മരി​യു​സ്സു​ള്ള​പ്പോ​ഴും അയാൾ കൂ​ടി​ച്ചേർ​ന്നും നട​ന്നി​രു​ന്ന ആ ചെ​രു​പ്പ​ക്കാ​രു​ടെ സം​ഭാ​ഷ​ണ​ങ്ങ​ളിൽ ഒന്നു് അയാളെ പി​ടി​ച്ച് ഒരു വല്ലാ​ത്ത കു​ലു​ക്കൽ കു​ലു​ക്കി.

മു​സെ​ങ് കാ​പ്പി​പ്പീ​ടി​ക​യു​ടെ പിൻ​വ​ശ​ത്തെ മു​റി​യിൽ​വെ​ച്ചാ​ണു് ഈ സം​സാ​ര​മു​ണ്ടാ​യ​തു്. എബിസി സു​ഹൃ​ത്തു​ക്കൾ മി​ക്ക​പേ​രും അന്ന​ത്തെ യോ​ഗ​ത്തിൽ ഹാ​ജ​രു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. വെ​ള്ളി​വി​ള​ക്കു സഗൗ​ര​വ​മാ​യി കത്തു​ന്നു. ക്ഷോ​ഭം കൂ​ടാ​തെ​യും ഒച്ച​യോ​ടു​കൂ​ടി​യും അവർ അന്യോ​ന്യം സം​സാ​രി​ക്കു​ന്നു. മി​ണ്ടാ​തി​രു​ന്ന ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യും മരി​യു​സ്സും ഒഴി​ച്ച്, മറ്റെ​ല്ലാ​വ​രും ഇട​യ്ക്കി​ട​യ്ക്ക് ഓരോ പ്ര​സം​ഗം പ്ര​സം​ഗി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടു്. ചങ്ങാ​തി​മാർ തമ്മി​ലു​ള്ള സം​ഭാ​ഷ​ണ​ങ്ങൾ ചി​ല​പ്പോൾ ഇത്ത​രം സമാ​ധാ​ന​പ​ര​ങ്ങ​ളായ ലഹ​ള​ക​ളു​ണ്ടാ​ക്കും. അതൊരു സം​ഭാ​ഷ​ണ​മെ​ന്ന​പോ​ലെ ഒരു ചൂ​തു​ക​ളി​യും ഒരു ലഹ​ള​യു​മാ​ണു്. അവർ വാ​ക്കു​ക​ളെ അന്യോ​ന്യം എറി​ഞ്ഞു​കൊ​ടു​ക്കു​ക​യും മാറി മാറി പി​ടി​ച്ചെ​ടു​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യും. അവർ എല്ലാ​യി​ട​ത്തു​മി​രു​ന്നു വെടി പറ​ക​യാ​ണു്.

ഈ മു​റി​യിൽ സ്ത്രീ​ക​ളെ കട​ക്കാൻ സമ്മ​തി​ച്ചി​രു​ന്നി​ല്ല; എന്നു​വെ​ച്ചാൽ കാ​പ്പി​പ്പീ​ടി​ക​യി​ലെ പാ​ത്ര​ങ്ങൾ മോ​റു​ന്ന ല്വാ​സൊ മാ​ത്രം ‘ഓവറ’യി​ലേ​ക്കു പാ​ത്ര​ങ്ങ​ളും കൊ​ണ്ടു് ഇട​യ്ക്കി​ട​യ്ക്ക് ആ വഴിയെ പോകും.

തി​ക​ച്ചും കു​ടി​ച്ചു മത്ത​നായ ഗ്ര​ന്തേർ, താൻ ചെ​ന്നു കൈ​വ​ശ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രു​ന്ന മൂല മു​ഴു​വ​നും യു​ക്തി​വാ​ദ​ങ്ങ​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടും കഴി​യു​ന്ന​തും ഉച്ച​ത്തി​ലു​ള്ള എതിർ​വാ​ദ​ങ്ങ​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടും ഒച്ച​യി​ടൽ​കൊ​ണ്ടും ഇട്ടു മു​ഴു​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു

‘എനി​ക്കു ദാഹം. ഹേ നശി​ച്ചു​പോ​കു​ന്ന മനു​ഷ്യ​രേ, ഞാൻ സ്വ​പ്നം കാ​ണു​ക​യാ​ണു്, ഹൈ​ദെൽ​ബർ​ഗി​ലെ മദ്യ​ത്തൊ​ട്ടി​ക്കു രക്ത​മൂർ​ച്ച; അതിൽ പി​ടി​പ്പി​ച്ചു​കൊ​ടു​ക്കു​ന്ന പന്ത്ര​ണ്ടു് അട്ട​ക​ളിൽ ഒന്നു ഞാ​നാ​യി​രി​ക്കും. എനി​ക്കൊ​രു കുടി വേ​ണ്ടി​യി​രു​ന്നു. എനി​ക്കു ജീ​വി​തം മറ​ക്ക​ണം. എനി​ക്ക്, ഇന്ന ആളെ​ന്ന​റി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ​ത്ത ഒരാ​ളു​ടെ ഒരു പൈ​ശാ​ചി​ക​സൃ​ഷ്ടി​യാ​ണു് ജീ​വി​തം. അതു നി​ല​നി​ല്ക്കു​ന്ന​തേ​യി​ല്ല, അതു സാ​ര​വു​മി​ല്ല. ജീ​വി​ച്ചി​രി​ക്ക​ലിൽ മനു​ഷ്യൻ കഴു​ത്തു പൊ​ട്ടി​ക്കു​ന്നു. കട​ക്കാ​വു​ന്ന പഴു​തു​കൾ ഇല്ലെ​ന്നു​ത​ന്നെ പറ​യാ​വു​ന്ന ഒരു നാ​ട​ക​ശാ​ല​യാ​ണു് ജീ​വി​തം. സുഖം എന്ന​തു ഒരു ഭാ​ഗ​ത്തു​മാ​ത്രം ചി​ത്ര​മെ​ഴു​തി​യി​ട്ടു​ള്ള ഒരു പഴയ പള്ളി​പ്പെ​ട്ടി​യാ​ണു്. സഭാ​പ്ര​സം​ഗ​ഗ്ര​ന്ഥം പറ​യു​ന്നു; ‘എല്ലാം മാ​യ​യാ​ണു്.’ ഒരു സമയം ജനി​ച്ചി​ട്ടേ ഇല്ലാ​ത്ത ആ കൊ​ള്ളാ​വു​ന്ന ഗ്ര​ന്ഥ​കർ​ത്താ​വോ​ടു ഞാൻ യോ​ജി​ക്കു​ന്നു. തീരെ നഗ്ന​നാ​യി നട​ക്കാൻ ഇഷ്ട​മി​ല്ലാ​ഞ്ഞി​ട്ടു സു​ന്നം തന്നെ​ത്താൻ മാ​യ​യെ​കൊ​ണ്ടു മൂടി. ഹാ മായ! എല്ലാ​റ്റി​നേ​യും വലിയ വാ​ക്കു​ക​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടു കെ​ട്ടി​പ്പൊ​തി​ഞ്ഞു വെ​ക്കൽ! ഒര​ടു​ക്കള ഒരു വി​ദ്യാ​പ​രി​ശോ​ധ​ന​ശാ​ല​യാ​ണു്. ഒരു നൃ​ത്ത​ക്കാ​രൻ ഒര​ധ്യാ​പ​നാ​ണു്; ഒര​ഭ്യാ​സി ഒരു ഗു​രു​ക്ക​ളാ​ണു്; ഒരു തല്ലു​കാ​രൻ ഗു​സ്തി​ക്കാ​ര​നാ​ണു്; ഒരു വൈ​ദ്യൻ ഒരു ഔഷ​ധ​ജ്ഞ​നാ​ണു്; ഒരു പാഴു് മു​ടി​പ്പ​ണി​ക്കാ​രൻ ഒരു കലാനി പു​ണ​നാ​ണു്; ഒരു കു​മ്മാ​യ​പ്പ​ണി​ക്കാ​രൻ ഒരു ശി​ല്പി​യാ​ണു്; ഒരു കു​തി​ര​ക്ക​ച്ച​വ​ട​ക്കാ​രൻ ഒരു നാ​യാ​ട്ടു​കാ​ര​നാ​ണു്. മാ​യ​യ്ക്ക് ഒരു നല്ല ഭാ​ഗ​വും ഒരു ചീത്ത ഭാ​ഗ​വു​മു​ണ്ടു്. നല്ല ഭാഗം കഥയില്ലായ്മയാണ്-​അതു പള​ങ്കു​മ​ണി​ക​ളോ​ടു​കൂ​ടിയ കാ​പ്പി​രി; ചീ​ത്ത​ഭാ​ഗം വങ്കത്തരമാണ്-​അതു കീ​റ​ത്തു​ണി​ക​ളോ​ടു​കൂ​ടിയ തത്ത്വ​ജ്ഞാ​നി. ഒരാ​ളെ​പ്പ​റ്റി ഞാൻ കര​യു​ന്നു; മറ്റാ​ളെ​പ്പ​റ്റി ഞാൻ ചി​രി​ക്കു​ന്നു. സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളെ​ന്നും പദ​വി​ക​ളെ​ന്നും വി​ളി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നവ എന്നി​ല്ല​ത​ന്നെ. പദ​വി​യും സ്ഥാ​ന​വും സാ​ധാ​ര​ണ​മാ​യി ഓട്ടു​പ​ണി​യാ​ണു്. മനു​ഷ്യ​രു​ടെ അഭി​മാ​ന​ത്തെ​ക്കൊ​ണ്ടു രാ​ജാ​ക്ക​ന്മാർ കളി​ക്കോ​പ്പു​ക​ളു​ണ്ടാ​ക്കു​ന്നു. കാ​ലി​ഗുല [1] ഒരു കു​തി​ര​യെ​പ്പി​ടി​ച്ച് ഒരു രാ​ജ​പ്ര​തി​നി​ധി​യാ​ക്കി; രണ്ടാ​മൻ ഷാർൽ ഒരു ഗോ​മാ​സ​ക്ക​ഷ​ണ​ത്തെ​ക്കൊ​ണ്ടു് ഒരു പ്ര​ഭു​വി​നെ ഉണ്ടാ​ക്കി. അപ്പോൾ ഇൻ​സി​താ​തു​സു് (=കുതിര) രാ​ജ​പ്ര​തി​നി​ധി​യു​ടേ​യും റോ​സ്റ്റു് ബീഫ് (=പൊ​രി​ച്ച ഗോ​മാം​സം) പ്ര​ഭു​വി​ന്റേ​യും ഇട​യ്ക്ക് നി​ങ്ങൾ പു​ത​ച്ചു​മൂ​ടു​വിൻ. ജന​സ​മു​ദാ​യ​ത്തി​ന്റെ ആന്ത​ര​മായ വി​ല​യെ​പ്പ​റ്റി​യാ​ണെ​ങ്കിൽ, അതി​ന്നി​നി ഒരു ലേ​ശ​മെ​ങ്കി​ലും മാ​ന്യ​ത​യി​ല്ല. അയൽ​പ​ക്ക​ക്കാ​രൻ അയൽ​പ​ക്ക​ക്ക​ര​നെ​പ്പ​റ്റി ചെ​യ്യു​ന്ന സ്തു​തി​ക്കു ചെ​വി​കൊ​ടു​ക്കുക. വെ​ള്ള​യെ​പ്പ​റ്റി പറ​യു​മ്പോൾ വെ​ള്ള​ഭ​യ​ങ്ക​ര​മാ​ണു്; ആമ്പൽ​പ്പൂ​വി​നു സം​സാ​രി​ക്കാൻ കഴി​യു​മെ​ങ്കിൽ, അതു പി​റാ​വി​നെ എന്തു കൊ​ള്ള​രു​താ​ത്ത​താ​ക്കും. ഒരു മത​ഭ്രാ​ന്തു​കാ​രി​യെ​പ്പ​റ്റി പു​ല​മ്പു​ന്ന ഒരീ​ശ്വ​ര​ഭ​ക്ത അണ​ലി​യെ​ക്കാ​ളും കരി​മൂർ​ഖ​നെ​ക്കാ​ളും വി​ഷ​മേ​റി​യ​താ​ണു്. എനി​ക്കു പഠി​ച്ച​റി​വി​ല്ലാ​ത്ത​തു പോ​രാ​യ്മ​യാ​യി; അല്ലെ​ങ്കിൽ ഒരു​പ​ടി എണ്ണ​ങ്ങൾ ഞാൻ നി​ങ്ങൾ​ക്കെ​ടു​ത്തു കാ​ട്ടി​ത്ത​ന്നേ​നെ; പക്ഷേ, എനി​ക്കൊ​ന്നും അറി​വി​ല്ല. പറയാം. ഞാൻ എന്നും ഫലി​ത​ക്കാ​ര​നാ​ണു്; ഞാൻ ചി​ത്ര​മെ​ഴു​ത്തു ഗ്രോ​വി​ന്റെ കീഴിൽ പഠി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്ന​പ്പോൾ, പൊ​ട്ട​ച്ചെ​റു​ചി​ത്ര​ങ്ങൾ കു​ത്തി​ക്കു​റി​ക്കു​ന്ന​തി​നു പകരം ആപ്പിൾ​പ്പ​ഴ​ങ്ങൾ മോ​ഷ്ടി​ക്കു​ന്ന​തി​ലാ​ണു് എന്റെ സമയം കള​ഞ്ഞ​തു്; റാ​പ്പിൻ (= ചി​ത്ര​കാ​ര​ന്റെ ശി​ഷ്യ​നു കന്ന​ഭാ​ഷ​യി​ലു​ള്ള വാ​ക്ക്) എന്ന​തു റാ​പ്പി​നി (റാ​പ്പൈൻ=തട്ടി​പ്പ​റ്റി) എന്ന​തി​ന്റെ പു​ല്ലിം​ഗ​മാ​ണു്. എന്നെ​സ്സം​ബ​ന്ധി​ച്ചേ​ട​ത്തോ​ളം ഇങ്ങ​നെ. നി​ങ്ങ​ളെ​പ്പ​റ്റി​യാ​ണെ​ങ്കിൽ, എന്നെ​ക്കാ​ള​ധി​കം വില നി​ങ്ങ​ളെ വി​റ്റാ​ലും കി​ട്ടി​ല്ല. നി​ങ്ങ​ളു​ടെ പരി​പൂർ​ണ​ത​ക​ളേ​യും മേ​ന്മ​ക​ളേ​യും മഹി​മ​ക​ളേ​യും പറ്റി എനി​ക്കു പു​ച്ഛ​മാ​ണു്. ഓരോ ശീ​ല​ഗു​ണ​വും ഓരോ വി​ഡ്ഢി​ത്ത​ത്തി​ന്മേ​ലേ​ക്കാ​ണു് ചെ​ല്ലു​ന്ന​തു്. പണ​ത്തി​ന്മേ​ലു​ള്ള നോ​ട്ടം ദു​ര​യി​ന്മേൽ ചെ​ന്നു​മു​ട്ടു​ന്നു; ഉദാ​ര​ശീ​ലൻ ഒരു കാ​ലെ​ടു​ത്തു​വെ​ച്ചാൽ ധാ​രാ​ളി​യാ​യി; ധീ​ര​മ​നു​ഷ്യൻ നി​ല്ക്കു​ന്ന​തു തെ​മ്മാ​ടി​യു​മാ​യി മു​ട്ടി​യു​രു​മ്മി​ക്കൊ​ണ്ടാ​ണു്; വലിയ ഈശ്വ​ര​ഭ​ക്തൻ എന്നു പറ​ഞ്ഞാൽ ഏതാ​ണ്ടു മത​ഭ്രാ​ന്തൻ; ഡയോ​ജി​നി​സ്സി​ന്റെ പു​റം​കു​പ്പാ​യ​ത്തിൽ എത്ര ദ്വാ​ര​ങ്ങ​ളു​ണ്ടോ അത്ര ചീ​ത്ത​ത്ത​ങ്ങ​ളു​ണ്ടു് നന്മ​യിൽ, നി​ങ്ങൾ​ക്കാ​രെ​യാ​ണു് ബഹു​മാ​നം, കൊ​ന്ന​വ​നെ​യോ, കൊ​ല്ല​പ്പെ​ട്ട​വ​നെ​യോ?