ചി​ത്രീ​ക​രി​ക്കാൻ കഴി​യും. നമ്പൂ​തി​രി ഇവരിൽ നി​ന്നു് വി​ഭി​ന്ന​നാ​ണു്. അദ്ദേ​ഹം കോ​മ​ള​മായ സ്ത്രീ ശരീ​ര​ത്തെ വര​ക​ളി​ലൂ​ടെ ആവി​ഷ്ക​രി​ക്കു​ന്നു. ആ ശരീ​ര​ത്തി​ന്റെ ചൈ​ത​ന്യ​ധ​ന്യ​മായ ആന്ത​ര​മ​ണ്ഡ​ല​ത്തെ​യും സ്ഫു​ടീ​ക​രി​ക്കു​ന്നു. പ്ര​കൃ​തി അനു​ഗ്ര​ഹി​ച്ച​വർ​ക്കു മാ​ത്രം കഴി​യു​ന്ന പ്ര​ക്രി​യ​യാ​ണി​തു്.

“നി​ങ്ങ​ളു​ടെ ഓർ​മ്മ​യെ പരി​പോ​ഷി​പ്പി​ക്കൂ. കാരണം പ്ര​കൃ​തി നി​ങ്ങൾ​ക്കു് അറിവു മാ​ത്ര​മേ തരൂ എന്ന​താ​ണു്. ‘സെ​റ്റ് പീസ് വേണ്ട. സെ​റ്റ് പീസ് (Set piece മാ​റ്റേ​ല​നു​സ​രി​ച്ചു​ള്ള ഘടന, ശൈലി ഇവ​യോ​ടു​കൂ​ടിയ കലാ​സൃ​ഷ്ടി) വേണ്ട എന്നു് പറ​ഞ്ഞ​തു് ഏതു ചി​ത്ര​കാ​ര​നാ​ണു്? എനി​ക്കോർ​മ്മ​യി​ല്ല. വി​ക​സി​തോർ​ജ്ജ്വ​ല​ങ്ങ​ളായ സ്മ​ര​ണ​ക​ളെ പു​ന​രാ​വി​ഷ്ക​രി​ച്ച നോ​വ​ലാ​ണു് മല​യാ​റ്റൂർ രാ​മ​കൃ​ഷ്ണ​ന്റെ ‘വേ​രു​കൾ’.

അതു​ത​ന്നെ​യാ​ണു് അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ മാ​സ്റ്റർ​പീ​സും. വളരെ വർ​ഷ​ങ്ങൾ​ക്കു് മുൻ​പു് ഞാൻ വാ​യി​ച്ച​താ​ണു് ആ നോവൽ. പു​സ്ത​കം ഒന്നു​കൂ​ടെ കാ​ണാ​തെ ഓർ​മ്മ​യെ എത്ര പരി​പോ​ഷി​പ്പി​ച്ചാ​ലും അതി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചു് ഒന്നും പറ​യാ​നാ​വി​ല്ല. എങ്കി​ലും ഒരു സംശയം. തന്റെ ജോ​ലി​യെ​ക്കു​റി​ച്ചു് നോ​വ​ലി​സ്റ്റ് ആവ​ശ്യ​ക​ത​യിൽ​ക്ക​വി​ഞ്ഞു് പ്ര​തി​പാ​ദ​നം നട​ത്തി​യി​ട്ടി​ല്ലേ? ഉണ്ടെ​ന്നു തന്നെ ഇരി​ക്ക​ട്ടെ. എന്നാ​ലും മല​യാ​റ്റൂർ നി​ത്യ​ജീ​വി​ത​ത്തിൽ കാ​രു​ണ്യ​മു​ള്ള ആളാ​യി​രു​ന്നു. തി​രു​വ​ന​ന്ത​പു​ര​ത്തെ മാ​സ്ക​റ്റ് ഹോ​ട്ട​ലിൽ കൂടിയ ഒരു സമ്മേ​ള​ന​ത്തിൽ ആരോ അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ ഐ. എ. എസ്. പദ​വി​യെ​ക്കു​റി​ച്ചു് പറ​ഞ്ഞ​പ്പോൾ വിനയം കലർ​ന്ന ഭാ​ഷ​യിൽ മറു​പ​ടി നല്കി അദ്ദേ​ഹം. ‘ഐ. എ. എസ്. എന്ന​തു് എനി​ക്കു് ആഹാരം കഴി​ക്കാ​നു​ള്ള​തു് മാ​ത്ര​മാ​ണു്. അതു് മന​സ്സി​ലാ​ക്കാ​തെ എന്നെ ഐ. എ. എസ്. ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥൻ എന്നു് മാ​ത്രം വി​ളി​ക്ക​രു​തു്.’ മല​യാ​റ്റൂർ സത്യ​സ​ന്ധ​ത​യോ​ടെ​യാ​ണ​തു് പറ​ഞ്ഞ​തു്. ഈ സത്യ​സ​ന്ധ​ത​യു​ടെ infrastructure കാ​രു​ണ്യ​ത്തി​ന്റേ​താ​യി​രു​ന്നു. ഞങ്ങൾ തമ്മിൽ വലിയ പരി​ച​യ​മി​ല്ലാ​തി​രു​ന്ന കാ​ല​ത്താ​ണു് എനി​ക്കൊ​രു ആപ​ത്തു​ണ്ടാ​യ​തു്. അത​റി​ഞ്ഞ മല​യാ​റ്റൂർ ഉടനേ എന്റെ സഹാ​യ​ത്തി​നെ​ത്തി. അദ്ദേ​ഹം നീ​ട്ടിയ ആ സഹാ​യ​ഹ​സ്ത​ത്തിൽ പി​ടി​ച്ചാ​ണു് ഞാൻ എഴു​ന്നേ​റ്റു് നി​ന്ന​തു്. മനു​ഷ്യ​നെ സ്നേ​ഹി​ച്ച ആ മഹാ​വ്യ​ക്തി​യു​ടെ ഈ സ്നേ​ഹ​വാ​യ്പി​നേ​യും കാ​രു​ണ്യ​വാ​യ്പി​നേ​യും കു​റി​ച്ചാ​ണു് ശ്രീ. കെ. ശങ്ക​ര​നാ​രാ​യ​ണൻ ദേ​ശാ​ഭി​മാ​നി വാ​രി​ക​യിൽ എഴു​തി​യി​രി​ക്കു​ന്ന​തു് (അൻ​പു​ള്ള മല​യാ​റ്റൂർ). ശങ്ക​ര​നാ​രാ​യ​ണ​ന്റെ ലേഖനം വാ​യ​ന​ക്ക​ര​ന്റെ ഹൃ​ദ​യ​ത്തി​ന്റെ അടി​ത്ത​ട്ടി​ലേ​ക്കു് ചെ​ല്ലും. മല​യാ​റ്റൂ​രി​ന്റെ സത്യ​സ​ന്ധത ശങ്ക​ര​നാ​രാ​യ​ണ​നു​മു​ണ്ടു്.