-​ബ്രൂട്ടസ്സിനെയോ, സീ​സ​റെ​യോ? [2] സാ​ധാ​ര​ണ​മാ​യി കൊ​ന്ന​വ​രു​ടെ ഭാ​ഗ​ത്താ​ണു് ആളുകൾ; ബ്രൂ​ട്ട​സു് ആയു​ഷ്മാ​നാ​യി​രി​ക്ക​ട്ടെ, അയാ​ളാ​ണ​ല്ലോ കൊ​ന്ന​ത്! അതാ​ണു് ശീ​ല​ഗു​ണം. ശീ​ല​ഗു​ണം സമ്മ​തി​ച്ചു; പക്ഷേ, ഭ്രാ​ന്തും. ആവക മഹാ​ന്മാ​രു​ടെ ജീ​വി​ത​ത്തിൽ നേ​ര​മ്പോ​ക്കു​ള്ള ചില പു​ള്ളി​ക്കു​ത്തു​ക​ളു​മു​ണ്ടു്. സീസറെ കൊ​ല​പ്പെ​ടു​ത്തിയ ബ്രൂ​ട്ട​സ്സി​നു് ഒരാൺ​കു​ട്ടി​യു​ടെ പ്ര​തി​മ​യോ​ടാ​യി​രു​ന്നു അനു​രാ​ഗം. ആ പ്ര​തിമ ഗ്രീ​ക്കു കൊ​ത്തു​പ​ണി​ക്കാ​ര​നായ സ്ത്രൊൻ ഗി​ലി​യൊ​ന്റെ കൈ​വേ​ല​യാ​യി​രു​ന്നു; ഇദ്ദേ​ഹം​ത​ന്നെ​യാ​ണു് ‘സൗ​ന്ദ​ര്യം തി​ക​ഞ്ഞ​കാൽ’ എന്ന നി​ല​യിൽ സു​പ്ര​സി​ദ്ധ​വും നീറോ എവിടെ പോ​കു​മ്പോ​ഴും കൊ​ണ്ടു നട​ന്നി​രു​ന്ന​തു​മായ യു​ക്നെ​മോ​സു് എന്ന ശൗ​ര്യ​വ​തി​യു​ടെ രൂപം കൊ​ത്തി​യ​തു്. ഈ സ്ത്രൊൻ​ഗി​ലി​യോൻ നീ​റോ​വി​നേ​യും ബ്രൂ​ട്ട​സി​നേ​യും കൂ​ട്ടി​യ​ടു​പ്പി​ച്ച രണ്ടു പ്ര​തി​മ​ക​ളെ ഇട്ടും​വെ​ച്ചു​പോ​യി. ഒന്നി​നോ​ടു ബ്രൂ​ട്ട​സ്സി​നു് അനു​രാ​ഗ​മാ​യി; മറ്റ​തി​നോ​ടു നീ​റോ​വി​നും. ചരി​ത്രം മു​ഴു​വൻ മടു​പ്പു​ണ്ടാ​ക്കു​ന്ന വെറും ആവർ​ത്തി​ക്ക​ല​ല്ലാ​തെ മറ്റൊ​ന്നു​മ​ല്ല. ഒരു നൂ​റ്റാ​ണ്ടു മറ്റൊ​രു നൂ​റ്റാ​ണ്ടി​ന്റെ മോ​ഷ​ണ​ക്കാ​ര​നാ​ണു്. മാ​റെൻ​ഗോ​യു​ദ്ധം പിഡ്ന യു​ദ്ധ​ത്തെ പകർ​ത്തു​ന്നു; ക്ലോ​വി​സ്സി​ന്റെ [3] ടോൾ​ബി​യാ​ക് യു​ദ്ധ​വും നെ​പ്പോ​ളി​യ​ന്റെ ഓസെ​തർ​ലി​ത്സു് യു​ദ്ധ​വും രണ്ടു വെ​ള്ള​ത്തു​ള്ളി​കൾ പോലെ തമ്മിൽ സാ​മ്യ​മു​ള്ള​വ​യാ​ണു്. ജയ​ത്തി​നു ഞാൻ വലിയ പ്രാ​ധാ​ന്യം കൊ​ടു​ക്കു​ന്നി​ല്ല. കീ​ഴ​ട​ക്കു​ന്ന​തു​പോ​ലെ വി​ഡ്ഢി​ത്തം മറ്റൊ​ന്നു​മി​ല്ല; ബോ​ധ​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന​തി​ലാ​ണു് വാ​സ്ത​വ​ത്തി​ലു​ള്ള മാ​ഹാ​ത്മ്യ​മി​രി​ക്കു​ന്ന​തു്; ഒന്നി​നെ തെ​ളി​യി​ക്കു​വാൻ ശ്ര​മി​ക്കൂ! ജയം​കൊ​ണ്ടു നി​ങ്ങൾ​ക്കു തൃ​പ്തി​യാ​കു​ന്ന​പ​ക്ഷം, എന്തു നി​സ്സാ​രം! കീ​ഴ​ട​ക്കി​യ​തു​കൊ​ണ്ടു് മതി​യാ​വു​മെ​ങ്കിൽ, എന്തു മോശം! കഷ്ടം, ഡംഭും ഭീ​രു​ത്വ​വും മാ​ത്ര​മേ ഉള്ളൂ എവി​ടെ​യും. എന്തൊ​ന്നും ജയ​ത്തെ ഓച്ഛാ​നി​ച്ചു നില്ക്കുന്നു-​വ്യാകരണം കൂടി. ആചാരം സമ്മ​തി​ച്ചാൽ?’ ഹോ​റ​സ്സു് പറ​യു​ന്നു. അതു​കൊ​ണ്ടു് മനു​ഷ്യ​വർ​ഗ​ത്തെ എനി​ക്കു പു​ച്ഛ​മാ​ണു്. നമ്മൾ ആ കൂ​ട്ട​ത്തി​ലേ​ക്ക് ഇറ​ങ്ങി​ച്ചെ​ല്ല​ണ​മോ? ജന​സ​മു​ദാ​യ​ത്തെ ഞാൻ ബഹു​മാ​നി​ക്കാൻ തു​ട​ങ്ങ​ണ​മെ​ന്നു നി​ങ്ങൾ പറ​യു​ന്നു​വോ? എവി​ടെ​യു​ള്ള ജന​സ​മു​ദാ​യം? പറ​ഞ്ഞു​കേൾ​ക്കാ​മോ? ഗ്രീ​സ്സോ? ഏതെൻ​സു് കാർ-​അതായതു് പണ്ട​ത്തെ പാരിസ്സുകാർ-​ഫോഷിയൊനെ [4] -​അവരുടെ കൊ​ലി​ഞി​യെ [5] എന്നു പറയട്ടെ-​വധിച്ചുകളഞ്ഞു; അവർ ദു​ഷ്ട​ന്മാ​രു​ടെ സേവ പി​ടി​ച്ചി​രു​ന്നു; അതാ​ണു് അന​സെ​ഫൊ​ര​സ് [6] പി​സി​സ്ത്രാ​തു​സ്സി​നെ [7] പ്പ​റ്റി ഇങ്ങ​നെ പറ​ഞ്ഞ​തു്: അയാ​ളു​ടെ മൂ​ത്രം ഈച്ച​ക​ളെ ആകർ​ഷി​ക്കു​ന്നു. അമ്പ​തു​കൊ​ല്ല​ത്തേ​ക്കു​ഗ്രീ​സ്സി​ലു​ള്ള​വ​രിൽ വെ​ച്ചു പ്ര​മു​ഖൻ ഫി​ലെ​താ​സ് [8] എന്ന വൈ​യാ​ക​ര​ണ​നാ​ണു്, കാ​റ്റ​ത്തു പറ​ന്നു​പോ​കാ​തി​രി​പ്പാൻ ബൂ​ട്ടു​സി​നു​ള്ളിൽ ഈയം നി​റ​ച്ചി​ട്ടു നട​ക്ക​ത്ത​ക്ക​വി​ധം ആ മനു​ഷ്യൻ അത്ര​മേൽ ചെ​റി​യ​വ​നും മെ​ലി​ഞ്ഞ​വ​നു​മാ​യി​രു​ന്നു. കോ​റി​നി​ലെ പ്ര​ധാ​ന​വ​ഴി​സ്ഥ​ല​ത്തു സി​ല​നി​യൊൻ കൊ​ത്തി​യു​ണ്ടാ​ക്കിയ ഒരു പ്ര​തിമ നി​ല്ക്കു​ന്നു​ണ്ടു്; ആ പ്ര​തിമ എപ്പി​സ്താ​തെ​സ്സി​ന്റേ​താ​ണു്. എപ്പി​സ്താ​തെ​സു് എന്തു ചെ​യ്തു? അയാൾ ഒരു തെ​റി​ച്ച നട​ത്തം കണ്ടു​പി​ടി​ച്ചു. അതു ഗ്രീ​സ്സി​ന്റേ​യും മാ​ഹാ​ത്മ്യ​ത്തി​ന്റേ​യും ആകെ​ത്തു​ക​യാ​ണു്. നമു​ക്കു മറ്റു പ്ര​ദേ​ശ​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കു കട​ക്കുക. ഞാൻ ഇം​ഗ്ല​ണ്ടി​നെ ബഹു​മാ​നി​ക്ക​ണ​മോ? ഞാൻ ഫ്രാൻ​സി​നെ ബഹു​മാ​നി​ക്കേ​ണ​മോ, ഫ്രാൻ​സി​നെ? എന്തി​നു്? പാ​രി​സ്സു് കാരണം? അതെൻ​സി​നെ​പ്പ​റ്റി എനി​ക്കു​ള്ള അഭി​പ്രാ​യം ഇപ്പോൾ​ത്ത​ന്നെ പറ​ഞ്ഞു. ഇം​ഗ്ല​ണ്ടോ? എന്തി​നു്? ലണ്ടൻ കാരണം? എനി​ക്കു കാർ​ത്തേ​ജ് പട്ട​ണ​ത്തോ​ടു ബഹു വെ​റു​പ്പാ​ണു്. പി​ന്നീ​ടു, ലണ്ടൻ, വി​ഷ​യ​സു​ഖ​സ​മൃ​ദ്ധി​യു​ടെ ആസ്ഥാ​ന​ന​ഗ​ര​മായ ലണ്ടൻ, കഷ്ട​പ്പാ​ടി​ന്റെ തല​സ്ഥാ​ന​മാ​ണു്. ചാറിങ്-​ക്രോസ്സു് എന്ന അം​ശ​ത്തിൽ മാ​ത്രം നോ​ക്കി​യാൽ പട്ടി​ണി​കൊ​ണ്ടു് ഒരു കൊ​ല്ല​ത്തിൽ നൂറു മര​ണ​മു​ണ്ടു്. ഇതാ​ണു് ഇം​ഗ്ല​ണ്ടു്. ഞാൻ അങ്ങേ അറ്റം പറ​യ​ട്ടെ, ഒരിം​ഗ്ലീ​ഷു സ്ത്രീ പനി​നീർ​പ്പൂ​മാ​ല​യ​ണി​ഞ്ഞു നീ​ല​ക​ണ്ണ​ട​യും വെ​ച്ചു നൃ​ത്ത​മാ​ടു​ന്ന​തു ഞാൻ കണ്ടി​ട്ടു​ണ്ടു്. അപ്പോൾ ഇം​ഗ്ല​ണ്ടു്, മണ്ണാ​ങ്ക​ട്ട! ഇം​ഗ്ല​ണ്ടു​കാ​ര​നെ എനി​ക്കു ബഹു​മാ​നം പോ​രെ​ങ്കിൽ, അമേ​രി​ക്ക​ക്കാ​ര​നെ? അടി​മ​ക​ളെ വെ​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്ന ആ സഹോ​ദ​ര​നെ എനി​ക്കൊ​ട്ടും പറ്റി​യി​ട്ടി​ല്ല. ‘സമയം പണ​മാ​ണു്’ എന്നതെടുത്തുകളയുക-​ഇംഗ്ലണ്ടിൽ പി​ന്നെ എന്തു​ണ്ടു്? ‘പരു​ത്തി രാ​ജാ​വാ​ണു്’ ഇതു് അമേ​രി​ക്ക​യിൽ​നി​ന്നും നീക്കിക്കളക-​അമേരിക്കയിൽ പി​ന്നെ എന്തു​ണ്ടു്? ജർമനി നീ​രാ​ണു്; ഇറ്റ​ലി പി​ത്ത​വും. റഷ്യ​യെ​പ്പ​റ്റി​യാ​ണു് നമു​ക്ക് കമ്പം പി​ടി​ക്കേ​ണ്ട​തെ​ന്നു​ണ്ടോ? വൊൾ​ത്തെ​യർ​ക്കു റഷ്യ​യെ ബഹു​മാ​ന​മാ​യി​രു​ന്നു. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു ചൈ​ന​യെ​പ്പ​റ്റി​യും ബഹു​മാ​നം​ത​ന്നെ​യാ​ണു്. റഷ്യ​യ്ക്കും സ്വ​ന്ത​മാ​യി ചില ഗുണങ്ങളുണ്ട്-​പലതിന്റേയും കൂ​ട്ട​ത്തിൽ, ഒരു​റ​പ്പു​ള്ള സ്വേ​ച്ഛാ​ധി​പ​ത്യം; എന്നാൽ പ്ര​ജാ​ദ്രോ​ഹി​ക​ളോ​ടു് എനി​ക്ക​നു​ക​മ്പ​യാ​ണു്. അവ​രു​ടെ ആരോ​ഗ്യ​ത്തി​നു ശക്തി​യി​ല്ല, തല കൊ​യ്യ​പ്പെ​ട്ട ഒരു അലെ​ക്സി​സു്, കട്ടാ​രം കു​ത്തി​യി​റ​ക്ക​പ്പെ​ട്ട ഒരു പീ​റ്റർ, കഴു​ത്തു പി​ടി​ച്ചു ഞെ​രി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട ഒരു പോൾ, മു​ട്ടൻ​വ​ടി​കൊ​ണ്ടു കു​ത്തി​ച്ച​ത​യ്ക്ക​പ്പെ​ട്ട മറ്റൊ​രു പോൾ, ഞെ​രി​ച്ചു കഴു​ത്ത​റ​ക്ക​പ്പെ​ട്ട പല ഐവാൻ​മാർ, വിഷം കു​ടി​പ്പി​ച്ചു കൊ​ല്ല​പ്പെ​ട്ട അനവധി നി​ക്കോ​ള​സ്സ്മാ​രും, ബസിൽമാരും-​ഇതെല്ലാം റഷ്യൻ ചക്ര​വർ​ത്തി​മാ​രു​ടെ കൊ​ട്ടാ​രം വെ​ളി​വിൽ​ത്ത​ന്നെ ആരോ​ഗ്യ​നാ​ശ​ക​മായ ഒരു നി​ല​യി​ലാ​ണു് നി​ല്ക്കു​ന്ന​തെ​ന്നു സൂ​ചി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. ആലോ​ച​നാ ശീ​ല​മു​ള്ള​വ​രു​ടെ ബഹു​മാ​ന​ത്തി​നു് ഇതൊ​ക്കെ​യാ​ണു് എല്ലാ പരി​ഷ്കൃ​ത​ജ​ന​സ​മു​ദാ​യ​ങ്ങ​ളും മുൻ​പിൽ കൊ​ണ്ടു​നിർ​ത്തു​ന്ന​തു്; യു​ദ്ധം; എന്നാൽ യു​ദ്ധം, പരി​ഷ്കൃ​ത​രീ​തി​യി​ലു​ള്ള യു​ദ്ധം, എല്ലാ​ത്ത​രം ഘാ​ത​ക​ത്വ​ത്തേ​യും ആകെ​ത്തു​ക​യി​ടു​ക​യും ചെ​യ്ത​വ​സാ​നി​പ്പി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്നു. ‘ആ!’ നി​ങ്ങൾ എന്നോ​ടു പറയും, ‘എന്നാൽ യൂ​റോ​പ്പു് എന്തു​കൊ​ണ്ടും ഏഷ്യ​യേ​ക്കാൾ ഭേ​ദ​മാ​ണു്?’ ഏഷ്യ ഒരു പൊ​റാ​ട്ടു​ക​ളി​യാ​ണെ​ന്നു ഞാൻ സമ്മ​തി​ക്കു​ന്നു; എന്നാൽ രാ​ജ​ത്വ​ത്തി​ന്റെ എല്ലാ വൃത്തികേടുകളേയും-​ഇസാബെലാരാജ്ഞിയുടെ ചളി​പി​ടി​ച്ച ഉള്ള​ങ്കി മുതൽ ദോ​ഫിൻ​രാ​ജ​കു​മാ​ര​ന്റെ മണി​യ​റ​ക്ക​സാ​ല​വ​രെ​യു​ള്ള സർവവും-​എടുത്തു നി​ങ്ങ​ളു​ടെ പരി​ഷ്കാ​ര​ങ്ങ​ളോ​ടും അന്ത​സ്സു​ക​ളോ​ടും കൂ​ട്ടി​ക്ക​ലർ​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്ന നി​ങ്ങൾ, പാ​ശ്ചാ​ത്യ​രാ​ജ്യ​ക്കാ​രായ നി​ങ്ങൾ, ഗ്രാൻ​ഡ്ലാ​മ​യിൽ [9] പരി​ഹ​സി​ക്ക​ത്ത​ക്ക​താ​യി എന്താ​ണു് കണ്ടെ​ത്തു​ന്ന​തെ​ന്നു് എനി​ക്കു മന​സ്സി​ലാ​കു​ന്നി​ല്ല. മനു​ഷ്യ ജാ​തി​യിൽ​പ്പെ​ട്ട മാ​ന്യ​രേ, ഞാൻ പറ​യു​ന്നു, ഒരു വസ്തു​വു​മി​ല്ല! ബ്രൂ​സ്സൽ​സി​ലാ​ണു് അധികം ബീർ ചെ​ല​വാ​വു​ന്ന​തു്; സ്റ്റോ​ക്ക് ഹോ​മി​ലാ​ണു് ബ്രാ​ണ്ടി; മേ​ഡ്രി​ലാ​ണു് കൊ​ക്കോ​സ​ത്തു്; ആം​സ്റ്റർ​ഡാ​മി​ലാ​ണു് റാ​ക്ക്; ലണ്ട​നി​ലാ​ണു് വീ​ഞ്ഞ്; കോൺ​സ്റ്റാ​ന്റി​നോ​പ്പി​ളി​ലാ​ണു് കാ​പ്പി; പാ​രി​സ്സി​ലാ​ണു് ‘ആബ്സി​ന്തു്’ മദ്യം, ഉപ​യോ​ഗ​മു​ള്ള എല്ലാ പാ​നീ​യ​ങ്ങ​ളു​മാ​യി. ചു​രു​ക്ക​ത്തിൽ, മെ​ച്ച​മെ​ടു​ത്ത​തു് പാ​രി​സ്സാ​ണു്. പാ​രി​സ്സിൽ കീ​റ​ത്തു​ണി​പ്പെ​റു​ക്കി​കൾ​കൂ​ടി വി​ഷ​യ​ല​മ്പ​ട​ന്മാ​രാ​ണു്; പിറൊ എന്ന പ്ര​ദേ​ശ​ത്തു് ഒരു തത്ത്വ​ജ്ഞാ​നി​യാ​യി​ക്ക​ഴി​യു​ന്ന​തി​നേ​ക്കാൾ പ്ലാ​സു് മോ​ബേ​റിൽ ഒരു കീ​റ​ത്തു​ണി​പ്പെ​റു​ക്കി​യാ​വു​ന്ന​താ​യി​രി​ക്കും ഡയോ​ജി​നി​സ്സി​നു് അധികം ഇഷ്ടം. ഇതു​കൂ​ടി മന​സ്സി​ലാ​ക്കി​ക്കൊ​ള്ളൂ; കീ​റ​ത്തു​ണി​പ്പെ​റു​ക്കി​ക​ളു​ടെ വീ​ഞ്ഞു​ഷാ​പ്പു​കൾ​ക്കു കള്ളു​ഷാ​പ്പു​കൾ എന്നാ​ണു് പേർ; ‘ചട്ടി’ എന്നും ‘കശാ​പ്പു​വീ​ടു്’ എന്നും പേ​രു​ള്ള രണ്ടെ​ണ്ണ​മാ​ണു് അവ​യിൽ​വെ​ച്ചു സു​പ്ര​സി​ദ്ധ​ങ്ങൾ. ഇങ്ങ​നെ ഓരോ കൂ​ട്ടർ​ക്കും വെ​വ്വേ​റെ കു​ടി​സ്ഥ​ല​ങ്ങ​ളും അവ​യ്ക്കു വെ​വ്വേ​റെ പേ​രു​ക​ളു​മു​ണ്ടു്. ഞാൻ ഏറ്റു​പ​റ​യു​ന്നു, ഞാ​നൊ​രു വി​ഷ​യ​ല​മ്പ​ട​നാ​ണു്; ഒരു ഭക്ഷ​ണ​ത്തി​നു നാ​ല്പ​തു സൂ കൊ​ടു​ത്തു റി​ഷെ​റി​ന്റെ ഭക്ഷ​ണ​ശാ​ല​യി​ലേ ഞാൻ ഭക്ഷ​ണം കഴി​ക്കൂ. നഗ്ന​യായ ക്ലി​യോ​പ്പാ​റ്റ്റ​യ്ക്ക് കി​ട​ന്നു​രു​ളാ​വു​ന്ന പേർ​ഷ്യൻ പര​വ​താ​നി​കൾ തന്നെ എനി​ക്കും കി​ട്ട​ണം. ഈ ക്ലി​യോ​പ്പാ​റ്റ്റ എവിടെ? ഹാ അപ്പോൾ ഇതു നി​ങ്ങ​ളാ​ണു്, ല്വാ​സൊ? വന്ദ​നം.’

പാ​ടു​ള്ള​തി​ല​ധി​കം ലഹരി പി​ടി​ച്ച ഗ്ര​ന്തേ​റാ​ക​ട്ടെ കാ​പ്പി​പ്പീ​ടി​ക​യു​ടെ പിൻ​മു​റി​യി​ലെ സ്വ​ന്തം മു​ക്കി​ലി​രു​ന്നു് അതിലേ പോ​കു​ന്ന പാ​ത്രം​തേ​പ്പു​കാ​രി​യെ പി​ടി​കൂ​ടി​ക്കൊ​ണ്ടു പ്ര​സം​ഗി​ക്ക​യാ​യി.

ബൊ​സ്വെ കൈ നീ​ട്ടി അയാ​ളോ​ടു മി​ണ്ടാ​തി​രി​ക്കാൻ ആവ​ശ്യ​പ്പെ​ട്ടു നോ​ക്കി; ഗ്ര​ന്തേർ മുൻ​പ​ത്തേ​ക്കാ​ള​ധി​കം ലഹ​ള​കൂ​ടി​കൊ​ണ്ടു വീ​ണ്ടും തു​ട​ങ്ങി

‘നഖം വി​രു​ത്താ​തെ കൈ​യെ​ടു​ക്കു. അർ​ത​ക്സെർ​കെ​സ്സി​ന്നു [10] കൗ​തു​ക​വ​സ്തു കൊ​ടു​ക്കി​ല്ലെ​ന്നു കാ​ണി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു​ള്ള ഹി​പ്പോ​ക്രാ​റ്റി​സ്സി​ന്റെ മട്ടി​ലു​ള്ള നി​ങ്ങ​ളു​ടെ കൈ​യാം​ഗ്യം​കൊ​ണ്ടു് എന്നെ​സം​ബ​ന്ധി​ച്ചേ​ട​ത്തോ​ളം വലിയ ഫല​മൊ​ന്നു​മി​ല്ല. എന്നെ സമാ​ധാ​ന​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന പണി​യിൽ​നി​ന്നു നി​ങ്ങ​ളെ ഞാൻ ഒഴി​വാ​ക്കി​ത്ത​രു​ന്നു; എന്ന​ല്ല, എനി​ക്കു സു​ഖ​മി​ല്ല. ഞാൻ നി​ങ്ങ​ളോ​ടു് എന്തു പറ​യ​ണ​മെ​ന്നാ​ണു് നി​ങ്ങൾ​ക്കാ​ഗ്ര​ഹം? മനു​ഷ്യൻ ദു​ഷ്ട​നാ​ണു്, മനു​ഷ്യൻ വി​കൃ​ത​നാ​ണു്; തേ​നീ​ച്ച ഒരു വി​ജ​യ​മാ​ണു്, മനു​ഷ്യൻ ഒരു പരാ​ജ​യ​വും. ആ ജന്തു​വി​നെ സം​ബ​ന്ധി​ച്ചേ​ട​ത്തോ​ളം ഈശ്വ​ര​ന്നു് ഒര​ബ​ദ്ധം പി​ണ​ഞ്ഞു. വൈ​രൂ​പ്യ​ത്തെ നോ​ക്കി തി​ര​ഞ്ഞെ​ടു​ക്കാ​മെ​ന്ന​ത്രേ ഒരു ജന​ക്കൂ​ട്ടം പറ​യു​ന്ന​തു്. ആദ്യം വന്ന​തു് ഒരു നി​കൃ​ഷ്ട​നാ​ണു്. ഫെം (=സ്ത്രീ) എന്ന​തു് ഇൻഫേം (=നി​കൃ​ഷ്ടം) എന്ന​തി​നോ​ടു ചേർ​ത്താൽ അന്ത്യ​പ്രാ​സ​മു​ണ്ടു്. അതേ, എനി​ക്കു മന​സ്സു​ഖ​മി​ല്ല; അതോ​ടു​കൂ​ടി ചി​ന്താ​ശീ​ല​വും; പി​ന്നെ, കു​ടും​ബ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചു​ള്ള വി​ചാ​രം; പോ​രാ​ത്ത​തി​നു്, ആധി​യും. എനി​ക്കു ശു​ണ്ഠി​വ​രു​ന്നു; ദ്വേ​ഷ്യം തോ​ന്നു​ന്നു; കോ​ട്ടു​വാ​യ​യി​ടാൻ തോ​ന്നു​ന്നു. ഒരു രസ​വു​മി​ല്ല; എനി​ക്കു ചത്താൽ​മ​തി; ഞാ​നൊ​രു മന്ത​നാ​ണു്. ഈശ്വ​രൻ ചെ​ന്നു കഴു​വേ​റ​ട്ടെ!’

‘എന്നാൽ മി​ണ്ടാ​തി​രി​ക്കൂ, ആന​ക്ക​ള്ള.’ ബൊ​സ്വെ തു​ടർ​ന്നു; അയാൾ ഇട​യ്ക്കു​വെ​ച്ചു നി​യ​മ​സം​ബ​ന്ധി​യായ ഒരു വാദം വാ​ദി​ക്ക​യാ​യി​രു​ന്നു; കോ​ട​തി​യെ സം​ബ​ന്ധി​ച്ചു​ള്ള കന്ന​ഭാ​ഷ​യിൽ അയാൾ അരവരെ ആണ്ടി​രു​ന്നു; അതി​ന്റെ അവസാന ഭാഗം ഇതാ​ണു്: ‘എന്നെ​പ്പ​റ്റി പറ​ക​യാ​ണെ​ങ്കിൽ, ഞാൻ ഒട്ടും ഒരു നി​യ​മ​ജ്ഞ​ന​ല്ലെ​ങ്കി​ലും ഏറി​യാൽ ഒരു ചി​ല്ലറ വക്കീൽ മാ​ത്ര​മാ​ണെ​ങ്കി​ലും, ഈയൊരു കാ​ര്യം ഏറ്റു പറയാം: നോർ​മൻ​ദി​യി​ലെ പു​രാ​ത​നാ​ചാ​ര​പ്ര​കാ​രം സാ​ങ്മി​കേൽ എന്ന ദി​ക്കിൽ ഒരു കൊ​ല്ല​ത്തേ​ക്കു, ജന്മി​ക്കു​ള്ള ആദാ​യ​ത്തി​ന്റെ ഒരു സമ​ഭാ​ഗം എല്ലാ​വ​രും, ഉട​മ​സ്ഥ​ന്മാ​രും പാ​ര​മ്പ​ര്യ​വ​ഴി​ക്കു കൈവശം വന്ന​വ​രും എല്ലാം, കൊ​ടു​ക്ക​ണ​മെ​ന്നും, എല്ലാം പാ​ട്ടം അനു​ഭ​വം കൈവശം പണയം ചൂ​ണ്ടി​പ്പ​ണ​യം’

‘ആവ​ലാ​തി​യു​ള്ള വന​ദേ​വ​ത​മാ​രേ, ഏറ്റു​പാ​ടു​വിൻ.’ ഗ്ര​ന്തേർ മൂളി.