ലാ​റ്റി​ന​മേ​രി​ക്കൻ നോ​വ​ലു​ക​ളെ​ക്കു​റി​ച്ചു് പറ​യു​മ്പോൾ ഇവി​ട​ത്തെ ചില നി​രൂ​പ​കർ​ക്കും മാർ​കേ​സ്, ബോർ​ഹെ​സ്, അസ്തു​റി​യാ​സ്, വാർ​ഗാ​സ്യോസ എന്ന പേ​രു​ക​ളേ നാവിൽ വരൂ. പക്ഷേ, മെ​ക്സി​ക്കോ, കൊ​ള​മ്പിയ, പെറു, ബലീ​വിയ, വെ​നെ​സൂല, ചിലി, ആർ​ജ​ന്റീന ഇവി​ടി​ങ്ങ​ളി​ലൊ​ക്കെ അനേകം നോ​വ​ലി​സ്റ്റു​കൾ തങ്ങ​ളു​ടെ രചനകൾ കൊ​ണ്ടു് ലോക ജനതയെ അത്ഭു​ത​പ്പെ​ടു​ത്തി​ക്കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്നു. ആ സത്യം ഇവി​ടു​ത്തെ നി​രൂ​പ​കർ അറി​യു​ന്നി​ല്ല. ഒരു നോ​വ​ലി​സ്റ്റി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചു് മാ​ത്രം ഇവിടെ പറയാം. ആർ​ജ​ന്റീ​ന​യി​ലെ Ricardo Piglia കോർ​ത​സാ​റി​നെ​ക്കാൾ വലിയ എഴു​ത്തു​കാ​ര​നാ​ണു്. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ മാ​സ്റ്റർ​പീ​സാ​ണു് Artificial Respiration. ഇതൊ​ന്നു​മ​റി​യാ​തെ ഇവി​ടെ​യു​ള്ള​വർ പഴ​ഞ്ചൻ പേ​രു​കൾ പറ​ഞ്ഞു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്ന​തു് പു​സ്ത​ക​ങ്ങൾ കി​ട്ടാ​നി​ല്ല എന്ന​തു കൊ​ണ്ടാ​വാം. കി​ട്ടി​യാൽ​ത്ത​ന്നെ വാ​ങ്ങു​ന്ന​തെ​ങ്ങ​നെ? ഡോ​ള​റി​ന്റെ​യും പവ​ന്റെ​യും നി​ര​ക്കു് ദി​വ​സ​ന്തോ​റും കൂ​ടി​ക്കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്നു. അഞ്ചു കൊ​ല്ലം മുൻ​പു് നൂ​റ്റ​മ്പ​തു രൂ​പ​യ്ക്കു് ഞാൻ വാ​ങ്ങിയ ഒരു പു​സ്ത​ക​ത്തി​ന്റെ രണ്ടാ​മ​ത്തെ​പ്പ​തി​പ്പു് തി​രു​വ​ന​ന്ത​പു​ര​ത്തെ ഒരു ബു​ക്ക്സ്റ്റാ​ളിൽ ഇരി​ക്കു​ന്ന​തു് കണ്ടു. അതി​ന്റെ വില 1400 രൂപ. ഇന്ന​ലെ ഞാൻ വാ​ങ്ങിയ ഒരു പു​സ്ത​ക​ത്തി​ന്റെ വില 1486 രൂപ 55 പൈ​സ​യാ​ണു്. ഇതു് തന്നെ പതി​ന​ഞ്ചു് കൊ​ല്ലം മുൻ​പു് ആറ​ണ​യ്ക്കു് (പത്ത​ര​ച​ക്രം) മേ​ടി​ക്കാ​മാ​യി​രു​ന്നു. പു​സ്ത​ക​ങ്ങ​ളു​ടെ വില നി​യ​ന്ത്രി​ക്കു​ന്ന കാ​ര്യ​ത്തിൽ തൽ​പ​ര​ത്വ​മി​ല്ലാ​ത്ത കേ​ന്ദ്ര​സർ​ക്കാർ ഒന്നും ചെ​യ്യാ​ത്ത​തിൽ അത്ഭു​ത​പ്പെ​ടാ​നു​മി​ല്ല.