ഗ്ര​ന്തേ​രു​ടെ അടു​ത്തു് ഏതാ​ണ്ടു് നി​ശ്ശ​ബ്ദ​മാ​യി​ക്കി​ട​ക്കു​ന്ന ഒരു മേ​ശ​യും ഒരു കട​ലാ​സ്സു​ചു​രു​ളും രണ്ടു മദ്യ​ഗ്ലാ​സ്സു​കൾ​ക്കി​ട​യി​ലു​ള്ള ഒരു മഷി​ക്കു​പ്പി​യും തൂ​വ​ലും കൂടി, ഒരു പരി​ഹാ​സ​നാ​ട​കം കു​ത്തി​ക്കു​റി​ക്കേ​ണ്ട​തു​ണ്ടെ​ന്നു സൂ​ചി​പ്പി​ച്ചി​രു​ന്നു.

ഈ മഹ​ത്തായ വി​ഷ​യ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി ഒരു താന്ന സ്വ​ര​ത്തിൽ ആലോചന നട​ന്നു; അതിൽ പ്ര​വർ​ത്തി​ച്ചി​രു​ന്ന രണ്ടു തലയും ഇങ്ങ​നെ തമ്മിൽ​ത്തൊ​ട്ടു: ‘നമു​ക്കാ​ദ്യം പേ​രു​കൾ കണ്ടു​പി​ടി​ക്കുക. പേ​രു​കൾ കൈ​യി​ലാ​യാൽ വിഷയം കി​ട്ടി​ക്ക​ഴി​ഞ്ഞു’

‘അതു ശരി​യാ​ണു്. പറ​ഞ്ഞോ​ളൂ. ഞാ​നെ​ഴു​താം.’

‘മൊ​സ്സ്യു ദൊ​രി​മോ​ങ്.’

‘ഒരു പ്ര​മാ​ണി?’

‘തീർ​ച്ച​യാ​യും.’

‘മകൾ, സെ​ലെ​സ്താ​ങ്.’

‘-താങ്. പി​ന്നെ?’

‘കേർണൽ സെങ് വാൽ.’

‘സെങ് വാൽ പഴ​കി​പ്പോ​യി. ഞാൻ പറയുക വൽ​സെ​ങ് എന്നാ​ണു്.’

പരി​ഹാ​സ​നാ​ട​ക​മെ​ഴു​താൻ കൊ​ണ്ടു​പി​ടി​ക്കു​ന്ന​വ​രു​ടെ അടു​ത്തു​ത​ന്നെ. അവി​ടെ​ത്തെ ലഹ​ള​കൊ​ണ്ടു പതു​ക്കെ സം​സാ​രി​ക്കാൻ തഞ്ചം കണ്ടു മറ്റൊ​രു കൂ​ട്ടർ, ഒരു ദ്വ​ന്ദ്വ​യു​ദ്ധ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി ആലോ​ചി​ച്ചി​രു​ന്നു. മു​പ്പ​തു വയ​സ്സു​ള്ള ഒരു കിഴവൻ ചങ്ങാ​തി പതി​നെ​ട്ടു വയ​സ്സു​ള്ള ഒരു ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​ര​നോ​ടു​പ​ദേ​ശി​ക്കു​ക​യാ​ണു്. എന്തൊ​രു​ത​രം എതി​രാ​ളി​യോ​ടാ​ണു് കൂ​ട്ടി​മു​ട്ടേ​ണ്ടി​യി​രി​ക്കു​ന്ന​തെ​ന്നു് അയാൾ മറ്റാൾ​ക്കു പറ​ഞ്ഞു​കൊ​ടു​ക്കു​ന്നു.

‘തേങ്ങ! നി​ങ്ങൾ​ത​ന്നെ ആലോ​ചി​ച്ചു​നോ​ക്കൂ. അയാൾ ഒരൊ​ന്നാ​ന്ത​രം വാൾ​പ്പ​യ​റ്റു​കാ​ര​നാ​ണു്. അയാ​ളു​ടെ പണി​ക്കു വൃ​ത്തി​യു​ണ്ടു്. അയാൾ​ക്കു ചു​ണ​യു​ണ്ടു് അനാ​വ​ശ്യ​മായ ഓങ്ങ​ലു​ക​ളി​ല്ല, പി​ടു​ത്ത​ത്തി​നു​റ​പ്പു​ണ്ടു്, തള്ളി​ച്ച​യു​ണ്ടു്, വേ​ഗ​മു​ണ്ടു്, ഒന്നാ​ന്ത​രം അഭ്യാ​സ​മു​ണ്ടു്, കണി​ശ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടിയ ചു​വ​ടു​ക​ളു​ണ്ടു്; ഇടവൻ കൈ​യാ​ണു്.’

ഗ്ര​ന്തേ​റു​ടെ എതിർ​ഭാ​ഗ​ത്തെ മു​ക്കിൽ ഴൊ​ലി​യും ബയോ​രെ​ലും കൂ​ടി​യി​രു​ന്നു പേ​ച്ചു​ക​ളി കളി​ക്കു​ക​യാ​ണു്; കൂ​ട്ട​ത്തിൽ അവർ അനു​രാ​ഗ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി സം​സാ​രി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടു്.

‘നി​ങ്ങൾ​ക്കു ഭാ​ഗ്യ​മു​ണ്ടു്, ഉണ്ടു്,’ ഴൊലി പറ​യു​ക​യാ​ണു് ‘എപ്പോ​ഴും ചി​രി​ക്കു​ന്ന ഒരു പത്നി നി​ങ്ങൾ​ക്കു​ണ്ട​ല്ലോ.’

‘അത​വ​ളു​ടെ ഒരു കു​റ്റ​മാ​ണു്.’ ബയോ​രെൽ മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞു. ‘ഒരു രഹ​സ്യ​ക്കാ​രി ചി​രി​ക്കു​ന്ന​തു തെ​റ്റാ​ണു്. അപ്പോൾ അവളെ ചതി​ക്കാൻ തോ​ന്നി​ക്ക​ള​യും അവ​ളു​ടെ ആഹ്ലാ​ദം നി​ങ്ങ​ളു​ടെ പശ്ചാ​ത്താ​പ​ത്തെ നീ​ക്കി​ക്ക​ള​യു​ന്നു; അവൾ വ്യ​സ​നി​ക്കു​ന്ന​താ​യി​ക്ക​ണ്ടാൽ, മന​സ്സാ​ക്ഷി നി​ങ്ങ​ളെ കു​ത്തി​ത്തു​ട​ങ്ങും.’

‘നന്ദി​കെ​ട്ട മനു​ഷ്യ!; ചി​രി​ക്കു​ന്ന ഒരു സ്ത്രീ എന്തു രസ​മു​ള്ള​താ​ണ്! പി​ന്നെ, നി​ങ്ങൾ ശണ്ഠ​കൂ​ടാ​റി​ല്ല.’

‘അതു ഞങ്ങൾ ചെ​യ്തു​വെ​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള ഒരു​ട​മ്പ​ടി​കൊ​ണ്ടാ​ണു്. ഞങ്ങ​ളു​ടെ ചു​രു​ങ്ങിയ സ്വ​യം​വ​രം നട​ത്തു​മ്പോൾ, ഓരോ​രു​ത്ത​രു​ടേ​യും അതിർ​ത്തി​വ​ര​മ്പു് ഇന്നി​ന്ന​തെ​ന്നു ഞങ്ങൾ അന്യോ​ന്യം തീർ​ച്ച​പ്പെ​ടു​ത്തി; ആ അതിർ​ത്തി​യെ ഞങ്ങൾ ആക്ര​മി​ക്കാ​റി​ല്ല, മഴ​ക്കാ​ല​ത്തി​ന്റെ ഭാ​ഗ​ത്തേ​ക്കു ചേർ​ന്ന​തൊ​ക്കെ സ്ത്രീ​ക്ക്; കാ​റ്റി​ന്റെ ഭാ​ഗ​ത്തേ​ക്കു​ള്ള​തൊ​ക്കെ പു​രു​ഷ​ന്ന്. ഇതു​കൊ​ണ്ടാ​ണു് സമാ​ധാ​നം.’

‘സുഖം ദഹി​ച്ചു. ദേ​ഹ​ത്തിൽ പി​ടി​ക്കു​ന്ന​താ​ണു് സമാ​ധാ​നം.’

‘അപ്പോൾ, നി​ങ്ങൾ ഴൊ​ല്ലി നി​ങ്ങ​ളും മാംസെലുമായുള്ള-​ആളെ നി​ങ്ങൾ​ക്കു മനസ്സിലായല്ലോ-​കെട്ടിമറിച്ചൽ എവിടെ എത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നു?’

‘ഒരു ദയ​യി​ല്ലാ​ത്ത ക്ഷ​മ​യോ​ടു​കൂ​ടി അവൾ എന്നെ കൊ​ഞ്ഞ​നം കാ​ട്ടു​ന്നു.’

‘എങ്കി​ലും ധൈ​ര്യ​പൂർ​വം മന​സ്സു പതം​വ​രു​ത്തു​ന്ന ഒരു കാ​മു​ക​നാ​ണ​ല്ലോ നി​ങ്ങൾ.’

‘കഷ്ടം!’

‘ഞാ​നാ​ണു് നി​ങ്ങ​ളു​ടെ സ്ഥാ​ന​ത്തെ​ങ്കിൽ, ഞാ​ന​വ​ളെ ഇഷ്ടം​പോ​ലെ നട​ന്നു കൊ​ള്ളാൻ വിടും.’

‘അതു പറയാൻ എളു​പ്പ​മാ​ണു്.’

‘ചെ​യ്യാ​നും. അവ​രു​ടെ പേർ മു​സി​ക്കെ​ത്ത എന്ന​ല്ലേ?’

‘അതേ. ഹാ! എന്റെ സാധു ബയോ​രെൽ, അവൾ നല്ല പഠി​പ്പും ഭം​ഗി​യു​മു​ള്ള കാ​ല​ടി​ക​ളും ചെറിയ കൈ​ക​ളു​മു​ള്ള ഒര​ന്ത​സ്സു​കൂ​ടിയ പെൺ​കു​ട്ടി​യാ​ണു്; അവൾ ചന്ത​ത്തിൽ ഉടു​പ്പി​ടും; വെ​ളു​ത്ത, കവിൾ​ക്കു​ഴി​ക​ളോ​ടും ഒരു ലക്ഷ​ണം പറ​യു​ന്ന​വ​രു​ടെ കണ്ണു​ക​ളോ​ടും കൂടിയ അവ​ളെ​പ്പ​റ്റി വാ​സ്ത​വ​ത്തിൽ എനി​ക്കു ഭ്രാ​ന്തു പി​ടി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു.’

‘എന്റെ പൊ​ന്നു​ച​ങ്ങാ​തി, എന്നാൽ അവളെ സന്തോ​ഷി​പ്പി​ക്കാൻ നി​ങ്ങ​ളും ഒര​ന്ത​സ്സു​കാ​ര​നാ​വ​ണം; കാൽ​മു​ട്ടു​ക​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടു ഭ്ര​മി​പ്പി​ക്ക​ണം. സ്തൗ​ബി​ന്റെ പീ​ടി​ക​യിൽ​പ്പോ​യി കഞ്ഞി​പ്പ​ശ​കൂ​ടിയ തു​ണി​കൊ​ണ്ടു​ള്ള ഒരു കൂ​ട്ടു കാലുറ വാ​ങ്ങി​ക്കൂ. അതു​കൊ​ണ്ടു ഗു​ണ​മു​ണ്ടാ​കും.’

‘എന്തു​വില വരും?’ ഗ്ര​ന്തേർ ഉച്ച​ത്തിൽ ചോ​ദി​ച്ചു.

മൂ​ന്നാ​മ​ത്തെ മൂ​ല​ക​വി​താ​സം​ബ​ന്ധി​യായ വാ​ദ​പ്ര​തി​വാ​ദ​ത്തി​നു നീ​ക്കി​യി​ട്ടി​രി​ക്ക​യാ​ണു്. വി​ഗ്ര​ഹാ​രാ​ധ​ക​ന്മാ​രു​ടെ ദേ​വ​താ​കഥ ക്രി​സ്ത്യാ​നി​ക​ളു​ടെ ദേ​വ​താ​ക​ഥ​യു​മാ​യി മല്ലി​ടു​ന്നു. ഒലിം​പ​സ്സി​നെ​പ്പ​റ്റി​യാ​ണു് തർ​ക്കം; അസാ​ധാ​ര​ണ​ത്വ​ത്തോ​ടു​ള്ള വെറും പ്ര​തി​പ​ത്തി​കൊ​ണ്ടു​മാ​ത്രം, ആ ഭാഗം പി​ടി​ച്ചി​രു​ന്ന​തു ഴാങ് പ്രു​വെ​റാ​ണു്.

ഉറ​ക്ക​ത്തിൽ മാ​ത്ര​മേ ഴാ​ങ്പ്രു​വെർ ഭീ​രു​വാ​യി​രു​ന്നു​ള്ളു. ഒരി​ക്കൽ ക്ഷോ​ഭി​ച്ചു കഴി​ഞ്ഞാൽ പി​ന്നെ ലഹ​ള​യാ​യി, ഒരു​ത​രം ആഹ്ലാ​ദം അയാ​ളു​ടെ ഉന്മേ​ഷ​ത്തെ ശക്തി പി​ടി​പ്പി​ക്കും; പി​ന്നെ അയാൾ പൊ​ട്ടി​ച്ചി​രി​യും കീർ​ത്ത​ന​ക​വി​ത​യും രണ്ടും കൂ​ടി​യാ​യി.

‘നമു​ക്ക് ദേ​വ​ന്മാ​രെ അവ​മാ​നി​ക്കാ​തി​രി​ക്കുക. ദേ​വ​ന്മാർ ഒരു​സ​മ​യം പോ​യി​ക്ക​ഴി​ഞ്ഞി​ട്ടി​ല്ലാ​യി​രി​ക്കും. വ്യാ​ഴ​ദേ​വൻ മരി​ച്ച​താ​യി​ട്ടു് എനി​ക്കു തോ​ന്നു​ന്നി​ല്ല. ദേ​വ​ന്മാർ സ്വ​പ്ന​ങ്ങ​ളാ​ണെ​ന്നു നി​ങ്ങൾ പറ​യു​ന്നു. ശരി, ഇന്നു​കാ​ണു​ന്ന​വി​ധം. പ്ര​കൃ​തി​യിൽ​കൂ​ടി​യും, ഈവക സ്വ​പ്ന​ങ്ങൾ നീ​ങ്ങി​പ്പോ​യ​തി​ന്നു​ശേ​ഷം പി​ന്നെ​യും, പണ്ട​ത്തെ വി​ഗ്ര​ഹാ​രാ​ധ​ക​ന്മാ​രു​ടെ മഹ​ത്ത​ര​മായ ദേ​വ​താ​ക​ഥ​കൾ മു​ഴു​വ​നും നാം കണ്ടെ​ത്തു​ന്നു​ണ്ടു്. ഒരു കോ​ട്ട​യു​ടെ മു​ഖാ​കൃ​തി​യോ​ടു​കൂ​ടി ഇന്ന​യോ​രൂ മല-​ഉദാഹരണത്തിനു വിഞ്മാൽ-​ഇപ്പോഴും എനി​ക്കു സി​ബെ​ലി​ന്റെ [11] ശി​രോ​ല​ങ്കാ​ര​മാ​യി​ത്തോ​ന്നു​ന്നു; രാ​ത്രി​യിൽ പാൻ [12] ഇറ​ങ്ങി​വ​ന്നു് അല​രി​വൃ​ക്ഷ​ത്തി​ന്റെ പൊ​ള്ള​ത്ത​ടി​യി​ലേ​ക്കു, ദ്വാ​ര​ങ്ങ​ളെ​യെ​ല്ലാം കൈ​വി​ര​ലു​കൾ കൊ​ണ്ടു മാറി മാറി അട​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു്, ഊതി നി​റ​യ്ക്കു​ന്നി​ല്ലെ​ന്നു് എനി​ക്കാ​രും തെ​ളി​വു തന്നി​ട്ടി​ല്ല. എന്ന​ല്ല പിസു് വാ​ക്കി​ലെ വെ​ള്ള​ച്ചാ​ട്ട​ത്തി​ന്റെ കാ​ര്യ​ത്തിൽ അയോ​വി​നു [13] എന്തോ ഒരു കൈ​യു​ണ്ടെ​ന്നാ​ണു് എന്റെ എന്ന​തേ​യും വി​ശ്വാ​സം.’

ഒടു​വി​ല​ത്തെ മു​ക്കിൽ രാ​ഷ്ട്രീ​യ​വി​ഷ​യ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി​യാ​യി​രു​ന്നു സം​സാ​രം. നാ​ട്ടു​കാർ​ക്കു കല്പി​ച്ചു​കി​ട്ടിയ അവ​കാ​ശ​പ​ത്ര​ത്തെ അവർ എടു​ത്തു ഞെ​ക്കി​ക്ക​ശ​ക്കു​ക​യാ​ണു്. കൊം​ബ്ഫെർ അതിനെ പതു​ക്കെ പി​ന്താ​ങ്ങു​ന്നു​ണ്ടു്. കർ​ഫെ​രാ​ക് ഉന്മേ​ഷ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി അതിനെ ചീ​ന്തി​നോ​ക്കു​ന്നു. ആ സു​പ്ര​സി​ദ്ധ​മായ തുകെ അവ​കാ​ശ​പ​ത്ര​ത്തി​ന്റെ ഒരു ഭാ​ഗ്യം​കെ​ട്ട പ്രതി മേ​ശ​പ്പു​റ​ത്തു കി​ട​ക്കു​ന്നു. കുർ​ഫെ​രാ​ക് അതു കട​ന്നെ​ടു​ത്തു്, ആ കട​ലാ​സ്സു​പാ​യ​യു​ടെ കി​രു​കി​രു​ക്ക​ലോ​ടു തന്റെ വാ​ദ​മു​ഖ​ങ്ങ​ളെ കൂ​ട്ടി​ക്ക​ലർ​ത്തി​ക്കൊ​ണ്ടു്, അതിനെ ചു​ഴ​റ്റു​ന്നു.