2. തി​രു​വ​ന​ന്ത​പു​ര​ത്തെ വി​മാ​ന​ത്താ​വ​ള​ത്തിൽ നി​ല്ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു ഞാൻ. ഒരാളെ യാത്ര അയ​യ്ക്കാൻ വേ​ണ്ടി​യു​ള്ള നിൽ​പു്. തെ​ല്ല​ക​ലെ ഒരു യുവതി എന്നെ ഇട​വി​ടാ​തെ നോ​ക്കു​ന്നു. പെ​ട്ടെ​ന്നു് അവൾ എന്റെ അടു​ത്തെ​ത്തി, ‘കൃ​ഷ്ണൻ നായർ സാ​റ​ല്ലേ. സാ​ഹി​ത്യ​വാ​ര​ഫ​ലം ഞാൻ പതി​വാ​യി വാ​യി​ക്കു​ന്നു.’ എന്നു് ചി​രി​ച്ചു കൊ​ണ്ടു് പറ​ഞ്ഞു. ശരി​യെ​ന്ന മട്ടിൽ ഞാൻ തല​യാ​ട്ടി. വി​മാ​ന​ത്തിൽ കയ​റാ​നു​ള്ള സമ​യ​മാ​യ​പ്പോൾ അവൾ ചു​റ്റും നിന്ന ബന്ധു​ക്കൾ​ക്കു് കൈ​കൊ​ടു​ത്തു അച്ഛ​നെ ചും​ബി​ച്ചു. പി​ന്നീ​ടു് എന്റെ അടു​ത്തു് വന്നു ഹസ്ത​ദാ​ന​ത്തി​നു് വേ​ണ്ടി കൈ നീ​ട്ടി. ഞാൻ അവ​ളു​ടെ കരതലം ഗ്ര​ഹി​ക്കാ​തെ കൈ​കൂ​പ്പി നമ​സ്തേ എന്നു് മാ​ത്രം പറ​ഞ്ഞു. അവൾ വി​ള​റി​ക്കൊ​ണ്ടു് ഞാൻ അപ​മാ​നി​ച്ചു എന്നു ഭാ​വി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു് പോയി. സ്ത്രീ​കൾ എത്ര പ്രാ​യം കു​റ​ഞ്ഞ​വ​രാ​ണെ​ങ്കി​ലും അവ​രു​ടെ കരതലം പി​ടി​ച്ചു കു​ലു​ക്ക​രു​തെ​ന്ന പക്ഷ​ക്കാ​ര​നാ​ണു് ഞാൻ.

മാ​ത്ര​മ​ല്ല രാ​മ​ണീ​യ​കം പര​കോ​ടി​യി​ലെ​ത്തി നി​ല്ക്കു​മ്പോൾ ആരും അതിനെ തൊ​ട്ടു് കള​ങ്ക​പ്പെ​ടു​ത്താൻ പാ​ടി​ല്ലെ​ന്നും എനി​ക്കു് വി​ചാ​ര​മു​ണ്ടു്. എനി​ക്കു് വാൾ​ട്ടർ ഡി ലാ​മ്മ​റി​ന്റെ കവി​ത​കൾ ഏറെ​യി​ഷ്ട​മാ​ണു്. പക്ഷേ, അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ കവിത കൈയിൽ കി​ട്ടി​യാൽ ഞാൻ വാ​യി​ക്കാൻ മടി​ക്കും. എന്റെ പാ​രാ​യ​ണം കവി​ത​യെ മലി​ന​മാ​ക്കു​മോ എന്ന സംശയം എനി​ക്കു​ണ്ടാ​കും.

3. റ്റോ​ണി മോ​റി​സൺ എന്ന നോ​ബൽ​സ്സ​മ്മാ​നം നേടിയ നോ​വ​ലി​സ്റ്റി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചു് റ്റൈം വാ​രി​ക​യിൽ ദീർ​ഘ​മായ ലേഖനം, സാ​മൂ​ഹി​ക​വും പ്ര​ദേ​ശ​പ​ര​വു​മായ പരി​ഗ​ണ​ന​കൾ കൊ​ണ്ടാ​ണു് അവർ​ക്കു് നോ​ബൽ​സ്സ​മ്മാ​നം കി​ട്ടി​യ​തു്. മധ്യ​ഭാ​വ​സ്ഥ​ത​യാ​ണു് (average) അവ​രു​ടെ നോ​വ​ലു​കൾ​ക്കു്. നമ്മു​ടെ ഉറൂബ്, തകഴി, ഒ. വി. വിജയൻ ഇവ​രാ​ണു് റ്റോ​ണി മോ​റി​സ​ണെ​ക്കാൾ വലിയ എഴു​ത്തു​കാർ.