‘ഒന്നാ​മ​താ​യി എനി​ക്കൊ​രു രാ​ജാ​വും ആവ​ശ്യ​മി​ല്ല; ചെ​ല​വി​നെ​പ്പ​റ്റി​മാ​ത്രം നോ​ക്കി​യി​ട്ടാ​ണെ​ങ്കിൽ, എനി​ക്കൊ​രാ​ളും വേ​ണ്ടാ, ഒരു രാ​ജാ​വു് കണ്ട​വ​രു​ടെ ഒരു ‘കാൽ​തി​രു​മ്മി’യാണു്. ധർ​മ​മാ​യി രാ​ജാ​ക്ക​ന്മാ​രെ കി​ട്ടി​ല്ല. ഇതു കേ​ട്ടോ​ളു: രാ​ജാ​ക്ക​ന്മാർ​ക്കു​ള്ള പ്രി​യം ഒന്നാം​ഫ്രാ​ങ്ക്സ്വാ​വി​ന്റെ മര​ണ​കാ​ല​ത്തു മു​പ്പ​തി​നാ​യി​രം ലിവർ പലി​ശ​യു​ള്ള ഒരു സം​ഖ്യ​യോ​ളം എത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നു; പതി​ന്നാ​ലാ​മൻ ലൂ​യി​യു​ടെ മര​ണ​കാ​ല​ത്തു് മാർ​ക്കി​നു് ഇരു​പ​ത്തെ​ട്ടു ലി​വർ​പ്ര​കാ​രം അതു് ഇരു​നൂ​റ്റ​റു​പ​തു​കോ​ടി​യാ​യി; അതു 1760-ൽ ദെ​മാർ​തെ​യു​ടെ [14] അഭി​പ്രാ​യ​ത്തിൽ നാ​നൂ​റ്റ​മ്പ​തു കോ​ടി​യോ​ളം വരും; ഇന്ന​ത്തെ നി​ല​യ്ക്ക് നോ​ക്കി​യാൽ ആയി​ര​ത്തി​രു​നൂ​റു കോ​ടി​ക്കു സമം. രണ്ടാമതു-​ഞാൻ കൊം​ബ്ഫെ​റെ മുഷിപ്പിക്കുകയല്ല-​കല്പിച്ചു കി​ട്ടു​ന്ന ഒര​വ​കാ​ശ​പ​ത്രം പരി​ഷ്കാ​ര​ത്തി​ന്റെ ഒരു നി​സ്സാ​ര​യു​ക്തി മാ​ത്ര​മാ​ണു്. സ്ഥി​തി​മാ​റ്റ​ത്തെ കൂ​ടാ​തെ കഴി​പ്പാൻ വഴി​ക്കു​ള്ള ബു​ദ്ധി​മു​ട്ടു കു​റ​യ്ക്കാൻ, പരി​ഭ്ര​മ​ത്തെ മന്ദി​പ്പി​ക്കാൻ, നി​യ​മാ​നു​സാ​രി​ക​ളായ കെ​ട്ടു​ക​ഥ​ക​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടു രാ​ജ​വാ​ഴ്ച​യിൽ​നി​ന്നു പ്ര​ജാ​വാ​ഴ്ച​യി​ലേ​ക്കു ജന​ങ്ങൾ അറി​യാ​തെ കട​ന്നു​കൂ​ടു​ന്ന​തി​നു തരപ്പെടുത്താൻ-​എന്തു നി​കൃ​ഷ്ട​ങ്ങ​ളായ കാ​ര​ണ​ങ്ങ​ളാ​ണു് ഇതെ​ല്ലാം! പാ​ടി​ല്ല! പാ​ടി​ല്ല! കള്ള​പ്പു​ലർ​ക്കാ​ലം​കൊ​ണ്ടു നമു​ക്കു ആളു​കൾ​ക്കു വെ​ളി​ച്ച​മു​ണ്ടാ​ക്കി​ക്കൊ​ടു​ത്തു​കൂ​ടാ. നി​ങ്ങ​ളു​ടെ നി​യ​മാ​നു​സാ​രി​യായ കു​ണ്ട​റ​യ്ക്കു​ള്ളിൽ മൂ​ല​ത​ത്ത്വ​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം ചു​ങ്ങു​ക​യും വി​യർ​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്നു. രാ​ജാ​വിൽ​നി​ന്നു പ്ര​ജ​കൾ​ക്കു പ്ര​മാ​ണ​വി​രു​ദ്ധ​മായ യാ​തൊ​ന്നും ആവ​ശ്യ​മി​ല്ല; ഒരു രാ​ജി​യും ഉണ്ടാ​യി​ക്കി​ട്ടേ​ണ്ടാ; ഒര​വ​കാ​ശ​ദാ​ന​വും വേ​ണ്ട​തി​ല്ല. ഈവക അവ​കാ​ശ​ദാ​ന​ങ്ങ​ളി​ലെ​ല്ലാം അവയെ തി​രി​ച്ചെ​ടു​ക്കാ​വു​ന്ന അധി​കാ​ര​വും കി​ട​പ്പു​ണ്ടു്. തരു​ന്ന കൈ​യി​ന്റെ അടു​ത്തു​ത​ന്നെ തട്ടി​പ്പ​റി​ക്കു​ന്ന കഴു​ന​ഖ​ങ്ങ​ളു​മു​ണ്ടു്. നി​ങ്ങ​ളു​ടെ അവ​കാ​ശ​പ​ത്ര​ത്തെ ഞാൻ മു​ഖ​ത്തു നോ​ക്കി വലി​ച്ചെ​റി​യു​ന്നു. ഒര​വ​കാ​ശ​പ​ത്രം ഒരു പേ​മു​ഖ​മാ​ണു്, അസ​ത്യം അതി​ന്നു​ള്ളിൽ പറ്റി​ക്കൂ​ടി​നി​ല്ക്കു​ന്നു. ഒര​വ​കാ​ശ​പ​ത്ര​ത്തെ സ്വീ​ക​രി​ക്കു​ന്ന ജന​സ​മു​ദാ​യം തന്റെ വാ​ഴ്ച​യൊ​ഴി​യു​ക​യാ​ണു് ചെ​യ്യു​ന്ന​തു്. പരി​പൂർ​ണ​മാ​യി​ട്ടു​ള്ള​പ്പൊ​ഴേ നിയമം നി​യ​മ​മാ​കു​ന്നു​ള്ളൂ. വേ​ണ്ടാ! അവ​കാ​ശ​പ​ത്ര​മേ വേ​ണ്ടാ!’

മഴ​ക്കാ​ല​മാ​യി​രു​ന്നു. അടു​പ്പിൽ​ക്കി​ട​ന്നു ചില വി​റ​കിൻ​ക​ഷ്ണ​ങ്ങൾ കി​രു​കി​രു​ക്കു​ന്നു​ണ്ടു്, അതൊരു രസം തോ​ന്നി​ച്ചു; ഇങ്ങ​നെ ചെ​യ്യാ​തി​രി​ക്കാൻ കുർ​ഫെ​രാ​ക്കി​നെ​ക്കൊ​ണ്ടു കഴി​ഞ്ഞി​ല്ല. ആ പാ​വ​മായ അവ​കാ​ശ​പ​ത്ര​ത്തെ അയാൾ കൈ​യി​ലി​ട്ടു ചു​രു​ട്ടി​ത്തി​രു​മ്മി തി​യ്യി​ലേ​ക്ക് ഒരേറു കൊ​ടു​ത്തു. കട​ലാ​സു് ആളി​ക്ക​ത്തി. പതി​നെ​ട്ടാ​മൻ ലൂ​യി​യു​ടെ ആ പ്ര​ധാ​ന​കൃ​തി കത്തി​യെ​രി​യു​ന്ന​തി​നെ കുർ​ഫെ​രാ​ക് ഒരു തത്ത്വ​ജ്ഞാ​നി​യു​ടെ മട്ടിൽ നോ​ക്കി​ക്ക​ണ്ടു; ഇങ്ങ​നെ പറ​ഞ്ഞ് അയാൾ തൃ​പ്തി​പ്പെ​ട്ടു:

‘അവ​കാ​ശ​പ​ത്രം തീ​ജ്വാ​ല​യാ​യി വേഷം മാറി.’

പരി​ഹാ​സ​വാ​ക്കു​കൾ, അസം​ബ​ന്ധ​ങ്ങൾ, നേ​രം​പോ​ക്കു​കൾ, നല്ല​തും ചീ​ത്ത​യു​മായ മനോ​വൃ​ത്തി​കൾ, കൊ​ള്ളാ​വു​ന്ന​തും കൊ​ള്ള​രു​താ​ത്ത​തു​മായ ആലോചനകൾ-​സംഭാഷണത്തിന്റെ ഈവക കരി​മ​രു​ന്നു​പ്ര​യോ​ഗ​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം ആ മു​റി​യു​ടെ എല്ലാ ഭാ​ഗ​ത്തു​നി​ന്നും പൊ​ന്തി​പ്പു​റ​പ്പെ​ട്ടു്, തമ്മിൽ കൂ​ടി​ക്ക​ലർ​ന്നു്, അവ​രു​ടെ തല​യ്ക്കു​മീ​തെ ഒരു​ത​രം ആഹ്ലാ​ദ​ക​ര​മായ പീ​ര​ങ്കി​വെ​ടി​യു​ണ്ടാ​ക്കി.